Full text of "Origenes Werke. Hrsg. im Auftrage der Kirchenväter-Commission der Königl. Preussischen Akademie der Wissenschaften"

See other formats












«3 iaa 























js 
) 
b: 
E 
| 
; 
2 
n 





* UNIVERSITY - 


OF 
ἸΤΟΒΝΌΝΤΟ 
LIBRARY 
























Ba d dos est toa VU B 
Y n TR » Je / "bi uf / n ; i A , t d Am Δ 
ΔῈ 
7 ᾿ 
hu As ui | 
᾿ ^ oA 
a. PUN DUREE CIS o dt VORLIEGEN Ie n TM MU UV MN 


ἐν ΤῊΝ ΝΥΝ ι Y i 


i | 





Digitized by the Internet Archive 
in 2009 


https://archive.org/details/origeneswerkehrsO9origuoft 


d 


DIE GRIECHISCHEN 


CHRISTLICHEN SCHRIFTSTRLLER 


DER 


ERSTEN DREI JAHRHUNDERTE 


HERAUSGEGEBEN VON DER KIRCHENVATER-COMMISSION 
DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN 


ORIGENES 


NEUNTER BAND 


LEIPZIG 
J. C. HINRICHS'scagz BUCHHANDLUNG 
1930 


IN DER REIHENFOLGE DES ERSCHEINENS BAND 35 


Druck von August Pries in Leipzig. 





HERMANN vuND ErnisE GEB. HECKMANN 


WENTZEL-STIFTUNG 





walls UE adr qs ZEE, - | 
icrerá ἀρ 0 0 


ÜRIGENES WERKE 


NEUNTER BAND 


DIE HOMILIEN ZU LUKAS : 
IN DER ÜBERSETZUNG DES HIERONYMUS 
UND 
DIE GRIECHISCHEN RESTE DER HOMILIEN 
UND DES LUKAS-KOMMENTARS 


HERAUSGEGEBEN 
IM AUFTRAGE DER KIRCHENVATER-COMMISSION 
DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN 
VON 
DR. MAX RAUER 


PRIVATDOZENT IN BRESLAU 


ΜΠ 


LEIPZIG 
J. C. HINRICHS'sczz BUCHHANDLUNG 
1930 





Inhalt von Origenes Band IX. 


Einleitung. Seite 
I. Literargeschichtliches. 
1. Lukas-Kommentar und'-Homilien des Origenes. AnlaB, Zeit und 
Ort der Entstehung . . . : qi toc Re Ic pure IX 
2. Die Übersetzung der Bonon dui VS M DE XV 
II. Die Überlieferung. 
A. Die Handschriften. 


1. Die lateinische Überlieferung . . . : CLE S HUNTER XX 
2. Die Überlieferung der griechischen Fapnicnte CT ΧΕΙ 
B. Die Editionen. 
1. Die lateinische Übersetzung der Homilien . . . . . . . . . LIH 
2 bHesgriechischen, Pragmente 2. 2. ee --- a. deis LVI 
SehbuswortdessHerausgebera- τ — c. ov -:-- LXI 
Nachtrüge und Anmerkungen. "c pcc pce M IL LXIII 
Verzeichnis der Quellen . . . . ERA S Er e EP LXV 
Erláàuterung der Zeichen und Abkurzunpon o peer PU in LXVI 
Text: 
ΠΕ ΣΙΝ ΞΘ Οὐ Πρ τ Cos auos Tercer το τ το το τον f 
ἘΠ ἢ ΟΠ δ e π᾿ μι SL E diy ue es ἘΌΝ. ὦ eus 232 
Anhang. 
IZweelhaftes'raemente csse. UNS s eu τον 210 
Il. Fragmente in den Lukaskatenen, die aus anderen Schriften des 
(ürigenessotanitenee ed po hesr gONe SOC ORI Oe MEOS e NOR es 284 
Register. 
I. Stellenregister. 
M tes PEest TED. da ΟῚ πο δή eU e δου νὸς το edant 291 
pesNeueselestantentr eee ec T d he LM sp 293 
SouNichitbiblische sehitlexie d e d oT dASILV S ve qs 298 
Il. Namenregister. 
qsuiratemisclie d ipenn amer ose tue στο. ------------ 299 
2o (auechische» Eipenmnanien: «o. pede e Ste τ νὸν 301 
ex unymastikan PL a ect p sd ae Ts ear itas cur doeet 304 
IIl. Wort- und Sachregister. 
pbasemischosWOrDere vete t.e Mio P AINE Ue E CUT DS 305 


ον ΕἸ ΘΕ ΙΒ ΟΠ ΝΟ ΘΙ S S D UR. EAE de. s ere 315 


- 


! Ψ- A 4" a^ 

H ! to TE. E t 
P 

W ἊΨ 


b. ἐν LÉ ΡΠ eR prone 
osi uiti BE 


" 


! 
p- E ] 


AME 
πο c 





- cat at : 
EE E 


τ M oria dose ΑΙ JUn&: 
Mm ΠΣ. i 
pateltzitr fk Ar dps ife vato 1 ue ! 
| εἰς d 





E : m. 





e 
2$ 4: 


$39 
Len. 
B 


᾿ ". MN ᾿ 
Eu av) 
[8 p" 


E * 













4 
w 


4 E... [2 RE E 


axlaig sided | : ὁ 0 


Einleitung. 
I. Literargeschichtliehes. 
1. Lukas-Kommentar und -Homilien des Origenes. 


AnlaB, Zeit und Ort der Entstehung. 


In dem Briefe an Paula und Eustochium, der in den besten 
Hss der lateinischen Version dem Text vorausgesetzt ist, spricht 
Hieronymus davon, wie er jetzt auf ihre Ditten seine Absicht, die 
Lukashomilien des Origenes ins Lateinische zu übertragen, ver- 
wirklicht habe. Er nennt neben den 26 tomi des Matthaeuskom- 
mentars! einen Lukaskommentar von 5 tomi? und einen Johannes- 
kommentar von 32 Büchern, für deren Ubersetzung er trotz der 
Bitten der hl. Blaesilla keine Zeit und Kraft hàátte (nec virium 
mearum nec otii nec laboris esse perspicitis). Er hátte aber »saltem 
triginta et novem? Adamantii nostri in Lucam omelias, sieut in 
graeco habentur«, übersetzt. 

In dem Briefe an Paula, der den Katalog der Schriften des 
Origenes enthàlt!, záhlt Hieronymus ebenfalls einen Kommentar 

1) Die Zahl ist irrig; sonst ist die Zahl XXV überliefert, vgl. Hierony- 
rmnus, prologus in Comm. super Matthaeum (S. 9 Vallarsi): Legisse me fateor 
ante annos plurimos in Matthaeum Origenis viginti quinque volumina et toti- 
dem eius homilias, commaticumque interpretationis genus; Eusebius hist. 
eccl. VI 36, 2 (S. 590, 20ff. Ed. Schwartz): ... συντάττει xai τοὺς εἰς τὸ κατὰ 
Ματϑαῖον εὐαγγέλιον εἴκοσι πέντε τόμους. 

2) Die sekundáre Hs B hat statt quinque: duo. 

3) Auch die Hss, die nur 36 Homilien enthalten, haben hier die Zahl 39. 

4) Hier. epist. 33 ad Paulam (ed. Is. Hilberg in CSEL 54) 256, 23f. über 
den Kommentar: In Lucam libros XV ; 258, 14 über die Homilien zu Lukas: 
In evangelium xarà /Aovxáv omeliae XXXVIIII. — Erich Klostermann, Die 
Sehriften des Origenes in Hieronymus' Brief an Paula (in Sitzungsberichte d. 
Kgl. Preuf. Akademie der Wissensch. zu Berlin, Jahrg. 1897, 855—870), be- 
zeichnet d. XV als Uberlieferungsfehler u. hált V für richtig ; ebenso Harnack 
(Gesch. d. altehristl. Lit. bis Eusebius II, 2, 41 Anm. 3). Vgl. dazu Theodor 
Zahn, Die Predigten des Origenes über das Evangelium des Lukas (Neue 
kirchl. Zeitschrift X XII (1911) 253—268). Es ist immerhin móglich, daf die 
»tomi« wieder in »libri« zerfielen. 

Origenes IX. B 


X Origenes 


zu Lukas in 15 Büchern und die 39 Homilien zum Lukasevangelium 
auf. Trotz dieser von der vorhergehenden abweichenden Angabe über 
den Umfang des Kommentars ist die Überlieferung der »5 tomi« 
doch so einheitlich, da ihrer Angabe Glauben zu schenken ist. 
Der Einwand, dat dann »Origenes mit diesem Werk nicht über 
einen kleinen Anfang hinausgekommen wáre«!, ist nicht stichhaltig. 
Die Tatsache, daf für Lukastexte, die bei Matthaeus Parallelen 
haben, die Verfertiger der Lukaskatenen grofe Partien aus dem 
Matthaeuskommentar des Origenes verwenden muften?, beweist 
m. E. zur Genüge, daB der verlorene Lukaskommentar des Ori- 
genes für diese Stücke keine besondere Erklàárung bot; er war also 
(àhnlich wie z. B. der Ps-Titus-Kommentar) lediglich als Ergànzung 
für des Alexandriners groBen Synoptikerkommentar gedacht, so 
dab ein Umfang von 5 tomi vóllig genügte, um das Sondergut des 
Lukas zu erklàren. 

Danach müssen wir die Abfassung des Lukaskommentars in 
die Zeit nach der Entstehung des grofien Kommentars zu Matthaeus 
legen, der nach 244 zu Caesarea verfaDt wurde?. Weiter ist uns 
darüber nichts bekannt, da er verloren gegangen ist. 

Die in den patristischen Kommentaren und Katenen zu Lukas- 
texten auf uns gekommenen Fragmente, die mit "Oorévovc* 
bezeichnet werden, sind, soweit sie nicht etwa da und dort aus ver- 
lorenen und nicht von Hieronymus übersetzten Homilien stammen 
(s. S. XII)*, als die noch erhaltenen Reste des Lukas-Kommentars 
anzusprechen. Sie nehmen im Schrifttum des Alexandriners keine 
Sonderstellung ein, sondern sind in Arbeitsweise und exegetischer 
Fárbung dem Kommentar zu Matthaeus durchaus verwandt. 


Besser steht es um unser Wissen betreffs der Homilien, die 
Origenes zum Lukasevangelium gehalten hat. 
Hieronymus kannte 39 solcher Homilien, die er (um 390) über- 


Io ΖΒ 5’ δ: Ὁ 259. 
2) Vielleicht ist es zuviel gesagt, dab viele Fragmente der Lukaskatene 
aus dem Mattháuskommentar des Origenes stammen (Harold Smith in Journal 
of theol. Studies XVII (1916) 103). 

3) Vgl. O. Bardenhewer, Gesch. d. altkirchl. Lit. II? Freiburg 1914, 145; 
über d. Lukaskommentar vgl. auch Harnack a. a. O. I, 368. 

4) Es kommt nirgends ein Zusatz zum Namen vor, der sich auf den 
Kommentar oder die Homilien beziehen würde. 

5) Manche Fragmente scheinen ihrem Tenor nach zu Homilien zu ge- 
hóren, z. B. Fragm. XV (S. 239, 7): εὐξάμενοι τῷ ϑεῷ αἰτήσωμεν λόγον ἐλϑεῖν 
τὸν σαφηνίζοντα xai ταῦτα κτλ. 


Einleitung. 1. Literargeschichtliches XI 


setzte und dadurch für die Nachwelt rettete. Aber trotz der Tat- 
sache, dab Hieronymus, wie ein Vergleich mit den erhaltenen 
griechischen Texten lehrt, wórtlich übersetzte, mul) doch daran 
festgehalten werden, daf hier nicht alle und die übersetzten nicht 
überall im vollen Umfange vorliegen. Es ist klar, dab Homilien, 
wie z. B. Homilie 24 oder 36, die nur 24 und 36 Zeilen Text auf- 
weisen (gegen andere, wie Hom.6, 14,17 und besonders Hom. 35) stark 
gekürzt sind, ja Exzerptcharakter zeigen und unmóglich von Ori- 
genes so vorgetragen worden sein kónnen. Auferdem aber wissen 
wir aus den $Selbstzitaten des Alexandriners, daó ursprünglich 
die Zahl der Lukashomilien gróBer war. Er macht zu Joh. 13, 2 
die Anmerkung: ἐν ταῖς eig τὸ xarà “Λουκᾶν ὁμιλίαις συνεκρίναμεν 
ἀλλήλαις τὰς παραβολάς, καὶ ἐζητήσαμεν τί μὲν σημαίνει τὸ κατὰ 
τὰς ϑείας γραφὰς ἄριστον, τί δὲ παρίστησιν τὸ κατ᾽ αὐτὰς δεῖπνον 
[Joh.-Komm. X XXII, 2 (S. 426, 5ff. Preuschen)], woraus hervorgeht, 
daB ursprünglich im Corpus der Homilien auch eine über Luk. 14, 
16—24 gestanden haben mu, in der er über die Bedeutung des 
siov im Unterschied vom ἄριστον bei Matth. 22, 1—14 sich 
geàuDert hat. Vielleicht stammt das Fragment LXVIII S. 266f., 
in dem ein solcher Vergleich steht, aus dieser verlorenen Homilie. 
Im Matthaeuskommentar findet sich zu 18, 12—14 die Bemerkung: 
Ta δὲ περὶ τῶν ἕκατὸν προβάτων ἔχεις εἰς τὰς κατὰ “Λουκᾶν ὁμιλίας 
[tom. XIII, 29 (IIT, 264, 16. Lomm.)], also der Hinweis auf eine 
Homilie zu Lukas 15, 4—7. Scehlieflich verweist Origenes noch 
auf Hom. 34 im Matth.-Kommentar [tom. XVI, 9 (IV, 31 
Lomm.)]: Ὅρα τοίνυν, ei δύνασαι, μεμνημένος τῶν ἡμῖν ὑπαγορευϑέν- 
των εἰς τὴν ἐν τῷ κατὰ Δουκᾶν εὐαγγελίῳ παοαβολὴν τήν: ἄνϑρωπός 
τις κατέβαινεν ἀπὸ “]εορουσαλὴμ εἷς “Ἰεριχὼ καὶ περιέπεσε λῃσταῖς κτλ. 

Aus diesen Zitaten geht hervor, daB die Sammlung der Lukas- 
homilien ursprünglich mehr als 39 Nummern umfafit haben muf. 
Die beiden oben erwáhnten Homilien hàtten ihren Platz zwischen 
der 34. und 35. und zwischen dieser und der 36. Hom. haben müssen. 
Weiter zeigt aber die Selbstzitierung des Origenes, dal) wir es nicht 
mit Predigten zu tun haben, die etwa ohne Auftrag des Predigers 
von Hórern tachygraphisch! aufgezeichnet und dann veróffentlicht 
wurden, sondern dal) diese Sammlung von Origenes selbst heraus- 
gegeben und zum ersten Male eigenhándig niedergeschrieben oder 


1) Wie Eusebius hist. eecl. VI, 36,1 (S. 590, 13ff. Ed. Sehwartz) be- 
richtet, hat Origenes erst von seinem 60. Lebensjahre an Schnellschreibern 
gestattet, seine Predigten nachzuschreiben. 

B* 


XII Origenes 


diktiert wurde, ob als Konzept oder aus dem Gedàchtnis nach der 
gehaltenen Predigt, kónnen wir nicht sagen!. 

Aus den vorliegenden Zeugnissen geht hervor, da) Hieronymus 
nur ein Corpus von 39 Homilien kannte?. Es gábe auch keinen Grund, 
aus dem er einzelne Homilien bei der Übersetzung weggelassen haben 
sollte. Wir finden nàmlich auch Stellen, die ihm sicher nicht mehr 
rechtglàubig erscheinen mufiten (z. B. Hom. 17 S. 116, 14ff.), wórt- 
lich übersetzt wieder. Dao aber ursprünglich früher mehr Homilien 
vorhanden waren und verschiedene der uns überlieferten Predigten 
umfangreicher gewesen sein müssen, als sie uns jetzt bei Hieronymus 
vorliegen, darauf deutet nicht nur der jetzige geringe Umfang 
mancher lateinischen Homilien, sondern auch der Umstand, da) die 
griechischen Katenen zahlreiche Scholien bringen, in denen lateinisch 
zu belegende Texte mit Ausführungen verbunden sind, die dem 
Hieronymus scheinbar unbekannt waren. Nun ist die Móglichkeit 
jà vorhanden, daB diese Zusátze aus anderen Origenes-Schriften, 
z. B. dem Lukas-Kommentar, stammen und nach der Gepflogenheit 
der Katenenschreiber mit den Homilienstücken zu einem Scholion 
zusammengesetzt wurden. Aber ich neige zu der Ansicht, dab 
für diese Scholien eben der ursprüngliche Text der Lukas- 
homilien, in dem alle Predigten in ihrem ganzen Umfange zu finden 
waren, noch Quelle war, wàhrend dem Hieronymus nur eine ver- 
kürzte Fassung zugánglich und bekannt war. Diese müfte allerdings 
schon sehr früh entstanden sein; vielleicht aus dem  Bestreben, 
nicht »rechtglàubige« Partien auszumerzen, wáren dem  Zensor 
canze Homilien ebenso wie einzelne Stücke zum Opfer gefallen?. 

Da die Herkunft dieser nicht lateinisch belegten Stücke — 
auch wenn die Autorschaft des Origenes nicht zweifelhaft ist — 


1) Zahns Urteil (a. a. O. 268) geht dahin, »daf) diese Predigten nicht von 
Tachygraphen nachgeschrieben, sondern von Origenes selbst, und zwar wahr- 
scheinlich als Vorbereitung auf den mündlichen Vortrag der Predigt aufge- 
zeichnet und spáter nach seinen eigenen Konzepten von ihm zusammengestellt 
und herausgegeben worden sind«. Auch nach Ernst Rud. Redepenning [Ori- 
genes (1846) II, 253] gehóren sie »zu den von Origenes selber aufgeschriebenen 
Homilien«. 

2) Nach Grützmacher, Hieronymus (Studien z. Gesch. d. Theol. τι. d. 
Kirche VI, 3 u. X) II, 81 »scheint Hieronymus die Geduld verloren und aus 
den Homilien über die übrigen 20 Kapitel des Evangeliums nur noch 6 aus- 
gewühlt zu haben, die besonders markante Schriftworte aus Kapitel 10, 12, 
17, 19 und 20 behandelten«. Aber Hieron. spricht von den 39 Homilien in 
eimem 'Tone, dab man sehwerlich darauf schlieDen kann, die Auswahl stamme 
von ihm. 

3) Dazu kommt das Zeugnis des Rufin. Darüber s. S. XV ff. 


Einleitung. I. Literargeschichtliches XIII 


dunkel bleibt, sie aber in den Katenenhss mit dem Material, das 
aus den Lukashomilien stammt, eng verbunden erscheinen, so habe 
ich sie auch an ihrem Platze gelassen und als Einschübe in den la- 
teinischen 'Text behandelt. 

Da Origenes diese Predigten wirklich gehalten hat, überliefern 
uns die Hss mit der Bemerkung in der Überschrift: dictae in diebus 
dominicis. Sie sind also als Sonntagspredigten! bezeichnet, eine 
Erwühnung, die um deswillen nicht uninteressant ist, da Origenes 
nach dem Zeugnis des Sokrates? die meisten seiner Predigten an 
den Mittwochen und Freitagen gehalten haben soll. 

Wann und für welche Gemeinde diese Predigten gehalten 
wurden, ist nur mit Wahrscheinlichkeit auszumachen. Hieronymus 
bezeichnet im oben besprochenen Briefe sie als eine Jugendarbeit: 
» Fateor itaque, antequam ille objiciat (nàmlich der corvus crocitans, 
d. i. Ambrosius), in his Origenem tractatibus quasi puerum talis 
ludere. Alia sunt virilia ejus et senectutis seria« (S. 2, 4ff.). Mit 
Recht macht Zahn dazu die Bemerkung, daf »mit dem Vergleich 
(quasi puerum) nicht gesagt sein« solle, »daB Origenes schon als 
Knabe oder Jüngling gepredigt habe. Er war mindestens 30 Jahre 
alt, als ihm zuerst gestattet wurde, im Gemeindegottesdienst zu 
predigen«?. Hieronymus selbst záhlt ja die Homilien zu den virilia, 
d. h. zu den Werken, die er im Mannesalter verfaft hat. Immerhin 
sind sie zu den Frühwerken des groBen Exegeten zu rechnen. Wir 
sahen, daf sich der Matthàus- wie der Johanneskommentar schon 
darauf beziehen, von denen der erstere in die Zeit nach 244, der 
andere aber in die Jahre 218—228 (die ersten 5 Bücher) und 233 und 
folgende (das Übrige) fállt*. Nach allgemeiner Ansicht wurden sie 
in Caesarea entweder wáührend des 1. Aufenthaltes um 216? oder 
nach seiner Niederlassung dort (etwa 231 oder spáter) gehalten?. 


1) Zahn (a. a. Ὁ. 2671.) bemerkt, daB es besonders auffállt, daB Homilien, 
die im sonntàgl. Hauptgottesdienst gehalten wurden, »der ohne Frage viel 
fester geordnet und viel vollzáhliger von der ganzen Gemeinde und der Geist- 
lichkeit besucht wurde, als die Wochengottesdienste«, so verschieden im Um- 
fange würen; vgl. z. B. die Homilien 35 τι. 36. 

2) h- eecl. V, 22 (PG. 67, 638 A 5f.). 

3) Zahn a. a. O. 255 Anm. 2; vgl. Euseb. h. e. VI, 19, 16 (S. 564, 3ff. 
Ed. Sehwartz). 

4) Preuschen a. a. O. LXXVIIIff. Sie wurden »gehalten vor dem Comm. 
in Matth. u. Comm. in Joh. t. XXXII u. zw. betráchtlich früher (aber natür- 
lich in Caesarea), auch von Origenes selbst ediert« (Harnack a. a. O. II, 2, 45). 

5) Euseb. h. e. VI, 19, 16 (S. 564, 4ff. Ed. Schwartz). 

6) Euseb. h. e. VI, 23, 4 (S. 570, 10ff. Ed. Schwartz). 


XIV Origenes 


Nie waren nicht seine ersten Homilien!, denn in ihnen bezieht er 
sich auf solche zu dem 1. Korintherbrief, die seinen Lesern bekannt 
seien: »Memini, cum interpretarer illud, quod ad Corinthios scri- 
bitur: »ecclesiae Dei, quae est Corinthi, cum omnibus, qui invocant 
eum«, dixisse me diversitatem esse »ecclesiae« et eorum, qui »in- 
vocant« nomen Domini« (Hom. 17, S. 121, 8—11)?. 

Die uns überlieferten 39 Homilien zerfallen offensichtlich in 
zwei Teile. Hom. I—XX XIII bieten eine fortlaufende Erklürung der 
Kpp. 1—4, 27 des Lukasevangeliums, wáhrend die übrigen 6 Ho- 
milien ausgewáhlte Texte verschiedener Kapitel behandeln?. Aber 
auch die ersten 33 Homilien bieten keine lückenlose Folge. So fehlt 
z. B. vóllig eine Erklárung von Lk. 1, 32*—38, einer Perikope, die 
sicher von Origenes einer Exegese für wert gehalten wurde, so daf 
anzunehmen ist, dal auch zwischen den Hom. 6 und 7 eine Nummer 
ausgefallen ist. Dafür spricht auch das Vorhandensein einer Anzahl 
Fragmente zu diesen Versen. Ebenso steht es mit Luk..2, 3—7 
(zw. Hom. 11 und 12); 2, 17—20 (zw. Hom. 13 und 14). Warum 
diese und andere Homilien in der Überlieferung ausgelassen wurden, 
wissen wir nicht. 

Moglich ist, daB Origenes die Absicht hatte, das ganze Lukas- 
evangelium in der ausführlichen Weise der ersten 33 Homilien 
homiletisch. zu erklàren. Die folgenden Predigten (34— 39) zeigen 
aber eine Beschránkung auf dem Alexandriner wichtig erscheinende 
Stellen; ob sie zur selben Zeit wie die ersten 33 gebalten wurden 
oder eine Art Nachtrag bilden, entzieht sich sicherer Kenntnis. 

Von álteren Gelehrten wurde die Echtheit der Homilie 39 
angezweifelt mit der Begründung, daB ihre Ausführungen über die 
Anerkennung der prophetischen Bücher bei den Sadduzàern sich 
nicht mit der auch dem Origenes bekannten Tatsache, daf) sie nur 
die 5 Bücher Moses annehmen, vereinbaren lieben. Aber gerade hier 
ist die Überlieferung der griechischen Fragmente, welche dem la- 
teinischen Texte entsprechen, ziemlich gut und einheitlich, so ἀῶ 
schon von hier aus die Echtheit der 39. Homilie sichergestellt ist. 


l) »die àltesten Homilien des Origenes« nennt sie Harnack a. a. O. II, 
2, 45 Anm. 3. 

2) Über sein Auditorium vgl. z. B. Hom. 7 8S. 53, 6; Hom. 22 8S. 146, 
11. ^H'0m-* 25 5. 150... 905? 

3) námlieh Luk. 10, 25—37 (Hom. 34); 12, 58. 59 (Hom. 35); 17, 33. 
20. 21 (Hom. 36); 19. 29——40 (Hom. 37); 19, 41—45 (Hom. 38); 20, 27—40; 
21—26 (Hom. 39). 

4) Auch Zahn a. a. O. 256 macht darauf aufmerksam; vgl. auch Zahn, 
Das Evangelium des Lucas [Kommentar zu N. T. III (1913) I, 130 Anm. 16]. 


Einleitung. 1. Literargeschichtliches XV 


Auferdem aber ist mit Recht darauf hingewiesen worden, daf) an 
der betreffenden Stelle nicht stehe, die Sadduzáer hátten die Pro- 
pheten in den Kanon der hl. Schriften aufgenommen, sondern nur, 
sie hàtten die Propheten falsch verstanden!. 

Was Origenes in den hier edierten Texten an auBerbiblischen 
Quellen nennt, ist sehr gering. Einmal zitiert er Ignatius von Anti- 
ochien (Hom. 6 S. 37, 7), einmal den Pastor des Hermas (Hom. 35 
8.207,17). DaB seine Kampfstellung gegen die Irrlehren von Marcion, 
Basilides und Valentin sich geltend macht, ist zu erwarten?. Manch- 
mal kommen Gegner zu Wort, die er mit τις einführt und deren Namen 
wir kaum mehr als vermuten kónnen. An einer einzigen Stelle (zu 
Hom. 34, S. 201, 13f.) bezieht er sich bei einer Parabelerklárung auf 
einen ülteren Exegeten (nur in der lateinischen Übersetzung, die uns 
überliefert: » Aiebat quidam de presbyteris, volens parabolam inter- 
pretari ete.«), dessen Auslegung er zwar mitteilt, aber zum Teil ab- 
lehnt. Esist interessant festzustellen, dab sich die fragliche Erklàrung 
eines uns unbekannten Schriftstellers auch im Ps-Titus-Kommentar 
erhalten hat und sich gekürzt auch in dem lateinischen Kom- 
mentar wiederfindet, der dem Theophilus von Antiochien fálschlich 
zugeschrieben wird und auf alte griechische Quellen zurückgeht. 
In einem Fragment zitiert Origenes auch seine Hexapla (zu Hom. 6 
S. 44, 3ff.). 


2. Die Ubersetzung der Homilien durch Hieronymus. 


In dem schon erwáhnten Briefe an seine Freundinnen Paula und 
Eustochium, der auch in der vorliegenden Ausgabe kritisch ediert 
wurde, gibt Hieronymus ihnen davon Kenntnis, dab er die 
39 Homilien des Origenes über das Lukasevangelium, wie sie 
griechisch überliefert seien, ins Lateinische übersetzt habe und die 
Übertragung ihnen demnáchst zusenden werde (petistis, ut ... saltem 
triginta et novem Adamantii nostri in Lucam omelias, sicut in graeco 
habentur, interpreter... Praetermisi paululum Hebraicarum Quaes- 
tionum libros, ut ad arbitrium vestrum lucrativi operis haec, qualia- 
cunque sunt, non mea, sed aliena dictarem ... post paucos dies ad 
vos mittere disposui...). Da dieser auch sonst inhaltlich inter- 
essante Brief echt ist, geht einwandfrei daraus hervor, dab Rufin 
EC 1X ! 

1) Siehe darüber die Ausführungen von De la Rue in ess el 
(V, XXVf. Lomm.). : 

2) Die Stellen, die sich mit Marcion bescháftigen, sind zum gróften 161] 


schon in Harnacks Marcion (Das Evangelium vom fremden Gott. TuU 3. 
Reihe 15. Bd. 2. Aufl. 1924) verwertet. 


XVI Origenes 


von Aquileja, der literarische Gegner des Hieronymus, ihn zum 
gróBten Teile in seine Apologia in Hieronymum! aufgenommen 
hat, um seine Angriffe auf den Kirchenvater dadurch zu stützen. 

Der Hauptgrund, durch den Hieronymus bewogen wurde, diese 
Arbeit vorzunehmen, war wohl das Erscheinen des Lukaskommen- 
tars des Ambrosius, über dessen Art, andere Autoren obne Namens- 
nennung auszuschreiben, er auch sonst sehr ungünstige Urteile 
fállte. So sagt er über dessen Hexaemeronkommentar: »nuper 
Ambrosius sie Exaemeron illius (sc. Origenis) compilavit, ut magis 
Hippolyti sententias DBasiliique sequeretur«?. Und schon vorher 
fabte er sein Urteil über ihn zusammen in die boshaften Worte: 
»Ambrosius Mediolanensis episcopus, usque in praesentem diem 
seribit, de quo, quia superest, meum judicium subtraham, ne 
in alterutram partem aut adulatio in me reprehendatur aut 
veritas. Wie er den Lukaskommentar des Ambrosius beurteilte, 
sehen wir im Briefe an Paula und Eustochium, wo er sagt: 
»cum a sinistro oscinem corvum audiam crocitantem, et mirum 
in modum de cunctarum avium ridere coloribus, cum totus tene- 
brosus sit« (S. 2, 2—4), wohl eine Anspielung auf seinen Gegner 
Ambrosius*. Jedenfalls ist mit der Bemerkung über den Lukas- 
kommentar, der »in verbis luderet, in sententiis dormitaret« 
(S. 1, 6), das Werk des Bischofs von Mailand gemeint. 


Da die in den Handschriften auf den Brief folgenden 39 bzw. 
36 lateinischen Homilien wirklich die Version des Hieronymus 
darstellen, bezeugt uns ebenfalls Rufin. Dieser wirft ihm nàmlich 
tendenzióse Ungenauigkeit der Übersetzung von Origenesschriften 
vor und kommt dabei auch auf die Lukashomilien zu sprechen. 

Die Feindschaft zwischen beiden ist bekannt. Da Rufin sich in 
der Schrift gegen die Angriffe auf seine Schriftstellerei verteidigt 


1) Apologia in Hieronymum (Invectivae in Hieron.) II, 27a (ed. Migne 
PL 21 606); im Jahre 400 entstanden (vgl. Bardenhewer, a. a. O. III, 556). 

2) ep. 84, 7 (8. 130, 85—10 Hilberg); Grützmacher, a. a. O. II, 77, über- 
setzt hier merkwürdigerweise: »Die 6 Bücher Hexaemeron des A. sind eine 
schamlose Kompilation aus Orig., Basil. und Hipp.« 

3) De viris inlustr. c. 124 (TuU 14, 1 S. 53, 20—23 E. C. Richardson). 
Dabei hat sich Hieronymus aber von stillschweigender Benutzung des Origenes 
auch nicht fern gehalten, vgl. Th. Zahn, Origenes u. Hieronymus zu Matthaeus 
[Forsch. z. Gesch. d. ntl. Kanons τι. d. altkirchl. Lit. II (1883) 275—281 ]. 

4) so ist auch die Meinung Rufins. Schenkl glaubt, dieser Passus sei 
eher »in adversarium quendam, qui Hieronymi scriptis irridere conatus erat«, 
gesagt (CSEL XXXII Praef. XVI). 


Einleitung. ]. Literargeschichtliches XVII 


und gegen den Vorwurf, er habe des Origenes »De principiis« nicht 
einwandfrei übersetzt, dreht er hier den Spiefj um und sagt, er habe 
nur des Hieronymus Methode nachgeahmt, der ebenfalls an des 
Origenes heterodoxen Ausführungen herumkorrigiert hátte. Er sagt 
daselbst: »Ego me interpretandi disciplina tantummodo imitatum 
te dixi vel secutum, sed tamen in nullo alio, in quo etiam tibi omnem 
injuriam factam esse dicis, quia secutus sum, quod te videram in 
Homilis secundum Lucae Evangelium fecisse, ut ubi de filio Dei 
in Graeco non recte inveneras, praeterieris in illo loco, ubi dicit: 
»Magnifieat anima mea Dominum et exsultavit spiritus meus in 
Deo salutari meo«. Nosti quia de anima, sicubi illa, quae solent dici, 
non praeterieris, sed ea adhue etiam, ex te additis quibusdam 
assertionibus, lucidius scripseris, ut in illo loco: »Eece ut facta est 
vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit infans in utero 
meo«; ubi dicis, quod »non erat hoc principium substantiae ejus«, 
de tuo addidisti: »atque naturae«. Haec et mille alia his similia 
in interpretationibus tuis, sive in his ipsis homiliis, sive in Jeremia, 
vel in Isaia, maxime autem in Ezechiele subtraxisti «. 

Wáhrend der erste Vorwurf nicht mehr nachgeprüft werden 
kann, da von dieser Stelle kein griechischer Text erhalten ist, ist der 
zweite Passus in der 4. Homilie (S. 28, 6ff.) zu finden, wenn auch 
ohne den entsprechenden griechischen Urtext. Die Autorschaft des 
Hieronymus an der Übersetzung der 39 Origeneshomilien zu Lukas 
ist also durch das Zeugnis seiner Zeitgenossen erwiesen. 

Das Zeugnis des Rufin bestátigt auch, was die erhaltenen 
griechischen Fragmente dartun, 1. da Hieronymus den Text des 
Origenes an manchen Stellen gekürzt hat. Denn wenn ihm der Vor- 
wurf gemacht wird, dat) er dem Rufin wichtig scheinende Stellen aus- 
làBt, so ist klar, daB diese Kürzungen nicht schon in dem dem 
Hieronymus vorliegenden griechischen Text vorgenommen sein 
konnten. Freilich sind nicht alle Kürzungen und Auslassungen 
auf seine Rechnung zu setzen. Wir sahen, daf) die Fassung, die seiner 
Übersetzung zugrunde lag, nur noch eine Auswahl der Homilien des 
Origenes bot, und dal) anderseits der von den griechischen Frag- 
menten überlieferte Text reicher gewesen ist als der ins Lateinische 
übersetzte?. 2. Den von ihm überlieferten Text hat aber Hieronymus 


1) Apologia in Hieronymum II, 27? (PL 21, 606). 

2) Zahn unterwirft (a. a. O. 262ff.) »Überschüsse und Abzüge des Hiero- 
nymus« in der 7. Homilie einer kritischen Wertung. Nach ihm strich dieser 
ein auch von mir für echt gehaltenes Fragment des Origenes (S. 47, 15—48, δ), 
weil es schon vorher ausgesprochene Gedanken wiederholte, ein anderes (S. 48, 


XVIII Origenes , 


wortgetreu übersetzt!. Gerade der Vorwurf eines so kleinen Ein- 
schubes wie des »et naturae« beweist, daB Rufin, so gerne er auch 
wollte, an der Übersetzung seines Gegners nicht viel auszusetzen 
fand — ein erzwungenes Lob, das aber der Vergleich mit den grie- 
chischen Fragmenten wiederum bestátigt. Diese sind natürlich 
nach Art der Katenenscholien vielfach gekürzt (man kann das oft 
durch Vergleiche, z. B. der Scholien im Pseudotituskommentar 
mit denen der Niketaskatene feststellen), so daB kein Grund besteht, 
die nur lateinisch überlieferten Texte auf Unechtheit zu verdách- 
tigen?. Hin und wieder mógen allerdings auch andere erklárende 
Zusátze wie das »et naturae« vom Übersetzer stammen ; manche sind 
als solche ohne weiteres erkennbar, wie die Glossen, in denen er einen 
griechisehen Ausdruck lateinisch erklàrt?, oder die textkritisch 
interessante Notiz in der 7. Homilie über die Handschriften, die 
das Magnificat der Elisabeth zuschreiben (S. 47, 19—48, 6). 
Schwieriger ist es, auf Grund stilistischer Kriterien irgend- 
welehe Einschübe und Erweiterungen des Hieronymus feststellen 
zu wollen. So einfach ist das Urteil doch nicht, daB man sagen 
kónnte: »Die trockene und schlichte Darstellungsweise des Origenes 
kontrastiert so stark von der lebendigen rhetorischen Manier des 
Hieronymus, daB solche formellen Redaktionen sofort ins Auge 
fallen«?. So will man die gróDere Ausführlichkeit des lateinischen 
Textes gegenüber den griechischen Fragmenten bei Ausführungen 
wie über die Gerechtigkeit in den Augen Gottes? und an anderen 


6—13), weil es die Lehre eines Irrlehrers darstellte, den Origenes anschlieBend 
redend einführt (S. 49, 8), wàhrend der Übersetzer nicht mehr »wufte, wer 
damit gemeint seiv«, und darum nescio quis« (S. 49, 9) hinzufügte. Dafür 
setzte er seine textkritische Bemerkung über die Sángerin des Magnificat ein 
(S. 47, 19—48, 6). 

1) Diese Treue seinem Vorbild gegenüber zeigt sich auch in der wórtlichen 
Übersetzung der Zitate, in der Schreibung der Eigennamen, die genau der 
griechischen Form entspricht, also Bethleem, Hierusalem, Hiericho usw. 

2) Da Hieronymus den erklàrten Bibeltext ausführlicher bringt als die 
Katenenfragmente liegt entweder an der Kürzung der Katenenexzerptoren 
oder daran, daB den Homilien die Verlesung der Texte durch den Ana- 
gnosten vorausging, die Hieronymus dann ergánzen mute. 

3) z. B. πεπληροφορημένων (Hom.1 8.6, 8f.), κράτιστος (Hom. 1 S. 11, 13f.), 
κεχαριτωμένη (Hom. 6 S. 39, 22ff.), ἀπολιϑοόντωσαν (Hom. 22 S. 149, 25ff.). 

4) Vgl. Zahn a. a. O. 263ff.; D. Evang. d. Lucas II 745—751, bes. 748ff. 

5) Grützmacher a. a. O. II 82. 

6) Vgl. Hom. 2 S. 16, 1ff. »Diese Texterweiterungen scheinen mir in 
Gedanken und Form den Stempel des Geistes des Hieronymus zu tragen«. 
Grützmacher a. a. O. II 88. 


. Einleitung. I. Literargeschichtliches XIX 


Stellen als Bearbeitung des Hieronymus erklàren. Aber bei ge- 
nauerem Zusehen entdeckt man doch, besonders auch in den paráà- 
netischen Teilen der Homilien, soviel echt Rhetorisches, daf dies 
Kriterium kaum gegen Origenes angeführt werden kann. 

Wir wissen natürlich nicht, ob Hieronymus nicht doch irgendwo 
sich veranlaft fühlte, dogmatische Korrekturen am "Texte des 
Origenes vorzunehmen. Immerhin hat er eine Anzahl der orthodoxen 
Kirche sicher anstóDige Ausführungen und Lehren des Alexandriners 
wórtlich übernommen und ohne Ánderung übersetzt. Man denke nur 
an des Origenes Ausführungen über die Verwandlung der Seligen 
in Engel!, die Práexistenz, Sündenfall und Einkerkerung der Seelen 
in die Leiber?, das endliehe Aufhóren der Hollenstrafen? und die 
Erlosung der gefallenen Engeli. Ebenso muften des Origenes 
Ansichten über Maria, die der Reinigung von der Sünde bedurfte 
wie alle anderen Frauen? und die im Glauben an Jesus zeitweilig 
wankend wurde?, oder über Jesus, der ebenfalls der Reinigung 
bedurfte*, auch dem Hieronymus als Heterodoxien erscheinen. 

DaB die Predigten auch nach der gewiB vorsichtigen Übersetzung 
des Hieronymus noch inhaltlich zu Beanstandungen Anlaf gaben, 
zeigt uns die Form, in der die zusammengesetzten Homilien XVI 
und XVII in den mittelalterlichen Homiliarien Aufnahme fanden. 
Durch Auslassung (S. 116, 14ff., 120, 22ff.) und Einschub von dog- 
matisch korrekten Texten, die übrigens schon Ambrosius zu kennen 
scheint?, hat man jeden AnstoD beseitigt. 

Da Hieronymus in dem oben besprochenen Briefe schreibt, 
daD er die Arbeit an den »Hebraicarum Qwuaestionum libri« unter- 
brochen habe, um die Homilien zu übersetzen, so müssen wir als 
Entstehungszeit unserer Übertragung die Zeit um 390 und als Ort 
Bethlehem annehmen?. Der Name des Übersetzers wie auch die 


1) Hom; 39'(S. 226, 2Lf£: or.» 227; 21. lat.). 

2) Hom. 4 (S. 25, 3ff.) 

3) Hom. 35 (S. 215, 11f. scheint er aber an ihre Ewigkeit zu denken). 

4) Hom. 23. (S. 157, 19ff.); Hom. 31 (S. 190, 1ff.). 

5) Hom. 14 (S. 96, Sff.). 

6) *ELom:^ 7-0: 1075 6TE-)- 
7) Hom. 14 (S. 97, 5ff.). 

8) Vgl. zu S. 116, 28—30 im App. Woher die Texte stammen, konnte ich 
nicht feststellen. 

9) Die Homilien »nennt er im Schriftstellerkatalog, sie sind also vor 392 
abgefaDt. Da er in der Vorrede zur Übersetzung der Lukashomilien gegen 
den Lukaskommentar des Ambrosius polemisiert, dieser aber 388 geschrieben 
ist, so ergibt sich ... der Zeitraum der Jahre 388—392«. Grützmacher, a. a. O. I 63. 


XX Origenes 


verháltnismáfig kurze Spanne von kaum 200 Jahren, die zwischen 
Urtext und Übertragung liegt, geben so von vornherein ein gutes 
Omen für den Wert der uns erhaltenen lateinischen Version. 

Dieses Urteil wird bestàtigt durch Vergleich mit den uns er- 
haltenen griechischen Fragmenten. Er zeigt, dab Hieronymus oft 
stark gekürzt hat, da er auch manches zusetzte, dab) er aber, was 
er übertrug, wortgetreu übersetzte, so da) seine Version oft ein gutes 
Mittel zur Rekonstruktion eines verdorben überlieferten griechischen 
Textes darstellt. So ist sein Text auch dort, wo kein griechisches 
Korrelat mehr auf uns gekommen ist, als treuer zuverlássiger 
Interpret der Ausführungen des Alexandriners anzusprechen. 

Endlich ist festzustellen, daB die Hss einhellig nicht nur durch 
die Hinzufügung des Briefes des Hieronymus, sondern auch in der 
Überschrift die Übersetzung diesem zuschreiben. Eine Ausnahme 
davon macht lediglich eine sehr spáte Hs, der Cod. Vatic. Urbin. 
lat. 31, der die (sicher falsche) Notiz bringt: Incipit prologus Rufini 
presbyteri Aquilegiensis in expositionem Origenis super Lucae 
evangelium. 


II. Die Überlieferung. 
A. Die Handschriften. 
1. Die lateinische Überlieferung. 


Zum festen Bestande der handschriftlichen Überlieferung der 
lateinischen Lukashomilien gehórt der als Praefatio dienende Brief 
des Hieronymus, worin er den beiden Freundinnen Paula und 
Eustochium die baldige Übersendung seiner Übersetzung ankündigt. 
Er ist darum auch mit ediert. 

In den àltesten und besten Hss sind die 39 Homilien voll- 
zühlig enthalten. Es gibt aber auch eine Gruppe Hss, die nur 
36 Homilien enthalten. Es fehlen darin die Homilien 24, 38 
und 39. Sachliche Bedenken werden für diese Auslassung wohl 
kaum mafgebend gewesen sein. Vielleicht, daó die 24. Homilie 
wegen ihrer auffallenden Kürze dem Urtyp dieser Gruppe wertlos 
schien und dab die beiden letzten Homilien aus áuferen Gründen 
wie Raumknappheit u. à. weggelassen wurden. Sie werden jedenfalls 
durch benannte griechische Origenes-Scholien genügend als echt 
ausgewiesen. 

Der Bestand an Hss, die als Grundlage der Edition dienen 
konnten, ist nicht groD. Meine Liste záhlt im ganzen 11 Stück, 
von denen aber nur 6 Hss einen selbstándigen Wert besitzen. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXI 


Die álteste und wertvollste Hs ist 

E Florenz, Biblioteca Laurenziana S. Marco 610 Perg. s. IX 
54 fol. Der Codex ist in angelsáchsischer (langobardischer) d. i. 
beneventanischer Schrift geschrieben. Auf dem Vorsetzblatt : 
Conventus s. Marci de Florentia ordinis Fratrum Praedica 
torum. Ex hereditate presbyteri viri Nicolai de Nicolis 
Florentini. Am Schluf steht die Notiz: finit finit Deo gratias 
k Lue CCXLIII remanentia(?) capitula sine expositione. 
[bei Montfaucon Cod. Florent. Laurent. S. Marci 611 membr. 
89 5. IX/X; vermutlich identisch mit dem auferdem von 
ihm angeführten Cod. Florent. Dominic B. Mariae pl. I dextr. 
28 (langob. characterib.)] 

Die Handschrift scheint nach Diktat geschrieben zu sein. 
Darauf weisen zahlreiche Schreibfehler hin, wie populus statt po- 
pulos, puplieanus statt publicanos, indicavit statt indicabit usw. 
Sie hat fast durchgehend noch die alte (griechische) Schreibung der 
Eigennamen (Hieremias usw., aber oft Johannes). Auffallend sind die 
ziemlich háufigen Auslassungen ganzer Worte und Satzteile, die auf 
Nachlássigkeit des Schreibers oder des Diktierers hindeuten. 

Abhàngig von dieser Hs ist 
B Admont, Stiftsbibliothek 112 Perg. s. XII inc. (XI?) 207 fol. 

fol. 1 Inhaltsübersicht ; 

fol. 17 Homilie zu 1 Kón. (farbige Initiale); 
fol. 18V 9 Hom. zu Jesaias 

fol. 24—65 14 Hom. zu Jeremias 

fol. 65 Prolog des Hieron. zu Ezechiel 

fol. 65* Hom. 1 u. 2 zu Ezechiel 

fol. 74" Prolog des Hieron. zu den Cantica-Homilien. 
fol. 74" Hom. 1 und 2 über die Cantica 

fol. S4* Hieron. ad Pachumium et Oceanum 
fol. 85—122* 39 Homilien zu Lukas 

fol. 123 Praefatio Rufini zum Róm.-Kommentar 
fol. 124* Kommentar zum Róm. Buch 1—5. 

Diese Hs stammt von einem Schreiber, der sehr sorgfáltig die 
mannigfachen Schreibfehler der Hs E korrigierte!, ihre durch Nach- 
làssigkeit entstandenen Lücken nach bestem Kónnen (ohne Zu- 
hilfenahme einer anderen Hs) ausfüllte, auch Schrifttexte der land- 
làufigen Lesart anglich. Da die Hs sehr sorgfáltig geschrieben ist, 
hat sie trotz vieler individueller Korrekturen kritischen Wert. 








1) Vielfach hat E das SchluB-e seiner Vorlage in -em korrumpiert, wáh- 
rend B die richtige Schreibung wieder herstellt. 


XXII Origenes 


Die zweite Haupthandschrift dieser Gruppe ist 
A Rom, Biblioteca Vaticana lat. 211 Perg. s. XII 141 fol. 

fol. 1 Hom. 1—26 zum Buche Josue 
fol. 40 Hom. 1—9 zum Buch der Richter 
fol. 52 Homilie zu 1 Kón. 
fol. 58 Hom. 1—9 zu Isaias 
fol. 710 Hom. 1—14 zu Jeremias 
fol. 103—137 39 Homilien zum Lucas-Evang. 
fol. 137 Hom. Beatus vir 


fol. 138 Hom. Simile est regnum ... Ager est corpus huma- 


num expl. est idoneus praedicare et alios docere. 
fol. 139v Purgatio Origenis 
fol. 141 Hom. 1—2 zu Ezechiel 


Trotzdem die Hs jünger ist als E, ist ihr Text korrekter; 


Fehler sind selten. 


Nur die ersten 6 Homilien enthàált ein anderer Vertreter derselben 


Gruppe 


K Orléans, Bibliothéque municipale 178 (155) Perg.s. XIII 149 pag. 
pag. 2 »... eotidie eucharistias accipiet...« — »... 


ipse sit sacerdos qui est sacrificium «. 


pag. 2 Incipit omilia prima Gregorii, pape urbis Rome, in 
extrema parte Ezechielis prophete. Quia multis curis 


premen- tibus... 


pag. 137 Incipit omelie prefatio. Hieronymus Paule et 


Eustochio. Ante paucos... 


pag. 137—149 Hom. 1—6 zu Lukas (das Übrige fehlt) mit 
Prolog des Hier.: Incipiunt omelie Origenis in Lucam 
XXX ta. verse ab Eusebio Jeronymo. Jeronymus pres- 


biter natus vico Eusebio... 
pag. 135 Widmung 
pag. 136 Hymne Salve mater Salvatoris. 


Diese Hs weist viele Fehler auf, ist schlecht geschrieben. 
Manche Lesarten deuten auf eine nàhere Verwandtschaft mit C; 
sie enthált nur 30 Homilien. Am Anfang ist wahrscheinlich in 
der Vorlage ein ganzes Blatt ausgefallen, so dal die 1. Hálfte 
der 1. und die 2. Hálfte der 2. Homilie jetzt eine Homilie bilden. 


Dazu gehórt auch noch 


L Avignon, Bibliothéque du Musée Calvet 73 (Anc. fonds 159) 
Pap. s. XV 99 fol. Ital. Schrift (aus dem Dominikanerkloster 


von A.) 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXIII 


fol. 1 Prolog des Hieron. (Incipit prefacium Hieronimi 
presbiteri ad Paulam et Eustochiam in expositione Origenis 
super Lucam, ex greco in latinum.) 
fol. 17 39 Homilien zu Lukas 
fol. 83 Prolog des Rufin von Aquileja und Hom. 1 und 2 
des Orig. zu den Psalmen 36—38 
Diese Hs enthált einen sorgfáltig geschriebenen Text, der in 
seinen Varianten der Hs E am nàáchsten steht. 


Zur ersten Gruppe gehóren und stehen hier der Hs Καὶ am náchsten 


H Rom, Bibl Vatie. Urbin. lat. 31 Perg. s. XV, viele Gold- 

initialen, sehr schón geschrieben 

fol. 1—35 die Lukashomilien; am Schluf: Omeliae Origenis 
XXXVIIII super Lucam a Hieronymo catholico 
traductae feliciter expliciunt. Laus Deo. 

fol. 35 Hom. 1—2 über Ps. 36 

fol. 50 4 Bücher des Komm. zum Hohenlied 

fol. 98 Buch 1—10 des Komm. zum hómerbrief 

fol. 2400 dem Origenes zugeschriebene Homilien zu Matth. 
und Joh. 

fol. ?79 — Homilia in illud: Quaerunt inter affines (— Hom. 
XX in Lucam); am ScehluD: Omelie Origenis 
super Matheum et Johannem fideliter expliciunt. 

fol. 281 Hom. 26 zu Josue 


und der mit ihm verwandte Codex 


I Florenz, Bibl. Laur. Fiesolan. 54 s. XVII (bei Montfaucon 
Cod. Florent. bibl. monast. S. Bartholomaei Faesulani 
II Voll.) 

(fol. 1) Inhaltsübersicht 

(fol. 2v) Ad Tranquillum Hieronymus, quomodo legere 
debeat Origenem. Maiora spiritus sancti vincula 
ΘΕ θα 

fol. (3) 1 Kommentar zum Rómerbrief (10 Bücher) 

fol. 125. Praefatio hieronimi presbiteri in X XXIX omelias 
super lucam de Greco in Latinum incipit. 

fol. 125» Translatio hieronimi super omelias origenis in 
Lucam incipit. Am SchluB: Expliciunt triginta 
novem omeliae Origenis super Lucam a Yheronimo 
katholico in Latinum traductae. 


XXIV 
fol. 152v 
fol. 156 
fol. 158v 
fol. 159 


Origenes 


Origenes Hom. über Ps. 36 

P. recipiente mandato et dicente: subditus esto 
domino. Necessarium vidi perscrutari 

Superiore tractatu dicebamus 

Hom. über: In illo tempore descendit Jesus de 
monte. Descendente Jesu de monte secute sunt 
eum... Dann 2 leere Blátter 


fol. 159—192 Hom. zu Joh. und Matth. 
fol. 193—255 Periarchon 
Form und Inhalt hat grofie Ahnlichkeit mit Vatic. Urbin. lat. 31. 
Eine zweite Gruppe, deren besonderes Merkmal das Fehlen 
von Hom. 24, 38, 39 bildet, ist vertreten durch die Hss 


C Douai, Bibliothéque municipale 231 Perg. s. XII 110 fol. 


[0]. 1 
fol. 54 
fol. 56 
fol. 110v 


S. Ambrosii de excessu fratris sui (Deduximus, 
fratres dilectissimi ... expl. iam timere nequeamus) 
Epistola Ivonis Carnotensis Pontio Cluniacensis 
monasterii abbati (Ivo Dei gratia quaesivit a 
me... expl. videntur sufficere sapienti. Valete) 
Origenis Homeliae in Lucam (Prologd. Hieronymus, 
36 Homilien). Am ScehluB: Expliciunt omeliae 
triginta novem Adamantii Origenis in evangelium 
Lucae a beato Hieronymo presbytero de graeco 
in latinum translatae 

8. Cypriani fragmentum quoddam 


Die Hs ist sehr sorgfáltig geschrieben und weist wenig Fehler 
auf. Sie hat orthographische Eigenarten wie z. B. oft inquid statt 
inquit und statt des h am Anfang des Wortes oft einen Spiritus 


(z. B. omines). 


Eine Abschrift von C ist 
F Cambrai, Bibliothéque municipale 535 (494) Perg. s. XII 


fol. 1 
fol. 144 
fol. 160 


194 fol. 

Comm. des Florus v. Lyon (Auszug aus Augustin) 
über Gal., Eph., Phil., Col., I II Thess., I II Tim., 
Tit., Hebr. (»tertia pars Flori«) 

Sermones S. Augustini de resurr. Dom. (Passionem 
vel resurr. Domini et Salvat.) 

Eusebii Cesariensis sermo. (Paschalis sollempnitas 
hodierna festivitate concluditur) 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXV 


fol. 164—189" Prolog d. Hieron.; 36 Homilien 
fol. 190 Eusebii Cesariensis sermo über Joh. 1, 1 (Dom. 
noster Jesus Christus omousyon Patri, coeternus) 
fol. 193. Augustini sermo über S. Vincenz; von anderer 
Hand hinzu gefügt (In passione que nobis hodie. . .). 
Der Schreiber von F hat allerdings schon hier und dort kritische 
Glossen, die nicht aus C stammen, ohne besonderes Zeichen nicht 
am Rande, sondern bereits im Texte mit übertragen, ein Beweis 
dafür, daf die Hs keine direkte Kopie von C sein kann (vgl. 

5:15. om: 2-5. 135221). 


Zu dieser Gruppe gehórt auch 


G Erfurt, Amplionianische Bibliothek Fol. 84 Perg. s. XV inc. 
146fol.in zwei Kolumnen mit rubrizierten Initien. Patristisches 
Sammelwerk (enth. u. a. Augustin, Origenes, Anselmus) 
fol. 96 Incipit prologus beati lIheronimi presbiteri in 

sequens opus. Iheronimus Paule et Eustochio ... 
fol. 96—116 Explicit prologus. Ordiuntur Origenis presbiter! 
omelie XXXVI in Lucam evangelistam, 
Wahrscheinlich. Abschrift von C. 
Eine ganz selbstándige Stellung nimmt ein 


D Troyes, Bibliothéque municipale 390 Perg. s. XII 130 fol. in 
2 Kolumnen 

fol. 1—51 Incipiunt Omelie Origenis in Lucam XXXVIII(!) 

translate a Sancto Jeronimo presbitero Beethleem 

fol. 51»—130v» 17 Homilien über die Evangelien. (Die erste, 

dem Alkuin zugeschrieben, inc. In lectione que 

hane precedit, proposuit Dominus über Matth. 


25, 31) 
fol. 29»—30 scheinen Lücken von einer zweiten Hand aus- 
gefüllt. — Die Hs ist von einem Revisor einer genauen Durch- 


sicht unterzogen worden, der sehr viele Tilgungs- und Umstellungs- 
zeichen anbrachte und dadurch den Text, der viele Eigenarten aut- 
wies, wieder dem Normaltyp anglich. Eine grofe Anzahl Lücken 
wurde in margine ausgefüllt (Schrift etwa s. XIV), wobei allerdings 
nicht nur echter Text, sondern auch eine Anzahl Glossen, die der 
Korrektor in einer anderen Hs gefunden haben muB, mit über- 
tragen wurden. Dieser zur Korrektur benutzte Codex hat groBe Ver- 
wandtschaft mit der Hs B. 

Zur durchgángigen Kollation habe ich die Hss ABCDEK 
herangezogen, die übrigen nur streckenweise, da sie als spátere Hss 

Origenes IX. C 


XXVI Origenes 


nicht so wichtig sind. Das Verhàáltnis der Haupthandschriften 
zueinander kónnte man so darstellen: 








Oo 
O Ὁ 
σ | A E 
D 
FG K B 





Bernardus de Montfaucon, Diarium Italicum (Paris 1702) 
führt auf in der Bibliothek des Monasterium Pomposianum prope 
litus maris Adriatici eine Expositio Origenis super Lucam und im 
Monasterium $8. Benedicti Padolirensis (Polirone) einen Codex Mu- 
tinensis s. X Origenis operum, die ich nicht mehr auffinden konnte. 
Die weiter von ihm aufgeführten Hss Cod. Florent. bibl. monast. 
B. Mariae in Scripturam tom. II, Cod. Carolipol. (Charleville) 207 
s. XII, Cod. Mutin. (Modena) 458 homiliae s. X (in Wirklichkeit 
s. XV) enthalten keine Lukashomilien. Die Angaben über Hss 
Cod. Eborac. eccl. J. Christi apud Dunelm. 485, 486, Cod. Monasterii 
Longi-pontis (Long-pont) prope Sexon. 3 voll. fol., Cod. monast. 
S. Albini Andegavens. konnte ich nicht nachprüfen. Jedenfalls ist 
in den Katalogen Frankreichs, Englands, Belgiens keine weitere 
Homilienhs zu finden. 

Einzelne Homilien des Origenes sind auch gesondert überliefert 
auf uns gekommen; insbesondere finden sich hàufig in Homilien- 
sammlungen neben einigen stándig wiederkehrenden Homilien des 
Origenes zu Matthaeus und Johannes die Hom. XVI und XVII zu 
einer zusammengezogen; der Kompilator hat aber die Partien, die 
der kirchlichen Lehre widersprachen, ausgemerzt und durch recht- 
gláubige Ausführungen ersetzt. In dieser Form ist die neuentstandene 
Homilie auch in den Homiliarius Pauli Winfridi Diaconi (PL 95, 
1179—85) aufgenommen worden. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXVII 


Für diese Homilie und ihre Sondertexte wurden kollationiert 
O Berlin, Staatsbibliothek lat. Fol. 756 Perg. s. X; guter Text, 
der mit den Hss B und C übereinstimmt, und 
P Paris, Bibliothéque Nationale lat. 1765 Perg. s. XIII; schlechter 
Text mit vielen Auslassungen. 
Die Homilien XVI/XVII fand ich auch noch in den Hss 


Admont, Stiftsbibl. 65 s. XI (nur Hom. XVI) 
66 s. X (Hom. XVI—XVIII: Omelia Origenis 
de eadem lectione, quae catholice correcta est) 
Budapest, Universitàts-Bibliothek Cod. lat. 75 s. XV 
Rom, Biblioteca Vallicellana tom. III (Orig. Homilia s. cap. 2 S. 

: Lucae). 

Auch andere Homilien finden sich einzeln überliefert; ich habe 
davon abgesehen, ihre Lesarten im Apparat zu vermerken, um ihn 
nieht zu sehr zu belasten. So steht die Homilie XIV im eben ange- 
führten Berliner Cod. lat. fol. 756, die Homilie XIX im Pariser Cod. 
lat. 1765, Homilie X X in diesem und als Anhang zu den 39 Homilien 
(also zweimal) im Cod. Vatic. Urbin. lat. 31. 

Von Hss franzósischer Bibliotheken kommen (nach den Kata- 
logen) für einzelne Homilien aufferdem folgende in Betracht: 


Arras Cod. 7 (Hom. XIV) 
Cambrai Cod. 365 (Hom. XIV) 
Tours Cod. 336 s. XIII (Hom. XVI/XVII) 
497 s. XI (Hom. XVI/XVII Omelia Origenis de eadem 
lectione, quae catholice correpta(!) est) 
Vitry-le-Francois Cod. 3 s. XII (Hom. XIV) 
Ou se DEB CH omo XVI VT) 

Der Brief des Hieronymus an Paula und Eustochium ist auch 
bei Rufin (s. S. XV f.) zufinden, der dortige Text ist nach der Ausgabe 
von Migne (PL 21, 601f.) kollationiert (— R). 


In der Hs Wien, Nationalbibl. lat. 14538 Pap. s. XV finden sich 
von fol. 1—126 Homilien auf die Sonn- und Festtage des Kirchen- 
jahres, deren Explicit lautet: Explicit postille origenis omelie 
lectionis eiusdem per manus Wolfgangi De Hertzowga anno 
MIIII-XLVI (1466), tune temporis rector stole in Newndorff; 
129 Sermones (195v explicit opus bonum sermonum per manus 
Wolf); 213 Parvum vocabularium botanicum latino-germanicum. 

Wie diese Predigten zu des Origenes Namen kamen, ist nicht 
auszumachen. Durch Vergleichung stellte ich fest, daD z. B. die 
Homilie zu Weihnachten, die der Hom. XIII entsprechen würde, 

(Ok 


XXVIII Origenes 


gedankliehe Übereinstimmung mit ihr hat. Sie hat auch manche 
Berührungspunkte mit den Homilien von Greg. Magn. und Beda 
bei Paulus Diaconus Homiliarus (PL 76, 1103; 94, 34), ohne wórt- 
liche Übereinstimmung. Vielleicht hatten beide dieselbe Vorlage ? 
Die Hs kann jedenfalls für unsere Ausgabe unberücksichtigt bleiben. 


2. Die Überlieferung der griechischen Fragmente. 


Ein groDer Teil der von mir zu dieser Edition herangezogenen 
Handschriften hat schon genauere Beschreibung und sorgfáltige 
Würdigung gefunden.  Bibliographisch wurden sie erfaft von 
Georgius Karo et Johannes Lietzmann, Catenarum graecarum 
catalogus (Nachrichten von der Κρ]. Gesellschaft der Wissen- 
schaften zu Goóttingen, Phil.-hist. Klasse 1902, 1— 66, 299—350, 
559—620); über die Katenen zu Lukas S. 572—583 (zitiert als KL). 

Neues Material brachte dann Hermann v. Soden, Die Schriften 
des Neuen Testaments in ihrer àáltesten errreichbaren  Text- 
gestalt, Berlin 1902/10, Bd. I, 1. Abt. S. 249—257, 525—612 (zitiert 
als Sd.). 

AuDerordentlich wertvolle Vorarbeiten für diese Edition leistete 
Joseph Sickenberger in seinen Studien über die Lukaskatenen, 
besonders 

Titus von Bostra. Studien zu dessen Lukashomilien (TuU 
N. F. VI, 1) Leipzig 1901 (zitiert als S I) und 

Die Lukaskatene des Niketas von Heraklea (TuU N. F. VII, 4) 
Leipzig 1902 (zitiert als S II). 

Die Gruppe der dem Petrus von Laodicea zugeschriebenen 
Kommentare ist behandelt bei 

C. F. Georg Heinrici, Des Petrus von Laodicea Erklàrung des 
Mattháusevangeliums (Beitráge zur Geschichte und Erklàrung des 
Neuen Testaments V) Leipzig 1908 (zitiert als H), und 

Max Rauer, Der dem Petrus von Laodicea zugeschriebene 
Lukaskommentar (Neutest. Abh. herausg. v. M. Meinertz VIII, 2) 
Münster 1920 (zitiert als R)!. 


Der álteste und bekannteste Typ einer patristischen Kommentar- 
kompilation ist der sogenannte 
à Ps-Titus-Kommentar (8 I 16—41). 


1) Inbezug auf Beigaben und bibliographische Einzelheiten der im 
Folgenden aufgeführten Hss sei auf die Kataloge verwiesen. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXIX 


Er ist eine Kompilation des VI. Jahrhunderts (nach der 
Auswahl der benutzten Autoren zu schlieDen), hauptsàchlich 
aus Kyril v. Alexandrien, dann aus Titus v. Bostra, Origenes, 
Chrysostomus und anderen. Das patristische Material ist in 
ihm (wie auch im Kommentar des Petrus v. Laodicea s. ὃ. XX XIII) 
in einen fortlaufenden Kommentartext verarbeitet.  Autoren- 
angaben fehlen so gut wie ganz. Nur der Anfang macht eine 
Ausnahme, da sich der erste Abschnitt als von 70$ ἔν ἁγίοις 
Τίτου ἐπισκόπου Βόστρων καὶ 'Qovyérov; herstammend  ausweist. 
Diese Angabe hat es verschuldet, dab der Kommentar lange 
für die verloren gegangene Lukaserklàárung des Titus, Bischof 
von Bostra (f spátestens 378) gehalten wurde!. Jos. Sickenberger 
hat aber nachgewiesen, daf) Titus v. Bostra nur einer der benutzten 
Autoren ist. So ist auch viel von Origenes in dem Kommentar ent- 
halten, wovon sich aber nur das erste Scholion als origenisch 
selbst bezeichnet, wáührend die übrigen Texte durch Vergleich 
identifiziert werden müssen. Der Text des Origenes ist gut und zu- 
verlàssig, wenn auch zum Teil mit anderen Texten vermischt, ge- 
kürzt und bearbeitet; er findet sich Pu gei zu den ersten 
4 Kapiteln des Lukas. 

Von diesem Kommentar liegen zwei Editionen vor. Die erste ist 


a Bibliotheca vet. patrum ed. de la Bigne tom. II graecolatinus 
(besorgt v. Fronto Ducaeus) Paris 1624, 762—836. Hinzu- 
gefügt ist die lat. Übersetzung des Kommentars von "Theod. 
Ant. Peltanus (f 1584), der ihn zum ersten Male (lateinisch 
1580) ediert hatte!. 

Der Ps-Titus-Kommentar ist auch als Fundus enthalten in 
der von [. A. Cramer edierten Lukaskatene 
a! Catenae in Evangelia S. Lucae et Joannis ad fidem Codd. 

mss ed. I. A. Cramer, Oxford 1841 (Catenae Graecorum Patrum 
in Novum Testamentum edidit I. A. Cramer t. II) (aus der Hs 

Paris, Bibl. Nation. Coisl. 23 s. XI). 

Cramer bringt im Supplementum S. 416—430 die von der Katene 
abweichenden Texte des Ps-Titus-Kommentars aus den Hss 
Oxford, Bibliotheca Bodleiana Laud. 33 Perg. s. XI (— L) und 

Miscell. 182 Perg. s. XI (— B). 

Der Text der Ausgabe von de la Bigne ist an vielen Stellen 

korrekter und vollstàndiger als der von Cramer. 


1) Über ihn vgl. S I 1ff. 


XXX Origenes 


Zur Feststellung des Origenestextes dieses Kommentars habe 
ich noch folgende Hss kollationiert 

A Paris, Bibl. Nation. 703 Perg. s. XII (S I 20) (der Cod. 
regius von Combefis, s. S. LIILf.) 

A1 Rom, Bibl. Vatic. 1692 Perg. s. XIII (S I 17) 
enth. Chrysostomus-Exzerpte zu Mt, Chrys.-Exzerpte zu Jo, 
144—177 Ps-Titus-Kommentar zu Lk, Viktor-Kommentar 
zu Mk. 

A? Rom, Bibl. Vatic. 1618 Pap. s. XVI (XIV ?), (S I 18). 
enth. Petr.-Katene zu Mt, Viktor-Kommentar zu Mk, 211—266" 
Ps-Titus-Kommentar zu Lk, Chrysostomusexzerpte zu Jo. 

Es ergeben sich deutlich zwei Gruppen von Handschriften, 
und zwar sind AA? mit der Edition von de la Bigne, A! mit der von 

Cramer textlich verwandt. 

Den Ps-Titus-Kommentar fand ich auflerdem in folgenden 

Handschriften : 

Berlin, Staatsbibl. Cod. Phillipps gr. 1419 (15) s. XVI 

Dresden, Sáchs. Landesbibliothek A 100 s. XI 

Florenz, Bibl. Laur. VI, 5 s. XI/XII 

VIII, 24 s. XIV 
S. Marco 6875s. X (a. 943) 
London, British Museum Harleian Coll. 5540 s. XIV (als Randkom- 
mentar um e. Ev. Text s. XII) 
Mailand, Biblioteca Ambrosiana O 142 sup. s. XIV (neue Nummer ?) 
München, Universitàts-Bibliothek ms. fol. 30 (Cod. X) s. X 
Staatsbibliothek 83 s. XV 
Neapel (früher Wien, theol. gr. suppl. 6) (jetzige Nummer ?) 
Paris, Bibl. Nation. gr. 186 s. XI 
188 s. XI 
201 s. XT 
230 s. XI 
231 s. XII 
232 s. XII 
TOL X 
102 8. X 
704s. X 


1) Der griech. Text allein war schon einige Jahre vorher ediert in der 
Magna Bibliotheca veterum Patrum primo quidem a Margarino de la Bigne 
collecta tom. IV 337—364 Coloniae Agrippinae 1618. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XUXOXGE 


Rom, Bibl. Vatic. 384 s. XVI (a. 1553) 
547 s. XVI/XVII 
Ottobon. 113's. XIV 
Ottobon. 237 s. XVI/XVII 
Biblioteca Angelica 67.s. X 
Biblioteca Barberina VI, 1 s. X/XI 
Venedig, Biblioteca Marciana 591 (fondo antico 544) s. XII 
687 (fondo ant. Cl. I gr. 34) s. XII 
Wien, Nationalbibl. theol. 277 (244) s. XIV/XV 


Zur Vervollstándigung der Liste seien (nach Sd.) noch an- 
geführt : 
Athen, National-Bibliothek Cod. 95 s. XI 
(od. OS SX 
Basel, Stadtbibliothek Cod. O II 23 gr. 19 s. XV 
Moskau, Synodal-Bibliothek Cod. 384 (11 3 fol. Matth., 83 Vlad.) s. X 
Cod. 89 s. XII 
Patmos, Kloster d. hl. Johannes Cod. νη΄ s. XII 
FS SM D. PS 
XI 
Turin, Biblioteca Nazionale C II 14 s. ex itin Sd. s. XII) 


Eine Erweiterung des Ps-Titus-Kommentars ist die sogenannte 
b Cramer-Katene (S I 56—59) 


Der Kompilator dieser Katene, die um 700 entstanden sein mag, 
wollte den Ps-Titus-Kommentar vervollstándigen besonders zu den 
Evangelien-Abschnitten, die ohne Auslegung geblieben waren, da 
der parallele Matthaeustext im dazugehórigen Mattháuskommen- 
tar erklàárt worden war (Ps-Titus hat dort stets die Bemerkung /7eoi 

. προεγράφη sig τὸ κατὰ Maróciov). Er entnimmt diese Er- 
gànzungen demselben Autorenkreis, den auch der Kommentar als 
Quelle benutzte. Die hinzugefügten Scholien sind meistens mit 
Autorennamen versehen, deren Angaben wohl als zuverlàssig zu 
bezeichnen sind. Origenesscholien finden sich 20 (im Cramer-Druck 
nur 19). Allerdings ist es nicht wahrscheinlich, dab der Kompilator 
— die Sehriften des Origenes selbst als Quelle benutzte; die Art der 
Scholien und ihrer Abgrenzung und Verarbeitung weist vielmehr 
ebenfalls auf ein Sammelwerk als Fundgrube hin. Die Katene ist 
(ziemlieh mangelhaft) ediert in 
p Catenae in Evangelia S. Lucae et Joannis, ad fidem Codd. mss. 

ed. I. A. Cramer, Oxford 1841 (Οὐ θα in Lucam p. 1—174). 
Die Edition geht zurück auf 


XXXII Origenes 


Paris, Bibl. Nation. Coisl. 23 Perg. s. XI Randkatene 
enth. Cramer-Katene zu Mt, Viktor-Kommentar zu Mk, 
149—208» Cramer-Katene zu Lk, Cramer-Katene zu Jo 
(KL 561). 
Das Material der Origenes-Scholien stammt aber (im Gegensatz 
zu ihrem Fundus) meistens nicht aus den lat. überlieferten Homilien. 
Ihr Text ist, wenn auch ófter gekürzt und redigiert, für die Edition 
sehr wertvoll. Ein Fragment (zu Lk. 15, 21) ist nur hier über- 
liefert. 
Neben dem Cramerschen Druck wurden von mir noch be- 
nutzt die Hss 
B Paris, Bibl. Nation. Coisl. 195 Perg. s. X, Randkaten; 
enth. Cramer-Kat. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 241—348*» 
Cramer-Katene zu Lk, in margine um andere Scholien 
vermehrt, Cramer-Kat. zu Jo (S I 56; KL 560f.). 

B: Rom, Bibl. Vatic. 1423 Pap. s. XV, Randkatene 
enth. Cramer-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 104—207v 
Cramer-Katene zu Lk, Cramer-Kat. zu Jo (S I 56f.; KL 
561f.). 

Durch die beiden Hss, die einen guten Text darstellen, konnten 
die zahlreichen Fehler der Edition von Cramer korrigiert werden. 

Zu dieser Gruppe gehóren folgende Handschriften, die ich ein- 
sehen konnte: 

Florenz, Bibl. Laur. VI, 33 s. XI und seine Kopie 
Venedig, Bibl. Marc. 410 (fondo antico 545) s. XVI (oder XIV/XV ?) 
Oxford, Bibl. Bodl. Miscell. 182 (wahrscheinlich) 
Paris, Bibl. Nation. 187 s. XI 
Coisl. 23 s. XI 
Rom, Biblioteca Casanatense 334 (olim G V 14) s. XVI. 

Ein zweiter weitverbreiteter Kommentartyp ist der unter dem 
Namen des Petrus von Laodicea überlieferte. Auch er steht meist 
mit gleichartig gearbeiteten Hermenien zu Matthaeus und Johannes, 
die unter demselben Namen überliefert sind, sowie mit dem auch 
von Cramer edierten Markuskommentar des Viktor von Antiochien 
in den Handschriften zusammen. Er ist sehr hàufig überliefert, 
und seine Handschriften reichen bis ins X. Jahrhundert zurück. 
Es ergibt sich allerdings der merkwürdige Umstand, da die ursprüng- 
liche Fassung des Kommentars bisher nur in einer einzigen Hand- 
schrift gefunden wurde, wáhrend die übrigen Hss alle eine um 
ungefáhr ein Drittel kürzere Fassung enthalten. Da diese Fassung 
der ursprüngliche Text ist, geht daraus hervor, daf) in ihr noch da 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXXIII 


und dort patristische Exzerpte im Zusammenhang zu finden sind, 
die in dem (sekundáren) Kommentar bereits zerstückelt sind. Diese 
auch für die Origenes-Uberlieferung wichtige Handschrift ist 


C Paris, Bibl. Nation. Coisl. 20 Perg. s. X/XI, Randkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 220—355 
Kommentar zu Lk, erweiterter Petr.-Komm. zu Jo. 

Das Anfangsscholion dieser Handschrift ist ediert von 

y Magnus Crusius, Πέννησις τοῦ ἀγενήτου (Góttinger Weih- 
nachtsprogramm 1735) Prologi Origenis in Evangg. S. Mat- 
thaei, Lucae et Joannis, hactenus inediti, ediert aus 3 Hand- 
schriften bezeichnet mit Cod. reg. Paris. [— Paris. 178 
oder Paris. suppl. gr. 1300, Hss des Komm. des Petrus v. 
Laodicea], Cod. Coislin. (— Coisl. 20) und Cod. Carnot. 
(der Katalog von Chartres führt keinen griechischen Kom- 
mentar mehr auf); wieder abgedruckt bei Ernst Rud. Rede- 
penning, Origenes 2, 465—472 (vgl. 1, 386 Anm .). 

Dieser Kommentar ist (ohne Autorenangaben) kompiliert aus 
Texten derselben Autoren, die auch dem Ps-Titus-Kommentar und 
der Cramer-Katene den Stoff geliefert haben. Er enthált aber sehr 
viel neues wertvolles Material. Wenn es moglich wáre, alle seine 
Texte zu identifizieren, so würde wohl ersichtlich sein, wieviel Gut 
des Origenes in ihm verarbeitet ist. Was durch Vergleich mit dem 
lateinischen Text oder mit anderer sicherer Überlieferung herausge- 
hoben werden kann, zeigt sich z. T. gekürzt, z. T. aber auch durch 
wertvolle Textteile ergánzt. Sein Text ist korrekt und zuverlàssig. 

Neben anderen Autoren, von denen besonders Kyrill v. Alexan- 
drien sicher in seinem Originaltext dem Verfasser vorgelegen haben 
muD, ist Origenes in seinen Lukaserklárungen stark herangezogen. 
Besonders für die ersten Kapitel hat der Kommentar die Lukas- 
homilien auf weite Strecken benutzt und verarbeitet. Das ἰδ 0 die 
Vermutung zu, dal dieser Kommentar für die ersten Kapitel den 
Origenes-Stoff nicht aus einer sekundáren Quelle, sondern aus dem 
Originaltext selbst entnommen hat!. 


Eine starke Kürzung dieses Kommentars stellt dar der 


d Kommentar des Petrus von Laodicea (vgl. darüber R, 
auch S I 118—128). 
Da diese Lukaserklàrung vóllig in fortlaufender Kommentar- 
form gearbeitet ist, fehlen leider auch, in noch verstárktem Mae wie 


1) Da der Kommentar viele noch unbekannte Texte enthàlt, beabsichtige 
ich ihn in náchster Zeit zu edieren. 


XXXIV Origenes 


beim Ps-Titus-Kommentar, die Quellenangaben. Nur eine Hand- 
schrift macht eine Ausnahme und ist darum zur Identifizierung von 
Origenes-Scholien auferordentlich wichtig. Es ist dies 
D Wien, Nationalbib. theol. gr. 117 (38) Perg. s. X 249 fol., 
Textkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 125—190v» 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo (im Lk-Komm. 
von fol. 139—190» Lemmata: ' Qotyévov; 23 mal) (ΚΒ 8—13; 
KL 575f.; S81 128—125; H XIIL). 

Die Lemmata sind vom Schreiber selbst angebracht, manchmal 
allerdings ungenau inbezug auf die Zeile, zu der sie gehóren, so dab die 
Annahme berechtigt ist, daB der Schreiber die Lemmata schon in 
seiner Vorlage vorgefunden hatte. Jedenfalls sind diese Autoren- 
angaben sehr zuverlàássig und trotz einiger Fehler kann man ihnen 
Vertrauen schenken. Sie stammen aber sicher nicht vom Verfasser 
selbst, sondern sind das Produkt einer Quellenforschung eines spá- 
teren Benutzers. 


Es mógen die noch zur Kollation herangezogenen Handschriften 
in der Reihenfolge ihrer Siglen folgen: 

D! Rom, Bibl. Vatic. 1445 Perg. s. XI, Textkommentar 
enth. Petrus-Kommentar zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 
86—134v Petrus-Kommentar zu Lk, Petrus-Kommentar zu 
Jo (R20; SI121f, H XIIff.). Eine Abschrift davon ist 

Hom, Bibl. Vatie 1090 s. XVI 

D? Rom, Bibl. Vatic. Ottobon. 432 Perg. s. XL Randkom- 
mentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 106—175 
Petrus-Komm. zu Lk (Anfang fehlt) Petrus-Komm. zu Jo 
[E39 5 1 59}. 

D? Rom, Bibl. Vatic. 756 Perg. s. XI, Randkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 152—234v 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo (R 19; S I 122). 

D* Rom, Bibl. Vatic. 358 Perg. s. XI, Randkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 176—271" 
Petrus-Komm. zu Jo (R 19; S I 122; KL 565; H X). 

D? Paris, Bibl. Nation. 191 Perg. s. XI/XII, Randkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt (der Text, um den der Komm. 
herumgeschrieben ist, ist Mk), 119—235 Petrus-Komm. zu 
Lk, Petrus-Komm. zu Jo (bis Joh. 13, 30) (R 21). Der Lk- 
Komm. hat guten Text, aber háufige Auslassungen. 


Dps$ 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXXV 


Rom, Bibl. Vatic. 758 Perg. s. XII (anno 1173), Randkomm. 

enth. 2—84v Petrus-Kommentar zu Lk, (Petrus- ?) Katene zu 

Jo (R 24; S I 122; KL 575). Im Lk-Komm. eine Anzahl 
€ 

Lemmata und Zusatzscholien. Den einen mit Ll, lemmatisierten 

Orig.-Abschnitt hat Gallandi (s. S. XL) o ediert aus der 

Sehwesterhs 


Venedig, Bibl. Mare. 341 (fondo antico 27) s. XI 


7) 1 


1)8 


D? 


D1o 


pu 


London, Brit. Mus. Additional 39,592 (Parham Ms X) Perg. 
s. X/XI, Randkommentar 

enth. Petrus-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 111»—169v 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo. Der Lk-Komm. 
hat gelegentliche Zusáàtze, und zwar immer so, dab die Seite 
ausgefüllt wurde. Der Codex stammt aus dem Kloster cov 
£evogov auf dem Berge Athos. 

Paris, Bibl. Nation. Coisl. 206,2 Perg. s. X/XI, Textkom- 
mentar (mit vollstándigem Evang. Text) 

enth. (206, 1 Komm. zu Mt u. Jo) Viktor-Komm. zu Mk, 
331v—432v Petrus-Komm. zu Lk (R 22; KL 570). 

Der Lk-Komm. ist durch neue Scholien, die z. T. origenianisch 
sind, erweitert, vielfach stammen die Zusátze aus der Cramer- 
Katene. 


Paris, Bibl. Nation. Coisl. 22 Perg. s. XI, Randkommentar 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 155—249 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo (R 19, H XI). 
Guter Text, sehr klein geschrieben; anfangs in einem Scholion 
zwei Zusátze, sonst aber normaler Typ. 


Paris, Bibl. Nation. Coisl. 19 Perg. s. XI, Randkommentar 
enth. Petrus-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 141—226v 
Petrus-Komm. zu Lk, (abweichende) Petrus-Katene zu Jo, 
Anatolii Collectio ex Libris NT. Der Anfang macht den Ein- 
druck, als habe der Schreiber beabsichtigt, eine neue Katene 
zu kompilieren; er beginnt mit den ersten 5 Scholien der 
Cramer-Katene, kommt aber sehr bald zum Entschlub, den 
Petrus-Kommentar nach seiner Vorlage zu überliefern. Der 
Text ist gut. 

Wien, Nationalbibl. theol. gr. 154 (29) Perg.s. X/XI, Randkomm. 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 137—214" 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo (R 19; KL 571; 
SI125; H XII) — Sehr nahe steht dieser Hs 


XXXVI Origenes 


D? Wien, Nationalbibl. theol. gr. 180 (39) Pap. s. XIV, Textkomm. 
enth. Petrus-Komm. zu Mt (Anfang fehlt), Viktor-Komm. 
zu Mk, 167—274" Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu 
Jo (Schlu& fehlt) (R 19; S I 125). 

D? Florenz, Bibl. Laur. V! 18 Perg. s. XI, Randkomm. 
enth. Petrus-Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 139—208 
Petrus-Komm. zu Lk, Petrus-Komm. zu Jo (R19; S I125; 
H IXf.). — Die Hs ist Kopie von 

Florenz, Bibl. Laur. VI 34 Perg. s. XII, Randkomm. 

Man kann die Hss dieses Kommentars in 2 groDe Familien 
gruppieren. Die eine wird gebildet von den Hss, deren Varianten 
mit dem Coisl. 20 übereinstimmen, die andere wird ebenfalls von 
guten Hss gebildet. Von den von mir für diese Edition herange- 
zogenen Hss gehóren 

zur 1l. Gruppe. (mit, C) D* BD* D*- δ ΙΝ a 
zur 2. Gruppe die sehr wichtigen Hss D D! D? u. a. 

Welche Gruppe den primáren Text bietet, ist schwer zu sagen. Ich 

habe mich meistens für die erste entschieden. Sollte die 2. Familie 

die ursprüngliche sein, so müfte man annehmen, da die zwei Text- 
formen schon in den Hss ihrer Vorlage, also des C-Kommentars 
bestanden hátten!. 

Der Kommentar ist noch enthalten in folgenden Handschriften, 
die ich eingesehen und stellenweise auch zur Kollation heran- 
gezogen habe (ich verweise auf die vollstándige Liste in meiner 
Abhandlung?): 


Berlin, Staatsbibl. Cod. Phillipps gr. 1422 s. XVI/XVII 
Mailand, Bibl. Ambros. 538 (M 93 sup.) s. XI/XII 
Biblioteca Nazionale di Brera AF XIV 15 s. XV 
Oxford, Bibl. Bodl. Miscell. graec. 1 s. XII 
Paris, Bibl. Nation. 177 s. X/XI (4 x Lemma: Origenes) 
178. SX 1T 
189 s. XII 


1) Der Anfang des Kommentars, das erste Scholion (ἐπειδὴ ὑπέρογκον 
ἣν expl. φιλεῖσϑαι, ϑεόφιλοί ἐσμεν) ist au ἢ selbstándig überliefert als προοίμιον 
ὠριγένους εἰς τὸ κατὰ λουκᾶν, z. B. in Rom, Bibl. Vatic. Ottobon. gr. 113 s. XIV. 

2) Leider haben sich in diese Liste (S. 17—24) mehrere Druckfehler und 
Versehen eingeschlichen, die ich hier berichtigen móchte. S. 19 Z. 9 v. u. muf 
es heiBen Suppl. Gr. 611 (nicht 1611); S. 21 Z. 21 v. o. Gr. 1741 (statt 1714); 
S. 20 ist Z. 23—25 die Klammer zu streichen und der darauffolgende Satz 
»Er... — (Z. 29) A...** gehórt als Beschreibung zu Z. 16, Paris, Bibl. 
Nat. gr. 189 s. XII. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XXXVII 


Paris, Bibl. Nation. Suppl. gr. 611 s. XI 
Suppl. gr. 1300 s. XIII 
(Joisb2 Ins X 
Rom, Bibl. Vatic. 1741 s. XIV 
Regin. 5 s. XIV 
i«Burin.-PBibl. Naz. b. IV 20: 
Der Vollstándigkeit halber seien auch die anderen Hss, die 
diesen Kommentar enthalten sollen, hier notiert: 
Athen, BA. τῆς βουλῆς τῶν 'EAA(jvov s.n. s. XIII (Sd.) 
Γεώργιος Χατζιδάκης 2 s. XI ($Sd.) 
'Eóv. Βιβλ. 65 s. XIV (Sd.) 
204 s. X (Sd.) 
Athos, Dochiar 7 s. XIII (Sd.) 
76 s. XIV (Sd.) 
Pantokrator. 39 s. XII (Sd.) 
Watop. 220 s. XIV (Sd.) 
Iwiron 2 s. XII (8d.) 
Cheltenham (J. Fenwick) 13975 s. XII (8d.) 
Drama, ÉKixoctow(cong 59 s. XI (Sd.) 
60 s. XIV (Sd.) 
Dublin, Trin. Coll. A I 8 s. XI (Sd.) 
Escorial, S. Lor. Y II. 8 s. XIII (Sd.) 
Jerusalem, Βιβλ. Π]}Ἂατριαρχ. 25 s. XI (Sd.) 
28 s. ΧΙ 56.) 
Kairo, Βιβλ. Πατριαρχ. 83 (ol. 775) s. XIII (Sd.) (?) 
Kephallinia, τῶν Κηπουρίων s. n. s. XII (8d.) 
Leningrad, óff. Bibl. 72 s. XI (Sd.) 
London, Brit. Mus. Curzon 73,8 s. XI (Sd.; diese Hs konnte 
ich nicht auffinden) 
Moskau ( ?), früher Moskau, Privatbesitz des Erzbischofs Nikephoros 
s. n. s. XI (verschollen) (Sd.) 
Syn. Bibl. 44 (ol. XLV) s. XI (Sd.), bei H X Cod. 45 
(Matthaei) 86 (Vladimir) s. X/XI (in d. Ausgabe d. Mar- 
kus-Komm. d. Viktor v. Antioch. durch Chr. Fr. Matthaei 
als Cod. A) 


1) Nach Ferd. Florens Fleck, Anecdota maximam partem sacra in itine- 
ribus italicis et gallicis collecta, Leipzig 1837 (Wissenschaftl. Reise II. Bd. 
3. Abt.), der S. 215—222 Scholia Taurinensia daraus ediert, darunter das 
erste Scholion des Petrus-Kommentars. 


XXXVIII Origenes 


Moskau, Syn. Bibl. 46 (ol. XLVII) s. XI (Sd.) 
Patmos, '"/oávrov 58 s. XII (Sd.) 
0 s. XI (Sd.) 
Riom, 87 bis, vol. 9 bis, s. XVII (Sd.) 
Sinai 193 s. XII (Sd.) 
Toledo, Toletanus 1—12 s. X (H XI) 


Ediert ist der Text einer Handschrift, die den Kommentar 
in stark gekürzter Fassung mit einigen neuen Scholien enthàlt (die 
Edition ist sehr fehlerhaft); diese Hs ist 
Budapest, Univ. Bibl. Cod. 1 Perg. s. X/XI, Randkommentar 

enth. Petr. -Komm. zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, Petrus- 
Komm. zu Lk, Petr.-Komm. zu Jo; 


ὃ ed. Samuel Markfi O. S. B., Codex graecus quatuor Evange- 
liorum e Bibliotheca Universitatis Pestinensis cum  inter- 
pretatione hungarica editus. Pest 1860. 


Der Petrus-Kommentar ist wieder Ausgangspunkt neuer Formen 
gewesen. Ziemlich hàufig anzutreffen ist die 
e Katene auf dem Petrus-Kommentar (R 234-990: S I 
69—76). 


Hier ist der Text, den wir oben mit d bezeichneten, ganz wie bei 
der Cramer-Katene durch (allerdings nicht in allen Codices) lemma- 
tisierte Scholien der àlteren Kirchenváter erweitert. Den Fundus, 
also die Scholien des Petrus-Kommentars, bezeichnet diese Katene 
vielfach mit ἐξ àvezuyoágov!. 

Da der Kompilator dieser Katene auf dieselben Quellen zurück- 
geht wie der des Kommentars, so kommt es auch vor, dab ein Text, 
der im Kommentar verarbeitet wurde, noch einmal als Katenen- 
Scholion in extenso eingefügt wird. Diese Katene enthált eine 
gróBere Anzahl Origenes-Scholien, die z. T. ganz allein hier über- 
liefert werden; ein groDer Teil ihres Materials aber gehórt zu den 
von den verschiedenen Katenentypen gemeinsam überlieferten Frag- 
menten. 


Die Edition dieser Scholien stützt sich auf folgende Hand- 
schriften: 


E Rom, Bibl. Vatic. 757 Perg. s. XII (nach S I s. XIV), Text- 
katene 


1) Vgl. dazu R 53ff. 


Einleitung. IT. Die Überlieferung XC NEXSITEN: 


enthàlt Petrus-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 155—267 
Petrus-Katene zu Lk (ohne Lemmata), Petrus-Katene zu Jo 
(S969; -KT, 563; E25; 7H OVAL). 

Eine Kopie dieser Handschrift ist wahrscheinlich 

Mailand, Bibl. Ambros. D 298 inf. s. XVII. 

E! Venedig, Bibl. Marc. 364 (fondo ant. 28) Perg. s. XII, Textkat. 
enthàlt 4—136 Petrus-Katene zu Lk (bis fol. 26 mit Lemmata) 
Katene zu Jo (S I 70; KL 574f.; R 26). 

E? Paris, Bibl. Nation. Suppl. gr. 1076 Perg. s. XI, Randkatene 
enthàlt Petrus-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 203v—339v 
Petrus-Katene zu Lk (mit Lemmata), Petrus-Katene zu Jo 
(KL 563; R 27). Der Schreiber fügt hinzu und làft aus, je nach- 
dem der Platz reicht, um deu Schrifttext am Rande mit Scholien 
zu begleiten. 

E? Bologna, Biblioteca Communale A I 3 Bombyzin s. XIV, Rand- 
katene 
enthàált Petrus-Katene zu Mt, Viktor-Komm. zu Mk, Petrus- 
Katene zu Lk, Petrus-Katene zu Jo, Kommentar des Theo- 
phylakt zu den Paulusbriefen (S 170; KL 563; R27; H XVII£.). 
AuBer bei 5 hinzugefügten Photius-Scholien hat die Lk-Katene 
keine Lemmata. 

E* Berlin, Staatsbibl. Cod. Phillipps gr. 1422 s. XIII, Sammelhand- 
schrift 
enthált 167—176» den Anfang der Petrus-Katene zu Lk, 
anschlieBend daran (als Randkommentar) den Anfang des Petrus- 
Kommentars zu Lk. 

Eingesehen und stellenweise kollationiert wurden auch 

Paris, Bibl. Nation. Coisl. 19 s. XI (ohne Lemmata) und 

Rom, Bibl. Vatic. Regin. 3 s. XII; Anfang fehlt (1, 1—3, 1), 2 gróDere 
Lücken sind aus dem Katenentyp des Pal. 20 ergáànzt (ohne Lem- 
mata). 

Das Fragment einer Petrus-Katene ist enthalten in 
Paris, Bibl. Nation. Suppl. gr. 1248 s. XIII (Sammelhandschrift). 


Nicht einsehen konnte ich die Hss 
Moskau, Syn. Bibl. fol. 41 (früher XLII)s. X [bei Matth. (s. S. X X XVII) 
Cod. D] (mit Lemmata) [nach H Xf. Cod. 42 (Matth.) 86 
(Vladimir) s. XII] und 
Athos, Watop. 221 s. XII (Sd.). 
Die Origenes-Scholien dieses Typus sind z. T. (sehr sorglos und 
oberflàchlich) ediert in der 


XL Origenes 


e Biblioteca veterum patrum antiquorumque scriptorum ec- 
clesiasticorum cura et studio Andreae Gallandii presbyteri 
tomus XIV Appendix (Venedig 1781) 83—109; diese Edition 
enthàlt Origenes-Scholien zu Lukas aus den Codd. Marc. 364 (— E!) 
und 331 (— Κ 8), und eins aus Mare. 341 (einer Hss des Petr.- 
Komm.), wieder abgedruckt 1781 in seinen Nova Analecta und 
Migne PG 17, 311—370. 

Eine stark abweichende Form dieser Katene bietet 

E? Venedig, Bibl. Marc. 1048 (fondo antico 495) Pap. s. XIV Textkat. 
enthàlt Chrysost. Scholien zu Jo und Mt, Viktor-Komm. zu Mk, 
373—434» Katene zu Lk (in marg. noch eine zweite Katene 
herumgeschrieben). Die Lk-Katene ist durch Erweiterung der 
Petrus-Katene und Verarbeitung mit anderem Stoff, insbeson- 
dere der Cramer-Katene, entstanden; sie weist gewisse Ver- 
wandtschaft auf besonders mit Coisl. 19 und der Handschrift 
der Petrus-Katene Bon. A 1 8. Ich habe darum auch davon 
abgesehen, diese Handschrift zum Vergleich durchgángig her- 
anzuziehen. 

Wüàhrend die bisher besprochenen Kommentare in bezug auf 
ihr Material miteinander verwandt sind und letzten Endes wohl 
auf irgendeine gemeinsame Quelle zurückgehen!, nimmt die 


k Katene des Niketas, Metropoliten von Heraklea (2. Hálfte 
des 11. Jahrh.) (vgl. darüber S II, auch S I 42—47) 

eine Sondersteliung ein. Dieser Kommentar ist darum besonders 
wertvoll, weil er, wenn er auch für manche Autoren aus Sammel- 
werken (Florilegien oder einer Urkatene, vgl. S. LIII) geschópft 
haben mag, für seine Hauptzeugen direkt auf die Originaltexte 
zurückging und aus ihnen seine Scholien entnahm. Für seine Origenes- 
fragmente bietet sich allerdings kein klares Bild. Wáhrend er die 
Homilien als Quelle ziemlich vernachlàssigt und Scholien daraus 
meist nur im selben Umfange bringt wie die vorher besprochenen 
Typen, sind seine Fragmente aus dem Kommentar zahlreich und oft 
original. Er ist jedenfalls eine sehr wichtige Quelle für die vorliegende 
Edition. In seinen Quellenangaben ist er àuDerst zuverlássig. Direkt 
falsche Lemmata sind ihm nicht nachzuweisen. Natürlich finden 
sich auch bei ihm, wenn schon nicht hàufig, die den Katenen- 
schreibern eigenen Zusátze, Überleitungen, Kürzungen usw. 


Das Lemma ᾿Ωριγένους kehrt in der Niketaskatene 113mal 


1) vgl. dazu R 61 ff. 


Einleitung. II. Die Überlieferung XLI 


wieder. Es sind aber nicht nur Stücke aus dem Kommentar und den 
Homilien, die sich hier finden, sondern Niketas verarbeitet auch 
Stoffe aus dem Matth.-Kommentar und aus alttestamentlichen 
Sehrifterklàrungen des Alexandriners. 


Hin und wieder sind auch Stücke aus zwei verschiedenen 
Schriften in ein Scholion zusammengezogen. Auffallend ist, da 
sich Fragmente zu dem ersten Kapitel des Lk-Evangeliums verhált- 
nismáDig spárlich finden!. 

Da die Katene einen bedeutenden Umfang hat (Sickenberger 
zühlte ca. 3300 Scholien), sind sehr wenige Hss vorhanden, die sie 
ganz überliefern. Meistens finden wir Teilabschriften oder auch 
Auswahlen. Die Haupthandschrift ist 


K Rom, Bibl. Vatic. 1611 Perg. s. XII (anno 1116 sq) 320 fol., 
Textkatene 
enthàlt die ganze Katene (mit einer Lücke Lk 9, 22—10, 21), 
die beste Handschrift (S II 31 »die àlteste und in erster Linie 
zu kritischen Zwecken beizuziehende Handschrift«; genaue 
Beschreibung siehe dort S II 31—40; KL 580). Da diese Hs 
von der Abfassungszeit der Katene nur einige Jahrzehnte 
getrennt ist, liegt ihre Wichtigkeit klar zutage. Eine Abschrift 
dieser Hs, die aber nur das 1. Buch umfaft, ist 

Rom, Bibl. Vatic. 1642 s. XII 

ΚΙ Paris, Bibl. Nation. Coisl. 201 Bomb. s. XIV/XV 6005 fol., 

Textkatene 

sorgfáltige Abschrift mit zuverlássigen Lemmata, die leider 

teilweise abgeschnitten sind; manche Scholien fehlen gegen- 

über dem Vat. 1611, von dem die Hs aber unabhàngig ist (von 

12, 52 an kollationiert) (S II 40—42, KL 581). 

Paris, Bibl. Nation. 208 Pap. s. XIV 460 fol, Textkatene 

enthàlt die erste Hálfte der Kat. (bis zum Orig.-Schol. zu 12, 42 

δοκεῖ δέ μοι expl. τῷ ἀντακολουϑεῖν) (— der Cod. Mazarinus 

von Combefis, vgl. S. LIII); nahe verwandt mit Coisl. 201 

(S II 44—46; KL 581). 

K? Wien, Nationalbibl. theol. gr. 71 (42) Perg. s. XII/XIII 424 
fol., Textkatene 
Anfang verstümmelt, dann mit verschiedenen Lücken, enthàált 
das erste Buch (letztes Orig.-Schol. zu Lk. 5, 14) (8 II 49—51; 


r2 


Κ 


1) In der Haupthandschrift Vatic. 1611 steht das erste Origenesscholion 
auf f. 24V, das zweite erst auf f. 138. 
Origenes IX. D 


XLII Origenes 


KL 580); ist von Vat. 1611 unabhàángig, daher textkritisch 
wertvoll. — Eine Abschrift der Origenesscholien dieser Hs ist 


Dresden, Sáchs. Landesbibl. A 161 Pap. s. XVIII 17 fol. Frag- 


K? 


menta Origenis ex Catena patrum in Lucam. Mit Be- 
merkung von C. F. Matthaei: Hoc apographum in bibliotheca 
Wooyiana pervenit in Scharfenbergianam et ex hac in meam. 
Notas, quas his in marg. adieci, remittunt ad apographum 
Mosquense codd. a. d. g. 

Rom, Bibl. Angel. 100 Perg. s. XII 343 fol., Textkatene 


enthált das 2. Buch (Anfang und Ende lückenhaft) bis Kap. 12. 
Text sehr korrekt und sorgfáltig geschrieben; mit Vat. 1611 (K) 
nahe verwandt (S II 51—53; KL 580). 

Florenz, Bibl. Laur. 2564 Badia (früher Conventi soppressi 
176) Perg. s. XII/XIII, 314 fol., Textkatene 


enthàált das 2. Buch; ist von Vat. 1611 (K) unabhàngig, ver- 
wandt mit Angel. 100 (K*), wobei diese wohl die bessere Hand- 
schrift ist; der Codex geht immer mit K^, hat aber stellenweise 
falsche Scholieneinteilung, die zeigt, dab sein Text sekundár 
ist (S II 53—55; KL 580). Seine Kopie ist 


Rom, Bibl. Casan. 715 (früher G II 9) s. XVI 


KS$ 


Rom, Bibl. Vatic. Ottobon. 100 Pap. s. XVI 105 fol, Text- 
katene 


enthált das 2. Buch (unter Weglassung vieler Scholien). Da die 
Handschrift von Angelo Mai und Jos. Sickenberger für Editionen 
herangezogen wurde, habe auch ich sie berücksichtigt, wenn sie 
auch »mit Angel. 100 (K?) sehr nahe verwandt, wenn nicht sogar 
direkt von ihm abhàngig« ist (S II 64—65; KL 581) 


Rom, Bibl. Vatic. 759 Pap. s. XV (KL s. XVI), Textkatene 


Auszug aus der 2. Hálfte; auch diese Handschrift ist nicht mit 
Vat. 1611 (K) verwandt, kann daher »in vereinzelten Fàllen 
für kritische Editionen von Bedeutung sein« (S II 63—64; 
KL 581). 


Venedig, Bibl. Marc. 331 (fondo antico 494), Bomb. s. XIII 
(XIV ?), 58 fol, Textkatene (S II 61—63; KL 581) 


fol. 3—58v Auszug aus der ganzen Lukaskatene (benutzt von 
Gallandi zu seiner Edition von Origenes-Scholien); weist zahl- 
reiche Fehler auf; die Lemmata sind oft fehlerhaft und fehlen 
hàufig; die Scholien sind nicht sorgfáltig gegeneinander ab- 
getrennt; der einzige Auszug, der die ganze Katene umfaBt, 


Einleitung. II. Die Überlieferung XLIII 


daher von Wichtigkeit. Eine Kopie dieser Hs ist 

München, Staatsbibl. 33 s. XVI. 
Diese Hs bildet die Grundlage der lateinischen 
x Catena sexaginta quinque graecorum patrum in s. Lucam 

ed. Balthasar Corderius Antwerpen 1628 

Diese Edition hat keinen wissenschaftlichen Wert, da Corderius 
wenig kritisch vorging, Autorennamen falsch auflóste und hinzu- 
fügte, anonyme Scholien dem Theophylakt zuschrieb; er fügte auch 
aus anderen Sehriftstellern Scholien bei (S II 69—71). 

Nicht eingesehen habe ich die Hss 
Athos, Batopedii 457 s. XIII (&8d.) 

Iberorum 371 s. XII/XIII (Sd.) 
Konstantinopel (jetzt Jerusalem ?), μετόχιον τοῦ dày. τάφου 466 s. 

XII/XIII (Sd.) 

München, Staatsbibl. 473 s. XIV (das 2. Buch enthaltend) 

Als ziemlich wertlos blieben unberücksichtigt die Hss 

Rom, Bibl. Vatic. Palat. 20 s. XIV (die Randscholien) 
Paris, Bibl. Nation. 193 s. XVI (ein Auszug) 
Venedig, Bibl. Mare. fondo antico 26 (jetzige Nummer?) (das 

I? Buch): 

Die Origenes-Scholien dieser Katene bringen viel neues Ma- 
terial, besonders aus dem verlorenen Kommentar, weniger aus den 
Homilien. Da nachgewiesen werden konnte, da Niketas sein Ma- 
terial, wenn auch nicht durchgàngig, den Originalwerken entnahm, 
und da seine Origenes-Fragmente vielfach mehr Text bieten als die 
entsprechenden der anderen Katenen, so ist auch bei den Origenes- 
texten ein Zurückgehen auf das Original anzunehmen, so daf 
diese im vollen Umfange als echt angesehen werden kónnen. 
Sie haben von jeher die Aufmerksamkeit der Forscher erregt: 


L Paris, Bibl. Nation. Suppl. gr. 428 
enthált eine Handschrift des Franciscus Combefis (t 1679), 
die eine Materialsammlung für die von ihm gep'ante Origenes- 
Edition darstellt; Bl. 482—509 Origenes-Scholien zu Lk aus 
2 Hss: Cod. regius 1048 (— Paris. 703 Ps-Titus-Kommentar ?) 
und Cod. Mazarinus (— Paris. 208 Niketas-Katene), unter 
Hinzuziehung von Metaphrastes, Corderius und Thomas v. Aquin. 
Diese Exzerpte des Combefis dienten dann zur Grundlage der 
ersten Edition der Origenes-Fragmente aus dem Ps-Titus-Kom- 
mentar und der Niketas-Katene. Die griechischen Scholien in der 
Origenes-Ausgabe von De la Rue 
D* 


XLIV Origenes 


À ᾿Ωριγένους τὰ εὑρισκόμενα πάντα Origenis opera omnia quae 
graece vel latine tantum exstant et eius nomine circumferuntur 
opera et studio Domni Caroli Delarue. tom. III Paris 1740 
(Prolog. S. Hieronymi 8. 932, Homiliae in Lucam 5. 932—979) 

sind nàmlich abgedruckt nach dem Manuskript von Pierre Daniel 

Huet (Huetius, T 1721) 

Paris, Bibl. Nation. Suppl. gr. 71 Pap. geschr. 1659, 

der wiederum die Vorarbeiten von Combefis dazu benutzte. Es 

enthált S. 1—43 Scholien aus dem Cod. Mazar., S. 95—125 aus einer 

Hs der Cramer-Katene und 8. 144—145 das erste Scholion des Petrus- 

Kommentars aus Cod. reg. 1048. 


Diese Fragmentensammlung wurde dann von Migne und Lom- 
matzsch in ihren Origenes-Ausgaben von neuem abgedruckt (als 
Schedae Combefisii). 

Dagegen konnte ich die Exzerptensammlung des Joh. Ernst 
Grabe (Grabius, T 1711), die für Huet ebenfalls Quelle gewesen 
sein muf) (schedae Grabii), nicht mehr wiederfinden. Auch in Oxford, 
wo solehe Sammlungen zu finden sind (Oxford, Bibl. Bodl. Adver- 
saria Grabe 5 und 40—42 enthalten Exzerpte biblischen Inhalts), 
war das Suchen vergeblich. Er hat jedenfalls seine Scholien aus 
dortigen uns noch bekannten Hss gesammelt. 

Den Anfang einer Edition der Origenes-Scholien aus Niketas 
machte dann sehr sorgfáltig Angelo Mai (T 1854) in 


r  Classicorum auctorum e vaticanis codicibus editorum tomus X 

Romae 1838 (ediert v. Angelo Mai) 474—482: ὠριγένους εἰς 

τὸ κατὰ Aovxüv (8 Scholien aus der Niketaskatene [Vat. 1611]) 

(vgl. S II 84—85) und 

Seriptorum veterum nova collectio e vaticanis codicibus edita 

[ab A(ngelo) M(ai)] tom. IX Rom 1837 626—720: συναγωγὴ 

ἐξηγήσεων εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν ἅγιον εὐαγγέλιον (Scholien aus der 

Niketaskatene (Vat. 1611), ohne Origenes-Scholien, aber mit 

manchen, die ihm doch zugehóren) (vgl. S II 71—72). 

Die Katene des Niketas bildet auch den Fundus für den Lukas- 
teil der »einzigen bedeutenden exegetischen Katene, welche aus 
der lateinischen mittelalterlichen Literatur bis jetzt bekannt ist« 
(S II 65f.). Es ist das die . 

o Catena aurea des Thomas v. Aquin (die Lukaskatene ist zwischen 

1264 und 1272 verfafbt). 

Da Thomas auch in bezug auf die Origenes-Scholien von Niketas 
abhàngig ist, ist seine Katene für unsere Edition kaum von Bedeu- 


Einleitung. II. Die Überlieferung : XLV 


tung. Nur mul) vermerkt werden, dab er dte aus den Homilien ent- 
nommenen Fragmente nicht selbst übersetzt, sondern im Wortlaut 
der Übersetzung des Hieronymus wiedergibt. Der Text der latein. 
Version, der ihm vorlag, gehórte zur Hssgruppe ABE und muf) auch 
schon das Ersatzstück in Hom. 17 enthalten haben, dem wir in den 
mittelalterlichen Homiliarien wieder begegnen. An dieser Stelle und 
auch sonst war manchmal ein Vergleich mit dem Text der Catena 
aurea interessant und nutzbringend. Ich benutzte dazu die Edition 
S. Thomae Aquinatis Catena aurea in quatuor evangelia tom. II 
Augustae Taurinorum 1889. 
Von sekundárem Wert, da ebenso abhàngig von der Katene 
des Niketas, sind die 
m “Λόγοι des Makarios Chrysokephalos, Metropoliten von 
Philadelphia (Mitte des 14. Jahrh.) (vgl. S 1 47—50; 5. II 66—9658). 
Das Prooemium ist ediert in PG 150, 211—44. Das Werk 
sollte ursprünglich 24 Logoi enthalten, die Hss haben aber nur 
16 überliefert. Nur die ersten 13 Logoi aber exegesieren Texte 
des Lukasevangeliums, und zwar Sonn- und Festtagsperikopen. 
So behandelt Logos Luk. 1, 1—25; 57—80 


1 
Logos 2 .Luk. 1, 26—38 
Logos 3 . Luk. 1, 39—56 
Logos 4  Luk. 2,1—20 
Logos Luk. 2, 20—21; 41—52 


9 
Logos 6 [π|- 2,22—40 
Logos 7  Luk. 3,1—22 
Logos 8 .Luk. 10, 25—37 
Logos 9  Luk. 12,16—21 
Logos 10  Luk. 14, 16—24 
Logos ΠῚ Luk. 15, 11— 32 
Logos 12 . Luk. 16, 19—31 
Logos, 13.  Luk. 18, 10—14 
In diesen Logoi »schreibt Makarios Chrysokephalos die Niketas- 
katene an den entsprechenden Partien vollstándig ab. Er àndert 
dabei einiges am Text und fügt auch seinerseits neue Scholien hinzu«. 
(SII 67). Seine Heranziehung zu dieser Edition war stellenweise 
wertvoll Ich záhlte (in Vatic. 1437) 20 Origenes-Scholien. 
Zur Kollation wurde benutzt 


M Rom, Bibl. Vatic. 1437 Pap. s. XVI 512 fol, Textkatene 
enthàlt die λόγοι 1—15 (S II 67; KL 582) 
und die Edition der Origenes-Fragmente aus Makarios 


XLVI Origenes 


H 


Fragmenta Origenis ex Macarii Chrysocephali orationibus in Lu- 
cam ed. Delarue, Orig. op. omn. tom. III Paris 1740 p. 979—983. 
Eingesehen habe ich auDerdem die Makarios-Hss 


Oxford, Bibl. Bodl. Barocc. 211 s. XV 
Rom, Bibl. Vatic. 1610 s. XV 


'lTeilabschriften sind noch enthalten in den Hss 


Mailand, Bibl. Ambros. D 25 inf. s. XVII 
Rom, Bibl. Vatic. 1190 s. XVI (a. 1542) 


Ottobon. 133. 134 s. XVII 


Turin, BibL Naz- B IT 17:8 XV 


Eine besondere Überlieferung existiert noch zu den 3 Hymnen 


der lukanischen Kindheitsgeschichte (Magnificat, Benedictus, Nunc 
dimittis), die wir berücksichtigen müssen, weil auch hier für Origenes 
manches zu retten war. Es handelt sich um eine 


p 


Katene zu den Cantica des A und NT als Anhang zu den 
Psalmenkatenen. Diese Scholiensammlung stimmt überein mit 
der Lukaskatene des Palat. 273, die wahrscheinlieh dafür 
Quelle gewesen ist. Fünf Scholien sind nach Origenes benannt. 
Diese Katene ist (sehr ungenau) ediert in der 

Expositio patrum graecorum in psalmos ed. Balthasar Corderius 
tom III 1646: Scholien zum Magnificat S. 952—956, zum Bene- 
dietus S. 957—960, zum Nune dimittis S. 961—962. Diese Scho- 
lien waren schon vorher mit geringen Differenzen lateinisch 
ediert nach der Hs 


Venedig, Bibl. Marc. fondo antico Appendix Cl. II 17 (neue 


Nummer ?) in 


B. '"Theodoreti episcopi Cyri interpretatio in omnes Davidis psalmos 


P1 


P2 


ab Antonio Carafa e Graeco in Latinum sermonem conversa. 
Cathena explanationum veterum sanctorum patrum in omnia 
tum veteris tum novi Testamenti cantica ab eodem conversa. 
Patavii 1564. 

Ich habe folgende Handschriften zur Kollation herangezogen 
Rom, Bibl. Vatic. 754 Perg. s. X ineunte 395 fol., Randkatene 
enth. Ps-Katene, 357 Textkatene zu dem Cantiea des A und 
NT (mit Lemmata) (KL 41). 

Rom, Bibl. Vatic. 1685 Pap. s. XVI (s. XIV ?), 260fol., Textkatene 
enth. Ps-Katene, 256v—260v Scholien zu der Cantica des NT 
(KL 41). 

Rom, Bibl. Barber. 586 s, XIII 

enthált Ps-Katene, von 375 ab Scholien zu den Cantiea des 
NT (mit teilweise falschen Lemmata). 


-—r———K.S.———————————— 


Einleitung. II. Die Überlieferung XLVII 


P3? Berlin, Staatsbibl. Cod. Phillipps gr. 1409 s. XVI 
enthàlt Katene zu den Psalmen, von 379* ab Schol. zu der Can- 
tica des NT, wie Schema. 

P^ Mailand, Bibl. Ambros. 195 (früher C 98 sup) Perg. s. XII, 
323 fol., Randkatene 
enthàlt Ps-Katene, 290» Katene zu der Cantica, von 317v an 
Schol. zu der Cantica des NT (KL 48). 

P5 Mailand, Bibl. Ambros. 447 (früher H 112 sup) Perg. s. XIII 
enth. Katene zu den Psalmen, fol. 236 Scholien zum Magnificat. 
AuDerdem habe ich zur Kollation eingesehen Paris, Bibl. 

Nation. Coisl. 275 (mit 3 Orig.-Lemmata); Paris, Bibl. Nation. 

844 s. XII; Berlin, Staatsbibl. Cod. Phillipps gr. 1462 s. XV/XVI ; 

Florenz, Bibl. Laur. IX, 2. 

Eine wesentlich andere Fassung erhàlt diese Katene in zwei 
einander verwandten Handschriften, die schon wegen ihres Alters 
erhóhten Wert beanspruchen kónnen. Es sind das 
Q Mailand, Bibl. Ambros. 325 (früher F 12 sup) Perg. s. X (a. 961) 

305 fol., Randkatene 

enthált Ps-Katene, 275 Katene zu der Cantica, von 296v an 

Scholien zu der Cantiea des N'T, die nur mit Origenes und 

Viktor bezeichnet sind (14 x Orig.) (KL 39). 

Q! Rom, Bibl. Vatic. 2057 Perg. s. X 316 fol., Textkatene 
Ps-Katene, 302 Katene zu der Cantica (Katene zum Nunc 
dimittis fehlt; hat 4 x das Lemma: Orig.) (KL 25). 

Teilweise noch wichtiger für die Edition der Origenes-Fragmente 
sind die Handschriften von Kommentaren und Katenen, die mit 
keiner der vorhergehenden Typen übereinstimmen und uns z. T. 
ganz neues, wertvolles Material schenken. Sie folgen in der Reihen- 
folge ihrer Bezeichnung, die keine Klassifizierung ihres Wertes dar- 
stellen soll. 

R Rom, Bibl. dei Lincei A 300 (olim Bibl. Corsiniana Col. 41 G 16) 
Perg. s. XII/XIII, 4 Evangelien mit gelegentlichen Rand- 
scholien ohne Lemmata: 114—174 zu Lk (vielleicht vom Petr. 
Komm. abhàngig). 

S Rom, Bibl. Vatic. 1229 Perg. s. XI, Randkommentar 
enth. Kommentare zu den 4 EÉvv., deren Grundstock zu Mk 
der Viktor-Komm., zu den 3 anderen EÉvv. die Petrus-Kommen- 
tare bilden. 130—211» Komm. zu Lk; es scheint darin der Petr.- 
Komm. mit einer vor dem erhaltenen Typ liegenden Form 
des Ps-Titus-Komm. zusammengearbeitet zu sein (R 23; 
HX X EL £;). ; 


XLVIII Origenes 


T Paris, Bibl. Nation. 230 Perg. s. XI 587 pag., Randkommentar 
enth. Komm. zu Mt, erweiterten Viktor-Komm. zu Mk, 292—461 
Komm. zu Lk, Komm. zu Jo. Der Lk-Komm. ist àhnlich wie 
im Vat. 1229 eine Erweiterung des Ps-Titus-Komm. (KL 564, 
R 27), in dem auch viel Stoff des Petrus-Komm. verarbeitet 
ist. — Eine Kopie davon soll sein 

Athos, Dionys. 80 (Sd.). 

U Rom, Bibl. Vatic. Palatin. 273 Bomb. s. XIII 274 fol. 
fol. 1—4, 271—274 Randkatene zu Lk (SI 72; KL 565f; R 31) 


Leider reicht der Text nur bis Luk. 2, 25; er ist sehr schlecht 

und nachlássig geschrieben; auch die Lemmata sind nicht 

genau gesetzt und fehlerhaft. Mit dieser Hs gehórt zusammen 

und ersetzt sie zu den Texten von kk 2,25 ab 

V Paris, Bibl. Nation. Suppl. 612 Perg. s. XII (1164) 

enth. Komm. zu Mt, Jo, 184—296 zu Lk, zu Mk (R 28f.). 
Der Lk-Komm. besteht hauptsáchlich aus Schol. von Kyrill 

und Orig., auch Titus v. Bostra; hat scheinbar dasselbe Orig.-Gut 

wie die Cramer-Katene. Die Hs scheint ein Auszug zu sein 

aus der Katene des Pal. 273; jedenfalls enthált sie alle seine 

Orig.-Schol. 

Diese Katene enthàlt zwar viele Bestandteile des schon be- 
sprochenen Petrus-Kommentars, die sie meist als ἐπίγραφον be- 
zeichnet; eine direkte Abhàngigkeit von diesem ist aber nicht nach- 
zuweisen. Vielmehr mun wieder eine gemeinsame Quelle an- 
genommen werden. Sie gibt auch eine Anzahl mit ὠριγένους 
bezeichnete Scholien, aber auch sonst ist mancher unbezeichnete 
Text diesem zuzusprechen. Pal. 273 stellt einen — zwar schlecht 
überlieferten, aber trotzdem — sehr alten Text dar. Dasselbe gilt von 
der zweiten Hs dieses Typs, dem Paris. 612. Der Text der Origenes- 
Scholien ist, soweit ich feststellen konnte, verwandt dem der áltesten 
Katenenhs zum Lukasevangelium, dem des Codex Zakynthius (.£). 

Wie oben (S. XLVI) schon festgestellt, ist der Typ des Palat. 273 
auch direkte Quelle für die Katene zu den Cantica des NT, die viel- 
fach als Anhang zu den Psalmenkatenen überliefert wird. 

Viel neues Material bringt die wertvolle Handschrift 
W Rom, Bibl. Vatic. Palatin. 20 Bomb. s. X (KL s. XIII) 

226 fol., Textkatene 

enthàlt Katene zu Lk mit Lemmata (46 zu Orig.) (in margine 

bis fol. 34 auDerdem Exzerpta aus der Niketas-Katene) (S I 

59—69; KL 577; R 31f.) Da die Hs immer mehr der Zer- 


Einleitung. II. Die Überlieferung XLIX 


stórung anheimfàállt, wurde eine sorgfáltige Abschrift davon 

angefertigt 
W! Rom, Bibl. Vatic. 1933 Pap. s. XVII/XVIII. 

Da W! nur geringe Fehler aufweist, ist sein Text z. T. der Edition 

zugrunde gelegt (KL 577). Die Hs enthàlt 5. 1—619 den 

Text, 621—624 ein genaues Verzeichnis der Lemmata. 

In zwei ergànzten Lücken hat den Text dieser Katene auch 
Rom, Bibl. Vatic. Regin. 3 s. XI, eine Handschrift der Petrus- 

Katene (s. XXXIX). 

Diese Hss bringeu 39 lemmatisierte Origenes-Scholien (wenn auch 
nicht alle aus den Lukashermenien); viele derselben sind uns schon 
aus der Überlieferung der Cramer-Katene und des Petrus-Kom- 
mentars bekannt, vieles aber ist neu. Wenn auch mit den oben- 
genannten Typen in der Auswahl des Stoffes Verwandtschaft be- 
steht, so ist es doch unwahrscheinlich, daB Pal. 20 von ihnen ab- 
hàngig ist!. Vielmehr werden wir an eine gemeinsame Quelle zu 
denken haben. Pal. 20 ist jedenfalls eine der Haupthss für die 
vorliegende Edition. Auffallend ist die offenbare Vernachlásigung 
des Stoffes der Homilien zugunsten von Scholien, die mutmafi- 
lich aus dem Kommentar stammen. 

Die wichtigste Handschrift für die Wiederherstellung des 
griechischen Textes der Lukashomilien, zugleich die einzige Katene, 
deren Verfasser sicher den vollen Text des Origenes benutzte und 
exzerplerte, ist 


X München, Staatsbibl. 208 Perg. s. X (a. 978) 248 fol, Text- 

katene (S I 71f; R 29—31; KL 569) 
Komm. zu Mt, Katene zu Jo, 235—248 Anfang einer Lk-Katene 
(dieser Teil nach Sickenberger spáter, etwa Anfang des XI. Jahrh. 
geschrieben), die nur bis Lk 2, 40 reicht. Altere Schrift als die 
vorhergehenden Kommentare, mit denen das Bruchstück nicht 
zusammengehórt. Überschrift spáter. Letzte Blütter sehr be- 
schádigt. Viele Lemmata, die z. T. beim Einbinden dem Be- 
schneiden zum Opfer fielen. Immerhin ist das Lemma "Qor- 
γένους noch 11 mal am Rande stehen geblieben. 

Die Lukashomilien des Origenes waren für diesen Kom- 
mentar die erste und wichtigste Quelle. Der Stoff ist sogar 
nach den einzelnen Homilien einzuteilen. Gewoóhnlich kommt 
nach dem Bibeltext das Exzerpt aus der betreffenden Homilie, 


1) Diese Auffassung widerspricht der Sickenbergers (I 63f., 67); sie wird 
aber aus dem Text dieser Edition wenigstens für Origenes klar bestátigt. 


L Origenes 


in einzelne Scholien geteilt, an das sich dann Scholien anderer 
Autoren, anschlieDen. Es ist auDerordentlich bedauerlich, das uns 
das Schicksal nur dieses Bruchstück aufbewahrt hat. Der Schreiber 
von Monac. 208 ist aber nicht zugleich sein Verfasser, denn die Lem- 
mata sind hin und wieder inkorrekt, stehen nicht an der richtigen 
Stelle und mehrmals sind auch zwei Scholien verschiedener Autoren 
in eins zusammengezogen. Die aufer den Origenes-Exzerpten 
gebrachten Texte umfassen wieder den Kreis der auch in den anderen 
Katenen ausgeschriebenen Autoren und es scheint für diesen Teil 
des Monac. 208 auch wieder ein Florilegium Quelle gewesen zu sein, 
nicht die Urtexte.! 


Die Lukaskatene dieser Hs war schon Gegenstand der gelehrten 
Forschung. 
August Thenn hat in der 


& Zeitschrift f. wissensch. Theologie seine Origenes-Scholien (aller- 
dings auch anonyme und fremde Scholien dazu) zu Luk. 1, 6 
[Jahrg. 35 (1892), 105—108], zu Luk. 1, 11—17 [Jahrg. 35 (1892), 
486—491], zu Luk. 1, 22—33 [Jahrg. 36, 2 (1893), 274—280], 
zu Luk. 2, 1—7 [Jahrg. 34 (1891), 227—232] und zu Luk. 2, 
8—16 [Jahrg. 34 (1891), 483—487] ediert. (Dazu vgl. Jos. 
Sickenberger in Theol. Qu. Schr. 78 (1896), 188—191.) 

Spáter unternahm 


&1 'lheodor Zahn, Die Predigten des Origenes über das Evangelium 
des Lukas (Neue kirchl. Zeitschrift 22 (1911), 253—268) 
eine Wiederherstellung der 7. Homilie des Origenes nach dem- 
selben Codex.? 
Beide edierten aber anonyme Scholien mit als origenisch, 
besonders der Text von Thenn ist dadurch mit unechten Texten 
belastet worden. 


Der Unterschied der Exzerpte dieser Hs von den Scholien der 
anderen Kommentare und Katenen ist, dab der Monac. 208 viel- 
fach den fortlaufenden Text des Origenes exzerpiert, wáhrend die 
anderen Katenen einzelne Stücke in ihrem vollen Wortlaut als selb- 
stàndige Scholien aufnehmen, die in der ganzen Überlieferung 
ihren Umfang, wenigstens Anfang und Schluf, unverándert be- 


1) Die Hs ist übrigens auch für die Edition des Johanneskommen- 
tars des Origenes wichtig geworden, vgl. dazu Erwin Preuschen (GCS, 
Origenes IV LXIX ff.). 

2) Mein Urteil darüber (R 30 Anm.) kann ich jetzt doch nicht in vollem 
Umfange aufrecht erhalten (vgl. S. 48 ff.). 


Einleitung. II. Die Überlieferung LI 


wahren. Der Text des Monac. 208 ist im allgemeinen gut, wenn auch 
an manchen Stellen schon nicht mehr fehlerlos. 

Eine ziemlich isolierte Stellung nimmt ein 
Y Wien, Nationalbibl. 301 (40) Perg. s. XI, Textkatene 

enth. Katene zu Mt, 36:—79 zu Lk, zu Jo. Viele Lemmata:; die 

Katenen zu Mt und Jo, sind verwandt mit den »Scholia vetera« 

des Palat. 220 (S I 76—78; KL 583; R 32). 

Zu Lukas liegt hier kein vollstàndiger Kommentar vor, sondern 
Scholien zu einzelnen Stellen mit stellenweise groDen Lücken. Diese 
haben háufig Exzerptcharakter. 

Die Origenes-Scholien tragen vielfach (ca. 30 mal) Autorenbe- 
zeichnungen, die aber von fol. 60 ab fehlen. Die Katene bringt viel 
Material, das auf Verwandtschaft mit der Cramer-Katene und dem 
Petrus-Kommentar hinweist oder auch wieder auf gemeinsam 
benutzte Quellen. Jedenfalls bringt der Vindob. 301 ziemlich viel 
neue Texte und konnte für die Edition von groDem Nutzen sein, 
da die Móglichkeit besteht, daf er aus Origenes direkt schópfte. 

Endlich ist noch zu nennen 
Z Rom, Bibl. Vatic. Palat. 220 Perg. s. X 

enthàlt Katene zu Mt, 129v—182v Katene zu Lk, zu Jo. Einen 

Auszug davon bietet 
Mailand, Bibl. Ambros. 797 (früher A 62 inf.). Die Lk-Scholien sind 

ediert durch Angelo Mai in 
ζ  Classicorum auctorum e vaticanis codicibus editorum tomus IX 

(curante A. M.) (Rom 1837) 431—459: Σ᾽ χόλια παλαιὰ εἰς 

εὐαγγέλιον κατὰ Δουκᾶν, wiederabgedruckt Migne PG 106, 1177— 

1218 (vgl. S I 142). 

Diese »Scholia vetera« sind sehr stark gekürzte Exzerpte aus 
patristischen Scholien (vgl. Hom. 1 S. 12 App.), die nur der Voll- 
stándigkeit halber zugezogen wurden, der Eruierung des Origenes- 
Textes wegen ihres Exzerptcharakters aber kaum eine Hilfe boten. 

Eine Anzahl Origenes-Fragmente weist auch die álteste erhaltene 
Handschrift einer Lukas-Katene auf, dersogenannte Codex Zakynthius 


& London, British Bible Society 24 Perg. s. XIII (R 26). 

Er enthált dieselben Origenes-Scholien wie die Petrus-Ka- 
tene (e); der Text ist verwandt dem von e u. U; 9 Lemmata 
ὠριγένους (meist ausgeschrieben) und τοῦ αὐτοῦ. 

Spátere griechische Exegeten wie Theophylakt, Erzbischof von 
Bulgarien (T gg. 1200) und Euthymius Zigabenus (T um 1120), 
haben weder Kommentar noch Homilien des Origenes verwertet. 


LII Origenes 


Wohl aber hat ein Lateiner, Ambrosius von Mailand (T 397), 
seiner Arbeitsmethode entsprechend, in seiner Expositio Evangelii 
secundum Lucam die Homilien des Origenes sehr stark, vielfach 
wórtlich — natürlich ohne Quellenangabe — benutzt. Die Kollation 
mit seinem Texte war dann besonders von Wichtigkeit, wenn nur 
griechisch überlieferte Origenes-Fragmente vorlagen. Fand sich für 
diese bei Ambrosius eine wórtliche oder auffallende sachliche Par- 
allele, so war das eine neue gute Stütze für ihre Echtheit. 

Der Ambrosius-Kommentar ist ediert im Corpus Scriptorum ec- 
clesiasticorum latinorum vol. X X XII von Carolus Schenkl (Wien1902). 

Ambrosius spielt in der Geschichte der Lukashomilien des 
Origenes insofern eine besondere Rolle, als sein Kommentar von 
Hieronymus als Verfálschung des Alexandriners empfunden und ihm 
daher von Hieronymus eine wort- und sinngetreue Übersetzung 
entgegengesetzt wurde (s. S. XVI). 

Auch der dem Bischof Theophilus von Antiochien (Ende des 
2. Jahrh.) fálschlich zugeschriebene lat. Evangelienkommentar!, 
der zum ersten Male von de la Bigne 1575 herausgegeben wurde, 
eine Kompilation des 5. Jahrhunderts in 4 Büchern, bringt zu aus- 
gewühlten Stellen der Evangelien allegorisierende Scholien verschie- 
denen Umfangs, die hauptsáchlich den lateinischen Kirchenvátern ent- 
stammen, aber auch z. T. auf griechische Autoren zurückgehen. Auch 
Origenes ist von ihm (wahrscheinlich durch das Mittel einer griechi- 
schen Katene) benutzt worden?. Zur Vergleichung diente die Ausgabe 
Theophili qui feruntur commentarii in quatuor evangelia liber 

ΠῚ (Corpus apologetarum christianorum saeculi secundi tom. 

VIII) ed. J. C. Th. Otto, Jena 1861 

In der syrischen und armenischen Literatur fand ich keine 
Spuren der Lukasschriften des Origenes?. 

Origenes-Scholien stehen auch in einer deutschen  Vater- 
unsererklàárung, die aus Katenenscholien von Orig., Titus, Isidor 
usw. besteht, in der Hs 
Admont, Stiftsbibl. Cod. 753 s. XV4. 

Wie ich glaube in meiner oben genannten Monographie über 


1) Vgl. darüber Otto Bardenhewer, Gesch. d. altkirchl. Literatur ΤΆ, 
Freiburg 1913, 312ff. 

2) Zwei Scholien sind im Nachtrag (S. LXIII f.) abgedruckt. 

3) Darüber orientierte mich Prof. L. Mariés S. J. Paris, der mir auch 
sonst in liebenswürdigster Weise Hilfe lieh. 

4) Über die Verarbeitung der Fragmente des Origenes zum Vaterunser 
vgl. Georg Walther, Untersuchungen zur Geschichte der griechischen Vater- 
unser-Exegese (TuU 3. Reihe X, 3). 


Einleitung. II. Die Überlieferung LIIT 


den Kommentar des Petrus von Laodicea wahrscheinlich gemacht 
zu haben, steht am Anfange dieser überreichen Fülle von Katenen- 
typen zum Lukasevangelium eine sehr alte Scholiensammlung, 
eine Art »Urkatene«, deren Material für den Grofteil der spáteren 
Hermenien Fundgrube war. Auf sie zurück verweisen die immer 
wiederkehrenden Lemmata ££ ἀνεπιγράφου, die man so oft hier 
findet, auf sie oder eine oberfláchliche Benutzung sind auch die 
Irrtümer, die sich die Spáteren in der Zuweisung der Fragmente 
an bestimmte Schriftsteller zuschulden kommen lassen, zurück- 
zuführen. Wenn wir dies auf die Origenes-Scholien anwenden, 
so finden sich wenige Hss, denen man eine direkte Benutzung 
der Lukashomilien oder des Kommentars zutrauen kann. Ich 
móchte das Abhàngigkeitsverháltnis graphisch so veranschaulichen : 


Scholiensammlung 






v a 
id d 
b /; 
SED 


Ein voller Strich zeigt die Hauptquelle, ein gepunkteter die 
Nebenquelle an. Für den Buchstaben n ist k zu setzen. 

Die Typen der Hss WXY hàngen hinsichtlich der Auswahl 
und des Umfanges ihrer Scholien ebenfalls von der am Anfang 
stehenden Scholiensammlung ab. 

Eine direkte Benutzung des Origenes kann man mit Sicherheit 
von der Vorlage der Hs X behaupten, mit groDer Wahrscheinlich- 
keit von den Hss CW und der k-Katene. 





B. Die Editionen. 
l. Die lateinische Übersetzung der Homilien. 


Eine lange Zeit begnügte man sich damit, die Homilien in 
der lateinischen Übersetzung zu besitzen. Diese gehórte zuletzt zu 
dem festen Bestandteile der Origenes- und Hieronymus-Ausgaben. 


LIV Origenes 


Ihre àlteste Edition ist wohl die von Jakob Merlin (1512) in zwei 
Ausgaben!. Seitdem wurde sie wohl in jede Ausgabe der Opera 
omnia des Origenes sowohl wie des Hieronymus aufgenommen. 
Die gebráuchlichste Edition ist die von Carolus de la Rue?, wieder- 
abgedruckt bei Migne?, die modernste die von Carl Heinrich 
Eduard Lommatzsch?, dessen Seitenzahlen auch der vorliegen- 
den Ausgabe beigefügt sind. Von den Hieronymus-Ausgaben ist 
die beste die von Dominicus Vallarsi?. 

Sámtliche Editionen stellen Wiederabdrucke der Merlinschen 
Ausgaben dar, verbessert durch mehr oder minder gute Konjek- 
turen der Herausgeber. Auch Vallarsi, dessen Text besser zu sein 
scheint als der anderer, ist z. B. in Hom. 1 (S. 6, 5) zu dem richtigen 
Affectum statt Effectum nur durch Konjektur und Vergleich mit 
dem betr. griechischen Fragment, nicht durch Hinzuziehung einer 
Handschrift gekommen. Dies beweist τι. ἃ. das auch ihm mit allen 
anderen gemeinsame conditus statt eruditus in Hom. 1 (S. 12, 7), 
das sich als ein Lesefehler Merlins herausgestellt hat. 

Die Handschrift, die dieses Wort so schrieb, dab eine solche 
Verlesung móglich war, und deren Sonderlesarten, Marginalien und 
Zusátze getreulich von den Editionen überliefert werden, ist der 
Codex D, der die einzige Quelle für Merlin und damit für alle uns 
bisher bekannten Ausgaben gebildet hat. Da ich ihn selbst durch- 
kollationiert habe, sind diese Ausgaben für die vorliegende Edition 
von geringem Werte. Ich habe trotzdem der Vollstándigkeit halber 
nach dem Vorbilde von Lommatzsch die wichtigeren Lesarten der 
beiden Ausgaben von Merlin (nach Lommatzsch), von de la Rue 
und Lommatzsch, für die erste Homilie auch die Lesarten von 
Zahn im Apparate vermerkt. 

Wie aus dem Handschriftenverzeichnis ersichtlich ist, teilt die 
lateinische Überlieferung der Homilien das Schicksal anderer Ori- 


1) Tertius tomus operum Origenis Adamantii qui complectitur post 
apologiam (sc. Merlini) signantius explicanda.... in edibus Joannis parvi 
et Jodoci Badii Ascensii, fol. XCIITV—CXV (Paris(?) 1512). 

2) ᾿Ωριγένους τὰ εὑρισκόμενα πάντα. Origenis opera omnia III, 932—979 
(Paris 1740) [979—983 Anhang griech. Fragmente]. 

3) Patrologia Graeca 13, 1799—1902 (Paris 1862) [1901—1910 Anhang 
griech. Fragmente]. 

4) Opera omnia V, 85—236 (Berlin 1835) [237—244 Anhang griech. 
Fragmente]. 

5) Opera omnia VII, 1, 245—366 (Venedig 1769?). — Die 2., 7. und 8. 
Homilie sind ins Deutsche übersetzt herausgegeben von F. J. Winter, 
Origenes und die Predigt der drei ersten Jahrhunderte.  Ausgewühlte 
Reden (Die Predigt der Kirche 22) Leipzig 1893. 


Einleitung. II. Die Überlieferung LV 


genes-Sehriften, auf sehr schmaler Basis auf uns gekommen zu 
sein. Aufzufinden waren nur 11 Handschriften. 

Da der Text der Handschriften FGHIL keinen besonderen 
Wert beanspruchen kann, konnte ihre durchgàngige Kollation 
unterbleiben. Als Grundlage der Edition dienten also nur die Hss 
ABCDEK. 

Die Hs D steht für sich; ihre Lesarten sind vielfach singulàr 
und bieten nur in Ausnahmefállen den richtigen Text. An vielen 
Stellen steht die Kombination CD gegen die Gruppe ABEK. Da 
den Varianten von C jedenfalls Bedeutung beizumessen ist, so ist 
hier die Wahl der richtigen Lesart von inneren Gründen abhàngig. 
Umgekehrt steht aber auch oft die Gruppe ABEK für den rich- 
tigen Text ein. So mufite darauf verzichtet werden, eine bestimmte 
Hs zum Kronzeugen des Textes zu machen, und von Fall zu Fall 
entschieden werden. 


Einige Beispiele mógen das Verháltnis der Hss zueinander 
klar machen. 

51,9 venturaque D, falsch venturumque C, daraus entstand 
venturum in AE, wáhrend B die richtige LA wieder herstellte (wohl 
durch Konjektur). 

173, 7 reprehenderat D, falsch reprehenderet ABE, nur daraus 
entstand als Korrektur reprehendit C. 

111, 15f. Statt De eo — rursum hat A: De eo unde supra 
rursum, C nur: unde supra; hier ist C wohl wieder sekundàr. 

84, 1 divinius BDE, AC haben gemeinsam das fehlerhafte 
divinus. 

1)4 C nicht von A abháàngig ist, zeigt 39, 15 sudandum BCDE, 
studendum A, utendum K. 

216, 21 hat nur C den richtigen Text: Porro qui justus est 
justitiam reginam habet, D hat verderbt: Porro qui injustitiam 
reginam habet, ebenso E Porro qui justus est, justitiam regni habet, 
A liest lückenhaft: Porro qui justitiae regnum habet; ebenso korri- 
giert auch B den E-Text: Porro qui justus est jutitiam regni habet. 

DaB A und E zusammengehóren, erweist z. B. 212, 18, wo 
ABE Tradat haben, das A und B aber in Trahat korrigieren. 

208, 30 faciamus CD, A und E müssen als Vorlage eine Hs 
mit faciamus gehabt haben, daher A faciamus, BE facimus. 

173, 15 conjux Uriae quae haben A und E einen Schreibfehler 
ihrer Vorlage wiedergegeben mit E: cum luxoriae quae, A im Be- 
mühen, den Fehler richtig zu stellen, mit dem merkwürdigen cum 
luxuria equi (!). 


LVI Origenes 


170, 3 sed BD, sed et E, set C, et A (vielleicht ist sed et richtig). 

B ist abhàngig von E, vgl. z. B. 208, 19 sui periculi ACD, peri- 
culi sui E, periculi sui B; aber B korrigiert auch oft nach eigenem 
Ermessen (vielleicht unter stellenweiser Hinzuziehung einer anderen 
Hs?) und stellt die richtige LA wieder her. E verschreibt oft ut 
in et, was B stillschweigend korrigiert. 

Wenn auch C und die Gruppe ABE selbstándig nebeneinaader 
stehen, so ist ein gewisses Verwandtschaftsverháltnis doch anzu- 
nehmen, da sich besonders A und C ófter berühren. Ihre gemein- 
same Vorlage muf) allerdings ziemlich weit zurückliegen. K trifft 
sich ebenso oft mit C wie mit der Gruppe ABE, wáhrend D, wo 
er nicht Sonderlesarten hat, ebenfalls sich gerne mit C trifft. So 
dürfte C dem Normaltyp des Textes am nàchsten stehen. 


In der Sehreibung der Eigennamen richtete ich mich nach 
den besten Handschriften, ebenso in der übrigen Orthographie!. 


2. Die griechischen Fragmente. 


Die erste Origenes-Ausgabe, die auch griechische Fragmente 
zum Lukasevangelium beibrachte, war die von De la Rue 1740 
(s. S. XLIIIf.); neue Scholien wurden dann 1781 in der Sammlung von 
Gallandi ediert (s. S. XL). Im Jahre 1838 erschienen die von Angelo 
Mai gesammelten Fragmente (s. S. XLIV). Lommatzsch übernahm 
1835 nur die Scholien von De la Rue, wàhrend die Ausgabe von 
Migne (1862) auch die Scholien des Gallandi wieder abdruckte 
(Seis ΜΠ): 

Von kleineren Editionen sind zu nennen die der Anfangs- 
scholien von Magnus Crusius (1735; S. XX XIII), wieder abgedruckt 
von E. R. Redepenning (1846), und von F. F. Fleck (1837; S. XX XVII 
Anm. 1) in neuer Rezension von Th. Zahn? (nach De la Rue, 
Gallandi und Crusius); dann die Fragmente von Aug. Thenn (1891/3; 
S. L) und Theod. Zahn (1911; S. L). 

Alle diese Editionen haben gemeinsam, dal es sich nur um 
Texte aus bestimmten Handschriften handelt, ohne dab der Ver- 
such einer Kollation gemacht wurde. Zum Teil sind sie sehr mangel- 
haft. So ist z. B. aus der Edition von Gallandi und ihren Anmer- 
kungen festzustellen, daf) die betreffenden Scholien der Venetianer 
Handschrift in seinem. Auftrage sehr fehlerhaft abgeschrieben und 


1) mit Ausnahme einiger Modernisierungen, wie adscendere (statt 
ascendere), nunquam (statt numquam) usw. 
2) Gesch. d. Neutest. Kanons 2, 2, 622—027. 


Einleitung. II. Die Überlieferung T2VOPE 


genau so fehlerhaft gedruckt wurden, wobei man sich nicht anders 
zu helfen wufite, als dureh Abdruck der (z. T. richtigen) Verbesse- 
rungsvorschláge des Herausgebers in Fufinoten (forse . . .), wàhrend 
eine einfache Nachprüfung der Handschrift einen einwandfreien 
Text ergeben hátte. 

Da sich in diese Scholiensammlungen auch viel Material aus 
anderen Origenesschriften und auch viel fremdes Gut verirrt hat, 
braucht kaum erst gesagt zu werden. 


Die vorliegende neue Fragmentsammlung ist entstanden unter 
stándiger Beachtung der besonderen Gefahren, die einer kritischen 
Verwertung des griechischen Katenenmaterials drohen. Es sind 
das zuerst Echtheitsfragen. 

Die Hss sind in der Hinzufügung der Lemmata an die einzelnen 
Scholien oft sehr nachlássig, setzen sie an falsche Stellen, lassen 
sie auch ganz weg und setzen auch falsche Namen hinzu. Darum 
kann es vorkommen, daf) ein in einer Hs unbenanntes Fragment 
in einer spáter untersuchten Hs auf einmal dem Origenes zuge- 
schrieben wird. Bei Zweifeln wird man der álteren Überlieferung 
den Vorzug geben. Um aber alle kritischen Móglichkeiten zu er- 
schópfen, hátte ich nach Untersuchung der letzten Hs an Hand des 
gewonnenen Materials noch einmal alle Codices durcharbeiten müssen. 
Darum besteht immerhin die Móglichkeit, daf) ein aus einer zuletzt 
untersuchten Hs stammendes scheinbares Origenes-Fragment schon 
in einer früher eingesehenen Handschrift unter einem anderen Namen 
enthalten war und dort von mir unberücksichtigt gelassen wurde. 

Im allgemeinen ist aber zu sagen, daf) die Fálle, wo dem Origenes 
ausdrücklich ein fremdes Scholion zugeschrieben wird, selten sind. 
Die Entwicklung geht eigentlich vielmehr nach der anderen Seite: 
man verschweigt den Namen des grofen Alexandriners, um nicht 
mit kirchlichen Autoritáten in Konflikt zu geraten. 

Was in den Lukaskatenen als Fragment des Origenes bezeichnet 
wird, braucht aber noch lange nicht aus den Lukashomilien oder 
dem Lukaskommentar zu stammen. Das haben die früheren Heraus- 
geber übersehen und groBe Stücke aus dem Matthàáuskommentar 
und anderen Werken des Origenes ediert. Auch mir ist das Mif- 
geschiek zugestoDen, einige Texte erst, als sie schon gesetzt waren, 
identifizieren zu kónnen. Ich konnte aber im Apparat darauf hin- 
weisen und sie im Anhang nochmals aufzáhlen!. Die Katenenhss 


1) S. 287. — Wertvolle Hinweise verdanke ich dabei Herrn Kloster- 
mann. 


Origenes IX. E 


LVIII Origenes 


bringen sehr selten neben dem Lemma ᾿Δριγένους oder seiner Ab- 
kürzung einen genaueren Hinweis auf die Quelle. So liegt es natür- 
lich im Bereich der Moglichkeit, daB einzelne Scholien, die in der 
vorliegenden Ausgabe ediert sind, aus den verlorenen τόμοι des 
Matthàuskommentars stammen. 

Weiter finden sich Scholien, die Doppelnamen tragen und zu- 
sammengesetzt sind. Hier ist die Entscheidung, was dem einen 
und was dem anderen zuzuweisen ist, nicht immer mit Sicherheit 
zu füllen. Hin und wieder sind auch Zusátze der Katenenverfertiger 
selber festzustellen. 

Die Verwertung der kommentarartigen Kompilationen, also des 
Ps-Titus-Kommentars und des Typus, den die Hs C darstellt und 
der dem Petrus v. Laodicea zugeschrieben wird, ist noch schwieriger, 
weil hier, von einigen Ausnahmen! abgesehen, jede Autorenbe- 
zeichnung fehlt und der Stoff der einzelnen Fragmente ineinander 
verarbeitet wurde?. Es ist mangels anderen Vergleichsmaterials 
manchmal unmóglich, die Fáden zu entwirren und festzustellen, 
wo der eine Autor aufhórt und der andere anfángt. 

Ein Vergleich der Kommentartexte mit den Katenenscholien 
zeigt, daB die letzteren meist einen vollstáàndigeren Text bringen, 
der vielfach wohl dem Urtext náher steht. Anderseits wieder bringen 
die Kommentare mehr Material, wáàhrend die Katenen stets auf 
einen ganz bestimmten Fundus fest umgrenzter Fragmente zurück- 
zugreifen scheinen, die auch in ihrem Umfange in den verschiedenen 
Überlieferungsschichten übereinstimmen. 

Ein interessantes Beispiel für die Willkür, mit der die Katenen- 
schreiber die Texte behandeln, steht S. 58, 17f. Origenes sagt 
(nach C) τινὲς δὲ πνεῦμα xai ψυχὴν τὸ αὐτό φασιν, eine Aus- 
legung, der er sich nicht anschliebt. Daraus machte die ganze übrige 
Überlieferung: πνεῦμα xal ψυχὴ τὸ αὐτό φησιν, so daf durch 
die Kürzung ein ganz anderer Sinn entstand. 

Die einzige Hs, die ein fortlaufendes Exzerpt aus den Lukas- 
homilien darstellt, X, ist leider ein Torso; aber für die ersten 17 Ho- 
milien hat sie ausschlaggebende Bedeutung. Sehr gute alte Texte 
bieten C und der d-Kommentar sowie der a-Kommentar. Die 
davon abhàngigen Katenen treffen sich oft in der Auswahl ihrer 
Scholien. Sehr wertvolles Material bot dann die Hs W und die 
Gruppe UV, sowie zuletzt auch die k-Katene. 


1) Vgl. das Anfangsscholion des a-Kommentars und die Lemmata in 
der Hs D des d-Kommentars. 
2) Ein Beispiel dafür ist das Fragment CXII, S. 282f. 


Einleitung. II. Die Überlieferung LIX 


Bei den mannigfachen Beziehungen, die in dem Verhàltnis der 
verschiedenen Typen untereinander und zu ihren Quellen, die nicht 
immer die Originalwerke der Autoren gewesen sind, bestehen, und 
bei der dadurch unvermeidlichen Einwirkung auf die Texte ist für 
ihre Wiederherstellung das Zeugnis jedes einzelnen Überlieferungs- 
zweiges wichtig. Der ursprüngliche Wortlaut kann nur durch Ver- 
gleich sáàmtlicher Formen eruiert werden. Wenn eine gute Katene 
ein Mehr im Texte hat, ist natürlich die Frage nach der Echtheit 
dieser Zusátze sehr schwer zu entscheiden. In solchen Füllen 
konnte es vorkommen, daB Sátze und Satzteile, die wohl echt sind, 
aus Vorsicht doch in den Apparat verbannt wurden !. 


Da jeder Katenentyp wieder seine eigene Überlieferungsge- 
schichte aufweist, würden natürlich aufDerordentlich viele Variauten 
zusammenkommen, wolllte man die Lesarten jedes einzelnen Über- 
lieferungszweiges aufbewahren. Die Edition mufte sich darauf be- 
schránken, nur einige zuverlássige Vertreter für jeden Typus zu 
hóren, um daraus mit einiger Sicherheit seinen ursprünglichen Text 
feststellen zu kónnen?. Die einzelnen Typen, miteinander kon- 
frontiert, muften dann die Móglichkeit geben, den Text des Origenes 
zu erkennen. Editionen nach bestimmten Hss konnten dabei in 
gewissem Μ 8,6 die Stelle dieser Hss vertreten. 


Es lag vielleicht nahe, bei den Fragmenten aus den Homilien 
einfach die lateinische Version zur Richtschnur zu nehmen und 
den griechischen Text nach ihr zu revidieren. Wenn auch Korrek- 
turen des griechischen Originals durch die Übersetzung ebenso wie 
solche der Übersetzung durch ,den Urtext moglich waren, so mufite 
aber doch davon abgesehen werden, etwa alles Mehr des griechischen 
Textes als zweifelhaft oder unecht in den Apparat oder in den 
Anhang zu versetzen. Die griechischen Fragmente in ihrer dem Latei- 
nischen gegenüber erweiterten Fassung sind viel zu sicher und über- 
einstimmend bezeugt, als da ohne weiteres Hieronymus ausschlag- 
gebend sein sollte. (Auch X hat solches Mehr ihm gegenüber.) 
Hieronymus muf) gekürzt oder eine schon gekürzte Vorlage gehabt 
haben; ich lieb darum die griechischen Zusátze stehen, auch wo sie 
vom Lateinischen nicht gedeckt werden. 


1) Vgl. Fragm. CX, S. 282, wo der ausführlichere Text von k vielleicht 
vorzuziehen wáre. 

2) Von den Varianten der Handschriften des d-Kommentars, die ich 
ausgiebig kollationiert habe, vermerkte ich nur im Apparat der Fragmenta 
einiges, wàhrend der Apparat der Homilienüberlieferung meistens nur die 
Lesart des Normaltyps bringt; mehr wáre wohl nur Ballast gewesen. 

E* 


LX Origenes 


Manche griechischen Fragmente machen nun allerdings den 
Eindruck, als ob an ein Stück aus den Lukashomilien eines aus 
dem Lukas- oder Matthàus- oder auch Johanneskommentar ange- 
schlossen ist. In verschiedenen Fállen ist das nachzuweisen. Manch- 
mal aber sind wir nur auf Vermutungen angewiesen. Auch in 
diesen Füllen ist das Fragment in seiner Gánze bei der Lukas- 
homilie ediert, zu der es seinem Inhalt nach gehórt, ebenso wie 
alle anderen dazu gehórigen Origenesfragmente, auch wenn der 
lateinische Text nichts Entsprechendes dafür bot. Es ist dadurch 
erreicht, da) die Erklàrungen des Alexandriners zu den drei ersten 
Kapiteln und allen anderen in den lateinischen Homilien behandelten 
Lukastexten zusammen stehen und bequemer zu benutzen sind. 


Die Anordnung der Edition der Homilien in zwei Spalten soll 
erreichen, daf) die dem lateinischen Text entsprechenden griechischen 
Fragmente móglichst genau neben ihm zu stehen kommen. Hin 
und wieder lief sich das nicht mit Prázision durchführen. Auch war 
es wegen der Kosten nicht móglich, die griechische Spalte neben 
dem lateinischen Text immer leer zu lassen, wenn der Urtext, wie 
es vielfach der Fall ist, fehlte. Vielmehr wurden dort griechische 
Fragmente eingesetzt, die nur im Urtext überliefert sind ; sie wurden 
als solehe durch ein Zeichen besonders kenntlich gemacht. 

Der Edition der Homilien sind 4 Apparate beigegeben. Der erste 
enthàlt die Stellennachweise, der zweite die lateinischen Varianten, 
der dritte die Art der Überlieferung des griechischen Textes!, der 
letzte die griechischen Varianten. Im 2. Teil, den Fragmenten, 
enthált der 1. Apparat die Überlieferungsart, der 2. die Stellen- 
nachweise, der 3. die Varianten. 

Trotzdem ich glaube, in der Auswertung der handschriftlichen 
Quellen das Menschenmógliche getan zu haben, ist es wohl moglich, 
daB noch irgendwo neues Material gefunden wird, z. B. in den 
orientalischen Bibliotheken, die ich nicht besuchen konnte. Da 
und dort mag dann vielleicht eine Korrektur notwendig werden, 
hier und da wohl auch ein Fragment als unecht gestrichen werden 
müssen. Sollte dadurch mehr Klarheit und Sicherheit in die Über- 
lieferung dieser Fragmente kommen, wird es niemand mehr be- 
grüDen als ich. Der gróBte Teil der hier gegebenen Texte wird 
aber kaum davon berührt werden kónnen. 


1) Eine Klammer gehórt hier immer nur zum unmittelbar vorher- 
gebenden Wort bzw. Buchstaben. 


Einleitung. II. Die Überlieferung LXI 


Nun sei noch ein kurzes SchlufB wort gestattet. Die Anfánge 
dieser Edition gehen in meine Studienzeit zurück. Damals — es 
sind wohl 20 Jahre her — interessierte mich mein verehrter Lehrer, 
Joseph Sickenberger, der auch spáterhin meine Arbeit mit seinem 
Rat und seinem Wohlwollen begleitete, für den Lukaskommentar 
des Petrus von Laodicea. Die alte Liebe erlosch auch nicht in der 
Zeit meiner praktischen Seelsorgetátigkeit und wáhrend des Kriegs- 
dienstes. Im Jahre 1922 konnte ich wáhrend eines halbjáhrigen 
Studienaufenthaltes in Rom einen groBen Teil der Quellen unter- 
suchen. Seitdem habe ich auf Studienreisen alle in Betracht kom- 
menden europàischen Bibliotheken besucht und einen grofen Teil 
der Ferien dazu verwendet, bis ich hoffte, das Material ziemlich voll- 
stándig beisammen zu haben. Dankbar gedenke ich der Preufischen 
Akademie der Wissenschaften und der Notgemeinschaft der Deut- 
schen Wissenschaft, die mir durch Gewáhrung von Mitteln zwei 
Reisen ermóglichten. 

Meine Arbeit in den Bibliotheken wurde überall durch freund- 
liches Entgegenkommen wesentlich erleichtert. Ich denke da in 
besonderer Dankbarkeit an die Herren Mercati in der Vaticana und 
Omont in der Pariser Nationalbibliothek. Aber auch in den Biblio- 
theken von Admont, Berlin, Florenz, London, Mailand, München, 
Oxford, Venedig, Wien usw. fand ich bereitwillige Unterstützuug. 


Da die Edition der griechischen Fragmente wegen der beson- 
deren Eigenart der Katenenüberlieferung nicht einiger Schwierig- 
keit entbehrte und mir dafür mehr guter Wille als Erfahrung zur 
Verfügung stand, würe wohl keine einwandfreie Ausgabe zustande 
gekommen, hátte mir nicht ein Rat von Fachleuten mit ihrer tat- 
kráftigen Unterstützung zur Seite gestanden. Adolf v. Harnack 
hat das ganze Manuskript bis auf die letzten Seiten der FEin- 
leitung begutachtet, die Druckkorrekturen mitgelesen und ver- 
bessert; ihm muf) ich meinen Dank aufs Grab legen. Aber auch 
meinem Danke für die Hilfe der anderen Herren Erich Kloster- 
mann und Wilhelm Kroll, die sámtliche Bogen mitlasen und an 
unzühligen Stellen durch Verbesserungsvorschláge einen lesbaren Text 
herzustellen sich bemühten, kann ich gar nicht genug Ausdruck geben, 
insbesondere aber Herrn Carl Schmidt, der in nie versiegender 
Geduld und peinlichster Akkuratesse alle Korrekturen kontrollierte 
und ohne dessen Hilfe und Aufmerksamkeit die Ausgabe wohl 
nieht frei von zahlreichen Druckfehlern geblieben wáre. Herrn 
Klostermann verdanke ich auch viele Hinweise auf Bibelzitate. 
Auch meine Freunde Friedr. Wilh. Maier-Breslau und Joseph 


LXII Origenes 


Koch-Breslau haben eine Anzahl Bogen durchgesehen und mir 
manchen wertvollen Fingerzeig gegeben. Für liebenswürdige Hilfe 
und Beantwortung von Rückfragen bin ich dankbar dem Scriptor 
an der Vaticana Herrn Robert Devreesse und den Professoren 
Herrn G. Bonaecorsi-Florenz und Herrn L. Mariés-Paris, bei 
schwierigen Texten unterstützte mich der Rat von Herrn Biblio- 
thekar Dr. Willi Goeber-Breslau. Gute Hilfe bei Kollationen 
verdanke ich Herrn cand. theol. Karl Schamberger, bei Her- 
stellung der Register den Herren stud. theol. Bernhard Bormann 
und Franz Goerlich. 

Einen besonderen Dank muf) ich noch aussprechen dem Verlag 
und der Druckerei, denen ich es wahrlich nicht leicht gemacht 
habe, besonders da ich gezwungen war, nachdem der gróDte Teil 
des Manuskripts leider sofort abgetastet war, eine nachtráglich 
kollationierte wichtige Handschrift in den Text und Apparat 
aufzunehmen. Trotz aller Sorgfalt mógen sicher noch Fehler stehen- 
geblieben sein, für die ich um Nachsicht bitte. 

Aus alldem ist zu ersehen, wieviel ich bei dieser Edition meinen 
Mitarbeitern verdanke, deren Verdienst es ist, wenn etwas Brauch- 
bares zustande kam, das wenigstens einigermaDenu die Mühe lohnt, 
die dafür aufgewendet wurde. 


Breslau, 18. Juni 1930. Max Rauer. 


Nachtráge und Anmerkungen. 


S. LI Nicht einsehen und darum auch nicht klassifizieren konnte ich 

die Hs 
Perpignan, Bibliothéque Municipale 80 [63] Catena Ss. Patrum in 
Lueae Evangelium IX, 58 ad finem, Pap. a. 1552 549 pag. 

S.5,1ff. vgl. Hieronymus Praefatio commentarii super Matthaeum 
(S.4f. Vallarsi): ut est illud juxta Aegyptios et Thomam et Matthiam et 
Bartholomaeum, Duodecim quoque Apostolorum et Basilidis atque Apellis 
ac reliquorum, quos enumerare longissimum est: cum hoe tantum in prae- 
sentiarum necesse sit dicere, exstitisse quosdam, qui sine spiritu et gratia 
Dei conati sunt magis ordinare narrationem, quam historiae texere veritatem. 

S. 84, 5bff. vgl. Beda Vener.(?) [Homilia Bedae ed. Alkuin; PL 94, 94 
(Hom. 6: in aurora nativitatis Domini)]: Significant autem mystice pastores 
isti gregem, doctores quosque ac rectores fidelium animarum. Nox, cujus 
vigilias custodiebant super gregem suum, pericula tentationum indicat, 
a quibus se suosque subjectos omnes, qui perfecto vigilant, custodire non 
desistunt. 

S. 93, 14ff. vgl. Beda Vener. (a. a. O.): Pastores quidem illi felici gaudio 
festinaverunt videre, quod audierant. Et quia ardenti amore quaesierunt, 
continuo Salvatorem, quem quaesierunt, invenire meruerunt. 

S. 129, 14 λέγει - οὐ συνῆκαν δὲ τὸ ῥῆμα, ὃ ἐλάλησεν αὐτοῖς, τὸ περὶ τοῦ 
ἱεροῦ W 

S. 173, 1ff. vgl. Julius Africanus Epistola ad Aristidem (PG 10, 521f.). 

S. 201, 13ff. vgl. Theophilus Antiochenus comment. in IV evang.: Hieru- 
salem interpretatur visio pacis, Hiericho saeculum, homo quidam Adam. 
»Incidit in latrones«, i. e. in diaboli voluntates, quae illum »exspoliaverunt«, 
hoe est abstulerunt ei indumentum immortalitatis et ingesserunt ei pecca- 
torum plagas. Hune semivivum neglexit »sacerdos« atque »levites«, i. e. Aaron 
et Helias vel Moses . . . »Samaritanus« autem Christus intellegendus est, 
qui vulnera nostra curavit, oleum infundens, i. e. sanguinem suum et chrisma 
largitus est. Impositum jumento perduxit ad stabulum, i.e. assumptum 
hominem ad ecclesiam duxit; nam »stabularii« episcopi sunt. Quod autem 
dixit: »reversus reddam tibi«, in futuro adventu mercedem medicinae ac 
praedicationis suae daturum se pollicetur episcopis (S. 309f. Otto). Vgl. 
auch Origenes Comment. in Matthaeum tom. XVI, 9 (IV, 31, 15ff. Lom- 
matzsch ). 

8.217, 8ff. Zur Bedeutung von asinus und pullus vgl. Orig. Comm. in 
Joh. X, 28ff. (S.201, 11ff. Preuschen); auch die sogen. 17. Homilie zur 
Genesis (VIII, 292 Lommatzsch; siehe darüber Origenes GCS VIII ed. 
Baehrens XXVIIIff.). 


LXIV Nachtrüge und Anmerkungen 


S. 232 Fragm. I. Vgl. Basilius. In quo Lucas figuravit sermonem tanquam 
de praecepto animali sensibili facto, sic dicens febri imperatum, et quod 
febris non omisit imperantis operationem; unde sequitur: Et continuo 
surgens ministrabat illis (bei o 75). 

S. 236 Fragm. X vgl. Ambros. in Lucam VI, 14—16 (S. 237, 14— 238, 11 
Schenkl): . . . animam . . . pie servientem Dei verbo . . ; advertis quod ad 
ipsum Christi ascendit caput; »caput« autem »Christi Deus est« . . . Deum 
quippe honorat bonum fraglans odorem vita justorum ... altera est illa . . . 
quae propinqua nobis est; nondum enim peccatis nostris renuntiavimus. 
Ubi sunt nostrae lacrimae, ubi gemitus, ubi fletus? . . . ut saltim ad pedes 
Jesu venire possimus. Nondum enim possumus ad caput venire. 

S. 239 Fragm. XVI vgl. Ambros. in Lucam VI, 57—59 (S. 254, 21—256, 10 
Schenkl) (zu 32ff. besonders: Nunc si consideremus, quanta sit fides nostra, 
et intellegamus, quantus sit Dei filius, videmus, quia comparatione ejus 
fimbriam tantummodo tangimus . . .). 

S.251 Fragm. XXXIX vgl. Ambros. in Lucam VII, 25 (S. 316, 21f. 
Schenkl): Subjicitur Marthae exemplo et Mariae alterius operibus actuosa 
devotio, alterius religiosa mentis intentio Dei verbo. 

S. 260 Fragm. LIV vgl. zu 4 οὕτως — 8 àyou in o: intantum fiet lucidum 
totum tuum corpus spiritale, ut comparentur splendores ejus illustranti 
lucernae, dum lux, quae erat in corpore, quae consueverat esse caligo, 
dirigitur. 

8. 260 Fragm. LVII: Über des Origenes Erklárung der Stelle 12, 10 siehe 
Athanasius (in libro de peccato in Spiritum sanctum bei o 195a). 

8.266 Fragm. LXVII vgl. Theophilus Antiochenus comment. in IV 
evangelia: Per mulieris figuram propter filiorum procreationem ecclesiam 
significat, sicut alibi scriptura virginem ponit eam propter integritatem. 
Haec accepit fermentum, i. e. doctrinam Christi. Sata tria significant trini- 
tatem. Et abscondit illud in farina, h.e. populo tradidit numeroso, qui 
permixtione universitas multiplicata est christiana (S. 311f. Otto). 

S. 271 Fragm. LX XVII: Bei der Auslegung von 16, 26 sagt 'Theophylaet 
(Enarratio in Evangelium Lucae, PG 123, 977 A 13—17): Σημείωσαι δὲ 
ἐντεῦϑεν πόρισμά τι xarà τῶν ᾿Ωριγενιαστῶν λεγόντων, ὅτι τέλος ἐχούσης τῆς 
κολάσεως ἔσται καιρός, ὅτι oí ἁμαρτωλοὶ ἕἑνωϑήσονται τοῖς δικαίοις καὶ τῷ ϑεῷ, 
καὶ οὕτως τὰ πάντα év πᾶσι γένηται ὃ ϑεός (vgl. auch o 253a). 

S. 280 Fragm. CIV hat e folgende Varianten: 3. πάντα---αοσΟαὐτοῦ] οὖν e 
xai? -- ἤδη πως ἣν e 3 ἅτε] ὁ e καὶ --εὐϑύς nach 2 ξένη e 4 ταύτην] 
τὴν κακίαν 6 ὅ οὐ--ὃἃὁ προετρο. "6. Vorher geht in e: Xreiípa 5j μήτηρ xai 
ἀμφότεροι πρεσβύτεροι οἱ γονεῖς. Τὴν δὲ τοιαύτην γένεσιν ὁ ᾿Απόστολος κατὰ 
πνεῦμα εἶναι λέγει ὡς ἐπὶ τοῦ ὁμοίως γεννηϑέντος ᾿Ισαάκ, ὅτι κατὰ πνεῦμα 
γεγέννηται, τοῦτ᾽ ἔστι κατὰ δύναμιν καὶ χάριν τοῦ πνεύματος. Τὸ δὲ ἐν πνεύ- 
ματι γεγονὸς év πνεύματι καὶ ηὐξάνετο" τοιοῦτον γὰρ ἔδει εἶναι καὶ τὸν ὑπηρέτην 
τοῦ κυρίου, τὸν ὑπερβάλλοντα προφήτας πάντας. 

S. 282 Fragm. CX. Die Zusàtze der Hss-Gruppe akV sind vielleicht 
doch echt und aus dem Apparat in den Text zu versetzen. 


Druckfehler 


S. 145 Z. 25 statt ἀντ- lies ἀντὶ 
Z. 26 statt τραι lies roa- 


Verzeichnis der Quellen. 
I. Lateinischer Text. 


Handschriften des ganzen|B. Handschriften einzelner Ho- 
Textes. milien. 


Rom Vatic. lat. 211 s. XT A Berlin Staatsbibl. lat. Fol. 
Admont Stiftsbibl. 112 s. XI B 756 s. X O 
Douai 231 s. XII C Paris lat. 1765 s. XIII P 
Troyes 390 s. XII D Prolog d. Hieron. n. Rufin 
Florenz Laurent. S. Marco 610 (ed. Migne) R 
s. VIII/IX E APT 
Cambrai 535 (494) s. XII —. F C. Editionen. 
Erfurt Bibl. Amplioniana gemeinsame LA e 
Fol. 84 s. XV G Lommatzsch ] 
Rom Urbin. lat. 31s. XVII H Merlin I m 
Florenz Fiesol. 54 s. XVII I Merlin II n 
Orléans 178 s. XIII I de la Rue r 
Avignon 73 s. XV L Zahn Ζ 
II. Griechischer Text. 

A. Lukas-Katenen Vindob. 117 s. X D 
Ps-Titus-Kommentar Vatic. 1445 s. XI D! 
Paris. 703 s. XII A Ottob. 432 s. XI à 
Vatic. 1692 s. XIII ΑἹ Vatic. 756 s. XI D? 
Vatic. 1618 s. XVI A? Vatic. 358 s. X pa 
Edit. v. de la Bigne Paris. 191 s. XI D? 
Edit. v. Cramer (Nachtrag) Vatic. 758 s. XH D* 

(Bodl. Laud. 33 (L) s. XI Londin. Additional 39592 

und Bodl. Misc. 182 (B) s. s. X/XI D? 

XJ) Coisl. 206, 2 s. X/XI Π)8 

Coisl. 22 s. XI pe 
Cramer-Katene Coisl. 19 s. XII ΤῈ Ὁ 
Coisl. 195 s. X B Vindob. 154 s. XI 195 
Vatic. 1423 s. XVI B: Vindob. 180 s. XIV n 
Edit. v. Cramer (Coisl. 23 s. Laurent. VI 18 s. XI 1015 

XI) δ . Pestin. 1 s. XI ed. Markfi 
Coisl. 20 s. X C|e | Katene auf d. Petrus-Kom- 
Orig. Scholien aus C u. a. ed. mentar 

Crusius Vatic. 757 s. XI E 
Kommentar d. Petrus v. Lao- Mare. 364 s. XII ἘΠ 


dicea Par. Suppl. gr. 1076 s. XI E? 


LXVI 
Bonon. A I3 s. XIV E? 
Berol. Phill. 1422 E1 
Marc. 1048 s. XIV Es 
€ Orig.-Scholien aus d, e und k 


ed. Andr. Gallandi 





k Katene des Niketas v. Hera- 


klea 
Vatic. 1611 s. XII K 
Coisl. 201 s. XV K! 
Paris. 208 s. XIV 2 
Vindob. 71 s. XIII KS? 
Angelie. 100 s. XII Iu 
Laurent. 2564 Badias. XIII K» 
Ottobon. 100 s. XVI KS 
Vatic. 759 s. XV Κ᾽ 
Mare. 331 s. XIII IS 


x Mare. 331 ed. B. Corderius 
Orig.-Schol. des Fr. Combefis L 
À . Orig.-Schol. aus Κα u. a ed. 
de la Rue 
m  Katene des Makarios Chry- 
sokephalos 


Vatic. 1437 s. XVI M 
μι Orig.-Schol. aus m ed. de la 
Rue 
ν . Orig.-Sehol. aus k und and. 


ed. A. Mai 
O Catena aurea des Thomas 
von Aquin 


Verzeichnis der Quellen 


Bibl. dei Lincei A 3005. XIII R 
Vatic. 1229 s. XI S 
Paris. 230 s. XI rn 
Palat. 273 s. XIII U 
Paris. Suppl. gr. 612 s. XII V 
Palat. 20 s. XIII W 
Vatic. 1933 s. XVII/XVIII W! 
Monae. 208 s. X X 
£ . Orig.-Schol. aus Monac. 208 
ed. A. Thenn 
&  Orig.-Schol. zu Hom. VII aus 
Monac. 208 ed. Th. Zahn 


Vindob. 301 s. XI N 
Palat. .220 8. XT Z 

C Palat. 220 ed. A. Mai 

Brit. & Foreign. Bibl. Soc. 24 
(Cod. Zakynthius) s. Ν 5 

B. Katenen zu den Cantiea. 

p Vatic. 754 s. X IB 
Vatic. 1685 s. XVI Ip: 
Barber. 586 s. XIII P? 
Berol. Phill. 1409 s. XVI ἘΦ 
Ambros. 195 s. XII P4 
Ambros. 447 s. XIII P5 

gt Edit. des B. Corderius 
Ambros. 325 s. X Q 
Vatic. 2057 s. X Q! 


Erlàuterung der Zeichen und Abkürzungen. 


] liest statt... 
—  ]àOt aus 
4 fügt hinzu 
- stellt um 
[] zu beseitigender Einschub 
(5? Konjektur od. Einschub d. 
Herausgebers 
* das Scholion hat Autorenbe- 
zeichnung [ὠριγένους oder 
Abkürzung oder Lemma E 
Vom Schreiber selbst korri- 
gierte Varianten sind nur 
ausnahmsweise aufgenom- 
men. 
PG, PL — Migne series graeca, latina 


| Anfang und Ende griechisch. 
Scholien, für die kein ent- 
sprechender  lateinischer 
Text vorhanden ist, trotz- 
dem sie parallel einem sol- 
chen gedruckt sind. 

(86) die Zahlen im lat. Text be- 
ziehen sieh auf die Edi- 
tion von Lommatzsch. 

Die Zeichen für Konjektur- 
vorschlàge bedeuten: 

Ha — Harnack 

ΚΙ — Klostermann 

Kr — Kroll 


ORIGENES 
HOMILIEN ZU LUKAS 


' ) 
᾿ ᾿ ΝΣ id 
" a 
EE E i ᾿ | 
. ᾿ "e. B i ᾿" 
- ne : 
" Z E 
i i M πάνου s " 
4X so 
aW *4 
| T$ MAU 
"uu nm. E ; 
Ur. Vif s 
"NE. s 
ELI ! T ΓΝ 
, & 914] 
y 5 
εὐ 


" 
Ad 
L| 
M d 
* 
e 
PS 
B 





δ LEO OE 


κλπ Η 


Incipit prologus beati Hieronymi presbyteri in Omelias Origenis 
super Lucam evangelistam. 


HIERONYMUS PAULAE ET EUSTOCHIO. 


Ante paucos dies quorundam in Matthaeum et Lucam commen- 

5 tarlos vos legisse dixistis, e quibus alter et sensibus hebes esset et 
verbis, alter in verbis luderet, in sententiis dormitaret. Quamobrem 
petistis, ut contemptis istiusmodi nugis saltem triginta et novem 
Adamantii nostri in Lucam omelias, sieut in graeco habentur, 
interpreter — molestam rem et tormento similem alieno, ut ait 
10 Tullius, stomacho et non suo scribere; quam tamen idcirco nunc 
faciam, quia sublimiora non poscitis. Siquidem illud quod olim 
Romae sancta Blaesilla efflagitaverat, ut viginti sex tomos illius in 
Matthaeum et quinque alios in Lucam et triginta duos in Johannem 
nostrae linguae traderem, nec virium mearum nec otii nec laboris 


15 esse perspicitis. En quantum apud me et auctoritas vestra et 
voluntas valet! Praetermisi paululum Hebraicarum Quaestionum 
9f. bezieht sich vielleicht auf Cicero ad famil. VIT, 1 (8. 169, 23ff. Mueller) 
1—2 — CE 1 Ineipit — ΒΤ prologus ADGH] prefacium L 
praefatioBFIKL beati FIL]sanctiD — beati— 2 evang.]|Incipit omelia Κα 
Hieronimi IL] Iheronimi AFG, Ieronimi BD presbyteri 4- ad Paulam 
et Eustochium L beati— Omelias] Rufini presbyteri Aquilegiensis in 
expositionem H in—2 evang. ^ D] in sequens opus G in 4 triginta 
novem 1 in] super A Omeliis FJ expositionem HL Omelias 4- 
Adamantii AE super] in A Origenis — I 2 Lucam evang.] Lucae 
evangelium H evangelistam 7^ AFIL Lucam Ἢ XXX et VIIII A 
evang. - quas de graeco vertit in latinum dictae dominicis diebus A, 
τ extractae de graeco in latinum incipit I —J- ex graeco in latinum (4- tra- 
ducto (!) H) HL ὃ Hieron.— Eustochio 5 BDHIL Iheronimus AG, 
Hieronymus E Eustochiae(!) F 4 Matthaeo De et - in De 
Luca De 6 verbis! — R 4 ^o istiusmodi contemptis nugis R 
istiusmodi] huiusmodi A triginta —novem — De et novem ^ K 
9? Molestam R 10 quam] quod B, quam (alii quod) R 12 flagita- 
verat CDKe ut] et E XXXVI De 13 quinque] duos B 
duos] novem Dmnr Joannem e 14 otii - et D nec - Καὶ laboris] 
temporis B 15 esse perspicitis] est. Perspicitis De — En CE] In ABK, 
Sed R, enim De 16 valet! Praetermisi CDER] valet, praetermisi ABKe 


Origenes IX. 1 


οι 


οι 


2 Origenes 


libros, ut ad arbitrium vestrum lucrativi operis haec, qualiaeunque 
sunt, non mea, sed aliena dictarem, praesertim cum a sinistro osci- 
nem corvum audiam crocitantem, et mirum in modum de eunctarum 
avium ridere coloribus, cum totus ipse tenebrosussit. Fateoritaque, 
antequam ille objiciat, in his Origenem tractatibus quasi puerum 
talis ludere. Alia sunt virilia eius et senectutis seria; quae si libuerit, 
51 potuero, si Dominus, ut in latinum sermonem vertam, dederit 
commeatum, et praetermissum prius opus explevero, tune videre 
poteritis, immo per vos Romana lingua eognoscet, quantum boni 
et ante nescierit et scire nunc coeperit. Praeterea commentarios viri 
eloquentissimi Hilarii et beati martyris Victorini, quos in Matthaeo di- 
verso sermone, sed una gratia Spiritus ediderunt, post paucos dies ad 
vos mittere disposui, ne ignoretis, quantum in nostris quoque homini- 
bus sanctarum scripturarum quondam studium fuerit. 

Explicit prologus. Incipiunt omeliae Origenis in Lucam numero 
triginta novem versae ab Eusebio Hieronymo in latinum, dictae in 
diebus dominicis. 


Incipit omelia prima. 


1 lucrativi] lucrati De, lucrativis (alii: lucrativi) R, luerantis K 2. sunt 
ED 3 crocitantem] groccientem* D, groccinantem B, croccinan- 
tem E, eroecientem C, atrocitantem Καὶ 5 116 —K abiciat A 
Origenem 4- et E puerum] iterum De 6 talis] tabulis BE — Καὶ 
luderem D et —J- alia B si - vobis R 7 511] et E potuero 
J-etB ut — E ut — vertam 7» B co vertam sermonem Hh 
dederit] vires dederit BE - et B 8 commeatum - in latinum ser- 
monem vertam B -—- prius praetermissum opus B. — opus prius ADe 
explevero. Tunc E 10 Praeter ea E Praeterea etc. — R 13 in 
quantum D in — De 15 Expl.—18] Omelie Origenis in Lucam L 
15 Explicit praefatio  BCE prologus ADGHJ] praefatio FIK -- sancti 
Iheronimi presbiteri D 15 Incip.—17 5 AB 15 Incipiunt] sequun- 
tur H, ordiuntur α — E Incipiunt— Lucam] translatio hieronymi super 
omelias Origenis in Lucam incipit I omeliae - Adamantii F ome- 
liae Origenis] Origenis presbiteri omeliae G in] super FH. in Lucam 
Pt 15 numero — 17 dominicis — HI numero] numerum E 
— DGK numero — 16 novem ^ F 16 novem ἢ» K] sex CG, - in 
Lucam evangelistam G versae — dom. 7 G versae nach lati- 
num C versae] vertae E, translatae DF ab Eusebio] a sancto D 
Iheronimo C, Ieronimo K Hieronymo - de graeco Εἰ, 4- presbitero Beth- 
leem ; qui legis, ora in spiritu et mente, ut quae legis, intelligas D, - Ieroni- 
mus. presbiter natus vico Eusebio et pater eius Eusebius nomen K in 
latinum — EK dictae —17dominicis ^ CEFK 18 Incipit ^ FH 
Incipit— prima 7^ DEIK omelia — B prima -- Origenis super 
Lucam A 


in Lucam, Hom. I. B. 


HOMILIA I. 


In exordium Lucae usque ad eum locum, ubi ait: »scribere tibi, 
optime Theophile«. 
᾿Επειδὴ ὑπέρογκον ἦν τὸ ἐπιχεί- 
οημα ἄνϑρωπον ὄντα ϑεοῦ διδασκα- 
"λίαν καὶ δήματα συγγράφειν, εἰκότως 
ἀπολογεῖται ἕν τῷ προοιμίῳ. 
Sicut olim in populo J udae- | “Ὥσπερ δὲ àv τῷ πάλαι λαῷ πολ- 
orum multi prophetiam (86) polli- λοὶ προφητείαν ἐπηγγέλλοντο, ἀλλὰ 
i0 cebantur, e quidam erant pseudo- τούτων τινὲς μὲν ἦσαν ψευδοπρο- 
prophetae — e quibus unus fuit φῆται, 
Ananias, filius Azor —, alii vero| τινὲς δὲ ἀληϑῶς προφῆται, καὶ 
prophetae, et erat gratia in po-|7v χάρισμα τῷ λαῷ διάκρισις πνευ- 
pulo diseernendorum spirituum, | μάτων, ἀφ᾽ οὗ ἐκρίνετο ὅ τε ἀληϑὴς 
5 per quam alii inter Ῥτορμθίαβ προφήτης καὶ ó ψευδώνυμος" 
recipiebantur, nonnulli quasi ab 
»exercitatissimis trapezitisc repro- 
babantur, ita et nune in novo οὕτω καὶ νῦν ἐν τῇ καινῇ δια- 
instrumento »multi conati sunt« ϑήκῃ τὰ εὐαγγέλια »πολλοὶς ἠϑέλη- 
20 seribere evangelia, sed non omnes | cav γράψαι, ἀλλ᾽ »oi δόκιμοι τραπε- 
2—9 Luk.1,1—4 8ff. vgl. 2 Petr. 2, 1; vgl. Ambros. in Lucam I, 1. 2 
(S. 10, 6ff. Schenkl); Hieron. Praef. comm. super Matth.; A. Harnack, Ge- 
schiehte der altchristl. Literatur bis Eusebius 1l. Teil (Leipzig 1893), 4f. u. 
Th. Zahn, Geschichte d. ntl. Kanons 2, 2 (Erlangen 1892), 624ff. 12 vgl. 
Jer. 28:1, 13f. vgl.1 Kor. 12, 10 17 lat., 20 gr. zu d. Agraphon δόκιμοι 


τραπεζῖται vgl. A. Resch, Agrapha, Aufercanonische Schriftfragmente. (TuU 
NF. XV 3/4 Leipzig 1906?) 112—128 (Agraphon 87 [L 43]) 


2 In exordium CDEFGHIL] De exordio ABe, In exordio K tibi 
-J- ex ordine A Theophile -- dictae omeliae in diebus dominicis DEHIK 
11e-—E 12Azor]Agor Dn,Agotmr,Asorl vero - veriB . 15quam] 
quem Drz 16 quasi 5" BC quasi J- nummi falsi In 17 trapezetis 
ACDK  17/i8reprobanturB . 19instrumento] testamento De — 20— om- 
nes non À omnes -ἰ sunt Καὶ 


3,4—5,19 -ἰ 6,23—26 - 7, 5—11 dCLj4 (E!*) | 3,4—5,19 --6,6—7,11 X 
3, 4—'] aber in K? Anfang eines Schol. : τοῦ “]εροσολύμων 3, 8—5, 19 kFUV*Y 

4 τὸ 7 ὃ 6 xai ῥήματα 7 X 8 ἐν] oí » (Carn), οὖν 4 — D?y (Reg) 
δὲ dCX -— kV] γὰρ UY πάλαι CD*D*D8VXó] παλαιῷ kDD!D?UY 7 λαῷ 
ΟΝ 10 c» μέν τινες 4 18 τῷ λαῷ 7 dy τῷ λαῷ χάρισμα dkC] χάρισμα 
τῷ λαῷ UV XY διακρίσεως D*D8SE507» (Reg) 14 o? -ἰ χαρίσματος DÉEE*UV Y 
dkCX 141 ἀφ᾽ --φευδ. "»λ ó ve kCUVXY] ὁ ἃ, — DD?D$, (Carn. Reg) 
13 προφήτης ^ UY ψευδώνυμος kCUVY] ψευδοπροφήτης dy, ψευδόμενος X 
o9? — D5*D$0» (Carn. Reg) 18 νῦν — X 18/19 διαϑήκῃ: X 


οι 





1 


10 


M 
ι 


20 


9 


4 


recepti. Et ut sciatis non solum 
quatuor evangelia, sed plurima 
esse conscripta, e quibus haec, 


Origenes 


| -- , , NAME 94^ 7 
| (ταις οὐ παντα γε 0 1} 0}, ἀλλα τινὰ 


αὐτῶν ἐξελέξαντο. 


quae habemus, electa sunt οὐ (87). 
tradita ecclesiis, ex ipso prooemio 


Lucae, quod ita contexitur, co- 
gnoscamus: »Quoniam 
multi conati sunt ordinare nar- 


rationem«. Hoc quod ait: »conati | 


suntc, latentem habet accusatio- 
nem eorum, qui absque gratia 
Spiritus sancti ad scribenda evan- 
celia prosiluerunt. ^ Matthaeus 
quippe et Marcus et Joannes et 
Lucas non sunt »conati« scribere, 
sed Spiritu sancto pleni -scrip- 
serunt evangelia. - »Multi« igitur 
»conati sunt ordinare narratio- 
nem de his rebus, quae mani- 
festissime cognitae sunt in nobis«. 


Ecclesia quatuor habet evangelia, | 


1 scias ABEK 3 eeclesiae ἃ 
et IK 9 ait] dicit A 
13 — prosil. evangel. € 


Mareus B 


4, 9—5, 19 a (Τίτου xai 'Qovyévovz) 
διὰ---10.1 ἀνάβασις R 


1 ἐνέκριναν] εὖ ἔκριναν dC» (Reg 
dCUVXY 4- ἐξ gD*D5D$E!6 
2 ἐπελέξαντο kA 


J- ἐνταῦϑα ST 9. 12 e?ayy.] τὸ 


), ἀνέκριναν 4, ἔκοιναν D*D*D$0 
τινὰ αὐτῶν) rà τέσσαρα μόνον k2 (μόνα A) 
9 Táya — καὶ — 


quidem | 


Τάχα δὲ καὶ τὸ »ἐπεχείρησανς 
πεσε ς 

᾿λεληϑυῖαν ἔχει κατηγορίαν τῶν προ- 

- ^ i] , 
᾿πετῶς καὶ χωρὶς χαρίσματος ἐλϑόν- 
M] ^ ' - 

(TOY ἐπὶ τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγ- 
γελίων. Ματϑαῖος γὰρ οὐκ »ἐπεχεί- 
oncew, ἀλλ᾿ ἔγραψεν ἀπὸ ἁγίου 
πνεύματος, ὁμοίως καὶ Μᾶρκος καὶ 


2/7 F4 T - ^ , ' M 
| doárvgc, παραπλησίως δὲ xai 
“ουκᾶς. 





ecclesiis — et n 8/9 narrat. 4 


10 aceus.] exeusationem* D, occasionem AEK 
prosilierunt ADKe 
16/17 sed —seripserunt — B 


14 — Johannes et 


4, 9—17 ST 4, 13—5, 19 4- 9, 20 


τινὰ 


ST δὲ καὶ] οὖν kA τὸ ἐπεχείο. 
ἐπεχείρησαν ἔνταῦϑα ἀντὶ τοῦ ὅτι χωρὶς 


χαρίσματος ἤλϑον εἰς τὴν ἀναγοαφὴν τῶν εὐαγγελίων τινές, χρῆ νοεῖν a (τοῦ — atb/ 


vor τὸ ἐπεχ.: ἐπειδήπερ κτλ. ---- διήγησιν A) 


τῶς xai ekA  dCESE*STUVXYy 
Atov V 
ἀλλ᾽ ἐξ ἁγίου πνεύματος... ... R 
14 ἀλλ᾽ —17 Λουκᾶς] οὐδὲ Mágxoz οὐδὲ 
τῶν ἀπὸ πνεύματος ἁγίου ἔγραψεν k 


10 ἔχει - τὴν D$ 
11 χαρισμάτων S 


10/11 προπε- 
12/13 τοῦ εὐαγγε- 


13 ]ατῦ. 1τ Aovz.] Maz. xai Mágz. καὶ ᾿Ιωάνν. οὐκ ἐπεχείρησαν, 


14 ἀπὸ aUY XY 7] ἐξ dC» 


ἀπὸ 4- τοῦ AX 
Aovxàz οὐδὲ ᾿Ιωάννης" ἀλλ᾽ ἕκαστος τού- 
15 πνεύματος -[- κινούμενος dC, κινούμ. 


πνεύμ. D3D8E!E*7 xai! — a ὁ Μᾶρκος ST 16 ὁ ᾿Ιωάννης T καὶ 
snp δὲ — E!E* (nach παραπλ. Komma 17 ὃ Λουκᾶς DD!D$70 
- 
χω ' - ' * 9 ᾿ς ΄ ' D - , 
Aovzüz -ἰ- ὃ τὸ παρὸν εὐαγγέλιον συγγραψάμενος, προτραπεὶς παρὰ τοῦ κορυφαίου 


Πέτρου ST 


Qt 


το 


20 


in Lueam, Hom. I. 5 


haeresis plurima, e quibus quod- Τὸ μέντοι ἐπιγεγραμμένον κατὰ 
dam seribitur seeundum Aegyp- «Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπι- 
tios, aliud juxta Duodecim Apo- γεγραμμένον τῶν Δώδεκα εὐαγγέ- 
stolos. Ausus fuit et Basilides | Atv of συγγράψαντες »ἐπεχείρησανς. 
scribere evangelium et suo illud | "0r δὲ ἐτόλμησε καὶ Βασιλείδης 
nomine titulare. ΜΠ οοηδῦϊ γράψαι κατὰ βασιλείδην εὐαγγέ- 
sunt« scribere, sed quatuor tan-| λιον. »]]ολλοὶ μὲν οὖν ἐπεχείρησαν «᾿ 
tum evangelia sunt probata, e 
quibus super persona Domini et 
Salvatoris nostri proferenda sunt | 
dogmata. Scio quoddam evan- 
gelium, quod appellatur secun- 
dum Thomam, et juxta Mathi-| φέρεται γὰρ καὶ τὸ κατὰ Θωμᾶν 
am ; et alia plura legimus, ne quid εὐαγγέλιον καὶ τὸ κατὰ Ματϑίαν 
ignorare videremur propter eos, χαὶ ἄλλα πλείονα. 
qui se putant aliquid scire, 51 ista 
cognoverint. Sed in his omnibus Taorá ἔστι τῶν ἐπιχειρησάντων" 
nihil aliud probamus, nisi quod τὰ δὲ τέσσαρα μόνα προκοίνει ἣ τοῦ 
ecclesia, id est quatuor tantum |Je06 ἐκκλησία. 
evangelia recipienda. | Haec id-. 
circo, quia in principio lectum |  |.4óyoz ἐστὶ παραγραπτέος ᾿Ιωάν- 
est: »multi conati sunt ordinare | νην ἔτι περιόντα βίῳ ἐπὶ Néoovoz 
narrationem de his rebus, quae|rà συγγεγραμμένα εὐαγγέλια συνα- 
zu 5,21—6,5 vgl. Euseb. Hist. eccl. III 24, 7 (S. 246, 13ff. E. Schwartz) 





1 haereses De plurimas mr e E 1/2 quoddam] unum A 
j iuxta] secundum B 3 — evang. scribere CK 1 sed 4- et multi co- 
nati sunt ordinare De 8 probata] prolata n 9 super] sub De 11 Et 
scio B 13iuxta|secundum A 14 plurima BEK 16 —scire aliquid BE 
18 aliud  z 19 ecclesiae K id est] sint. IK 232 — sunt conati B 


5,21—906, 5 Y [τοῦ αὐτοῦ (Orig.)] 


1 xarà — 2 émyeyo. — AU xat akX 2/8 ἐπιγεγρ.] ovvyeyo. E? ἐπι- 
yEyo. — X 3/4 εὐαγγέλιον 7 X £Day y. —15 πλείονα] xai τὸ κατὰ Baot- 


. λείδην xai τὸ xarà Θωμᾶν xai τὸ κατὰ MarÜ(av xai ἄλλα πλείονα oi συγγρά- 


ψαντες ἐπεχείρησαν k εὐαγγ. — 4 ἐπεχείρ. 7 Y 9"HógdCU — X "Hoy 
— ἡ ἐπεχείο. 7» Y "Hy —15 πλείονα) πολλὰ δὲ xai ἕτερα φέρονται ἃ (ἐπιφέ- 
οονται A) c- ἐτόλμησε δὲ X. 5/60 Βασι λίδης. Βασιλίδην DD!D?UV 7 6 συγ- 
γράψαι 6 13 Φέρεται ---14 εὐαγγ. ὈΥΧΥ] zwischen 4 ἔπεχ. τι. 5 "Hóy dC» 
γὰρ] δὲ 4CUy 13 10 - ὃ 14 τὸ — DD!D?4 15 πλείονα "» X. καὶ 
--- πλείονα ΡῪ 11 Ταῦτά--- ἐπιχειρ. nur Y (7 auch V) 18 τὰ δὲ] ἀλλὰ 
τὰ ΔΕ 8 μόνα ^ CUVXY — é£yxgíve X, ἀποκρίνει y (Β65)]Σ aà* 18,19 c» ἔρ- 
xAnc. τοῦ ϑεοῦ ἃ (Aa) τοῦ "» 1 τοῦ ϑεοῦ 7 X ϑεοῦ] Χριστοῦ D(gga')U 
19 ἐκκλησία -ἰ- προσδέχεται αἱ -- ἀνατάξασϑαι ἀντὶ τοῦ συντάξαι γραφῇ καὶ φανε- 
οῶσαι τὸν λόγον Y 21 παραγραπταῖος Y 


σι 


οι 


) 
- 


οι 


6 Origenes 


confirmatae sunt in nobis«. 
tentaverunt atque »conati sunt« 
de his rebus scribere, quae nobis 
manifestissime sunt compertae. 
Affectum suum Lucas indicat ex 
sermone, quo ait: »in nobis mani- 
festissime sunt ostensae«, id est 
σπεπληροφορημένωνς, quod uno 
verbo latinus sermo non explicat. 


Certa enim fide et ratione cogno- | 


verat neque in aliquo fluctuabat, 
utrum ita esset an aliter. Hoc au- 
tem illis evenit, qui (88) fidelissime 
crediderunt et id, quod propheta 
obsecrat, consecuti sunt et dicunt: 
»confirma me in sermonibus tuis«. 
Unde et Apostolus de his, qui 
erant firmi atque robusti, ait: »ut 
sitis radicati et fundati in fide«. 
Si quis enim radicatus in fide est 
atque fundatus, licet tempestas 
fuerit exorta, licet venti flaverint, 
licet se imber effuderit, non con- 
velletur, non corruet, quia »super 
petram« aedificium solida mole 








Illi | yayetv: καὶ τὰ μὲν ἐγκρῖναι zai ἀπο- 


δέξασϑαι, ὧν οὐδὲν ἡ τοῦ διαβόλου 
ἐπιβουλὴ καϑήψατο, τὰ δὲ ἀπολέξα- 
σϑαι καὶ καταργῆσαι, ὅσα μὴ τῆς 
ἀληϑείας ἐχόμενα συνέγνω. 

Ὅ γε μὴν Λουκᾶς εἰπών" »περὶ 
τῶν πεπληροφορημένων ἔν ἡμῖν 
πραγμάτων. τὴν διάϑεσιν ἑαυτοῦ 
ἐμφαίνει, ὅτι οὐδὲν ἀμφιβάλλων οὐδὲ 
εἰκάζων, ἀλλὰ πάντα μετὰ παῤῥη- 
σίας ἐβεβαίωσεν ὡς εὖ εἰδώς. Πε- 
πληροφόρητο γὰρ καὶ ἔν οὐδενὶ 
ἐδίσταζεν, πότερον οὕτως ἔχει ἢ οὔ. 
Τοῦτο δὲ γίνεται περὶ τοὺς βεβαίως 
πιστεύοντας καὶ εὐχομένους καὶ ἔπι- 
τυχόντας καὶ εἰπόντας: »βεβαίωσόν 
μὲ ἕν τοῖς λόγοις cov«. Koi γὰρ ὁ 
ἀπόστολος περὶ τῶν βεβαίων φησίν" 
δἵνα ἦτε ἐῤῥιζωμένοι καὶ τεθεμελιω- 
μένοι τῇ πίστει.« 


lO? γὰρ ἁπλῶς »πεπιστευμένωγς 
εἶπεν, ἀλλὰ »πεπληροφορημένωγφς, 
τὸ ἀπαράβατον τοῖς λεγομένοις 


fundatum est. Nec putemus ocu- μαρτυρῶν. 


lis istis carnalibus firmitatem 
fidei dari, quam mens et ratio 


Οὐδὲν yàg οὕτως 
πληροφορεῖ ὡς νοῦς καὶ λόγος" 


16Ps.119(118),28 18f.Ephes.3,17; K01.2,7;1,23 21f.vgl. Matth. 7,25; 


Luk. 6, 48 
1nobis] nos A 
tum] effectum De 
lich E) et mopolonemon (!) K 
Ende vonz 18 qui] quid B 
18infirmi K  ait]erant Καὶ 
24 non] nec De super] supra A 


3 — scribere de his rebus B 
ὃ πεπληρο. 7 A (Lücke)] pepamo.on.me na.m C (àhn- 
quod] in quo E 
15 obsecr.] observat K 
19 —in fide fund. K 


quae J-ine 9 Affec- 
11i AE 12 aliter] 

17 Apost.] Paulus € : 
23/24 convellitur AK 
28 fidei dari] federari C, fidei dare Kk 


6,6—11k 6,6—13dCLj4 6,6—20--27—7,11eUV* 6,6—17YX 6,23—268 


8 ἀπολεξάσαι Y 06-- 8 Ὅ ye — zgayu. Ξ eUV 
τῶν πεπληο. δὲ εἰπὼν dCX 4 (δὲ τῶν πεπληο. D*?D$77) 
ἑαυτοῦ-!- ὃ Δουκᾶς eUVY 


dCE?E^K?(ggK) V» 
βεβαίως K — 12é£y - dE* »(Reg) 
δὲ] δ. X. 15zai!—17 σου» eY 


ἁπλῶς 4- δὲ dCE?E587 4- τῷ λόγῳ παραδιδομένων λέγειν καὶ E? 
25 λεγομ.] λόγοις γ (Carn) 


24 εἶπεν» (ΕΝ γλ 


zugr. ἘΠ 


Ὅ γε μὴν — πραγμάτ. k] περὶ 
8 ἑαυτοῦ ekUY] αὐτοῦ 
9- -[ΤἹ ὅτι--- εἰδὼς nurk 11 καὶ 


ἐν οὐδ. οὐδὲν Ἐ1λ — 13o2--aliad 147 οῦτο 
11 γὰρ- καὶ 17 Καὶ--20:.Χ 23ydàpdCE!8;; 
23/24 — εἶπεν πε- 


24 γὰρ] δὲ ὌΥΧ 


σι 


10 


z0 


in Lucam, 


tribuit. Infideles quique credant 
signis atque portentis, quae huma- 
na acies contuetur. Fidelis vero et 
prudens atque robustus rationem 
sequaturet verbum et sic dijudicet, 
quid verum quidve falsum sit. 
»Sieut tradiderunt nobis, qui 
ab initio ipsi viderunt et ministri 
fuerunt sermonisv. In Exodo 
scriptum est: »populus videbat 
vocem Dei«. Et certe vox audi- 
tur potius quam videtur, sed 
propterea ita scriptum est, ut 
ostenderetur nobis aliis oculis 
»videre vocem Dei«, quibus illi ad- 
spieiunt, qui merentur. Porro in 
evangelio non vox cernitur, sed 
sermo, qui voce praestantior est. 
Unde nune dicitur: »sicut tradi- 
derunt nobis, qui à principio ipsi 


2 vgl. Akt. 2,22 u. ὃ. 
Luc. I, 5 (S. 12, 22 ff. Schenkl) 


1 quique] ergo B. vero E 
) verbo Καὶ 6 verum -- et C 
autem A 11 Dei] Domini CK 
ABEK 5 CDe 
illi] illam De 
quia K -- praest. voce A 


7,12—8,15X 


ὕ δέ "» y 





3f. vgl. Matth. 24, 45 
101. 14 f. Exod. 20, 18 


credunt C 
quidve] quid CK 
12 potius quam] priusquam r 
14/15 — videre oculis K 
16 aspiciunt ADCEK 

19 sicut - ab initio DEe 


7, 13—9, 20 εἶπεν 4- 10, 1—4 μαϑ. ΟΝ Ξ 
píov τι. 15 Καίτοι κτλ. 2 Schol. in E (7, 13 EE!: "Avezuyo.) 


φησιν aeSUVY] εἶπεν dkmE^TX 4 


Hom. I. 


ὄψις γὰρ οὐ πληροφορεῖ, &mei οὐκ 
ἀπὸ σημείων καὶ τεράτων ὁρατῶν 
κρίνεται τὰ πράγματα, ἀλλὰ λόγῳ 
κρίνεται, ποῖα τὰ ἀληϑῆ καὶ ποῖα 
τὰ ψευδῆ. ᾿»Ποαγμάτωνς δέ φησιν, 
ἐπειδήπερ οὐ κατὰ φαντασίαν 
κατὰ τοὺς τῶν αἱρετικῶν παῖδας 
ἐδραματούργησεν ᾿ΪΙησοῦς τὴν ἔν- 
σαρκον αὐτοῦ παρουσίαν, ἀλλὰ τυγ- 
»}) 5 /, a 5 l4 5 , 
yávow ἀλήϑεια πρὸς ἀλήϑειαν &vijo- 
γησε τὰ πράγματα. 
ς 5 /, , Ae. / 
»Οἱ αὐτόπταις, φησί, δ καὶ ozmno£- 
ται τοῦ λόγου«. ᾿Εν μὲν τῇ ᾿Εξό- 
δῳ γέγραπται, ὅτι ^»ó λαὸς ἑώρα 
τὴν φωνὴν τοῦ κυρίου... Karo: 
Y 5 / z 3 5 ΄ 
γε φωνὴ οὐ βλέπεται, ἀλλ ἀκούε- 
e α΄ ΄ er c 
ται, ἵνα δηλωϑῇ παραδόξως, ὅτι 1j 
τοῦ ϑεοῦ φωνὴ βλέπεται, οἷς βλέ- 
πεται. ᾽Εν δὲ τῷ εὐαγγελίῳ οὐχ 
ἡ φωνὴ βλέπεται, ἀλλ ὃ κρείττων 


11f. vgl. Ambros. in 


3 et] magis De 4 ratione IK 
10 est -- Cunetus 
13 ita 

15 videri AB Dei] Domini K 
17/18 sed sermo 5 A 18 qui] 
20 qui a] quia in € 


7,13! Ev—15 xv- 
7, 5—11 aekm STY 


6 ἐπειδή amX, ὅτε Y 


6 énetÓ5nazco—9 παρουσ.] ἀναιρῶν τὴν αἵρεσιν τῶν xarà φαντασίαν λεγόντων τὰ 
διὰ τοῦ σωτῆρος γεγενῆσθαι καὶ τὴν σάρκωσιν αὐτοῦ deCSTyA [λεγομένων A 


καὶ---αὐτοῦ 7» B, καὶ] κατὰ y(Reg)4] 
αἱρετικοὺς X τῶν 7» ai 
m, - ὁ am, -Ἐ κύριος a 


8 


9/10 rvyy. — πρὸς] ἐναργῶς xai xava X 
ἀλήϑειαν)] ἀληϑῶς à 


12 Oí—13 λόγου eV 
19 τοῦ — E? 16 γε] γὰρ E 


1 κατὰ---ϑϑπαρουσ. 7» X 


'"Ino.] κατὰ E? 
ztapova.] οἰκονομίαν Αἴ (vgl. Sickenberger, Titus 143) 
καὶ δηλῶν ὅτι οὐ φαντασίᾳ, ἀλλ᾽ ἀληϑείᾳ ST 


ἀλήϑειαν 4- "Incooc Y 
—11 πράγμ.] τὴν οἰκονομίαν (-4- αὐτοῦ m4) ἐνήργησε km 
18 μὲν X. “- - οὖν 
19 δὲ E!E?*VX] γὰρ E 


τῶν ---- παῖδας] 
ἐϑαυματούργησεν βίδα 3), ἐδραματούργει 
9 -- αὐτοῦ ἔνσαρκ. a αὐτοῦ 
ἀλλὰ--- 10 ἀλήϑειαν) 
9/10 τυγχ. ἀλ.] ἀλήϑεια ὧν X 
9 ἀλλὰ---11 πράγμ. 7 οΟγλ 10 πρὸς 
10/11 ἐνείργησε V 10 ἐνήργ. 
11 rà moáyu. ^ X 
14 στὸ ^ X ἑώρακε E! 


ot 


1( 


- 
σι 


2( 


S Origenes 


viderunt et ministri fuerunt ser-|r/z φωνῆς λόγος. Διὰ τοῦτο" » Kaü- 
monis«. Igitur apostoli ipsi νὶ- ὡς παρέδοσαν ἡμῖν oi ἀπ᾽ ἀοχῆς 
derunt sermonem, non quia ad- αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι 
spexerant corpus Domini Balva-|ro? λόγους. Οὐκοῦν οἱ ἀπόστο- 
toris, sed quia Verbum viderant. λοι ραὐτόπται τοῦ λόγους ἦσαν οὐ 
Si enim juxta corpus vidisse Je- μόνον ἑωρακότες τὸν ᾿]ησοῦν κατὰ 
sum hoc est: Dei vidisse sermo- σῶμα, ἀλλὰ καὶ τὸν ϑεοῦ λόγον. 
nem, ergo et Pilatus, qui con- | Ei yào τὸ ἑωρακέναι τὸν ^ Inaotv κα- 
demnavit Jesum, sermonem Dei | rà σῶμα »αὐτόπτην τοῦ λόγους γίνε- 
vidit, et Judas proditor et omnes, | a/«u ἣν, καὶ Πιλᾶτος λαὐτόπτης« ἦν 
qui clamaverunt: »crucifige, cru- |»ro? λόγους καταδικάζων αὐτὸν καὶ 
cifige eum, tolle de terra talem«,|'/oóóez ὁ προδότης x«i πάντες ot 
Dei (89) viderunt sermonem. Sed λέγοντες. »σταύρου, σταύρου αὖ- 
absit, ut quisquam incredulus ser- | róv«. ' AAA ἀπείη λέγειν, ὅτι ἐκεῖνοι 
monem Dei videat. Videre 561- ἦσαν »αὐτόπται τοῦ λόγους. To 
monem Dei tale est, quale Sal-|oóv ἰδεῖν τὸν λόγον ἔκεϊ ἐννοεῖται, 
vator ait: »Qui vidit me, vidit οὐ ὅπου ἔλεγεν ὁ σωτήρ: »'O éopa- 
Patrem, qui misit me«. κὼς ἐμὲ ἑώρακε TOY πατέοα TOV 
»Sieut tradiderunt nobis, qui a πέμψαντά uec. 
principio ipsi viderunt et ministri 
fuerunt sermonisc. Clam Lucae 
sermonibus edocemur, quod cujus-| Kai λεληϑότως δέτι καλὸν μάϑημα 
dam doctrinae finis sit ipsa doctri- διδάσκει ἡμᾶς ὁ Λουκᾶς ἐνταῦϑα, 





11f. Joh. 19, 15 s. A. Resch, Aufercanon. Paralleltexte (zu Luk. 23, 18?) 
(TuU X, 3, 710) [auch Akt. 22, 22 ?, vgl. E. Hautsch, D. Evv. zitate d. Orig. 


(TuU 3. R. IV; 22, 116)] 161- Joh 14, ὃ 

4 aspexerant ADEK] aspexerunt C 9 viderant ABK] viderunt CDEe 
6 vidisse] vidissent lr ἢ --vidisse Dei A — vidisse] vidissent lr 89 con- 
dempnavit alle Hss 9 Jesum De 12 terra talem ABCDEn|] terra, 
talem Klmr 13 videre ABEK Sed] Quod C 15 videat ABEK | 
viderit CDe 15/16 Videre sermonem Dei - ABCEK 10 est — K — quale] 
quod BC 17 vidit (2 x) ACE] videt BDKe 29 sib X 

8, 8—9, 20 εἶπεν Cy 8,15 T0—9, 20 εἶπεν - 10, 1—4 μαϑηταί X. 

2 ἡμῖν--4( λόγου] οἱ αὐτόπται τοῦ λόγου X 3 γινόμενοι E 4 Οὐκ 
—14 λόγον 7 eUV 8 ἄλλος δέ φησιν" εἰ Cy γὰρ »»Ογ 8 ᾿]ησοῦν X] 
κύριον ΘΟ 9 τοῦ λόγου] τούτου eV, τοῦτο CU 9/10 γίνεσϑαι) γενέσϑαι 
ΘΕ ν γίνεσϑαι » X.  . ΤΠ καταδικάξων αὐτὸν 5 X 19 πάντες X 
18 σταύρου, σταύρου ὌΜΝΧ}] σταύρωσον, σταύρωσον e αὐτόν X 
14 ἀπείη Kl.] ἀπήει X. 14 A47 — 15 λόγου - eCUV»y 16 ἰδεῖν X] εἰδέναι 
eCUV » éxei —15 ἔλεγεν] οὕτῶς νοητέον καϑώς: φησιν Cy ἐνοεῖται eX, ἐννοεῖ 
τὸ V, ἐνοεῖτο E? 18/19 τὸν — μὲ — Cy 22 Kai — X λεληϑότως 
eCU,] λεληϑὸς X, λεληϑῶς V t CUVX — e 23 ἡμᾶς ^ X 


ὃ Λουκᾶς — Cy -— ἔνταῦϑα ὃ Λουκᾶς X 


“10 


13 


2 


in Lucam, Hom. I. 9 


na, alterius vero doctrinae finis in 
opere computetur. Verbi gratia: 
scientia geometriae finem habet 


ὅτι τινῶν μὲν ϑεωρημάτων τὸ τέλος 
ς /, 5 ’ - M , 
ἡ ϑεωρία ἐστίν, τινῶν δὲ Üeoonua- 
τῶν τὸ τέλος ἡ πρᾶξις. 


ipsam tantum scientiam atque 

doctrinam. Alia vero scientia est, cujus finis opus exigit, velut me- 
dieina. Oportet me rationem et dogmata scire medicinae, non ut 
tantummodo noverim, quid debeam facere, sed ut faciam, id 
est, ut secem vulnera, victum moderatum castigatumque dis- 
ponam, aestus febrium impulsu venarum sentiam, ut curationi- 
bus cycelicis humorum abundantiam siccem, temperem atque restrin- 
cam. Quae si quis tantum scierit et non opere fuerit subsecutus, 
cassa erit elus scientia. ^imile quid scientiae medicinae et operi 
etiam in notitia ministerioque sermonis est. Unde scribitur: 
^sieut tradiderunt nobis, qui a principio ipsi viderunt et ministri 


fuerunt sermonis«c, ut ex eo, quod 
dixit: »ipsi viderunt«, doctrinam 


" [va μὲν οὖν διὰ τοῦ »αὐτύόπταις 


et scientiam significari, ex 60] δηλώσῃ τὸ ϑεωρητικόν, διὰ δὲ τοῦ 
vero, quod ait: »ministri fuerunt! »ómgoére«c τὸ πρακτικὸν αὐτῶν πα- 


sermonisc, demonstrari — opera 


) cognoscamus. 


Visum est et mihi subsecuto 


ab initiov.  Ineuleat ae repli- 
cat, quoniam ea, quae scrip- 


turus est, non rumore cognoverit, 
sed ab initio ipse fuerit conse- 
cutus. 


2 computatur A 
lut AB 4- in CDe 
CDe 6 me — Ar 
9 impulsu] in pulsu DKe 
siccem CDe] sic ABEK 


4 ipsa E 


c ut 





4/5 scientia atque doctrina E 
3/6 medicina. Oportet ABEK] medicina oportet 
non 
10 cyclicis] siecis D 
13 — ejus erit ACEK 


ραστήσῃ, αὐτόπται καὶ ὑπηρέταις 


εἶπεν ἰ διὰ τὸ βέβαιον καὶ ἀδιάστα- 


tov: διὰ γὰρ τοῦ αὐτόπται. τὸ 
ϑεωρητικὸν τῆς τοῦ σαρκωϑέντος 
λόγου ϑεύότητος. ἣν ἑώρακεν »ὁ éo0a- 
κὼς«. τὸν Χριστὸν τῇ πίστει καὶ ÓU 
αὐτοῦ »τὸν πατέρας, διὰ δὲ τοῦ »ozrij- 


ρέται. τὸ πρακτικόν" πρᾶξις yao 


ὃ ve- 


Α salubrem € 
tie lie somorum Ix 


quid] quod € -- in K 


8 moderatum] 


scientiae] scientia CK. 12/13 operi etiam] experientia C opere Καὶ 
13 etiam] et K Unde scribitur — De 14 — vider. ipsi K. —. 14 et 
—16 viderunt —r 17 ex— 18 ait] et ex eo quod dixit De 19 ser- 
monis ^ ABEK 20 cognoscamus -- Assecuto a principio De Et 
visum C subsecuto] assecuto De 22 ineule. ac] ineuleate AEK, In- 
eulcata C ac] et AB 24 est — B 25 — fuerit ipse Καὶ 


4, 13—5, 19 - 9, 20 04 —10, 1 ἀνάβασις ὰῸ (das 


phrase von 8, 1—9, 3?) 


2 ἡ ϑεωρία--- ὃ τέλος 7» Cy 


ὃ πρᾶξίς 4- ἐστιν eUV 


2. Stück vielleicht Para- 


16—20 εἶπεν] διὰ γὰρ 


τοῦ αὐτόπται δηλοῖ τὸ ϑεωρητικόν, διὰ δὲ τοῦ ὑπηρέται τὸ πραγματικὸν eCUV y 
πρακτικὸν CE?UV ») -Ε αὐτῶν παρέστησεν ΕΞΌΨΝ 
M 7 ] 


1 


σι 


οι 


10 Origenes 

ϑεωρίας ἀνάβασις. Δύνασαι δὲ καὶ ἑτέρως ἐκλαβεῖν τό" ρ»ὑπηρέται ye- 
γόμενοι τοῦ λόγου. ἤτοι τοῦ διδασκαλικοῦ λόγου, ὃν παρεδίδου ὁ 
σωτήο, ἢ καὶ αὐτοῦ τοῦ ϑεοῦ λόγου, ᾧ καὶ ἐξυπηρέτησαν παρόντες 
oi μαϑηταί.] Τὸ δέ: »ἔδοξε κἀμοὶ παρηκολουϑηκότι ἄνωϑενς. δηλοῖ 
ὡσανεὶ ὅτι λέγει, ὅτι: τάχα ἂν καὶ κινδυνεύσαιμι, εἰ παρηκολουϑηκὼς 
πᾶσιν ἀκριβῶς ἤμελλον σιωπῇ παραδιδόναι τηλικαῦτα πράγματα" γρά- 
qo δὲ οὐ ψιλὴν ἀκοήν, φησίν, παραλαβών, ἀλλ᾽ ἀκριβῶς παρηκολου- 
ϑηκὼς ἄνωθεν πᾶσιν.  '"Emowei 


Unde et ab apostolo Paulo meri- 
to collaudatur dicente: »cujus laus 
in evangelio per omnes ecclesias«. 
Hoc enim de nullo alio dicitur, nisi 
de (90) Luca dictum traditur. 


δὲ τὸν μακάριον  “ουκᾶν καὶ ὁ 
ἀπόστολος λέγων: »οῦ ὁ ἔπαινος 
ἐν τῷ εὐαγγελίῳς. lo" Eóo£e κἀμοὶ 
ἄνωϑεν παρηκολουϑηκότι." δια- 
βεβαιοῦται, ὅτι »ἄνωϑεν παρηκο- 





λούϑησεν., οὔ τισι τῶν εἰρημένων, 
ἀλλὰ »ztücu« τοῖς αὐτόπταις καὶ ὑπηρέταις, ἵνα μὴ τῇδε κἀκεῖσε περιφερό- 
μενος ἀποτραπῇς τῆς εὐϑείας ὅδοῦ: οὐ γὰρ ἕτερα κατηχηϑείς, ἕτερα 
γῦν παρὰ τῆσδε τῆς γραφῆς ἐνηχηϑήσῃ, ἀλλὰ περὶ ὧν τὴν γνῶσιν εἴλη- 
φας τελεωτέραν δόξῃ »τὴν ἀσφάλειαντ. 

10f. 2 Kor. 8, 18 


9 Paulo — CDe 10 laus 4- est B 
— K, alio dicitur — AB dieitur - et mr, - nec ln 
dictum K 


10,1—4 μαϑηταί &aD?SST — 10,4—6 D'  10,4—8 ST — 10,4—11 e?ayy.& 
10, 11—15 ὑπηο. Y 10, 11—15 -Ἐ 11, 4—12,7 e?ayy. X 10, 11—15 -r 
10, 8 " Exawei — 11 εὐαγγ. E* 10, 11—15 - 10, 8 * Ez.— 11 &?ayy. 4- 11, 4—5 
-- 11, 11—12, 13 UV* 10, 11—15 4- 11, 4—18 dC*Ly4 {61:1 ansehl. an 
ὅτι δὲ παρὰ — vyevóu. το 10, 15 ἵνα--- 18 Y (anschlieBend an 
10, 11—15) 


11 evangelio - est De 12 alio 
13 — traditur 








1 Δύνασαι] δυνατὸν aD? δὲ » 6080 καὶ ἑτέρως 7» 8108 Δύνασαι 
— ὃ λόγου] Aóyov δὲ δυνατὸν ἐκλαβεῖν τὸν διδασκαλικὸν ST 1—4 μαϑηταί] 
ἢ τοῦτό φησιν: ὑπηρέται τοῦ λόγου γεγόνασιν οἱ ἀπόστολοι, ὡς τὸν λόγον τῆς 
ἀληϑείας παραδιδόντι τῷ "Inooi: Cy (wohl nicht Orig.) 1 τὸ — γενομ.] 
τοὺς ὑπηρέτας a (τὸ ὕπηρ. A) D$ γενόμενοι 7» X 2 ἥτοι--- 8 λόγου] εἴ 
τε τὸν διδασκαλ. λόγον 4108, εἴ τε τοῦ διδασκαλικοῦ (λόγου 7) A λόγου 2 X 
8 ἢ] εἴτε aD? αὐτοῦ — λόγου] αὐτὸν τὸν ϑεὸν λόγον aD$, αὐτοῦ τοῦ ϑεοῦ 
λόγου A, αὐτὸν τὸν ϑεοῦ λόγον A*ST ᾧ- -ἀμαϑηταί Σ 055} ἐξυπη- 
ρετήσαντο E?V ΧΕ 4 Τὸ---ὅ ὅτι] ἢ καὶ οὕτως D? Α κἀμοὶ --- δηλοῖ] τοιοῦ- 
τόν τι σημαίνει ST ὅ ὧσ.--- λέγει » Α2 ὅτι λέγει] λέγει AT, λέγων S (λέγ. T) 
κινδυνεύομαι a παρηκολ. 7» S 6 ἀκοιβῶς 4- καϑεξῆς σοι γράψαι S 
ἔμελλον 4116 -Hss σιωπῇ] σιγῇ S —* —qnow ἀκοὴν S 8᾽᾿Επαινεῖ — 10 ἀπό- 
στολος] καὶ Παῦλος δὲ ἐπαινεῖ τὸν Λουκᾶν UV 10 ἀπόστ. -ἰ- Παῦλος a 
11 ταῖς εὐαγγελίαις (!) a " Eóose — 12 παρηκολ. » dCLUVXyA 12/13 δια- 
Bep. UVYX -- δὲ dC5, 4- yào 2 13 ἄνωϑεν Y 14-00) τισι τῶν εἰρημι. 
zapgx. Y 1 voig— óxgo. Y 2 dCUVXy24 10 τῆς] τὴ Y 18 δέξῃ Ἱ Kl. 


5 


in Lucam, Hom. I. 


».Visum est et mihi assecuto 
a principio omnia diligenter ex 
ordine tibi scribere, optime 
Theophile«. Putet aliquis, quod 
ad Theophilum quempiam evan- 
gelium scripserit. 

Omnes qui nos auditis lo- 
quentes, si tales fueritis, ut dili- 
gamini a Deo, et vos »theophilic 


10 estis et ad vos evangelium scri- 


- 
c 


. écuev -ἰ ἀληϑῶς X 


bitur. Si quis »theophilus« est, 
iste et optimus et fortissimus est, 
hoe quippe significantius graeco 
sermone dicitur: Σχράτιστος«. Ne- 


ὅ mo »theophilus« infirmus est. Et 


quomodo scriptum est de populo 
Israhel, quando egrediebatur ex 
Aegypto, quod »non fuerit in tri- 


4 gr. vgl. Akt. 18, 25 
Schenkl) 18f. Ps. 104 (105), 37 


CD 


2 omnibus 





1i. vgl. 


4 putat ADe -Ξ et EK 


1 


Eixoc δὲ ὑπολαμβάνειν τινάς, ὅτι 
Θεοφίλῳ τινὲ ἔγραψε τὸ εὐαγγέ- 
λιον, ὃς εἷς ἣν τῶν πιστευσάντων 
καὶ ζέων τῷ πνεύματι καὶ ἀπλή- 
στως ἔχων περὶ τὰς τοῦ κυρίου 
πράξεις τε καὶ λόγους, ὅνπερ ἐποίει 
ἀσφαλέστερον καὶ τὰ νῦν γραφό- 
μενα. ᾿Αλλὰ καὶ πάντες, ἐὰν τοιοῦτοι 
ὦμεν ὡς ἀγαπᾶσϑαι ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ καὶ 
φιλεῖσϑαι, »ϑεόφιλοί. ἐσμεν. Εἰ δέ 
τις »ϑεόφιλοςς, οὗτος καὶ »κράτιστοςτς: 
οὐδεὶς γὰρ »ϑεόφιλος« ἀσϑενής. Kai 


ὥσπερ γέγραπται ἐπὶ τοῦ λαοῦ 
δξερχομένου ἔκ τῆς Αἰγύπτου" 


ὅτι γοὺκ ἦν ἕν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν 


Ambros. in Lucam I, 12 (S. 18, 9ff. 


4 audistis E 


10 et — p. 14, 21 principio — K (SchluB d. Hom. I u. Anfang von II) 


13 et! — Be 


11, 4—13 ST 
4-12, 5—6 Y 11, 4—13 d 
12 C» 11, 4—5 - 11—12, 12 UV 


IM T0 vel auc 15:5 -12*2 


17 egrediebantur C 


11, 4—5 -4- 11—13 
11, 13 Ei—12, 
(Lemma ?) 


11, 11—12, 12 e 
11,4—? 5 


4—5] Θεόφιλον δὲ ὀνομάζει πρὸς ὅντινα προσφωνεῖ τὸ παρὸν εὐαγγέλιον AST 


(προσφωνεῖ S, παρὸν 7 T) 


2 EUV 


4 Eixóg ΞΜ ε 


6 ὃς — πιστευσ.] ἄνδρα πεπιστευκότα, Θεόφιλον φερωνύμως καλού- 


δὲ 


τινάς ἀ(ΟΌν γγλ] ἡμᾶς X 


μενον aST (das übrige fehlt a) TS DEN 4 καὶ] οὕτως DD!DS$e, 
οὗτος D3D*D5ó» xai] ὃς ST : πιστευσάντων D?X»e] πεπιστευκότων dC 
7|8 ἀπλείστως DD'!D$5;(Carn)e 9τε» X καὶ -[ vov; C ὅνπερ — 10 γραφ. 


D STXe λόγους -[-ἔγγραφον ἤτησεν ἔχειν τὸ εὐαγγέλιον ST (echt? Kl.) 
11 ᾿4.λλὰ καὶ] ἄλλος δέφησιν ὅτι dAyC 7 eUVY ye 
ὅτι mávieg “5.15 
12 àyaz.] φιλεῖσϑαι ST-XY 
12/13 καὶ φιλεῖσϑαι 7 STXY 


ἐσμεν] καί ἐσμεν xai ὀνομαζόμεϑα D$ 


γεγραμμένα 1)4λ 
0E Y, c- ἐὰν πάντες CÀ 
ὅτι ST 
$00 -- πάντες ST 


10/11 γραφ.] 

πάντες d- 
᾿Αλλὰ — πάντες] τινὲς δέ φασιν 
ὑπὸ] ἀπὸ U τοῦ “- D'*D5*D$STó 
13 ϑεοῦ φίλοι 1)3, ϑεοφιλεῖς D! 
ἔσμεν 


τῇ Ζήτει τὰ λοιπὰ πάντα év ἑρμηνείᾳ ἐπισκόπου Bóoroov Ly (Reg) (librarius!) 


13 Εἰ--- 15 γὰρ] καὶ οὐκ ἄν τις εἴη eUV, οὐκ ἂν δέ τις εἴη Cy 
Καὶ ὥσπερ] ὥσπερ vào eUV (γὰρ "5 E?) 


18 ὅτι — Cy 


ἔκ γῆς E? 18 ὅτε — eUV 


15 Kai — 


17 éx v5c] é& X, 


cl 


lt 


12 


Origenes 


bubus eorum infirmus« : sie audac- | ὁ ἀσϑενῶνς, οὕτως εἴποιμι ἄν, ὅτι πᾶς 


ter loquar, quod omnis, qui »theo- 
philusc est, sit robustus, habens 
fortitudinem et robur tam a Deo 


;quam a sermone ejus, ut cog- 


noscere possit eorum verborum, 
quibus eruditus est, veritatem, 


ϑεόφιλος. »κράτιστός«. ἐστιν ἔχων 
(TO κράτος καὶ τὴν δύναμιν τὴν ἀπὸ 
τοῦ ϑεοῦ καὶ τοῦ λόγου αὐτοῦ" 
καὶ οὕτως ἐπιγνώσεταί τις, »περὶ 
ὧν κατηχήϑη λόγων τὴν ἀσφά- 


| , — 
λειανς, συνεὶς τὸν λόγον τοῦ εὐαγ- 





intellegens sermonem evangelii ἴῃ γελίου: ἐπαγγέλλεται τοίνυν τῆς 
Christo: cui est gloria et impe-|yrvóoeoc τὸ βέβαιον, ἵνα, ἅπερ 
rium in saecula saeculorum. ἐκεῖνος ἀκοῇ παρέλαβε, ταῦτα καὶ 
Amen. “γράμμασιν ἐντυγχάνων ἀσφαλέστε- 
oor κατέχῃ καὶ τὴν πίστιν διατηρῇ. 

1 eorum] eius A sic -- ut De 2 loquor BE loquar -ἰ- 


dicam e 8 habens - et D 
in D getilgt) 4 tam 
1? eruditus] conditus e 

11 Amen — C 


4 et robur BC] robustam ADEe (et — E, 
3 quam] a deo tanquam ADe tam — E 
9 est AB — CDEe 9/10 et imperium — De 
Explicit omelia prima AC 





9» 


l1 o —H! εἴποιμι ἄν, ὅτι] καὶ X 
ὃ καὶ--- vp? — X 4 τοῦ — E!E? αὐτοῦ 7 X 9 xai — τις] tva 
γινώσκῃ a, ἵνα ἐπίγνως Y 9 xai] xàv Ὁ τις -ἰ- τὴν Cy, ᾿- τῶν V 
6 ὧν κατ. Schlufó des Schol. bei Y κατηχήϑης λέγων a τὴν Cy 
4 συνεὶς ΘΝ] συνιεὶς ETESUX. τῶν λόγων U συνεὶς — εὐαγγελίου 2» aCy 
8 ἐπαγγ. — 9 Dép. 5 a 9 iva — 10 ἐκεῖνος] ἐπειδὴ γὰρ a 10 ἀκοῇ] ἄκων V 
10 xai — 12 διατηρῇ!] ἀσφαλ. αὐτὸν καὶ διὰ γραμμάτων ἐντυγχάνοντα (αἱ 4- ἐν) 
τῇ πίστει διατηρεῖ ἃ (ἐν — Aa) 11 ἀσφαλεστέραν E?E? 12 κατέχῃ καὶ 


ἔστιν 2X 


πᾶς -Ἐ γὰρ Cy 
: 


.z CE?UVy 200 BS διατηρεῖ ΒΝ Ζ (nach ζ, Auszug aus d. 
I. Hom.): »' Eze πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασϑαι διήγηοινς ἀντὶ τοῦ ὅτι χωρὶς 


χαρίσματος ἦλθον εἰς τὴν ἀναγραφὴν τοῦ εὐαγγελίου" τί οὖν ἔστιν ὃ λέγει; τὸ ἐπι- 
»εγραμμένον κατὰ «Αἰγυπτίους εὐαγγέλιον καὶ τὸ ἐπιγεγραμμένον τῶν «Τώδεκα εὐ- 
αγγέλιον ἀναγοάψαντες »ἐπεχείρησανςε, ἀλλὰ ψευδῶς εἰς ἄλλων ὄνομα οἱ δὲ εὑ- 
αγγελισταὶ οὐκ »ἐπεχείρησανς καὶ ἀτέλεστα κατέλιπον, διὰ τὸ μὴ καλῶς γράψαι" 
ἔγραψαν γὰρ ἀληϑῶς" ὅτι ὃ λέγει ὃ Παῦλος" οὗ ὁ ἔπαινος ἕν τῷ εὐαγγελίῳ «, 
τὸν /Aovxüv λέγει τὸν ἀπόστολον. 


10 


Ó 
t 


9 


in Lueam, Hom. I—II. 13 


HOMILIA II. 


De eo, quod scriptum est: »Erant autem justi ambo in conspectu 
Dei, ambulantes in omnibus mandatis et justificationibus Domini 
sine querela«. 

Qui volunt peccatis suis ob-|  »'Hoav δὲ δίκαιοις, φησίν, »àu- 
tendere aliquam excusationem,ex- góreoot«. Οἱ ϑέλοντες συναγο- 
istimant nullum esse absque pec- ρεύειν ἑαυτῶν ταῖς ἁμαοτίαις olov- 
cato et utuntur (91) testimonio, ται ἀδύνατον εἶναι πάντῃ ἀναμάρ- 
quod in Job scriptum est: »nemo τῆτον sivaí( τινα, καὶ χρῶνται τὰ 
mundus a sorde, nec si unius qui- τοῦ ]ώβ' »Οὐδεὶς καϑαρὸς ἀπὸ 
dem diei fuerit vita ejus super ῥύπους. 
terram; numerabiles autem men- 
ses ejusc. Cujus sonum tantum- | 
modo proferunt, interpretatio- 
nem penitus ignorantes. Adver-| 
sus quos breviter respondebimus, 
quoniam absque peccato esse in| 
seripturis dupliciter intellegatur, 
ut sit alterum nunquam omnino 
peccasse, alterum peccare de- τηκέναι, τὸ δὲ ἐν τῷ μηκέτι àuao- 
slisse. Siigitur aiunt eum absque τάνειν. ᾿Εκ μὲν οὖν τοῦ μηδέποτε 
peecato dici, qui nunquam pec- ἁμαρτῆσαι οὐδεὶς ἂν εἴη ἀναμάο- 
caverit, et nos assentimus nullum 
esse absque peccato, quia omnes 
homines aliquando peccavimus, 
licet postea virtutem — secuti 





rp* ' " , M - 
To δὲ ἀναμάρτητον δισσῶς voci- 


ται τὸ μὲν ἕν τῷ μηδέποτε ἡμαο- 


, ' M / 
τητος πάντες γὰρ ἄνϑοωποι ποτε 
ἥμαρτον, καὶ (ἂν) ὕστερον Σ»δίκαιοις 
γένωνται. 


2—4 Luk. 1, 6 9ff. Hiob 14, 4. 5; vgl. Ambros. in Lucam I, 17 
(S. 21, 3ff. Schenkl) 


Incipit secunda de ... AC 2— p. 14, 21 principio —— Καὶ (Versehen 
des Sehreibers, da einfach Fortsetzung von Hom. I) autem — B 
3 Dei] Domini EB 5/6 ostendere C 6/1 exist.] aestimant E, esti- 
mant ABCD (so immer)  10nec]nee 10/11 — fuerit unius quidem diei A 
15 1gnorat B, ignorant AE 15/16 Adversum ABE 18 intelligitur De 
19 ut — AE ut sit] id est B 20/21 desisse BDE 22/28 pecca- 
verit J- non assentimus.  Peccavit enim Origines licet non actu. 5i vero 
dicunt neminem esse sine peecato post peccatum F 26 virtutes assecuti A 





13, 5—20 ἁμαρτάνειν X* ξ 13; 91 "Ez 


25 y£v. ΚΕ 


9 τὰ] τῷ ΚΙ. 34 (dry — X 


1 


ιὲ, 
οι 


οι 


e] 


Qt 


e 


14 


simus. Si vero sic intellegunt ho- 
minem non esse absque peccato, 
ut negent quempiam post vitia 
ita se ad virtutes referre, ut nun- 
quam omnino peccet, falsa eorum 
sententia est. Potest enim fieri, 
ut, qui ante peccaverit, peccare 
desinens sine peccato esse dicatur. 
Sie et Dominus noster Jesus 
Christus »exhibuit sibi gloriosam 
ecclesiam, non habentem macu- 
lam«, non quia ecclesiasticus vir 
nunquam habuerit maculam, sed 
quia nequaquam ultra maculetur :; 
»non habentem rugam:«, non quod 
ruga »veteris hominis« in eo ali- 
quando non fuerit, sed quod eam 
habere desierit. In hune modum 
et illud, quod sequitur, est in- 
tellesendum: »ut sit sancta et 
immaculatac, non quod a prin- 
cipio immaculata fuerit — hoc 
enim suspicari quidem de homine 
non potest, quod anima ejus ma- 
culosa non fuerit — sed quod 
reputetur pura atque sincera, 
quae  maculari ultra desierit. 
Haee ideireo dicimus, ut doce- 





Origenes 


Δυνατὸν δὲ ἐκ τοῦ μηκέτι ἅμαρ- 
τάνειν χρηματίσαι ἀναμάρτητον" 


οὕτω γὰρ καὶ 
ὁ Χριστὸς »παρέστησεν ἑαυτῷ τὴν 
ἐκκλησίαν μὴ ἔχουσαν σπῖλον ἢ 
ῥυτίδας, οὖχ ὅτι οὐδέποτε &om- 
λωται ὃ ἐκκλησιαστικὸς ἢ γέγονεν 
EJ ^3 , € - 55 L4 
ἔν ῥυτίδι τοῦ "παλαιοῦ ἀνϑρώπους, 
ἀλλὰ ὅτι οὐκ ἔχει ἔτι Σδυτίδας. 


c 


Πᾶαράδειγμα δὲ 


remus posse hominem ob [14,ἰτοῦ δύνασθαι ἄνϑρωπον παρὰ τὸ 


101f., 15, 505. Ephes 5, 27 


1 simus] sumus e 
verit BEe] peccavit ACD 


desierit e sine] absque B 
18 desiverit C 
 BCE “τ intell. est A 


Wiederbeginn bei K 
ne CEK -- nec B 

losa K 
29 — hom. posse C 


quidem — B 


14, 6 Δυνατὸν — 15 ῥυτίδα X£ 


6 sententiae A] opinio B 
pece.! - et BDEe 

15 quod] quo DE 
.19/20 intellegendum et illud quod sequitur C 
21 quod] quia A, quo BE 
22 fuerat K 


28 dicimus D] diximus e 7» ABCEK 


14, 16 vgl. Ephes 4, 22; Kol. 3,9 


est ^B 7 pecca- 
8 desinens] desiverit D 
17 quod] quo ADE 

19 est 
22 immaculata 
23 enim -- nune A -- 
24 non ^ EK 34/25 inmacu- 
28/29 docemur A 


14, 28—15, 6 ἄμεμστοι Xé 


οι 


1 


2 


τῷ 
οι 


3 


e 


in Lucam, 


quod peccare desivit, vocari abs- 
que peccato et »immaculatum«. 
Undeetmanifestissime de Zacharia 
et Elisabeth scribitur: »erant justi 
ambo in conspectu Dei (92) am- 
bulantes in omnibus mandatis et 
justificationibus Domini sine que- 
rela«. Diligentius laudes Zacha- 
riae et Elisabeth, quas sanctus 
Lucas in sua seribit historia, con- 
templemur, non tantum uf scia- 


mus illos fuisse laudabiles, sed ut 


Qt 


e 


e 


sanctum zelum assumentes etiam 
ipsi laude digni efficiamur. Potu- 
erat simpliciter scribere: »erant 
justi ambo, ambulantes in omni- 
bus mandatisc, nunc autem neces- 
sario additur: »erant justi ambo 
in conspectu Dei«. Potest quippe. 
fieri, ut sit aliquis justus in con- 
spectu hominum, sed »in con- 
spectu Dei« non sit. Verbi gratia: 
quando non habet homo, quod 
de me mali loquatur, et in me 
universa considerans nihil, cui 
detrahat, reperit, justus sum »in 
eonspectuc« hominum. Finge om- 
nes de me aequalem habere sen- 
tentiam, et quaerere, quid detra- 
hant, et tamen invenire non posse, 
sed consono me ore laudare, 
justus sum »in conspectu« homi- 


191f. vgl. Ambros. in Lucam I, 18 
ὃ et! — ABEK 


5 Dei] Domini CK 


» 


Hom. II. 15 

μηκέτι ἁμαρτάνειν χρηματίζειν àva- 
μάρτητον 

τὰ κατὰ τὸν Ζαχαρίαν καὶ 

τὴν EAwdfer. » Hoav«, γάρ φησι, 

, 

καὶ 


» δίκαιοι πορευόμενοι, ἄμεμ- 
πτοιζς. 
3 , M , ,ἷ 
Εδύνατο δὲ γεγράφθαι τό 


ΣΉΗσαν δίκαιοι &v ταῖς ἔντολαῖςς, 
γῦν δὲ ἣ προσϑήκη ἀναγκαία τοῦ 
»ἐγώπιον τοῦ ϑεοῦς. 


“Ὅταν γὰρ ἄνϑρωπος 
μηδὲν ἔχῃ φαῦλον λέγειν περὶ ἐμοῦ, 
» ^ AJ , γε - 
ἀλλὰ τὰ βλεπόμενά μου κατανοῶν 
5 - /, Δ 2 9 7 
ἐπαινεῖ, δίκαιός εἶμι »ἐνώπιονς 
ἀνϑοώπων. 





. 19 (S. 22, 1ff. Schenkl) 


9/6 ambul. — 8 querela] ambu- 


lantes. In omnibus autem erant justi ambo ante Dominum, incedentes in 


mandatis et justificationibus Domini sine querela De 
17 autem] enim B 


10 scripsit ABK 


Domini C 20 sit aliquis] scit 
sit — CDe 24 mali Dmn] male Clr —— ABEK 
ADEK (immer) 27/28 omnes] homines A 


hant 4- mihi De 
15, 14! Εδύν. — 27 ἀνϑο. X€ 


31 — ore me BE 
24 ἔχει X. 


9 quas] quia € 
18 erant — De 19 Dei] 
22 Dei] Domini C 
26 repperit 
29/30 detra- 


aliquid K 
29 quid] eui BE 
ore] hore Καὶ 


26 δίκαιος — 21 ἀνϑρ. — € 


16 


90 


10 


num plurimorum. Verum (93) ho- | 
minum non est certum judicium : | 
nesciunt enim, utrum in abscon- 
dito cordis mei aliquando pecca- 
verim, utrum viderim mulierem 
ad concupiscendum eam, et adul- 
terium mihi in corde sit natum. 
Ignorant homines, cum me vide- 
rint secundum vires meas eleemo- | 
synam facere, utrum propter man- 
datum Dei fecerim an hominum | 
laudem favoremque quaesierim./| 
Difficilis res est »in conspectu Deic | 
justum esse, ut non ob aliam | 
'aàusam quid boni facias, nisi 
propter ipsum bonum, et Deum 
tantum quaeras boni operis retri- 
butorem. Tale quid et Apostolus 
loquitur: »quorum laus non ex ho- | 
minibus, sed ex Deo«. Beatus. 
qui »in eonspectu Dei« justus est. 
atque laudabilis. Homines enim, 








3f. vgl. Matth. 5,28 


1 Verum Κα 1/2 hominum 


8me —— A 9 meas 7 C 
hominum C 13 est —— ABCEK 


?0 Deo — est BDe 


9: — 


16, 12 X£ 
ἤϊσως---19, 3 4- 19, 9——14 U 


16, 19—17, 3 ópóvr. -ἰ 17, 8—10 eD95D'D?X 


6 Ναί] ἯΙ σαν δὲ δίκαιοι ἀμφότεροι. ἐνώπιον τοῦ Ücov. Naí 4 
6 ἔταινός ἔστι τέλειος nach. 1 ϑεοῦ adCSUVY 
1 ὅτι- 10 ἐπαινετῷ nur X 
καὶ » Κα ΑἸΝΥ αἷλ 
καρδίας ἄνϑρ. à, τὰς τῶν ἄνϑρ. xaoó. a, καρδίας km 


SUVXY] καὶ K? 
- δὲ ΑἸαῖ, τὸ -- δὲ Aa 
11 ἐπίσταται 4- μόνος Aat 


13 zai γὰρ ἐνδέχεται ἃ 
9 [4 , , , * 

ἄνϑο. δίκαιόν τινα φαίνεσϑαι S 
ἔχοντα ὃ 
ἀκούσῃ UV 


μόνος 


“- πονῆρ. 


9f. vgl. Matth. 0, 21ῇ. 


; Bb hoe Ὁ 
10/11 mandata CK 


Beatus] habeatur C 


16, 6 Ναὶ -11,10 V* 
16, 6—18 ad(E1*)CS 


16 διανοίας] καρδίας dC 
λογισμ. U 


τι kA 7» eD8D'D*UVX 


Origenes 


Oz οἴδασι δὲ ot ἄνϑρωποι τὸ κου- 
πτόν μου, πότε ἥμαρτον ἐμβλέψας: 
γυναῖκα εἷς τὸ ἐπιϑυμῆσαι, ὥστε λο- 
γισϑῆναί μοι τὴν ἐν καρδίᾳ μοιχείαν. 
| Ναί, ἔπαινός ἐστι τέλειος τὸ εἶναι δί- 
καιον»ἐνώπιον τοῦ ϑεοῦς, ὅτι, ὡς πρὸς 
αὐτὸν τὸν ἔπαινον, τοῦ ϑεοῦ ἔπαινός 
ἐστιν. ὥστε αὐτὸν τὸν ϑεὸν ἀποδοῦναι 
τὸν ἔπαινον τῷ ἐπαινετῷ" αὐτὸς γὰρ 
ἐπίσταται καὶ τῶν ἀνϑρώπων τὰς 
καοδίας μονώτατος. 

᾿Ενδέχεται γὰρ κατὰ μὲν τὸ φαινό- 
μενον δίκαιον εἶναί τινα ἐνώπιον. τῶν 
ἀνϑοώπων, κατὰ δὲ τὸ κουπτὸν τῆς 
διανοίας μὴ εἶναι τοιοῦτον ἔμφω- 
λεύοντας κεκτημένον λογισμοὺς πο- 
γηρούς.] 

Τοιοῦτόν τι καὶ ὃ Π]αῦλος δηλοῖ, 
ὅταν λέγῃ περί τινων" Σὧν ó ἔπαινος 


s LE πὶ /) , 3 4^5 EJ - 
οὐκ ἐξ ἀνϑρώπων, ἀλλ ἔκ τοῦ 
ϑεοῦς. Οἱ yào ἄνϑρωποι 


191 Róm. 2, 29 


3 utrum] iterum K 

11/12 — laudem 
14 iustus K -— esse justum A 
29 enim De — ABCEK 


16,6 Nai—17,10 4- 18, 8 
10: 6—]12 "Lm: 
[125—118 vor» 9— 190 


Ναί 7» adC 
εἶναι 
10 αὐτὸς--- 12: X 
11/12 τὰς καρὃ. τῶν ἀνϑρ. 5, 
μονώτατος 7 Ala!;| 
xarà — 15 àrvüo.] ἐνώπιον μὲν τῶν 
17 κεκτ.) 

19 Τοιοῦτον] τοιαῦτα UV -- 
19/20 6 — τινων k2] τὸ (7 UV, 


τῷ 6) παρὰ τῷ ἀποστόλῳ eDSD*D9?UVX (τοῦ ἀποστόλου D?) -- Παύλῳ λέγοντι U, 


Ἢ ἐπ᾽ ἂν Aéya(!) V 
ἄνϑοωποι δὲ Κλ 


20 ὧν] o6 X 


21 T0076 33 Οἱ — ἄνϑρωποι) 


1 


2 


σι 


0 


σι 


Θ 


οι 


in Lucam, 


quamvis certum judicium habere 
videantur, tamen non possunt ad 
liquidum pronuntiare. ^ Evenit 
quippe interdum, αὖ laudent 
eum, qui non est laudabilis, et ei 
detrahant, qui minime detractione 
dignus est. Solus Deus et in 
laude et in vituperatione justus 
est judex. 


Unde digne et nune additur 
in laude justorum: »erant justi 
ambo in conspectu Deicv. Ad 
tale quid et Salomon nos in 
Proverbiis cohortatur, dicens: 
»provide bona in conspectu Dei et 
hominum«. Sequitur Zachariae 
et Elisabeth alia laudatio: »am- 
bulantes in omnibus mandatis et 
justificationibus Domini«. Quan- 
do bene et recte de aliquibus judi- 


Hom. II. 157 


οὐ» οἴδασι κατ᾽ ἀξίαν ἐπαινεῖν, 
| πρὸς τὸ φαινόμενον 
μόνον ὁρῶντες, ἀγνοοῦντες δὲ τὰ κε- 
κρυμμένα, παρ᾽ οἷς πρὸ τῆς ἀπλα- 
Ld Ὁ , , , 
voc ἣ πεπλανημένη δόξα πολλάκις 
εὐημερεῖ, καὶ ἑτέρως μὲν αὐτοί, 
ec ἊΝ M ^ - ^ , 
ἑτέρως δὲ τὸ ϑεῖον τοὺς βίους δοκι- 
μάξει. | Μόνος δὲ ὁ ϑεὸς οἶδεν ἀξίως 
καὶ ἐπαινέσαι τὸν ἐπαινετὸν καὶ τοῦ 
ψεκτοῦ τὴν κρίσιν ἀξίως ποιῆσαι, 
| ἐπειδὴ Σβλέπει ἐν τῷ κρυπτῷ καὶ 
5 , iJ "c s » ^ M 
οὐ μόνον τὰς πράξεις, ἀλλὰ καὶ 
τοὺς λογισμούς" γυμνὴ γὰρ αὐτῷ 
τῶν πραγμάτων ἡ φύσις ϑεωρεῖται 
καὶ ὃ σκοπὸς κατανοεῖται. ᾿ ᾿Αναγ- 
καίως πρόσκειται τό; »ἦσαν δίκαιοι 
ἐνώπιον τοῦ ϑεοῦς. lloog ὃ προ- 
- A ec - 
καλεῖται καὶ ὃ Σολομῶν" 
»προνοοῦ καλάς, λέγων, »ἐνώ- 
, M 5 ’ 3) 
σίον κυρίου καὶ ἀνϑρώπων«. "Ióo- 
μὲν δὲ τῶν μακαρίων τούτων τὸν 
ἔπαινον: »πορευόμενοι ἐν ταῖς &v- 
τολαῖς«, φησί, »καὶ δικαιώμασι 
τοῦ κυρίους. “Ὅταν μὲν κρί- 


camus, »in justificationibus Do- | vouev περὶ τῶν ἑτέρων καλῶς, x&v» 


mini« gradimur; quando hoc aut | δικαιώμασι 


11 Matth. 6; 4 


15 laudem K 
18 hortatur C 
bene B 


dicens - fili De 
26 aut] vel ABE 


17, 15 "Avayx.—19, 3 γίνηται 4- 19, 9—21 ΧΕ 


17, 1 4- 16, 13—22 kL4 


16 Dei] Domini € 


/ /, 
κυρίους πορευόμεϑα, 


191. Prov. 3,4 


Ad De 
19 Dei et —— A 


17 nos De 
24 - recte et 


17, 8—15 - 16, 22— 


1 οἴδασι κατ᾽ ἀξίαν ἐπαινεῖν KUVX λ (ἐπαινέσαι k2)] ἀξίως ἐπαινοῦσι 60) 50) 19 


2/9 πρὸς — ὅρ.] τὸ φαινόμενον (-- μόνον D'D?E?) βλέποντες 


δὴ πρὸς kKUVYA 8 μόνον » ΚΌΥ 


4 παρ᾽ — ἡ δοκιμ. kA 7 ΘΟ ΟΤΏΘΟΥ ΧΥ 


ὃς μόνος Κλ ὁ ϑεὸς "» Κλ 
* FJ A - , ves 

“- τὸν ἐπαινετὸν ἐπαινέσαι X. 

ἀναγκαίως Kr. 17 προσκαλεῖται Χξ 


Origenes IX. 


e πρὸς] ἅτε 
3/4 àyv. — xexo. kKVY 4 7» eDSD"D?X 
8 Μόνος δὲ ὁ UX] ὁ δὲ eDSD'?D?, 


οἶδεν — 10 ποιῆσαι kKUX 2] καὶ τοῦ ψεκτοῦ τὴν 
κρίσιν καὶ τοῦ ἐπαινετοῦ τὸν ἔπαινον ἀξίως ποιεῖ 61)50 709 
ἐπαινετὸν] ἐπαινούμενον U, ἔπαινον Y 


9 χα — kVYA 
154"08ev» 
29 (£v» Ha. Kr. — X 


16 


15 


18 Origenes 


illud facimus, »in mandatis« illius ὅταν δὲ ποιῶμεν τάδε ἢ τάδε, »c£v; 
ambulamus. Unde puto et sanc-|£vroAaig ϑεοῦ.ς πορευόμεϑα. Μή- 
tum Lucam, volentem eos prae- ποτὲ οὖν ταύτην τὴν διαφορὰν ἐπι- 
dicare laude perfecta, dixisse: στάμενος ὃ Λουκᾶς, ὡς κατ᾽ αὐτὰ 
»erant justi ambo, ambulantes in τούτους βιοῦντας, τὸν ἔπαινον τοῦ- 
omnibus mandatis et justificatio- τὸν ἀπέδωκεν" »πορευόμενοι ἐν πά- 
nibus Domini«. Dicat mihi quis-| σαῖς ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι 
piam: si laus ista perfecta est, quid | o£. κυρίου ἄμεμστοις. ίσως ἐρεῖ 
sibi vult hoc, quod dicitur: »sine | vez? διὰ τί πρόσκειται τούτοις τό; 
(94) querelac ? Sufficiebat enim »ἄμεμπτοις; 

dieere: »ambulantes in omnibus | Ἤρκει γὰρ αὐτοῖς »πορεύεσϑαι 
viis et justificationibus Dominic, ἔν πάσαις ταῖς ὁδοῖς τοῦ ϑεοῦ καὶ 
nisi posset fieri, ut ambulet quis | δικαιώμασιν" εἶ μὴ ἄοα ἔστιν πο- 
in omnibus mandatis Dei, et ιρεύεσϑαι »év πάσαις ταῖς ἐντολαῖς 
tamen »sine querelac non am-|zai δικαιώμασιν, οὐκ »au£umTos«c 
bulet. Et quomodo potest eve-|ó&. 

nire, ut »in omnibus mandatis οὐ Πῶς τοίνυν φησίν, rt» ἔστι »mo- 
justificationibus Deic« ambulans ρεύεσϑαι ἔν πάσαις ταῖς ἐντολαῖςς, 
sub querela sit? Cui breviter di-| οὐκ λάμέμπτως« δέ; Φημὶ δὲ οὖν 
cam: nisi hoc ita esset, nunquam 
in alio loco nosceremus scriptum 


πρὸς αὐτόν, ὅτι, εἰ μὴ ἦν τοῦτο, οὐκ 





3 eos] eo € 4 laudem perfectam C 13 possit AK 14 man- 
datis ^ B 16 quomodo — C] cui B, quod E 17 ut —- quis € 
18 Dei] Domini BC 19 sub] sine B breviter] preter C 21 nosce- 


remus 7 ABEK] cognosceremus C 


18, 8 "Iooz — 19, 3 γίνηται 4- 19, 9——14 e(E!*)ELUV *Z*; (E? m. Zusatz). 
18, 6 z09.—16 dY 18, 8—19, 8 DS$D?D? 18, 8—16 4- 19, 9—14 a5 


Ἄν» Ha. Kr: —UX; £P ταῖς 5 6 πορ. — 8 ἄμ. nur Y 8 Ἴσως — 9 zi; — 
dk CSXY 9 διὰ τί] καλῶς δὲ X, τίνος χάριν kA, τίνος δὲ ἕνεκεν a, 7 dOSY 
πρόσκ. -ἰ- δὲ D$8 τούτοις -ἰ- καὶ D$ τούτοις dCSY  kX4] ταῖς 
ἐντολαῖς καὶ τοῖς δικαιώμασιν τοῦ (7 A) κυρίου ἃ τό: ἄμεμπτοι ΚΥΥ 4] 
τὸ ἄμεμπτον adCSX, τὸ ἀμέμπτως X 11 Ἤρκει --- 13 δικαιώμ. 7 adkCSX A 
αὐτοῖς -ἰ- τὸν 12 ὁδοῖς ---- 18 δικαιώμ.] ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι κυρίου Y 
18 εἰ μὴ ἄρα — dCX] διότι Κλ, ἐπειδὴ S εἰ---16 δέ " aX ἔστιν 
-Ἔ γὰρ dCX, 4- xai Κλ 14 πάσαις ^ X c- ἐν π. t. ἐντολ. πορ. Κλ 
15 xai δικαιώμασιν nur X οὐκ ἀμέμπτως δέ dSUV] μὴ ἀμ. δέ X, 
καὶ μὴ ἀμέμπτους εἷναι kA 17 Πῶς —19 δέ nur V {ὅτι ἔστι πο- 
ρεύεσϑαι Kr.] ἐπιπορεύεσϑαι V 19 nui — p. 19, 3 γίνηται 2 ἃ 5 19 oui 
— 20 ὅτι — kX4 19/20 ui — τοῦτο 7» D8D' D? 20 αὐτόν] ἑαυτόν U 
μὴ - γὰρ k2] yao X οὐ 4- yàg D*D*D? 


Qt 


10 


in Lucam, Hom. II. 19 


referri: »juste id, quod justum est,| ἂν ἐλέγετο: »δικαίως τὸ δίκαιον 
sequere«. Nisi enim esset justum | διώξῃ, ἐπεὶ καὶ τὸ καλὸν οὐ καλόν, 
aliquid, quod non juste seque- ὅταν μὴ καλῶς γίνηται. [᾿Εχεῖνος 
remur, nequaquam nobis prae-|Óé λἀμέμπτωςς ποιεῖ ὁ μηδενὶ ποιῶν 
ciperetur, ut juste id, quod 1085-} πρὸς ἐπίδειξιν, τὴν τῶν ἀνθρώπων 
tum est, sequeremur. Quando ϑηρώμενος δόξαν, ἀλλὰ πρὸς τὸ ἕν 
enim facimus mandatum Dei οὖ) μόνον βλέπων καὶ ποὸς αὐτὸ τὸν 
in eonscientia nostra vanae glo- σκοπὸν ἰϑύνων. 

riae sorde respergimur, ut pla-|  'Exàv γὰρ ποιῶμεν τὰς ἐντολάς, 
ceamus hominibus, aut alia, quae- ὥστε ἔν τῷ συνειδότι ῥύπον xtvo- 
eunque non placet Deo, boni|óo&íac ἢ ἀνϑρωπαρεσκείας ἢ éré- 
operis causa praecedit, quamvis | oov τινὸς τοιούτου ἔχειν, 

faciamus praeceptum Dei, tamen κἂν δοκῶμεν ποιεῖν τὴν ἐντολήν, οὐκ 
illud »absque querela« non facimus | δἀμέμπτωςς ποιοῦμεν. 

et injuste id, quod justum est, 
sequimur. Difficile ergo est, am- 
bulare »in omnibus mandatis et, ἔργον οὖν ἔστιν πορεύεσϑαι »&v 
justifieationibus | Domini Β581Π6 ταῖς ἐντολαῖς καὶ δικαιώμασι τοῦ 
querelac, secundum testimonium κυρίου ἀμέμπτως. κατ᾽ ἔπαινον 
et laudem Dei in Christo Jesu, ἀποδοϑησόμενον ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ ὃν 
quae reddenda est in die. judicii τῷ ϑείῳ δικαστηρίῳ. 

ab eo, eui »omnes nos mani- 





1f. Deut. 16, 20; vgl. Orig. in Joh. X XVIIT, 13 (S. 405, 1 ff. Preuschen), 
Ambros. in Lucam I, 18 (S. 23, 5ff. Schenkl) 6ff. vgl. Matth. 6, 2 
9ff. vgl. 1 Kor. 4,5 Ὁ Ὁ. ΚΟΥ 10 


1 referretur K 2 — justum esset Clr 3 aliquod B non juste] ' 
injuste K — 4/5 reciperetur Καὶ 9 sordes respergimus BDKe ut]et ut A 
10 aut — quaecunque 7 A] aut alieui pio B, aut aliquapiam ἘΠ (richtig ?), 
aliquapiam K 11 non — Deo — AK] non placent Deo Dmn (placens n), 
non placent E, non placemus B 11 boni —12 praecedit — ABEK 
12 quamvis — ABEK 13 facimus AK tamen] tantum K 14 fa- 
ciamus E 16 ergo - ABEK Ergo hoc diff. est C 21 quae 
-Ἔ laus De 


19, 9—14C€ 19,9 κτλ. D86 and. Text 19, 9—14 - 19,1 δικαίως---2 διώξῃ Y 


1 δικαίως] δίκαιος U, εἴρηται ydo: δικαίως Y 2 διώξῃ V] διώξει U, διώ- 
ἕξεις ekD8eD"D?*LX 4 2 ἐπεὶ --- ὃ γίνηται nur kA 4 μηδενὶ D$] μηδὲν D*D? 
ὃ τὴν — ὃ ἰϑύνων — D*D? 9 ᾿Ε5'απὰν])] ἀλλ᾽ ἐστὶ εἰπεῖν ὅτι ἐπὰν X ᾿Επὰν--- 
ἐντολάς 7 a8 yàg C] οὖν aekLSUV XY 4 10 ὥστε] οὗτοι δὲ S, ἐπειδήπερ a 
ὥστε - μὴ ekCUVXY ὁύπον 4- εἶναι k 1 11 ἢ ἀνϑθοωπαρεσκείας - X 
11/12 ἑτέρου — τοιούτου] ἕτερόν τι φαῦλον S, τινὸς ἄλλου X, ἑτέρου τοιούτου B! 
12 ἔχειν eCX] οὐκ εἶχον aS, — kKUVYA 13/14 — a5] τότε (7 eCVY) ποιοῦ- 
μεν τὰς ἐντολὰς ἀμέμπτως ekCUV Y À 4- 1 δικαίως κτλ. Y 14 ἀμέμπτως 4- ἴσως 
δὲ ἄμεμπτοι ἦσαν, ἐπεὶ xai δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ ϑεοῦ KK? 19 ἄμεμπτον X 

2^ 


10 


20 Origenes 

festari oportet ante tribunal ejus, ut recipiat unusquisque, quae per 
corpus gessit, sive bona, sive mala«. »Omnes enim stabimus ante 
tribunal Deie, ut recipiamus, quod meremur in Christo Jesu: cui 
est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA III. 


(95) De eo, quod scriptum est: »apparuit ei angelus Domini, stans 


a dextris altaris 1ncensic. 


Quae corporalia sunt et sensu | 


carent, ut videantur ab alio, ipsa 
nihil efficiunt, sed tantummodo 
oculus alterius intentus in ea, 
sive voluerint illa sive noluerint, 
videt, quo aciem contemplatio- 


 nemque direxit. Quid enim pot- 


A 
οι 


2 


e 


οι 


est homo aut alia res, quae 
crasso circumdatur corpore, cum 
in praesenti fuerit, facere, ne cer- 
natur? E contrario ea, quae su- 
perna sunt et divina, etiam cum 
in praesenti fuerint, non videntur, 
nisi ipsa voluerint; et in voluntate 
eorum est videri vel non videri. 
Gratia Dei fuit, ut appareret 
Abrahae vel ceteris prophetis, 
non quod oculus tantum cordis 


2f. Róm. 14,10 





Τὰ αἰσϑητά, ἵνα βλέπηται, οὐδὲν 
2: - - 5 e ec M - ^ δ 
&yeoyet, ἀλλ᾽ ὃ oyujc ὀφθαλμὸς τα- 
ϑείς, εἴτε βούλεται τὸ αἰσϑητὸν 


βλέπεσϑαι εἴτε μή, βλέπει αὐτό. 


Οὐ τοιαῦτα δὲ τὰ ϑεῖα, οὐδ᾽ ἐν 
τῷ παρόντι, ὁρώμενα χωρὶς τῆς ξαυ- 
τῶν ἐνεργείας. 


Καὶ γοῦν χάριτι ϑεὸς λῶφϑης τῷ 
᾿Αβραὰμ ἤ τινι τῶν ἁγίων, οὐ τοῦ 
ὀφθαλμοῦ τῆς ψυχῆς τοῦ ᾿Αβραὰμ 


6—"7 Imt 1. 11] 


1 unusquisque — mn perc B 3 Dei] Christi C reci- 
piat A -- unusquisque A meretur A cui — 4 saeculorum 7 B 
4 et imperium 7 € Amen C Explicit omelia secunda AC | 


Explicit KK 6 Incipit tertia de 
z—l(eSb9 d el K 9 ut] ne B 
sed] si B 11 oculis A 

deri A quo] quando CDe, quod* KK 


templationem CDe 
corp. crasso De 1 πὸ —B 
perna CDe 19 etiam] ea De 
241 Abraham BCDe 


20, 8—21, 25 δεῖνι X ἘΣ 


. . ACD (Inc. 4- omelia D) 
intentus 4- fuerit B 


14 direxit] dirigit A, direxerit CDe 
17/18 cernantur D 

τ. 
ceterls - et Καὶ 


6 De 
19 nihil] mihi AEK -4- non A 
13 videt] vi- 
aciem contempl.] in ea con- 

16 — circumd. 
18/19 — sunt su- 
28 gratiae AC (richtig ?) 
25 quod] quo EK 


1πὶ| ues Eom bb BER. 


Abraham in causa fuerit, ut cer- 
neret Deum, sed quod gratia Dei 
ultro se adspiciendam praebuerit 
viro justo. Hoc autem non solum 
;super Deo Patre intellegas, sed 
etiam super Domino Salvatore et 
super Spiritu sancto et, ut ad mi- 


nora perveniam, super Cherubim 


et Seraphim. Fieri enim potest, 
10 αὖ et nune loquentibus nobis as- 
sistat angelus, et tamen, quia non 
meremur, eum videre nequeamus. 
Quamvis enim oculus sive corpo- 
ris sive animae nostrae se ad con- 
15 templandum intendat, nisi sponte 
apparuerit angelus et se viden- 
dum praebuerit, ille, qui videre 
desiderat, non videbit. Itaque 
ubicunque scriptum fuerit: »appa- 
oo ruit Deus« illi vel illi, et ut nune: 
»^apparuit ei angelus Domini, 
stans a dextris altaris incensic, ita 
ut dixi intellege. Sive Deus sive 
angelus Abrahae vel Zachariae, 
95 eum noluerit vel voluerit, aut non 
videbitur aut videbitur. Et hoc 
non tantum in »praesenti saeculo« 
dicimus, sed etiam in (96) futuro, 
eum migraverimus e mundo, quod 
80 non omnibus vel Deus vel angeli 
27 lat., 28f. gr. Gal. 1,4 








21 


μόνου αἰτίου γενομένου τοῦ βλέπε- 
σϑαι αὐτῷ τὸν ϑεόν, ἀλλὰ τοῦ ϑεοῦ 
παρασχόντος ἑαυτὸν εἰς ἐμφανισ- 
μὸν τῷ δικαίῳ, ἀξίῳ γενομένῳ τῆς 

t t . 4 [L1 
ὀπτασίας αὐτοῦ. 


᾿Αλλὰ γὰρ καὶ ἄγγελος, ὅσον οὐ 

4, J , ec - 
βούλεται βλέπεσϑαί τινι ἡμῶν, παρ- 
ὧν οὐ βλέπεται. 

Koi μὴ ϑαυμάσῃς ἐπὶ τοῦ παρ- 
όντος, εἰ ὁ ϑεὸς ϑέλων λώὔφϑης τῷ 
᾿Αβραάμ, μὴ ϑέλων δὲ οὐκ »ὥφϑης 

- - M » 35) κω 
τῷ δεῖνι, καὶ Σἄγγελος ὥφϑης τῷ 
, M M , , » 
Ζαχαρίᾳ, xci μὴ ϑέλων οὐκ ἂν 
δῶφϑης αὐτῷ. 

"AAAà καὶ μετὰ τὸν λενεστῶτας 
λαϊῶνας, ἐὰν ἐξέλϑωμεν, ἴσϑι, ὅτι οὐ 
σαντὶ φαίνεται ὃ ϑεὸς ἢ οἱ ἄγγελοι, 


1causam CD fuit B 2 quo EK 3/4 viro sancto praebuerit B 
6 Domino] Deo A -- et € 8 veniam ABE 9 Seraphin et Cherubin 
BE, Cherubin et Seraphin De, Cherubin et Seraphim A 10 — nobis 
loqu. CDe 11 quia] quod B 12 nequeam.]| mereamur B 14 se — CDe 
17praebuerit - οὐ Dlmr . videre] vere Dlmr 19 fuerate C 20 — ut et De 
ub K 21 apparuerit K ei—kK 22a -—altar. ^ K 24 Abrahami 
(so immer, auch Abrahamo) 1 25 noluerint vel voluerint K —- vol. vel 


nol. e 
21,25 xai—22,295 αὐτοῦ X& 
23, 11—14 e(E!*)U *V* 


29 ἴσϑι --- 30 παντὶ]. Kai ἐπειδὴ οὐ πᾶσιν à 


ἄγγελοι -ἰ- αὐτοῦ aV 


26 — vid. aut non vid. CK 
21, 29 ἰσϑι---22, 8 ϑεόν aW 21, 29—22, 


29 e mundo »» BE 


30 ἢ] καὶ U 


1 


9 


τῷ 


οι 


0 


99 


appareant, quo scilicet et angelos 
et Spiritum sanctum et Domi- 
minum Salvatorem οὖ ipsum 
Deum Patrem is, qui de corpore 


5 exlerit, statim mereatur videre; 


sed ille tantum videbit, qui mun- 
dum habuerit cor et talem se 
praebuerit, ut Dei sit dignus ad- 
spectu. Et quamvis in eodem 
loco sint, qui mundo corde est, 
et is, qui adhue aliqua sorde 
respergitur, unus loeus nec no- 


cere quem poterit nec juvare, 


quia, qui mundum cor habuerit, 
Deum videbit, qui autem non 
talis fuerit, id quod alii cernitur 
non videbit. Tale quid mihi in- 
tellegendum et de Christo, quando 
in corpore videbatur, quod non, 
quicunque eum videbant, pote- 
rant videre.  Videbant quippe 
tantum corpus illius, secundum 
vero quod Christus erat, eum 
videre non poterant. Porro dis- 
cipuli eum videbant et magnitu- 
dinem divinitatis illius contem- 


6f. 14f. vgl. Matth. 5, 8 


1 quo] quod BCDEe, quos K 
— vid. mer. B 





8tt. 


et Kk 
6 sed ABEKn] et CDlmr 


Origenes 


ἀλλὰ ἕκαστος vOv βλεπόντων τῷ 
καϑαρὰν ἔχειν καρδίαν καὶ παρε- 
, ^ A] ^7 i] ' 
σκευάσϑαι πρὸς τὸ βλέπειν τὸν ϑεὸν 
ὄψεται τὸν ϑεόν. Καὶ év τῷ αὐτῷ 
τόπῳ δύο, ὁ μὲν καϑαρὰν ἔχων καο- 
δίαν, ὃ δὲ ἐβδελυγμένην" 


ὃ μὲν ὄψεται, ἐπεὶ οὐκ ἕν τόπῳ 
βλέπεται. ὁ ϑεός, ἀλλὰ καϑαρᾷ πκαρ- 
δίᾳ, ὁ δὲ οὐκ ὄψεται αὐτόν. Οὕτω 
γοητέον καὶ ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ. 

Μὴ yào οἴου, ὅτι πάντες οἱ βλέ- 
ποντες Χριστὸν ἔβλεπον. 

ἼἜἜβλεπον Χριστοῦ σῶμα, Χρι- 

M , 5, e , - 5 
στὸν δέ, καϑ' ὃ Χοιστός ἐστιν, οὐκ 
ἔβλεπον. ᾿Εβλέπετο δὲ ὑπὸ μόνων 

- 5» ἘΠ yl , A] , Ü - ^, 
τῶν ἀξίων βλέπειν τὸ μέγεϑος αὖ- 
τοῦ. 


vgl. Matth. 24, 40 


4 qui 52 3 videre — E 
8 — dignus Dei sit e, Dei dignus 


sit D 9 Et DEe :Ξ- ABCDK 10 sint] sit De sint 4- is AB, 
J-his Καὶ 11 his K 13 quempiam De potuerit E 14 — cor 
mundum A 15 — videbit Deum BEK Deum ^A non r 
16 alii CDEKe]aliis A, abalioB — cernitur ABCEJ] cernunt DKe 17 mihi] 
c et E 17/18 intellege ABEK 18 et — Ar Christo --qui De 
quando] quondam CDe 19 — videb. in corp. IK non]nunc K 33 vero 


-- hoe CDe, hoc vero Καὶ 
— illius divin. C 


5 ἀλλὰ] εἰ μὴ a 


95 — videbant eum BEK 


26 illius] ejus BE 


ἕκαστος — ὃ ϑεόν)] τοῖς καϑαρὰν ἔχουσι τὴν καρδίαν 


καὶ ἀξίοις τοῦ βλέπειν aeUVW (καὶ --- βλέπειν 7» a | τὴν 7» Aa | ἀξίοις] ἁγίοις V, 


ἀξίως U) 
ἄγγελος κυρίου a (ὁ ἄγγελος a) 


6 καρδίαν —- ἦν δὲ ὃ Ζαχαρίας τοιοῦτος, διὰ τοῦτο ὥφϑη αὐτῷ 


σι 


10 


[rv] 
e 


in Lucam, Hom. III. 93 


plabantur. Propter quod puto et ad Philippum, deprecantem atque 
dicentem : »ostende nobis Patrem, et sufficit nobisc, respondisse Sal- 
vatorem: »tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me ? 
Philippe, qui videt me, videt et Patrem«. Neque enim Pilatus, qui 
videbat Jesum, intuebatur Patrem nec proditor Judas, quia 
nec ipse Pilatus nec Judas Christum, secundum hoe quod 
erat Christus, videbant, nec multitudo, quae coartabat eum. llli 
tantum videbant Jesum, quos adspectu suo dignos arbitrabatur. 
Laboremus ergo et nos, ut et impraesentiarum nobis Deus appareat 
— sanctus quippe scripturarum 
sermo promisit: »quoniam in-| Μπηγγείλατο δὲ καὶ 9) γραφή; 
venietur ab his, qui non tentant |»óri εὑρίσκεται τοῖς μὴ πειράζου- 
eum, apparet autem his, qui non σιν αὐτόν, ἐμφανίζεται δὲ τοῖς μὴ 
sunt increduli in eum« — et in ἀπιστοῦσιν αὐτῷς. 

futuro saeculo non abscondatur a 
nobis, sed videamus eum »facie ad 
faciem« et habeamus fiduciam 
(97) bonae vitae fruamurque 
conspectu omnipotentis Dei in 
Christo Jesu et Spiritu sancto: 
cui est gloria et imperium in 
saecula saeculorum. Amen. 





21f. Joh. 14, 8. 9 £41 vol C Elton 5 (0.8: 767) * vgl. Mark. 
5, 24, 3l 111. Weish. Sal. 1, 2 16f. 1. Kor. 13, 12 


1/2 — die. atque deprec. C 3/4 me? Philippe] me, Philippe? AK 
4 vidit (2 x) CE 9 intuebantur Καὶ intueb. patrem] et patrem 
videbat C ' 7 coartabat] cohortabatur K 8 arbitrabatur] esse scie- 
bat De 9 Deus] Dominus ὦ 10/11 — sermo seript. B 11 quo- 
niam] quod e 11/12 inveniatur ABEK 12 ab — E 13 eum] 
illum € appareat ABEK 15 saeculo 7 De 18 — vitae bonae C 
20 Jesu - Domino (nostro A) AK et] cum A 22 Amen C Ex- 
plieit omelia tertia AC, Explicit K 


23, 11—14 4- (Hom. IV) 24, 6 ex— 8 προαγγ. X$ 


11 'Emjyy.— 12 ὅτι 7 eUV 123 &)0oíox. 4- γὰρ eUV 14 αὐτῷ eUV, 
αὐτὸν X 


οι 


Origenes 


HOMILIA IV. 


De eo, quod scriptum est: »Ne timeas, Zachariae, usque ad eum 
locum, ubi ait de Joanne: »praecedet coram ipso in spiritu et 
virtute Heliae«. 

Διὰ συγκαταβάσεως λὥφϑη ὁ ἄγγελος« τῷ Ζαχαρίᾳ, οὐδὲ yao φϑαρ- 
τοῦ σώματος ὀφϑαλμοῖς δύναταί τις ἰδεῖν ἄφϑαρτον σῶμα: »éx δε- 
£ubv« δὲ γὥφϑη ἑστὼς ὃ ἄγγελος τοῦ ϑυσιαστηρίους, ὅτι αἴσια αὐτῷ 
ἤμελλε προαγγεῖλαι: »τοῦ ϑυσιαστηρίου«. δὲ »τοῦ ϑυμιάματος« εἶπεν, 


Zacharias, cum angelum vidis- 
set, expavit. Nova quippe facies 
humanis obtutibus se praebens 
turbat mentem animumque con- 
sternat. Unde angelus, sciens 
hanc humanam esse naturam, 
primum fperturbationi medetur, 
dicens: »noli timere, Zacharia«, 
et trepidantem refocillat novo- 


2—4 Luk. 1, 13—17 


6—8 vgl. 


ἐπειδὴ ἦν καὶ ἕτερον ϑυσιαστήριον 
χαλκοῦν τὸ τῶν δλοκαρπωμάτων. 
» Evapáy0n«, δέ φησιν, »Zaya- 
οίας iócv«: ξενίζουσα yàg ὄψις av- 
ϑρώπῳ φαινομένη ovx ἔστιν αὐτῷ 
ὑπομονητή: ὅμως ἐπιστρέφει αὐτὸν 
ἀπὸ τῆς ταραχῆς ὁ ἄγγελος εἰπών" 
^u) φοβοῦ, Ζαχαρίας καὶ ἄνα- 
κτᾶται αὐτὸν διὰ τοῦ εὐαγγελίζε- 
σϑαι τὴν γέννησιν ᾿]Ιωάννου λέγων" 
»ἠκούσϑη ἡ δέησίς σους. 


Ambros. im Lucam I, 28 (S. 28, 9 ff. 


Schenkl) 9 f. vgl. Lev. 5, 10 

1 Incipit omelia IV. de .. ACD (omelia Ὁ» CD) 2 eum 7 Ar 3 de 
— ipso 7 ABEK praeced. — ipso — € 4 Eliae K 11 — cum 
ang. Zach. A 13 — se obtut. BEK 16 — esse human. CDe 17 per- 


turbationem D 

24, 5—19 dCW 
- (Hom. IV) 24, 6 ix — 8 ngoayy. X. ξ 
24, 11—19 U*VX 


9 ὁ eS τ δέ 4- φησιν ὃ 


19 trepidantem] trepiditatem mn 
24, 5—19 4- 25, 19—25 S 


(Hom. III) 23, 11—14 


24, 8 100—10 D?*Z 24, 8 700—19 à 


ὥφϑη --- 8 ϑυσιαστ.] ἑστὼς τοῦ vo. 


ὥφϑη ὁ ἄγγ. X 58 t00 7 S8 ὅτι] ἐπεὶ X. 8 ἔμελλε SX. προ- 
αγγέλλειν X. 8 00! —10 — dC τοῦ! — τοῦΞ] ϑυσιαστήριον δὲ D? τοῦ" 
— εἶπεν] διὰ τί εἶπεν τοῦ ϑυσ. τοῦ ϑυμ. Ζ 9 ἐπεὶ D? c καὶ 
ἕτερον ἦν D? ϑυσιαστ. 7 D? 10 χαλκοῦν — ὃ χαλκ. ϑυσιαστ. Z 
τὸ 5 aD?Z καρπωμάτων ε)5Ζ 11 'Erao. — 12 ἰδών "» UV δὲ 2 W 
δὲ -Ἐδα φησιν » aeCcsw Zay. -ἰ- καὶ τὰ ἑξῆς 8 11/12 Ζαχ. 


ἰδών] καὶ ἐφοβήϑη ὃ 


12 ἰδών — aX 


ἰδών J- ἐπειδὴ W, -ἰ- διότι ὃ 


ἰδών -ἰ- »καὶ ó φόβος ἐπέπεσεν ἐπ᾽ αὐτόνε ἃ (» Alal) 4- ἐπειδὴ a, 4- διότι 


ΑἸ1αϊ 
φορητὴ W 
15 ταραχῆς -ἰ- τὸν Ζαχαρίαν adCSV 
εἰπών — 16 Ζαχαρία nach 17 αὐτὸν aW 


- SWX 


γὰρ — asW 


18 αὐτῷ 7» adCSUVW 
ἀλλ ὅμως adCSUVW] ὅϑεν Kr.? 


15 τῶν ταραχῶν aS 


17 διὰ ---- 19 cov » adCSUVW 


14 ὑπομονητικὴ U] 
αὐτὸν 7 adCSUV, dafür 
ὁ ἄγγελος 22 X 
εἰπών 4- αὐτῷ aUV 16 Zayaoía 


18 γένεσιν X 


1 


τὸ 
οι 


οι 


e 


οι 


in Lucam, Hom. IV. 25 
que laetificat nuntio inferens: »exaudita est oratio tua, et uxor 
tua Elisabeth pariet filium, et vocabis nomen ejus Joannem; et 
erit tibi gaudium et exultatiov. Quando justus quis oritur in 
mundo et stadium hujus vitae ingreditur, ministri nativitatis 


; illius 


ejus laetantur et se in sublime 
efferunt. Quando vero ille nas- 
eitur, qui malae vitae praepara- 
tus est, et quasi ob poenas in er- 
gastulum relegatur, minister con- 
sternatur et concidit. Vis exem- 
plum aecipere sancti viri, cujus 
omnis fructus in laude sit? Vide 
Jaeob duodecim genuisse mares, 
qui omnes populi Dei et partis 
patriarchae | et principes 
exstiterunt: in his omnibus Jacob 
laetabatur pater, sicut et nune 
de Joannis nativitate cunctis 
gaudium nuntiatur; et qui semel 
ob utilitatem aliorum ad libero- 
rum opera descenderit et se volu- 
erit huie ministerio mancipare, 
obseeret Deum, ut talis e filiis 
suis ingrediatur saeculum, super 
(98) cujus nativitate laetior sit. 


10 Ri. 13, 22 





14f. vgl. Deut. 32,9 


|"Ezetórj πάντες oí ὁρῶντες ἀγγέ- 
λους ἐφοβοῦντο, μήπως ὡς μέλλον- 
τες λαβεῖν αὐτῶν τὰς ψυχὰς παρε- 
ληλύϑεισαν, ὡς καὶ ὃ Μανῶέ φησιν, 
διὰ τοῦτο λύων αὐτοῦ τὴν ἀγωνίαν ὁ 
ἄγγελος εἶπεν τό" »μὴ φοβοῦτ" οὐ γὰρ 
μόνον οὐ τελευτᾷς, φησίν, ἔνϑα λύπη 
καὶ δάκρυα, ἀλλὰ καὶ ζῇς καὶ vex- 
γοποιεῖς xai»yaodà μεγάλη ἔσται σοι" 
»γεννήσει. γάο ;σοι υἱὸν ἣ "EA 
cáfer«, οὗ οὐ γέγονε »μείζων ἐν 
γεννητοῖς γυναικῶν«. Εἶτά φησιν" 
»ΠΟολλοὶ ἐπὶ τῇ γεννήσει αὐτοῦ χα- 
οήσονται«. Εἰ γὰρ καὶ μὴ πάντες 
"Ιουδαῖοι, ἀλλὰ »πολλοὶς ἐχάρησαν 
ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τοῦ προδοόμου διαγ- 
γέλλοντος τὴν τοῦ σωτῆρος ἐπιδη- 
μίαν, τὴν πάντων ἡμῖν γεγονυῖαν 
τῶν ἀγαϑῶν πρόξενον. ] 


171. Luk. 7, 28 


2 Johannem Κα 3 — gaudium tibi BCE ine 4stad.] gaudium* D 
(spáte Korr.) — 5/6 —efferuntinsublime De — 8 poenas] pennas D 9 rele- 
catus CDe 120mnes...sint Καὶ 14et— 15ilius 5B . 14partis] patres 
AK, fratres E 15 princeps A 16/17 —laetab. Jacob ABEK 17 sicut] 
sie ABK — 19nuntiantur? Κα 23Deum]Dominum A  23talis— filiis talis 
K(!  efilissuis]eifilius De, desefilius B — 24ingred. --in K, 25 nativi- 
tatem EK laetior]laetus AB laetior sit] laeti sunt omnes K, laeti sint E 


25, 1—25 d (Et! τοῦ αὐτοῦ — Orig.) S 
25,18 Eita—21,3 X € 


8 ὡς — 10 παρεληλ.] ἀποϑάνωσιν ὃ 


und 18 Zíra—25 C: 2 Scholien 
4 'Ezaór»-4- γὰρ ὃ 


25, 7—26, 6 W 2r res 


9/10 παρελη- 


λύϑασιν d 11 διὰ τοῦτον S 18 φησίν C 22 dsSW λύπαι C 
14 ζήσῃ 5. 14/15 τεκνοποιήσεις S 16525 18 γυναικῶν 4- ἄλλως 
τε" οὐκ ἀνακο λούϑος — τέξῃ υἱόν C 18 Εἶτά φησιν dCW] Kai X. Eird — 
χαρήσ. S 19 Πολλοί - φησιν X. 20 yàg]ó2 S —márvvec -- oi CS. 21 ἀλλὰ 
πολλοὶ 7 S 22 παρουσίᾳ] γεννήσει S 22/23 διαγγ.] διαγγέλλειν μέλλοντος S 


29 τὴν --- ἐπιδημ.] ἐπιδημεῖν τὸν σωτῆρα X 
σαν S, -ἰ ἐμφαίνων δὲ ---- κυρίου W (auch a! 
ug 0 


ἐπιδ. -- ἀλλά γε οὐκ ὀλίγοι éyáon- 
24/25 rjv? — πρόξενον nur C 


10 


15 


26 


Seribitur ergo de Joanne: »erit 
magnus in conspectu Dominic. 
Hoc, quod dicitur: »erit magnus 
in conspectu Dominic, magnitudi- 
nem animae Joannis ostendit, quae 
oculis Dei pateat; «et» est aliquid 
minus, quod proprie in animae 
virtute conspicitur. Ego ita in- 
tellego et illud, quod in evangelio 
dicitur: »nolite contemnere unum 
de minimis istisc, qui in ecclesia 
sunt. »Minimus« ibi ad distinctio- 
nem majoris intellegitur. Non 
mihi praecipitur, ut eum, qui gran- 
dis est, non contemnam, quia non 
potest contemni ille, qui grandis 
est, sed dicitur mihi: »ne contem- 
nas unum ex minimis«. Ut autem 
sclas, quod »minimus« et »parvus« 


50 non fortuito dicatur, sed cum ea 


ratione, quam posuimus, scerip- 
tum est: »quicunque scandaliza- 


verit unum de minimis istisc. 
9f. Matth. 18, 10. 22f. Matth. 
1 ergo de Jo. scrib. A ergo 


erit 2BEK 6 Dei] Domini C 





pateat] postea ABE 


Origenes 


To δὲ εἰπεῖν" »ἔσται uéyac« μέ- 
γεϑος ἐμφαίνει τῆς ᾿]Ιωάννου ψυχῆς, 
καὶ μέγεϑος βλεπόμενον ὑπὸ τοῦ 
ϑεοῦ. "ἔστι γάρ τι μέγεϑος ψυχῆς 
κατ᾽ ἀρετήν, ὅ ἔστιν ὁρώμενον κυ- 
oí, καὶ ἔστι τις σμικρότης ψυχῆς. 


᾿Εγὼ οὕτως ἀκούω τοῦ ἔν τῷ 
εὐαγγελίῳ" »ui) καταφρονήσητε ἕνὸς 
τῶν μικοῶν τούτων, τῶν £v τῇ &x- 
κλησίᾳ. 

»Muxoor« γὰο ἐκεῖ τὸν ἐναντίον τοῦ 
μεγάλου λέγει, οὐ χρείαν ἔχων &vro- 
λῆς περὶ τοῦ μεγάλου, ἵνα καὶ τοῦτο 
εἴπῃ οὐδὲ γὰρ καταφρονεῖται ὃ 
μέγας. 


Ὅτι δὲ »ó μικρὸς« οὗ τυχόν ἔστι, 
δῆλον ἔκ τοῦ: »ὃς ἂν σκανδαλίσῃ 
ἕνα τῶν μικρῶν τούτων. 


18: Ὁ: 


ἘΞ 3 Ηοο---4 Domini 7 CDe 


et e — alle Hss 


est — e 8 Ego ADEKr] Ergo BClmn 10 unum — Καὶ 12ibi — 
A] vero K 13 Non] à Καὶ 15 non — CDe 18 ex] de ABK 


adtem] enim B 


19 quod] quo E 


26, 1—27, 3 b*ekmLU *V 7 26, 1—06 -ἰ 27, 4—906 d (E! τοῦ zovooor.) C 

vor 1: Τὸ μέγας ἐπὶ ᾿Ισαὰκ xai Μωσέως εὑρόντες (-- xai d) νῦν ἐπὶ ᾿Ιωάννου 
φαμὲν dC (Τὸ ---- μέγας X] 7» beUV/ér τούτοις kmL) Τὸ — μέγεϑος αΟ 
2 ἐμφαίνει — 4 ϑεοῦ] ὅτι ἐμφαίνει οὐ τὸ βλεπόμενον dC ὃ xai μέγεϑος 75 X 
βλεπόμενον] μεγαλυνόμενον K? 4 ἜἜστι--- 5 ἀρετήν] ἀλλὰ τὸ τῆς ψυχῆς τὸ 
«ar ἀρετήν dC τ ΞΞΊΩ μέγεϑος 4- xai X ὅ 6 — - κυρίῳ nur dC 
6 xai ---ψυχῆς 7 αὖ 8 ᾿Εγὼ — 22 δῆλον —— km ᾿Εγὼ --- ἀκούω] οὕτως 
ἀκουστέον X. 10 μικρῶν eUV X] σμικοῶν b τούτων 7 UalA τῶν" 
—b4 18 o? — 16 μέγας 7» beUV 4 21 ὃ μικρὸς] σμικρὸς V, οὐ μικρὸς ελ. 
οὐ τυχὸν Kl. Kr.] ὅ τυχὼν alle Hss (richtig ?) “ὦ ὁ τυχ. ὃ μικρὸς (od. Variant.) 
bekmLV λ 22 ἐκ τοῦ] κατὰ τὸ km 23 μικοῶν emUV X] σμικρῶν C 
τούτων -- ἤγουν τῶν τυχόντων km 


10 


- 
οι 


in Lucam, 


»Minimus« scandalizatur, grandis 
scandalum non potest sustinere. 
Sequitur de Joanne: »et Spiritu 
sancto replebitur adhuc de utero 
matris suae«. Et nativitas Jo- 
annis plena miraculo est. Quo- 
modo enim Domini nostri et Sal- 
vatoris adventum  Archangelus 
nuntiavit, ita et Joannis ortum 
Archangelus nuntiat. —»Spiritu 
sancto replebitur adhue de utero 
matris suae«. Populus Judae- 
orum (99) facientem Dominum 
nostrum »signa atque portenta« et 
curantem infirmitates eorum ne- 
quaquam videbat; Joannes vero 
adhue in matris utero constitutus 
exsultat et teneri non potest, et ad 
adventum matris Jesu de utero 





Hom. IV. 27 
Μέγας yào οὐ σκανδαλίζεται: 

5 5 c , 1 , 

ἀλλ ὃ μέγας παντὸς σκανδάλου 


κρείττων ἐστίν. 

||O? πᾶς δὲ μέγας εὐδόκιμος, ἀλλ᾽ 
ὁ δένώπιον κυρίου μέγας, 
ἔστιν ὁ δίκαιος καὶ πιστός. 


τοῦτ᾽ 


Ὃ μὲν οὖν λαὸς οὐκ οἷδε τὸν 
σωτῆρα ἤδη ποιοῦντα »σημεῖα καὶ 
τέραταζς. ὃ δὲ 
κοιλίᾳ τῆς μητρὸς ὧν σκιρτᾷ, ἡνίκα 
ἦλϑεν ἣ μήτηρ ᾿]ησοῦ. » Ιδοὺ ydo«, 
φησίν, γὡς ἐγένετο 0 ἀσπασμιίός σου 
εἰς τὰ ὦτά μου, ἐσκίοτησε τὸ βοέ- 
φος ὃν ἀγαλλιάσει ὃν τῇ κοιλίᾳ 
μους. Πνεῦμα οὖν ἅγιον εἶχεν ἔτι 
ἕν τῇ ΠΣ τῆς μητοὸς ὧν ὃ ᾿]ωάν- 


᾿]ωάννης ἔτι ἔν τῇ 


gestit erumpere. »Eocece enimc,l»vpc. 

10ff. gr., 12ff. lat. vgl. Joh. 4, 48; Luk. 5, 15 141f. gr., 20ff. lat. 
Luk. 1, 44 

1 Minim.] minus Κα 1/2 — scandalum grandis C 2 — non pot. scand. e 
4 de] ex A 6 miraculo est] miraculis B 4 οὐ] ac mn 9 nun- 
tiat BE eir PSU 10 nuntiat - et A 16 videbat| credebat BE 


17 — utero matris De 
19 Jesu] Domini A 


27, 4—20 4-28, 9—16 X & 
Scholion (E!: τοῦ Xovoootóuov)] 
27, 10—20 4- 28, 9—16 U 27, 12 


1 Μέγας — σκανδαλίζεται 7 X 
ἐστίν 7 km παντὸς X 
κυρίου. 
τῶν εἴρηται 1, 
-- ei καὶ φαίνεταί τισι τοιοῦτος D$. - 
- 3 Zeilen Jis ἢ 
pO ἔτι -ἰ γὰρ € 


13 τῆς μητρὸς nur C 


p e € 
18 ἔσχεν 
19 ὧν — V 


'[óo0 — 16 μου » X 
fy BUM ἔτι 


18 et!] nec € 
20 gestit] seticienti (se vincienti ?) (marg. — quaerit) Κα 


c- xot(tt. σκανὸ. X. 
ἰδοὺ καὶ ἐνταῦϑα »ἐνώπιον κυρίους λέγει, ὥσπερ xai περὶ τῶν τεκόντων αὐὖ- 
4 πᾶς δὲ] γὰρ πᾶς dW, -Ἑ λεγόμενος D$ 
9 μέγας "5Χ 
10 οὖν "" eV 
τῇ ΟΣ ΣΝ 
πνεύματος ἁγίου ἕν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς 
ἐλϑούσης τῆς μητρὸς τοῦ κυρίου πρὸς τὴν E λισάβετ ἐσκίρτησεν ἕν 
ὧν 4- πνεῦμα ἅγιον ἔσχεν" 
— 14 ᾽7ησοῦ] ἐλϑούσης τῆς μητρὸς nooo X 


4D 


et teneri] etenim De non Ὁ 


277, 4—6 dW [in e. zusammengesetzten 


27, 10—18 μου e 27,10—20 E?V 


0—18 μου αΟἿ 


δ 41} 6] ó1ydp X. 2/9 ἀλλ“ 


3 ἐστίν -ἰ- ἐνώπιον τοῦ 


εὐδόκιμος 
6 καὶ πιστός “- X, πιστὸς 
11 ἤδη — eUV 11/12 xai τέρατα 

ó — 16 μου] ἐπλήσϑη δὲ (— WA) 
αὐτοῦ ( 4- ὑπάρχων ὁ ᾿Ιωάννης aA), ἡνίκα 
ἀγαλλιάσει aW 7. 
διὸ xai C ἡνίκα 
14 ᾿]ησοῦ — ἀσπάσασϑαι τὴν 
16/17 — ἐν ἀγαλλ. τὸ βοέφ. CE!UV 
ὧν Χ τῆς — 19/20 ᾿Ιωάννης 7 X 


οι 


Θ 


28 


ait Elisabeth, »ut facta est saluta- 
tio tua in aures meas, exsultavit 
in gaudio infans in utero meoc. Ad- 
huc in utero matris erat Joannes 
et jam Spiritum sanctum habebat. 
Non enim illud principium erat 
substantiae ejus atque naturae. 


Deinde scriptura loquitur, quod 


»plurimos filiorum Israhel con-. 
vertet ad Dominum Deum ipso- 


rum«. Joannes »plurimos« conver- 
tit, Dominus autem non plures, 
sed omnes. Hoc opus illius est, ut 
omnes convertatad Deum Patrem. 








Origenes 


lO λόγος αἰνίττεται, ὅτι σχεδὸν 
εἰπεῖν οἱ Ιουδαῖοι πάντες ἦσαν ἐκ τῆς 
0000 πλανηϑέντες τοῦ νόμου καὶ ócu- 
βόμενοι περὶ »ἐντάλματα καὶ διδα- 
σκαλίας ἀνϑρώπωνς, ἐξ ὧν »πολλοὺςς 
ἐπέστρεψεν yj διδασκαλία ᾿]Ιωάννου 


5 , i] » di i] ^ , M A 
| ἐπὶ τὸν Χοιστὸν τὸν κύριον καὶ ϑεὸν 


τῶν ὅλων, ὅς ἔστιν ἣ ἀληϑὴς ὁδός. | 

Αὐτὸς μὲν οὖν »πολλοὺς« λέγεται 
»ἐπιστρέψαις. Ο μὲν ᾿]ωάννης »πολ- 
λοὺς τῶν υἱῶν ᾿]Ισοαὴλ ἐπέστρεψε 
πρὸς κύριον τὸν ϑεὸν αὐτῶνς, κατὰ 
τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ó δὲ κύριος 
ἡμῶν ᾿]ησοῦς Χριστὸς πάντας ἐφώτι- 
σεν εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀληϑείας. 
Τοῦτο γὰρ αὐτοῦ τὸ ἔργον ἐστίν. 


| Δέγεται δυνάμεις“ Πλίας 0 ᾿Ιωάννης καὶ ὧς πρόδρομος γεγονὼς τῆς πρώ- 

της τοῦ Χριστοῦ παρουσίας, ὡς καὶ 0 Θεσβίτης τῆς δευτέρας, καὶ ὡς ἀσκη- 
τὴς καὶ ὡς παρϑένος καὶ ὡς £v ἐρήμοις τὰ πολλὰ διάγων καὶ ὡς πεπαόῤη- 

(2 f.gr. vgl. Weish. Sal.5,6 4f.gr.Mark. 7,7; Jes.29,13 6ff.vgl. Rufin v. Aqui- 
leja, Apologia in Hieron. II, 272 (PL 21,606): ubi dicis, quod »non erat hoe prin- 
cipium substantiae eius«, de tuo addidisti: »atque naturae«. 8gr.vgl. Joh. 14, 6 

2 auribus meis BK 31i1n! De infans C 4 “- matris utero 
CDe 5 habebat] aeceperat CDe 7 substantia E natura E 
9 Deinde] De hine B, Unde K, De quo C, De qua De quod 7 ABEK 
10 converteret CD 14 est ^ CDe 15 Deum] Dominum K 

28, 1—16 dC 28, 10 *0—13 - 1—8 4- 13—16 S 28, 9—16 aLV *Z 
28, 17—29, 16 -- 21—30,5 ΧΕ 28, 17—29, 16 dCS 

3 ἐξ --ὃ ὁδός S 7 τὸν---ὃ ὁδός nur C — d 
στρέψαι nur X 10 Καὶ ᾿Ιωάννης μὲν à Καὶ ó adCS 
pax *O —"'Ioavv.] ᾿Ιωάννης μὲν U, Ὃ ᾿Ιωάννης μὲν οὖν V S zuerst 
10 *O— 13 φωνήν, dann (1—3 καὶ! 7) 3 ῥεμβομένους ---- ὃ ἀνθρώπων 11 τῶν 
—13 φωνήν — UV τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ ΞΟ. υἱῶν ᾿Ισραὴ 1] Ιουδαίων S &xéaro.] 
ἐπιστρέψαι φησὶν (Ὁ 12 πρὸς---8 φωνήν "α΄ αὐτῶν] ἡμῶν να κατὰ --ϑφω- 
νήν Ss 13 ἀγγέλου] εὐαγγελίου a! ὁὅ---Ἰὅ ἀληϑ.] ὁ δὲ κύριός μου πάντας UV X. 
14 ἡμῶν --- Χοιστὸς 7» (ΟΝ ὁ Χριστὸς αἱ 14 ἐφώτ. — 15 ἀληϑείας » dCS 
10 — τὸ ἔογον αὐτοῦ dCSUV. LO 2» VEN: c- ἔστιν αὐτοῦ τὸ £oyov S ἐστίν 


9 Αὐτὸς — 10 ἐπι- 
Ὃ μὲν ----18 go- 


ἜΣ. ἐστίν" -τ- χκαὶ πολλοὺς τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ ἐπιστρέψει πρὸς κύριον τὸν ϑεὸν αὖ- 
τῶνε U 17 Λέγεται --- καὶ] Οὐ μόνον δὲ X, 7j &v τῷ ]ωάννῃ καὶ τοῖς ἀποστόλοις 


οὖσα ἦν" λέγεται δὲ καὶ ᾿Ιωάννης δυνάμει ᾿Πλίας ὃ πρόδρ.---- 8 τοῦ] γεγ. τοῦ πρώ- 
της πρόδρομος ὃ γεγονὼς 2 X 1800 Χριστοῦ »Χ 17—p.29, 1] Z (τοῦ 
αὐτοῦ: Συμεῶνος})}: ὥσπερ ó Θεσβίτης “Πλίας τῆς δευτέρας ἔσται παρουσίας Xor- 
στοῦ πρόδρομος, οὕτω καὶ ᾿Ιωάννης τῆς πρώτης γέγονεν 18 ὡς καὶ] καϑὼς 
δευτέρας -- λέγεται ἕν δυνάμει ᾿Πλίου ὃ ᾿Ιωάννης X δευτέοας -- ἀλλὰ 
18 καὶ .----29, 8 Ἡλίας "ὃ 19 oc! X πεπαῤῥησιασμ. 7 X 


Pa 


X 
X 


10 


15 


in Lucam, 


»Et praecedet coram Christo 
in spiritu et virtute Heliae«. 
Non ait: in anima Heliae, sed: 
»in spiritu et virtute Heliae«. 
Fuit in Helia virtus et spiritus, 
sicut in omnibus prophetis, et se- 
eundum dispensationem corporis 
in ipso quoque Domino Salvatore, 
de quo post paululum ad. Mariam 
dieitur: »Spiritus sanctus super- 
veniet in te et virtus Altissimi 
obumbrabit tibic«. Spiritus ergo, 
qui fuerat in Helia, venit in 
Joannem, et virtus, quae in illo 
erat, in hoe quoque apparuit. Ille 
translatus est, hic vero praecursor 
Domini fuit et mortuus est ante 
eum, ut et ad inferna descendens 
illius praedicaret adventum. Ego 
puto, quod sacramentum (100) Jo- 
annis usque hodie expleatur in 
mundo. Quicunque crediturus est 
in Christum Jesum, ante spiritus 
et virtus Joannis ad animam illius 


1ff. vgl. Comm. in Matth. tom. XIII (III, 213, 2ff. Lomm.) 


1 praecedat IK 


— venit] fuit in Helya venitque B 
nem BEK, Joanne ACDe 
19 — praedic. illius C 


Chr. AK Jesum -- praecurrit De 





Christo] ipso e 
10/11 superven. — te] veniet super te AC 


16 vero ^ EK 
21 hodie] nune K 


Hom. IV. 29 
/ 5 U e ’ 
σιασμένως ἐλέγχων τοὺς ἁμαρτάνον- 
- AUS L4 A] M 
τας βασιλεῖς ve καὶ ἰδιώτας. Zo καὶ 
εἰκότως ἔκλήϑη δυνάμεις “Ηλίας" 
ἘΣ , iJ 5 ^ - Á, A DEDI /, 2 
οὐ γὰρ &vapyet πράγματι ἣν ίας 
ὁ ᾿Ιωάννης, ὥς φασιν οἵ μετεμψύχω- 
σιν δοξάζοντες, λέγοντες, ὅτι ἣ ψυχὴ 
Πλίου sig ᾿Ιωάννην ἤλϑεν.] 

Οὐ γὰρ ἐν ψυχῇ HA(ov« φησίν 
— 00 γὰρ ἦν μετεμψύχωσις --- ἀλλ᾽ 
»év πνεύματι καὶ δυνάμει ᾿Πλίους. 
Ἤν γὰρ ἐπὶ τὸν ᾿Πλίαν πνεῦμα 
καὶ δύναμις, εἴτ᾽ οὖν πνευματικὸν 
χάρισμα, ὥσπερ καὶ ὃπὶ ἕκαστον 
τῶν προφητῶν. TO οὖν πνεῦμα, 
ὅπερ ἦν ἐν Ἡλίᾳ, γέγονεν ἐν ᾿]ω- 
im. 

I4 Av καὶ ὁ ᾿“Πλίας οὔπω ἀπέ- 
ϑανεν, καὶ οὐ δυνατόν, οὐδὲ κατὰ 
τὸν ἐκείνων λόγον, μίαν ψυχὴν ἐν 
ἑνὶ καιρῷ &v δύο σώμασιν ἐνεργεῖν. | 

IE: - 5 4 τὰ ^ 2 

κεῖνος ἀνελήφϑη, οὗτος δὲ πρό- 
δρομος γέγονε τοῦ σωτῆρος. 

ZA 5 A “- M] ^ 

| οὐδὲ τοῖς πρὸς μετεμψύ- 

, Ml [35-2 5$ 
yocw βουλομένοις τὸ ῥῆμα βιάζε- 


1011. Luk. 1,35 


3 ait] ut C Heliae] illiuse Καὶ 
12 obumbravit EK 13 qui 

in — venit — De 14 Iohan- 
18 et AEK  BCDe 
expletur A 28. — Jesum 
ante J- eum n 24 anima Ια 


29, 8—16 -4- 21—22 - 30, 11—14 UVY 


τοὺς Σ᾿ 
πραγμ.] ἐνεργείᾳ dCS 
14 Ἡλία dCS 
“φησιν «Πλίου X 
εμψ. nur X 11 yàp — UVY 
ua  dCSUVY 
18 οὐδὲ — 8 


2 Διὸ ---- δυνάμει] 


τὸν 


19 ἐκείνων 7 S 


ὅ ὁ ᾿Ιωάννης ^ SX 
c- ἦλϑεν εἰς ᾿Ιωάνν. C 
“Ηλίου - SUV 
“Πλίαν] αὐτὸν X. 
13 ἕκαστον C] ἑκάστου dY 
λόγον 4 


Δυνάμει οὖν éxAnün X 4 évapy. 
59|6 — δοξάξζ. μετεμψ. X 

8 'Hiíov —10 πνεύματι — V 
φησ. - UVY 9 οὐ — μετ- 
12 εἴτ᾽ — 13 χάριο- 
1ὅ ἐν “Πλίᾳ] ἐπὶ “Πλίαν V 
τῶν ἑἕτεροδόξων S 21 "Exti- 


d- 


γος — p. 30, 14 Χριστοῦ] éxeivog πρόδρομος τῆς δευτέρας παρουσίας Χριστοῦ, 


οὗτος προτέρας᾽ ἐκεῖνος ἡοπάγη, οὗτος καὶ év ᾳδῃ κῆουξ γέγονεν Y 


z000p. U 


21/22 — γεγ. 


τ 


e 


30 


venit et »praeparat Domino po-| 


pulum perfectum«, et in cordis 
asperitatibus planas facit vias et 
dirigit semitas. Non illo tantum 
tempore praeparatae sunt viae et 
directae semitae, sed usque hodie 
adventum Domini Salvatoris spi- 
ritus Joannis virtusque praecedit. 
O magna mysteria Domini et dis- 
pensationis ejus! Angeli praecur- 
runt Jesum, angeli cotidie aut 
adscendunt aut descendunt super 
salutem hominum in Christo Jesu : 
cui est gloria et imperium in 
saecula saeculorum. Amen. 





Origenes 


σϑαι χώραν δίδωσιν ἡ ἱστορία. Ετόλ- 


᾿μησαν γὰρ πολλοὶ ταύτην ἐπιόῥῖψαι 


τὴν ϑεωρίαν τῇ τοῦ κυρίου φωνῇ. 
Καὶ εἰ μὲν ἦν “Πλίας ἀποϑανών, 
ἐδίδοτο πρὸς τοῦτο χώρα αὐτοῖς, 
εἰ δὲ μετὰ σώματος ἀνελήφϑη, 
πῶς ψυχὴ ἡ ἐνσώματος eig ἕτερον 
σῶμα μετεκομίσϑη; ᾿Αλλὰ τό: »év 
πνεύματι., ὡς ἀποδέδοται, ἔν τῷ 
προφητικῷ λέγει χαρίσματι. | 

᾿Απέϑανε πρὸ τοῦ σωτῆρος, ἵνα καὶ 
τοῖς ἕν ἅδῃ πρόδρομος γεγονὼς τοῦ 
σωτῆρος κηρύξῃ τὴν κατάβασιν 
᾿]ησοῦ Χριστοῦ. 


HOMILIA V. 


De eo, quod Zacharias obmutuit. 


Zacharias sacerdos, cum in 
templo offert incensum, silen- 
tio condemnatur et  reticet, 


immo tantum nutibus loquitur, 
et mutus usque ad ortum Joannis 
fil perseverat. Quo haec tendit 
historia? ^ Silentium Zachariae 


1f. lat. vgl. Luk. 1, 17 
17 Luk. 1, 20. 22 


1 venit] ibit^ B, — De 


9 tempore - quo AEK 
pensationes A, dispensationibus E 

nibus eius angeli B 10 Angeli — Καὶ 
— 15 Amen —— BE 15 Amen 5- AC 
omelia K 


(richtig ?) 20 reticet] retinetur De 





3f. lat. vgl. Luk. 3, 4 
23 ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 40 (35, 15ff. Schenkl) 


8 praecedit 4 eius B, e1E 


17Incipit quintade...AC | De—obmutuit ^K 


Καταδικάζεται σιωπᾶν Ζαχαρίας 
ὁ ἱερεύς, ὃ λειτουργὸς τοῦ ϑεοῦ ὃ τὰς 
ϑυσίας προσφέοων,καὶ σιωπᾷ καὶ σιω- 
σῶν μόνον διένευεν, καὶ διέμεινε κω- 
φὸς μέχρι τῆς γεννήσεως ᾿Ιωάννου. 

Τί οὖν ταῦτα; 'H τοῦ Ζαχα- 
οίου σιωπὴ «σιωπὴ τῶν προφητῶν 


101. vgl. Joh. 1, 51 


1/2 pop. perf.] plebem perfectam B 
4semitas - parare Domino plebem perfectam De 


dirigat E tantum  K 
9 et —B dis- 
dispens. — 10 Angel.] Dispensatio- 
praecurritur K 11 Jesu C 14et 
Explicit omelia quarta AC, Explicit 
19 offerret CDEe 
22usque » € — 23Quo] Quid C 


30,18—31,9 UV 30, 23— 


30, 6—10 X ξ (neues Schol. nach 30, 5) 
31,2 ϑεοῦ dC 30, 23—31, 7 αεσιώπ. X*&£ 


11 ᾿Απέϑ. — σωτῆρος nur V 123 vyeyovoz] γενόμενος V 23 Τί---ταῦ- 
τα; — dkmCLX4 ἡ] κατὰ δὲ ϑεωρίαν km, κατὰ τὴν ϑεωρ. } 24. p. 31,2 
ϑεοῦ] ἢ xai οὕτως" ἢ τοῦ προφήτου Ζαχαρίου σιωπὴ τὴν τῶν προφητῶν ἕν τῷ πάλαι 
λαῷ σιωπὴν δηλοῖ τοῦ ϑεοῦ dC (καὶ ---σιωπὴ 7» d) τοῦ Ζαχαοίου 7» kmUVA 
24 {σιωπὴν konj. nach lat. — alle Hss 


30, 23—33, 6 kmCLZ 


Qt 


ΦΞ- 


10 


T 
Qt 


in Lueam, Hom. IV—V. 


silentium (101) prophetarum est 
in populo Israhel. Nequaquam lo- 
quitur eis Deus, et »sermo, qui a 
principio erat apud Patrem Deus«, 
ad nos transit, nobisque non 
tacet Christus, apud illos usque 
hodie silet: quamobrem et Zacha- 
rias propheta tacuit. Manifestis- 
sime etenim ex sermonibus ipsius 
comprobatur, quod et propheta 
fuerit et sacerdos. Quid sibi vult 
autem hoec, quod sequitur: »an- 
nuebat eis« et damnum vocis 
nutibus compensabat? Ego puto 
talia esse opera, quae absque ser- 
mone atque ratione nihil nutibus 
differunt. Ubi vero ratio et sermo 
praecesserit etita opus fuerit sub- 
secutum, non debent existimari 
simplices nutus, qui ornantur 
sermone atque ratione. Si igitur 
videris conversationem . Judae- 
orum sine ratione atque sermone, 


aureus 0) 101 


8 a]in BC— E 9 etenim De 
vult C 12 hoec ^» A 
15 quae ^ DKe 
atque ratione — C 
et sermo] ex sermone C 
20 ordinantur ABK, ordinatur E 
atque ratione C 


absque — AE 


31,7—9 X (Σευήρου) & 





11 tuit Κα 
innuebat A 


ratione - que Καὶ 
18 processerit C 


31, 11—16 X*£ 


91 


9 5 - , ^ - - - 
ἔστιν ἕν τῷ πάλαι λαῷ τοῦ ϑεοῦ. 
5 / N ' - ^ - 
Οὐκέτι γὰρ ϑεὸς λαλεῖ αὐτοῖς, 
ἀλλὰ μεταβέβηκεν »0 ἔν ἀοχῇ 
λόγος — ὁ λόγος, ὁ πρὸς τὸν ϑεόν, 
Ly i] , A e M M 
ὃ ϑεὸς Aóyoc« πρὸς ἡμᾶς καὶ 
παρ ἡμῖν οὐ σιωπᾷ, παρ᾿ ἑκείνοις 
δὲ σεσιώπηκεν. Διὰ τοῦτο σιωπᾷ 
ὃ προφήτης Ζαχαρίας: καὶ γὰρ προ- 

φήτης γεγονέναι λέγεται. 


Tí δέ' »καὶ διένευεν aroig«; 
M , / N 
T0 »Ówveéew« διαμένοντα κωφὸν τοι- 
οὔὗτόν ἔστιν" αἱ χωρὶς λόγου πράξεις 
οὐδὲν διαφέρουσι νεύσεων, αἱ δὲ 
μετὰ λόγου πράξεις οὐκ εἰσὶ νεύσεις" 
κοσμοῦνται γὰρ ὑπὸ τοῦ λόγου. 


5 Ξ *i , ' 
Eàv οὖν ἴδῃς ᾿Ιουδαίων τὴν 
, 5᾽ e M , 
πολιτείαν ἄλογον, ὡς μὴ δύνασϑαι 
αὐτοὺς διδόναι λόγον, πεοὶ ὧν ποάτ- 


sibi De  11/12- autem 
14 compensabatur KK 

16 atque] et absque K, quae De 
17 ratio] oratio A 

19 existimari] explicari € 
21 atque] aut e 23 — sermone 


91. 1ΕΞΞ99. Ὁ ΒΕ 


31, 21—33,6 X & (31, 21—32,3 - 32, 11—33, 6 4- 32, 8—10) 


1 παλαιῷ m 2 οὐκ ἔτι X. 
ϑεὸν] ὁ πρὸς τὸν ϑεόν C 
4 πρὸς — 9 λόγος 7 Κτηλ 
παρ᾽ X δὲ σεσιώπ. X 
pU 8 προφήτης X καὶ 
UV] προφ. γὰο X 
μένοντα km A 
λόγων V 
εὐθῃς X 





2/8 — αὐτοῖς ὃ ϑεὸς λαλεῖ m 
ὁ! — à λόγος] πρὸς τὸν ϑεόν: ϑεὸς λόγος X 
9 πρὸς] ὃς πρὸς U 

σεσιώπ. -ἴ- alia C 
^7 
9 λέγεται 
11 Tí—— αὐτοῖς — kmX4A 
διανεύειν -ἰ- xai Ὁ, - τὸν Zay. € 

"εὐσεως e (νεύσεων E?? 

14 νεύσ e 
22 ὡς — 28 αὐτοὺς] νῦν οὐκ ἔτι γὰρ δύνανται C 


4 o! — 
Kai kmX A 6 xao?] ὡς 
Διὰ--- 11 αὐτοῖς 
8/9 καὶ γὰρ προφ. 

12 Τὸ -Ε δὲ kmCE?X A 
18 ἐστιν] τι δηλοῖ € 

21 ' Eàv — ἴδῃς] ἔστι οὖν ἰδεῖν τῶν € 


5 ekm4 


1 


2 


σι 


o 


οι 


e 


32 


ita ut non queant eorum, quae 
agunt, rationem reddere, intellege 
id, quod tune in Zacharia pro- 
cessit, in imagine in illis hucus- 
que compleri. Cireumcisio eorum 
nutibus similis est. Nisi enim 
cireumceisionis ratio reddatur, nu- 
tus est circumcisio et opus mu- 
tum. Pascha et aliae sollemni- 
tates nutus magis sunt, quam ve- 
ritas. Usque hodie populus Israhel 
surdus et »mütus« est; neque enim 
poterat fieri, ut non surdus esset 
et »mutus«c, qui à se sermonem ab- 
jecerat. Et olim quidem Moyses 


Origenes 


τουσι, βλέπε τὸν τύπον τὸν γεγενη- 
μένον ἐπὶ Ζαχαρίου διαμένοντος 
κωφοῦ καὶ διανεύοντος αὐτοῖς. 


Κατὰ τοῦτο αὐτοῖς περιτομὴ 
χωρὶς λόγου νεύματα, καὶ Iláoya 
καὶ προσευχαί. 

xe Lk ^ Ἁ M e ' * 

στι γὰρ κωφὸς νῦν ὃ λαὸς καὶ 
32 M] - ^ 5 » 
ἄλαλος" xai πῶς γὰρ οὐκ ἤμελλεν 
κωφὸς καὶ ἄλογος καὶ ἄλαλος εἶναι, 
ἐχβαλὼν τὸν λόγον ἀφ᾽ ἑαυτοῦ 


loquebatur: »ego autem ἄλογος sum« — quod licet aliter latinus 
expresserit, tamen proprie transferri potest: »absque sermone sive 
ratione« —, et postquam hoe ait, accepit rationem sive sermonem, 
quem confessus fuerat se antea non habere. Populus autem Israhel 
in Aegypto, priusquam legem acciperet, absque sermone atque ratione 
(102)quodammodo »mutus« erat ; deinde accepit sermonem, cujus ima- 
go fuit Moyses. Iste igitur non confitetur modo, quod tunc confessus. 


16 Exod. 4, 10 


1 ita — C non queant] nequeant BC 3 id — De praecessit 
BCDKe 4in!i-€C in illis] ipsius De ilis -- hie C 8/9 τοο- 
tum K 10 — sunt magis C 12 Israhel 7 Ar enim — ACDe 


14 qui] quia E 15 Et olim quidem 7» ABEK 
ἄλογος CE, fehlerhaft ABK, Lücke D — latinus aliter Ce 
sine Καὶ 18 hoc] non K accipit E sive] et e 19 quam K 
-— antea se AC 20 in Aegypto 5" De acciperet] acceperat De et] 
atque D sermone sive ratione K, ratione atque sermone De (et e) 
21 quod admodo E -- serm. accep. K 21/22 — Moyses imago fuit 
BE, fuit imago Moyses C 22 igitur] ergo B modo 7 € 


16 ego autem — ὁ 
17 sive] 


1/2 τῶν γεγενημένων 1, τὸν yevó- 
2 ini Zay. 5 C δια- 
ὃ αὐτοῖς -!- τύπος 


1 βλέπε ---- τὸν"] τὸ γὰρ ἐπὶ Ζαχαρίου C 
μενον X τὸν — 2 Ζαχαρ.] ἕν τῷ Ζαχαρίᾳ km 
μέν. διὰ μὲν τοῦ) € διαμέν. ---- 18. εἶναι 7» km 
αὐτῶν ἐστιν" C 8—10 nur X 11 — vv κωφὸς b4 12 xai » beCUVA 
12 ἄλαλος - 33, 4—6 C ἔμελλεν b( ?)dkmCSX 4 18 κωφὸς xai nur U 
—- ἄλαλος xai ἄλογος beCV 14 ἐχβ. ---- ἑξαυτοῦ] ἐκβαλόντες ydo τὸν λόγον ἀφ᾽ 
(ἐφ᾽ K3) ἑαυτῶν km ἀφ᾽ éavrov] ἀπ᾿ αὐτοῦ À 


10 


[2 
σι 


in Lucam, Hom. V. 33 


est in Moyse, eo quod sit »mutus« et ἄλογος. sed nutibus et silentio 
indicat se non habere sermonem et non habere rationem. Nonne 
tibi videtur confessio esse stulti- 

tiae, quando nullus eorum potest | xai μὴ δυνάμενος περὶ μηδενὸς λόγον 
legalium praeceptorum et ῥΡῖῸ- ἀποδοῦναι νομικοῦ ἢ προφητικοῦ 
phetiei vatiemii rationem red-|2óyov; 

dere?  Cessavit esse Christus in 

eis, reliquit eos sermo, completum est illud, quod in Isaia scribitur: 
»relinquetur filia Sion sicut tabernaculum in vinea, et ut custodia 
in cucumerario, ut civitas, quae expugnatur«. Quibus relictis salus 
translata est ad nationes, ut illi concitentur ad zelum. Intuentes 
ergo dispensationem et arcanum Dei, quomodo Israhel abjectus sit 
in salutem nostram, cavere debemus, ne forte et illi nostri causa 
ejecti sint, et nos majori supplicio digni simus, propter quos et alii 
derelieti sunt, et nos nihil dignum adoptione Dei et ejus clementia 
fecerimus, qui adoptavit nos et in suos filios reputavit in Christo 
Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


94$ Jess 1,8 10f. vgl. Róm. 11, 11 


1 in Moyse] Moyses CDe sit| fuit B mutus et — B ἄλογος! 
falseh A, alogos BDr, unleserlich Καὶ 2 serm. — hab. » C et 
ABDEK non ^ Dmn Nonne] non B, Hie nonne K ὃ rega- 
lium K 4 cessabit C - Christus esse De 8 Relinquit C ser- 
mo -4- et C Isaia C, Ysaia A, Esaya B, Esaia DEK scribitur] serip- 
tum est AC, seribitur D (spáter eingef.) 9 sicut] secuti AK - sunt Καὶ 
αὖ sicut De custodia Ce, ceustodiarum?^ D, custodiarum ABEK 
10 expugnantur B 11 concit.| continentur C 12 archanum 
ACDK 13 salute nostra De nostra? A nostri causa] in pena 


. nostra C 14 et!] ut C maiore B quos] nos BE simus 4- 


cum B οὐ K 15sunt]sint B et] à A dignum adoptione] ad 
optime dignum B, dign. ad optionem K clementiae K 16 qui] 
qua De et 5 KE reputavit — Καὶ 17 saeculorum  K Amen 
CE Explicit omelia V. AC, Explicit omelia K 


4—6 nach 32,12 ἄλαλος C 4 xai C δυνάμενοι km περὶ --- 
6 λόγου] λόγον ἀποδοῦναι περὶ μηδενὸς λόγου νομικοῦ ἢ προφητικοῦ ο6}λί(-- περὶ 
μηδ. λόγ. λόγον ἀποὺ. e) περὶ μηδενὸς — C 6 λόγου -L- κωφοὶ καὶ 


ἄλογοι μένουσιν km (d2oy.] ἄλαλοι m) 


Origenes IX. 


οι 


10 


34 


Origenes 


HOMILIA VI. 


De eo, quod scriptum est: »Cum autem concepisset Elisabeth, abs- 
condebat se«, usque ad eum locum, ubi ait: »Hic erit magnus«. 


»Quando concepit Elisabeth, 
abscondebat se mensibus quinque, 
dicens: quia sie mihi fecit Domi- 
nus in diebus, quibus respexit au- 
ferre obprobrium meum in homi- 
nibusc. Quaero quam ob causam, 
postquam intellexit se esse praeg- 
nantem, publicum declinarit ? Nisi 
fallor, haec est: (103) Etiam hi, qui 
nuptiis copulati sunt, non omne 
tempus coitus liberum inter se 
habent, sed est tempus, quando 
recedunt ab opere nuptiarum. $i 
enim vir senex fuerit et mulier 
anus, pudoris est maximi servire 


2—3 Luk. 1, 24—33 


2 Incipit VI. de 
pexit C 
intell. C 
hoc Ae 
inter se —- B 
ximi est B 


v e ἈΘ 


Etiam -- quod De 
18 pudor K 





1—35K 

8/9 homin.] omnibus K 

11 declinaverit A, declinaret BEK 
hi^ AK 

est J- eos Καὶ 


18— p.35, 1servire eos maxime A 


Ι Τῷ Ζαχαρίᾳ μὲν ἐπῆλϑεν ἡ elonué- 
νη ἐπιτίμησις, ἐπληροῦτο δὲ ὁ λόγος 
καὶ ἐπαύετο Y) κόλασις: Σσυνέλαβες 
γὰρ ἡ στεῖρα, ὅτε »ἀπῆλϑεν eig τὸν 
οἶκον αὐτοῦς ὃ ἱερεύς" καὶ αἰδεῖται 
μὲν ἣ γυνή" σώφρων γὰρ ἦν" αἰδεῖται, 
ὅτι ἐπὶ γήρως ἀνδρὶ συνήφϑη; τοῦ- 
το δὲ ἐγένετο διὰ τὴν ἐπαγγελίαν καὶ 
διὰ τὴν τῶν ἐπαγγελιῶν πλήρωσιν. | 

«Οὐ» πᾶς καιρὸς δέδοται καὶ τοῖς 
ἐν γάμῳ οὖσι τῆς κοινωνίας τῆς 
γαμικῆς, ἀλλ᾽ ἔστιν, ὅτε δεῖ ταύτης 
ἀφιστᾶν ἤδη γεγηρακότας καὶ ὑπὸ 
τῆς προνοίας ἀποκεκλεισμένους πρὸς 
τὸ συλλαμβάνειν τὰ ἔργα τοῦ γάμου. 


9 ff. vgl. Ambros. in Lucam I, 43 (S. 38, 6ff. Schenkl) 


6 — fecit mihi BC 
9 ob quam B 10 — se 
Ni De 12 haec] 

14 liberum] liberorum AE 
maxime AK - ma- 


4 as- 


34, 4—12 -- 35, 8—30,6 κυρίου Ὁ (ἐξ ἀνεπιγρ.) (nach 10 συνήφϑη kl. Zwischen- 


raum) 
34, 13—18 X 


4/5 ἡ ἐπιτίμησις ἡ εἰρημένη e 


στεῖρα C 4 ὅτε] ὅταν U 
^ 3 , , 6 , * 
ἢ αἰδουμένη περιέκρυβεν ἑαυτήν S 


γήρᾳ (γήρει B) συλλαβεῖν: σώφρων γὰρ ἦν ἢ γυνή aS 

10 γήρως C] γῆρας U 
τοῦτο --- 12 πλήρωσιν 7 85 

13 (Οὐδ durch Beschneiden weggefallen X 


ooo ΞΘ 9/10 αἰδεῖται 7 C 
11 τοῦτο] τὸ Ὁ 


αγγελίας C 


4—6 κόλ. »Ὸ 
6 συνέλ. — 8 ἱερεύς] εἶτά φησιν: ἀπῆλϑεν εἰς τὸν οἷκον αὐτοῦ καὶ 
8 zai — 9 γυνή] αἰδεῖται δὲ ἡ 


34,4—12 C (darauf folgt mit ἄλλως τε Kyrill)ae(E! ἀνεπιγρ.} ὃ 
34, 8—10 vgl. p. 36, 6—8 (Dublette?) 


4—8 ἱερεύς 7 a8 
συνέλαβεν ἡ 
“Ελισάβετ a 
9 σώφρων — 10 συνήφϑη] διὰ τὸ ἐν 
9 αἰδεῖται --- 12 πλή- 
σύνεστιν ἀνδρὶ C 
12 τῆς ἐπ- 

18 naeh συλ- 


ἐγίνετο C 


Aauf. vielleicht {καὶ πληροῦν zu ergànzen? Kr. 


οι 


10 


- 
σι 


20 


in Lucam, Hom. VI. 


eos libidini, servire conjugio, quae 
carie corporis et senecta et Dei 
videntur voluntate sublata. Haec 
autem, quia ad sermonem angeli 
et dispensationem Dei rursum 
viro fuerat copulata, erubescebat, 
quod anus et pene decrepita ad 
opus juvenum revertisset. Unde 
et »abscondebat se mensibus quin- 
quec, non usque ad nonum men- 
sem, donec partus ingrueret, sed 
usque quo conciperet et Maria. 
Quando enim illa concepit et 
venit ad eam et »facta est salu- 
tatio in aures« ejus, »exsultavit in 
gaudio infans in utero« Elisabeth, 
et prophetavit. Et»Spiritu sancto« 
plena ea locuta est, quae evan- 
gelieus sermo describit. Et dif- 
famata sunt »per omnem mon- 
tanam verba haec«. Quando 


14ff. Luk. 1, 44 





35 


5 M cx er » 3 , lj 
Ἐπεὶ οὖν αὕτη κατ᾽ οἰκονομίαν διὰ 
A Ld 5 7 , , 
τὸν τοῦ ἀγγέλου λόγον Σσυνέλα- 
pev«, ἠσχύνετο, εἰ [μὴ] πρεσβῦτις 
«οὖσα μετ᾽ ἀνδοὸς κοιμᾶται, 


καὶ »ἔκρυ- 
σιτεν ἑαυτὴν ἐπὶ μῆνας mévve«, ἕως 
καὶ Μαρία συλλάβῃ. “Ὅτε γὰρ 
Μαρία συνέλαβε καὶ ἦλϑε πρὸς αὖ- 
τήν, καὶ »ὅτε ἐγένετο ὁ ἀσπασμὸς« 
αὐτῆς »eig τὰ ὦτας αὐτῆς, λἐσκίρ- 
τησεν ἕν ἀγαλλιάσει τὸ βρέφος 
ὃν τῇ κοιλίᾳ« τῆς ᾿Ελισάβετ, καὶ 
, e 95 , a EJ 
προεφήτευσεν ἣ EAMwdpsv xai ἔκ 
πνεύματος ἁγίους ἐλάλησε τὰ àva- 
γεγραμμένα. 
Kai »ἐλαλήϑη &v τῇ ὀρεινῇ πάντα 
τὰ ῥήματα ταῦτας. “αληϑέντων 
có , Ld (- A] Δ , 
οὖν αὐτῶν ὡς περὶ ϑείας συλλή- 


19ff. Luk. 1, 65 


1eos— Καὶ quae 4- vel Dlmr 2 carie] curae De corporis | 
vi torporis ln senecta et] senectae De 2/8 esse Dei videntur 
Dmnr Dei videntur — A 3 videntur -J- esse De sublatae ln 
4 quia] quae r, quod B 9 rursus A 6 — fuerat viro e 9 et 
De — ABCEKR 10 novum A 12 quo » AEK] dum B conci- 
peret] concepit A et ABCE » DKe 13 — illa enim K 14 et 
— est — C 14/15 salut.] vox salutationis AB 16 gaudium D 
17 Et? ACEK  BDe in Spir. B 18 ea ACK] eo B, et De 
20 omnem 4- regionem B per] super e 20/21 omnia montana CK 


35,1 ᾿Επεὶῖ---10 συλλάβῃ X& 
ἔχαιρ. kLÀ 
16 ᾿ΤΙωσήφ ΧΕ 


35, 10 "Ore — 18 Χξ 


2 συνέλαβεν] ov(AZ2aBov?oa X. 


EXC ἐπὶ — πέντε 7— kÀ 
^k 11.- συνέλαβε Μαρία UX 

ἠσπάσατο X 

ὡς ἐσκίρτησεν k 

τεύουσα k À 

V (vgl. p. 75, 10) 
[αἱ Τότε C 





35, 


4(o)02» Kr. X 
τεν bV X] περιέκρυβεν kA, ἔκρυβε U, -Ε- δὲ KU, ἔτι μήποτε δὲ περιέκρυβεν C 
10 συλλάβῃ] συλλήφϑῃ CU 
12 ὅτε 7» b(ggf) CUVX A 
18 αὐτῆς" -- τότε ὡς À - xai C 
14 à» — 18] ἐν αὐτῇ τὸ βρέφος ἕν ἀγαλλιάσει, προφη- 
15/16 καὶ---᾿ Ελισάβεττααν V 
19 Kai —p. 36, ὃ ἀλλ! Κλ 
90 Λαληϑ. —21 αὐτῶν] 2v λαληϑέντων ἕν τῇ ὀρεινῇ X 


8—36, 6 κυρίου ὉΟῪ 35, 8—36, 9 
35, 19—30, 6 κυρίου 4- 36, 9 Eia — 


8 xai nur X ἔκρυπ- 

9 ἐπὶ 
"Ore — 13 αὐτῆς" 
&yér. — 13 αὐτῆς] 
13/14 ἐσκίρτησεν] τότε ydo 


1 xai—18 C 16 προεφήτευσεν 
Kai — 20 ταῦτα 7 X 


3* 


ι 


90 


enim in populo rumor egressus 
est habere eam in utero prophe- 
tam et majus esse homine, quod 
gestabat, tunc non absconditur, 
;sed tota libertate se prodit et 
exsultat habere se in utero prae- 
cursorem Salvatoris. 

(104) Deinde scriptura comme- 
morat, quod »mense sexto« concep- 
tus Elisabeth »missus« sit »angelus 
Gabriel a Deo in civitatem Gali- 
laeae, cujus nomen Nazareth, ad 
virginem desponsatam viro, cul 
nomen Joseph de domo David; et 
» nomen virginis Maria«. Rursum in 
mea mente volvens quaero, quare 
Deus, cum semel Salvatorem ju- 
dicaret nasci ex »virginec, non ele- 
gerit puellam absque sponso, sed 
eam potissimum, quae jam fuerat 
»desponsata«. Et nisi fallor, haec 
causa est: Debuit de ea virgine 
nasci, quae non solum sponsum 
haberet, sed, ut Matthaeus scribit, 
jam viro tradita fuerat, licet eam 


15ff. vgl. Ambros. in Lucam II, 1 (S. 41, 2ff. Schenkl) 


vgl. Matth. 1, 24 


1 populos BE, populis C 
Joanne A, hominem Be 
Ἢ a virgine e non — B 
- praecurs. in utero DKe 
12 cuius] eui AK 15 Rursus A 


18 ex virgine — B ex] de K 
etiam K iam 7» B 21 n1 A 
24 scripsit ABE, ait α' 25viro ^ Καὶ 


36,16 Tí— 39,15 ἀποβαλεῖν ΧΕ 


1 xai — C 2 γεννᾶσϑαι C]. γενέσϑαι UV 
ἀλλ᾽ — 6 κυρίου 7 € 4 ἐπαῤῥησίαστο U 
ἣν ΚΌ λ εἴη αὐτῆς] εἶ ἐν αὐτῇ X. 


6 κυρίου -ἰ- ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Αριστοῦ bUV 


3 et 4 aliquid e 
quod] qui e 


9/10 concepta E 


Origenes 


ψεως καὶ ὡς περὶ προφήτου μέλλον- 
τος γεννᾶσϑαι £v τῷ λαῷ, οὐκ ἔτι 
λέαυτὴν περιέκρυβενς, ἀλλ᾽, ei δεῖ 
οὕτως εἰπεῖν, καὶ ἐπαῤῥησιάσατο, 


en EA 7] » 3 - e , 
ὅτι ἄρα γέννημα εἴη αὑτῆς ὁ πρό- 


Óópouoc τοῦ κυρίου. Τέως μέντοι εἶ 
καὶ ὡς σώφρων ἤδεῖτο, ὅτι ἐπὶ 

, E AR , E 5 T H 
γήρως avóoi συνέστη. ἀλλ οὖν διὰ 
τὸ παράδοξον ἔχαιρεν. 


Εἶτα μετὰ ταῦτα γέγραπται, ὅτι 
»τῷ μηνὶ τῷ ἕκτῳ, τῆς συλλήψεως 
᾿Ελισάβετ δηλαδή, λἀπεστάλη ἄγγε- 
λος Ταβριὴλ ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ πρὸς 
παρϑένον μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ 
ὄνομα ᾿Ϊωσήφ«. Τί δήποτε κρίνας 
0 ϑεὸς ἔκ παρϑένου γεννῆσαι τὸν 
σωτῆρα οὖκ ἐπελέξατο »παρϑένονς« 
ἀμνήστευτον; 


Μήποτε οὖν 
οἰκονομία ἦν καὶ τὸ μνηστῆρα αὐτὴν 
ἔχουσαν συλλαβεῖν, ὡς μὴ δοκεῖν 
αἰσχύνην φέρειν ἐπὶ τοῦ σώματος 


24. lat. 


homine CDEK] 
4 gestabat] gestabatur e 
6 — se habere De 

11 gabrihel (immer) AD 
mea] ea Καὶ 16 meam mentem E 
18/19 elegit DKe 20 eam] 
21/22 haec causa est] hac causa C 
fuerit K — 25— p. 37, 1— vir eam A 


abscondit B 


36, 6—8 vgl. p. 34, 8—10 (Dublette ?) 


ὃ ἑαυτὴν] αὐτὴν X 
9 ἄρα 4- ἅγιον X. εἴη] 
ó —U 5/6 τοῦ κυρίου πρόδρ. kA 
ἐξ οἴκου Aapíó U 9 ἔχαιρεν 4- λέ- 


yovoa: γϑαυμαστά μοι ἐποίησεν ὅ ϑεόςς K?L4 [was bei KK? aber schon An- 
fang d. nàchsten Scholions (Chrysostomus) ist] 


in Lucam, 


vir needum nosset, ne turpitu- 
dinem virginis habitus ipse mon- 
straret, si virgo videretur utero 
tumenti. Unde eleganter in cujus- 
53 dam martyris epistola scriptum 
repperi, Ignatium dico, episcopum 
Antiochiae post Petrum secun- 
dum, qui in persecutione Romae 
pugnavit ad bestias: »principem 
10 saeculi hujus latuit virginitas 
Mariaec«; latuit propter Joseph, 
latuit propter nuptias, latuit quia 
habere virum putabatur. 5I 
enim non habuisset sponsum et, 
i5 ut putabatur, virum, nequaquam 
potuisset »principi mundi hujus« 
abscondi. Statim enim cogitatio 
diabolo tacita subrepsisset: quo- 
modo ista, quae non concubuit 
80 cum viro, praegnans est? debet 
iste conceptus esse divinus, debet 
aliquid humana natura esse sub- 
limius. E contrario disposuerat 
salvator dispensationem | suam 
95 et. assumptionem corporis igno- 
11. Ignat. Ant. ad Ephes. 19, 1 
(8. 42, 4 ff. Schenkl) 


1 nondum K 
Unde] ut inde C 
chiae post Petrum epistola K 
6 Ignat. — ἡ secund. — B 
sec., qui] secundum quod K 
huius saec. K 12 quia] quae C 
14/15 — ut et B 
di Ὁ huius — E 


ne] nec K 


20 praegn. est] praegnasset AK 
esse natura E 


nem CK sua B 25 et — EK 





115255 ΠΟ 1124 91: ἘΠ Ό 2:0 


2/3 demonstraret BE 

5) mart. — ? Petrum] mart. Ignatii episcopi Antio- 
5/6 epist. — rep. nach 7 Petrum AE 

lIEgnacium D 

8 persecutionem E 


16 principem ABK, princeps E 
16/17 hujus absc. ^» Καὶ 
diabolo ABC] diaboli De, diabolum EK 


24 Salv. - per(?) Καὶ 


Hom. VI. 37 


αὐτῆς τὸ σύλλημμα; AU ὃ καλῶς 
ὃν μιᾷ τῶν μάρτυρός τινος ἐπιστο- 
λῶν γέγραπται --- τὸν ᾿Ϊγνάτιον 
λέγω, τὸν μετὰ τὸν μακάριον [{{ἐ- 
roov τῆς Αἰντιοχείας δεύτερον ἐπί- 
σκοπον, τὸν ἕν τῷ διωγμῷ ἐν“ Póun 
ϑηρίοις μαχησάμενον — »καὶ ἔλαϑε 
τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος τούτου 1j 
σαρϑενία Μαρίας 


Qc, εἰ μὴ 
» , e - , ^ E) 
ἐγεγόνει ὁ δοκῶν γάμος, οὐκ ἂν αὐτὸν 
E14 5 49 » c 5) — 
ἔλαϑεν, ἀλλ᾽ ἔγνω 50 ἄρχων τοῦ 
αἰῶνος τούτους, ὅτι μηδέποτε μετὰ 
5 A] - e 7 ^ , 
ἀνδοὸς κοιμηϑεῖσα y) Μαρία συνέ- 
λαβεν καὶ ὀφείλει τὸ σύλλημα τοῦτο 
ϑεῖον εἶναι. 


'"EfoóAevo δὲ ὃ σωτὴρ xaD' ὅλην 
M 3 ,ὔ , A] /, 
τὴν οἰκονομίαν λανϑάνειν τὸν διά- 
βολον, καὶ γοῦν ἐνετέλλετο τοῖς 


9ff. vgl. Ambros. in Lucam II, 3 
25ff. vgl. Matth. 12, 16 


4 tumente K 


18 secundum 7» ἃ 
10 huius » € 

13 — virum hab. C et — E 
-- huius mun- 

18 -- tacita diabolo B 
19 accubuit K, cubuit E 
99 -5 esse human. nat. B, human. 
dispensatione B, dispositio- 

et assumpt.] assumptionemque A 


37,1 Δι’ 6—8 Μαρίας à (aus welcher Hs des Grabius, ist mir unbekannt) 


87172080914 


τοῦ αἰῶνος τούτου ἔλαϑεν X. 


καλῶς] ϑαυμαστῶς X 
γέγραπται ἔν τινι μάρτυ ρος ἐπιστολῇ 2X. 


2 iy — 4 μαχησ. à] «ξ konj. 
τ Kai — 8 τούτου] Τὸν ἄοχοντα 


Q 


10 


IP 
οι 


20 


98 


rare diabolum ; unde et in genera- 
tione sua celavit eum et disci- 
pulis postea praecipiebat, »ne ma- 
nifestum eum facerent«. Et cum 
ab ipso diabolo tentaretur, nus- 
quam confessus est Dei se (105) esse 
filium, sed tantummodo respon- 
debat: non oportet, ut adorem 
te, nec ut lapides istos panes 
faciam, nec ut me de alto prae- 
cipitem. ἘΠῚ cum ista diceret, 
tacuit semper se esse filium Dei. 
Quaere et in alia scriptura, et 
reperies voluntatis Christi fuisse, 
ut adventum fili Dei diabolus 
ignoraret. Apostolus enim passi-| 
onem ejus asserens nescisse con- 
trarias fortitudines ait: »sapien- 
tiam loquimur inter perfectos, sa- | 
pientiam autem non saeculi hujus, 
neque principum saeculi hujus, 
qui destruuntur; sed loquimur Dei 
sapientiam in mysterio abscondi- 
tam, quam nullus principum hu- 
jus saeculi cognovit. Si enim cog- 
novissent, nunquam JDominum 
vloriae crucifixissent«. Abscondi- 
tum igitur fuit à principibus hujus 
saeculi mysterium — Salvatoris. | 
Quod autem e contrario objici 
potest, solvendum mihi videtur, 
antequam ab alio proponatur, qua | 





ratione, quod principes hujus 
4ff. vgl. Luk. 4, 3 ff. 


? eum] eam De 6 — se Dei BK 
aut Be 11 dicere K 


scisse] ne fecisse Καὶ 
22 destruitur r 

28 Si — 27 crucifix. ^ τὸ 
28/29 — saeculi hujus A 


12 se — B 
13 alias scripturas A, aliis scripturis EK 
20 — hujus saec. C 
23 absconditi B 

28 igit. fuit] fuit ergo K 
32 alio] illo A 


Origenes 


μαϑηταῖς μὴ φανερὸν ποιεῖν αὐτόν. 
᾿Αλλὰ καὶ ἡνίκα ἐπειράζετο ὑπὸ 
τοῦ διαβόλου, οὐδαμοῦ ἀπεφήνατο 
γυμνῶς, ὅτι vióc ἐστιν τοῦ ϑεοῦ, 
39 ^ , » 

ἀλλὰ μόνον ἔλεγεν" 


οὐ δεῖ μέ σοι 
- 5 - ' » 
προσκυνεῖν, οὐ δεῖ ue τοὺς λίϑους 
ποιεῖν ἄρτους, οὐ δεῖ ue ῥίπτειν 
ἐμαυτὸν ἄνωϑεν κάτω. 


᾿Αλλὰ καὶ ὃ ἀπόστολος τὴν τοῦ 
πάϑους οἰκονομίαν κατὰ λήϑην φησὶ 
γεγονέναι τῆς ἀντικειμένης ἐνεργείας" 


»ἣν οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶ- 
γος τούτου ἔγνωκεν. Ei γὰρ ἔγνω- 
σαν, οὐκ ἂν τὸν κύριον τῆς δόξης 
ἐσταύρωσαν. 


AS TIS D'Kor.2; 64. 


9 ut] aut AB 10 nec ut ACDER 
— esse se D — Dei filium K 
14 voluntates K 17 ne- 
21 saeculi hujus - ABCEKR 
24/25 — saeculi hujus AEK 
hujus De 


1 


e 


e 


e 


in Lucam, 


saeculi latuit, daemonem non 
latuit, qui in evangelio loque- 
batur: »venisti huc ante tempus 
torquere nos ? scimus te, quis sis, 
filius Dei«. Sed considera, quia 
minor in malitia noverit Salva- 
torem; qui vero major est in 
scelere et versipellis e£ nequam, 
ex eo ipso, quod in malo major 
est, impeditur nosse filium Dei. 
Nos quoque ipsi, 51 minus habu- 
erimus mali, facilius possumus ad 
virtutem procedere; si vero majus 
fuerit in nobis mali, ingenti labore 
sudandum est, ut majori malitia 
liberemur. Haec de eo, quod 
sponsum habuerit Maria. Quia 
vero angelus novo sermone Ma- 
riam salutavit, quem in omni 


20 seriptura invenire (106) non potui, 


et de hoc pauca dicenda sunt. Id 
enim quod ait: »Ave, gratia 
plenac, quod graece dicitur: 


3ff. Matth. 8, 29 


1 latuit J- eum CDe - praesertim 
PANE quis AB] qui CDEKr, 
1 in » (Lücke) K 
est in malo A 
majus] magis e 
utendum K ut--a4A 
18 — novo serm. angelus B 
possum ABEK 21 pauca 7 C 


39, 18 Eévoy — 40, 1 οὗτος kmLA 


10 τῆς --- ἐνεποδ. unleserlich in X, ergánzt durch & 
18—p. 40, 1] (Νῦν δέ φησιν ὁ ἄγγελος" χαῖρε xey. ὃ κ. pu. 
Ξένος ó ἀσπασμὸς τῇ παρϑένῳ, οὐδαμοῦ τῆς γραφῆς εὑρισκόμενος, 
ταύτῃ δὲ μόνῃ τηρούμενος" (-ἰ- χαῖρε κεχ. 
18 Eévov — 20 ἐξετάσ. 5» X 
20 φέρε — 21 xeyao. —» Y 
εἴρηται UV] εὕρηται XY 

22 ἀλλ᾽ — 28 τοῦτο" UVY 


ἀποκαλεῖν ἃ 
cov. m) 


d. náchsten Schol.) km4 
19 εὗρον] εὗρεν UV Y 
δὲ. (aus ydg corr.) X 
οὐδαμοῦ γὰρ εὗρον Y 





9 quod] quo BE 
major est] majore C 
14 — in nobis fuerit Ce 


18/19 Mar. salut.] salutat Mariam A 


Hom. VI. 39 
Ei δὲ τὸ δαιμόνιον οὐκ ἔλαϑεν 
— εἶπεν γάρ" 
»Oióauér σε, τίς εἶ, ὃ υἱὸς τοῦ 
ϑεοῦς 


e e [7] E , , 
ὅρα, ὅτι ὁ ἔλάττων £v 
τῇ κακίᾳ ἤδει τὸν σωτῆρα, ὁ δὲ 
χείρων ἕν αὐτῇ 
ἀπὸ τοῦ μεγέϑους 
«τῆς κακίας ἐνεποδίζετος αὐτὸν 
ϑεωρεῖν. Καὶ ἡμῶν δὲ ἡ κακία, 
»* * 5 /, 7 Z N 
ἐὰν μὲν ἐλάττων ἥ, βοηϑούμεϑα διὰ 
τὸ ἔλαττον πρὸς τὸ βιῶσαι καλῶς; 
ἐὰν δὲ κακία ἡμῖν πλείων εὑρεϑῇ,; 
πλείων ἀγὼν αὐτὴν ἀποβαλεῖν. 


&évov αὐτῇ τινα ἀσπασμὸν εἶπεν, 
ὃν οὐχ εὗρον ἔν οὐδεμίᾳ γραφῇ; 
φέρε δὴ περὶ τούτου ξξετάσωμεν. 
TO »χαῖρε κεχαριτωμένη. εἴρηται 

3 ed » 3 5 ς95 5 / » 
οὐδαμοῦ: ἀλλ οὐδ᾽ ἀνδοί που εἴρη- 
ται τοῦτο, ταύτῃ δὲ ἑἕτηρεῖτο 


Θ ὃ hue ACDEK 5. Be 4 te 
quia lmn 9 quia] quod ACK 
in malo 7» K 9/10 — major 
13 virtut.] veritatem ABE 
15 sudandum] studendum A, 
17 habuit B Quia] quod B 
20 potui] 
22 Ave] habere E 23 quod — C 
39,18—40,5 σοῦ UV *XY£ 


15 ἀποβαλεῖν X] 


ὁ x. μ. c. nur Κλ, bei m schon Anfang 
τίνα X 
δὴ -- xai V 21 Τὸ 4- 

21/22 eio. οὐδ.] 
28 τηοεῖτο V 


10 


15 


40 


δκεχαριτωμένης, 
alibi legerim, non recordor; sed 
neque ad virum istiusmodi sermo 
est »salve gratia plene«. Soli 
Mariae haec salutatio servabatur. 
Si enim seisset Maria et ad alium 
quempiam similem factum esse 
sermonem | — habebat quippe 
legis scientiam et erat sancta et 
prophetarum vaticinia cotidiana 
meditatione cognoverat — nun- 
quam quasi peregrina eam salu- 
tatio terruisset. Propter quod 
loquitur ei angelus: »ne timeas, 
Maria! invenisti enim gratiam 
coram Domino. Ecce concipies in 
utero, et paries filium, et vocabis 
nomen ejus Jesum. Hic erit mag- 
nus et Filius Altissimi vocabi- 
turc. 


2ff. Gen. 3, 16 
Lucam II, 9 (S. 45, 24 ff. Schenkl) 


1 checaritomene D, falsch C 
4 est ^ BE, sit K Salva E 
et — B ad — aliam vel ad B 
12 peregrinam C 
16 Domino] Deo BCEK -- Et ABE 
Is De 


ubi in scripturis | 


3f. vgl. Joh. 


2 — legerim alibi A 
plena BCE 


12/13 salut.] salve C 
16/17 in utero — B 


Origenes 


ὁ ἀσπασμὸς οὗτος." Ἐπειδὴ γὰρ εἶπεν 
ὁ ϑεὸς τῇ Εὔᾳ: »év λύπαις τέξῃ 
Téxva«, λύεται ἡ λύπη τῆς Εὔας 
διὰ ταύτης τῆς χαρᾶς. ΣΟ κύριος 
μετὰ σοῦτ" ἰστέον ὅτι ἅμα τῷ εὐαγ- 
γελίσασϑαι εὐϑὺς συνέλαβεν v) παο- 
ϑένος παραδόξως. | 

᾿Επεὶ »ἐταράχϑη«. ξένην ἰδοῦσα 
τὴν τοῦ ἀγγέλου ὄψιν, ἐπιστρέφει ἀπὸ 
τῆς ταραχῆς καὶ ἀνακτᾶται αὐτὴν 
εἰπών: μὴ φοβοῦ Μαριάμ: εὗρες 
γὰρ χάριν παρὰ τῷ ϑεῷς. 

| Τὸ μὲν οὖν »c6osc χάριν« κοινὸν 
ἦν, εὗρον γὰρ πρὸ αὐτῆς καὶ ἄλλαι 
χάριν: τὸ δ᾽ εἰπεῖν: »συλλήψῃς 
οὐκέτι κοινὸν ἦν, ἀλλ᾽ ἰδιάζον εἰς ἐπ- 
αγγελίαν παρϑένῳ [ξένον πρᾶγμα]. 
»Εὖρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ ϑεῷς, 
διὸ »μὴ φοβοῦς" παντὸς γὰρ φόβου 
ἀφαίρεσις ἣ τοῦ σωτῆρος ἐπιδημία. 
16, 20. 21 41f. vgl. Ambros. in 


ὃ sermo » K 
6 sciret C 

9 legis - B 
13 terruisset - et E 
18 Hie ABCEK | 


B servatur r 
1 factum] sanctum K 


40, 1 ᾿Επειδὴ — 5 σοῦ ἃ 40, 8--2006 40, 13—17 ΧΕ, darauf 18—20 
(4- Severus) X£, beides vor d. Schol. 41, 1ff. 40, 13—17 πρᾶγμα akLS 
40, 13—20 ἐπιδ. eUV*z* 

1 οὗτος ὁ àoz. X γὰρ] δὲ a ὃ λύεται --- Εὔας 7 X λύεται 


---4 χαρᾶς] λύει τὴν λύπην ταύτην ἣ χαρά -ἰ- ἣν ὃ ἄγγελός φησι πρὸς τὴν παρ- 


ϑένον (ποὸς --- παρϑ. — p) 


κεχαριτωμένη UV (λύει 4- 
ὕστερον ἐξ αὐτῆς UVX 
οὖν] καὶ τὸ μὲν € 
πρὸς αὐτὴν a οὖν — καὶ 
ἄλλαι AK X, καὶ ἄλλαι πρὸ αὐτῆς S 
εἰπεῖν 5» κα 
παρϑένος V, παρϑένου C 7» akS 
ξένον — 20 ἐπιδημ. C 

παοὰ Oeo X 


ἐκείνην V) 


χαῖρε κεχαριτωμένη a 
(αὕτη VX) γὰρ (2 X) ἢ χαρὰ λύει τὴν λύπην UVX, n» διὰ τοῦτο λέγει" 


μὲν οὖν] δὲ εἰπεῖν S "5 UV 
εὗρες -ἰ- yào V 


16 οὐκέτι ---- ἀλλ παρϑένος οὖσα k 

ξένον πρᾶγμα ΘΌΝ 5 akSX 
18 Εὔρες --- 19 διὸ] ἐπεὶ οὖν εὗρες, φησί, χάριν 
τῷ Oeo] τοῦ ϑεοῦ Ὁ 


4 διὰ — χαρᾶς] αὕτης 


χαῖρε 
9 σοῦ -ἰ- ἦν γὰρ μετ᾽ αὐτῆς ὁ μικρὸν 
ἰστέον — παραδόξως 7» aUVX 18 Τὸ-- 


οὖν -ἰ εἰπεῖν τὸν ἄγγελον 
14 χάριν πρὸ αὐτῆς καὶ 

13 εἰπεῖν - ὅτι C 
17 παρϑένῳ) παρϑενίας X, 
ξέγον -ἰ- T0 V 


ἄλλοι L(ggK?)X 


in Lucam, 


Dicitur et de Joanne: 
magnusc, et hoe ipsum Gabriel 
angelus contestatur; sed quando 
venit Jesus vere magnus, vere 
5 sublimis, ille, qui prius »magnusc 
fuerat, minor effectus est. »Ille« 
enim, inquit, »fuit lucerna ardens 
et lucens, et vos voluistis ad ho- 
ram exsultare in lumine ejus«. 
10 Magnitudo Salvatoris nostri non 
tunc apparuit, quando natus est, 
sed nune, postquam oppressa ab 
adversarüs videbatur, emicuit. 

Vide magnitudinem Domini: 


15 yn omnem terram exivit sonus 


doctrinae ejus, et in fines orbis 
terrarum verba illiuse. Dominus 
noster Jesus, quia virtus est Dei, 
in omnem diffusus est orbem, et 
?:0impraesentiarum | nobiscum est 
juxta illud, quod in Apostolo le- 


»erit | 





Hom. VI. 41] 

»Οὗτος ἔσται φησίν. 
Tooro εἴρηται καὶ περὶ ᾿Ιωάννου" 
ἀλλ ὅτε ἦλϑεν ὁ ἀληϑῶς »uéyazcc, 
ἐκεῖνος ἦν μικρός. 


μέγαςς, 


» Exeivoc« γὰρ »ἦν ὁ λύχνος ὁ 
καιόμενος καὶ φαίνων., οὐχ ὡς 
᾿]ωάννης οὖν δμέγαςς, ἀλλ᾽ ὡς δε- 
σπότης καὶ δημιουργὸς καὶ κύοιος 
τοῦ παντὸς ἀληϑῶς »uéyac«. Τὸ δὲ 
μέγεϑος αὐτοῦ οὐ τότε οὕτως ἔδη- 
λοῦτο, ὅσον νῦν φαίνεται. 


“Ὅρα γὰρ {τὸΣ μέγεϑος δυνάμεως 
αὐτοῦ: »ὅτι εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆλ- 
ϑεν ó φϑόγγος τῆς διδασκαλίας αὐὖ- 
τοῦ, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἴκου- 
μένης τὰ ῥήματα αὐτοῦς. 


1f. Luk. 1, 15; vgl. Ambros. in Lucam II, 10 (S. 46, 10 ff. Schenkl) 


091: ΠΟ Π Ὁ. 95 


16t— A 
pervenit E 
8/9 — exult. ad horam B 
15 exuit. BCDE 
quia] qui r 


9 prius] primus C 


41, 1—42, 21 xaraz0. Χὲ 
μέγας -ἰ- 43, δ ὄψει --- 9 kmL4A 


1591. Ps. 19, 5 (Róm. 10, 18) 


ἡ inquit ^ A] qui KE 
12 nune] tune B 

1? ilius] eius A 
20 impraes.] in praesentiarum ACDK 


4l, 7 o?y — 10 μέγας aCS 
41, 7 o9y — 43, 9 UV 


18 lat. vgl. 1 Kor. 1,24 


magnus] magis K 6 fuerat] 

8 vos| nos Καὶ voluisti K 
14 magnitudo K 
18 Jesus —- Christus B 


ἘΠ onyx -- τὸ 


1 οὐχ--- ὃ μέγας] ἔσται δὲ μέγας οὐχ ὡς ᾿Ιωάννης C, xai (7 L) μέγας οὐχ oc 


᾿Ιωάννης (4- δουλικῶς τὰ 1) Lkm4 
-Ὴ ἀντὶ S, - δηλοῖ ἃ (δηλονότι A) 
δεσσι. — 9 xai? —— km4 


8 οὖν —— UV 


9 xai κύριος 7 as 


οὐχ — ὃ ἀλλ] τὸ δὲ ἔσται μέγας aS 
ὡς — 9 κύριος CUV 
10 τοῦ παντὸς — μέγας] xai 


οὐχ ὡς ὃ (2 S) ᾿Ιωάννης aS -᾿ τὸ γὰρ éxayóuevov ὅτι υἱὸς ὑψίστου κληϑήσε- 
ται, τοῦτο σημαίνει a (onu.] ἐμφαίνει B), 4- alia S ἀληϑῶς μέγας] καὶ ὡς 
διήκων (Oujx.] κύριος λ) πανταχοῦ km, »uéyac«, γάρ φησι Δαυίδ, »0 κύοιος ἡμῶν" 
καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦς" οὗτος γὰρ μέγας ἀληϑῶς [Ps. 146 (147), 5] C 
10 Τὸ--- 12 gaív. — UV 14 {τὸς — alle Hss (τὸν — 17 αὐτοῦ] αὐτὸ 
διὰ τῆς διδασκαλίας εἰς ἅπασαν τὴν γῆν ἐξεληλυϑός X 10 τῆς διδασκαλίας 
5-2 9f 17 xai —18 αὐτοῦ 5 X 


2 


τῷ 
οι 


σι 


σι 


Φ 


42 


gitur: »econgregatis vobis et spi- 
ritu meo cum virtute Domini 
Jesu«. Virtus Domini Salvatoris 
et cum his est, qui ab orbe nostro 
in Britannia dividuntur, et (107) 
cum his, qui in Mauritania, et cum 
universis, qui sub sole in nomine 
illius crediderunt. Vide ergo mag- 
nitudinem Salvatoris, quomodo 
in toto orbe diffusa sit, et certe 
needum ejus veram magnitudi- 
nem exposui. Adscende in caelos 
et vide eum, quomodo caelestia 
repleverit: »apparuit« siquidem 
»angelisc. Descende cogitatione in 
abyssos, et videbis eum etiam 
ille deseendisse. »Qui« enim 
»descendit, ipse est et qui adscen- 
dit, ut impleret omniac, »ut in 
nomine Jesu omne genu flectatur 
caelestium et terrestrium et infer- 
norum«. Considera virtutem Do- 
mini, quomodo impleverit mun- 
dum, id est caelestia et terrestria 
et inferna, quomodo et caelum 


Origenes 


καὶ μετὰ τῶν ν 
«Βροιττανίᾳ.. e.» χα ueTÀ 
τῶν ἐν Μαυριττανίᾳ καὶ μετὰ τῶν 
πανταχοῦ πιστευόντων καὶ πκαϑό- 
λου διῆκον. 


᾿Ανάβα γὰρ τῷ λόγῳ εἰς τὸν 
οὐρανὸν καὶ ἴδε αὐτὸν τὰ ἔκεῖ 
πληροῦντα: γὔφϑη« γὰρ »àyyéAou«. 
Κατάβα τῷ λόγῳ εἰς τὴν ἄβυσσον 
[καὶ ὡσαύτως}: κατέβη γὰρ κἀκεῖ. 
»Καταβὰς γὰρ αὐτός ἔστιν καὶ ὁ 
ἀναβάς, ἵναπληοώσῃ τὰ πάντας, δἵνα 
ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ πᾶν γόνυ κάμ- 
ψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ 
καταχϑονίων«. "Ióe ταύτην τὴν 
δύναμιν᾽ διέβη yào ὅλον τὸν κόσμον" 


1ff. 1Kor. 5, 4 121 vgl. Ps. 138, 8(LX X), Róm. 10, 6. 7 14f. 1 Tim. 
3,16 17ff. Ephes 4, 10 19ff. Phil. 2, 10 

2 Domini -- nostri De 3 Jesu - Christi De 4 est K ab] 
in BE (durchgestrichen) 7» AK 5 Brittania BE, Brittannia C 6 Mau- 
ritania] maritima mn 8 illius] eius Ce^ K credid. -- manet Κα 
11 — veram ejus BC 12 in] ad ACER 18 — qui et A 21 οὐ — 
ABDe 23 quomodo] quod CDe implevit AB 24 et —— ADKe 
25 infernalia e, infernorum D ΒΡ IS. 

21 "102 — 43,17 ΧΕ 

4 xai — 8 διῆκον] τηλικοῦτός ἐστιν ὡς διήκειν πανταχοῦ UV 6 αυρε- 
τανίᾳ ὃ 12 'Avapac U 13 xai — U αὐτὸν] xai X 14 oo» 
- ἀγγέλοις 7» UV 15 λόγῳ - xai U 16 xai ὡσαύτως -- UV κατέβη 
- κἀκεῖ 7» X 17 Καταβὰς --- 18 ἀναβάς  ὍΥ 18 πληοωϑῇ UV 
σύμπαντα UV iva] xai ἵνα erg. & (für xai kein Platz!) 19 à» — 
αὐτοῦ X πᾶν -ἰ- αὐτῷ X 20 ἐπουρ. — 21 καταχϑ. 5Ν 21 "Ióe 


— 22 δύναμιν UV 


33 διέβη — κόσμον UV] καὶ ὑπὲρ τὸν κόσμον ὅλον X. 


10 


in Lucam, 


ipsum penetraverit et superna 
conscenderit. | Legimus enim, 
quod pertransierit caelos Filius 
Dei. Si haec videris, pariter in- 
tueberis non transitorie dictum: 
magnus eritc, sed verbum opere 
completum. Magnus est  Do- 
minus noster Jesus et praesens 
et absens tribuitque consortium 
fortitudinis suae etiam huic coetui 
nostro atque conventui; quod 
ut et singuli mereamur accipere, 
deprecemur Dominum Jesum: cui 
est gloria et imperium in saecula 
saeculorum. Amen. 





Hom. VI. 43 


διεληλυϑότα 
γάρ φησι τοὺς οὐρανοὺς ᾿Ϊησοῦν 
τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ. ᾿Εὰν οὖν ταῦτα 
ἴδῃς, ὄψει, ὅτι οὐχὶ ῥημάτιόν ἔστι 
τό: γ»ἔσται μέγας«, ἀλλ᾽ ἔργῳ δείκ- 
νυται, ὅτι Σμέγας«. ἐστὶν Ó κύριος 
ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χοιστὸς καὶ ἀπὼν 
καὶ παρών. 


Τὸ οὖν ὑπέρβατον οὕτως ἔχει" 
»ἀπεστάλη ó ἄγγελος πρὸς παρϑέ- 
5 » , M] i] » 
vov ἐξ οἴκου Δαβίδ, καὶ τὸ ὄνομα 
τῆς παρϑένου Μαριάμ, μεμνηστευ- 
, 5 2 c 37 5 /, 5 
μένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα Ιωσήφ«. Οὐκ 
ἀπεστάλη. δὲ πρὸς τὸν ᾿]ωσὴφ »0 


ἄγγελοςς, ἐπειδὴ οὐδὲν ἣν κοινὸν τῷ ᾿Ιωσὴφ πρὸς τὴν τοῦ κυρίου γέννησιν" 
οὐ γὰρ διὰ τὸ εἶναι αὐτῆς μνηστὴρ ὠνομάσϑη ἀνήρ, ἀλλ᾽ οἰκονομήσαντος 
τοῦτο δίὰ πολλὰ τοῦ ϑεοῦ, πρῶτον μέν, ἵνα ὑποπτευϑῇ παρά τισιν, ὅτι 
ἐξ αὐτοῦ ἐκύησεν ἡ Μαρία, καὶ μὴ λιϑοβοληϑῇ ὡς ἐκπαρϑενεύσασα, 
ἔπειτα δὲ καὶ διὰ τὸν ἄρχοντα τοῦ αἰῶνος, ἵνα ἀπατηϑεὶς καὶ αὐτὸς οἰηϑῇ 
τὸν ᾿Ιησοῦν ἔκ τοῦ ᾿Ιωσὴφ ὄντα καὶ ὧς ἀνϑρώπῳ ἐπίϑηται καὶ ἥττη- 
ϑεὶς πέσῃ, καὶ ἀνακληϑῇ τὸ πτῶμα τῆς ἀνϑοωπότητος ἐν Χοιστῷ καὶ 
καταβληϑῇ ὁ διάβολος. 

2f. Hebr. 4, 14 


12ff. Luk. 1,206.27 21 vgl. 1 Kor. 2, 6 


et - in De 
3 quod] quia B 


2 conscend.] adscenderit De 
pertrans.] penetraverit A, trans- 


1 penetravit Kr 
2/8 — quod enim Κα 


ierit C 8 noster ^ B 10 etiam e huie — 11 nostro] huic 
nostro coetui ἃ 12 et ^ AKn 13 Domin. -4- nostrum BE Jesum] 
Deum De Jesum -- Christum B 15 saeculorum 7» BE Amen — E 
Explicit omelia VI. A ( C) SehluB der Hs K 

43,11 —17 S 43, 11—44, 10 - (Hom. VIII) 55, 1—4 7/95. C 43, 11—17 
4- (Hom. VIII) 55, 1—4 ἤρξατο d (E! ro? αὐτοῦ ἀνεπ]) 

2 διεληλυϑόςταΣ X ydo - U 'Inooóv] τὸν κύριον 'Incovv U 4 'Eav 
VX] "Exàv U ταῦτα VX] τὰ αὐτὰ U 9 εἰδῇς X ὄψει -- 6. ué- 
yac] ὥστε οὐχὶ ῥήματι (διὰ δημάτων m) μόνον kmLZ óc — U ónudá- 


4 ἐστ 7» X 
xai— 9 παρών 7 UV 
18 xai — 17 γέννησιν ^ X 


17 — κοινὸν ἦν S 


ó — 9 παρών 7 kmLZ 
11 ov — eX 
16 δὲ] γὰρ. ὃ 


τιόν VX] δήματι μέγας U 
8 ᾿]ησοῦς Χριστὸς UV] 5 X 
οὕτως ἔχει] ἦν οὕτως X 
16/17 ὃ ἄγγελος S 


οι 


c 


1 


20 


44 : Origenes 

Ὅτι δὲ οὕτως ἔχει καὶ οὐκ £x σπέρματος ἀνδρός, ἀλλ »é6 ἁγίου 
πνεύματος. συνέστη τῷ Χριστῷ ἡ ἔνσαρκος γένεσις, ἐν 00' ψαλμῷ 
κατὰ τὴν πέμπτην ἔκδοσιν εὑρήσεις, ἔνϑα τῆς ἐνσάρκου γενέσεως τοῦ 
Χριστοῦ τὴν οἴκονομίαν σημαίνει" οἵα γὰρ δρόσος ἄνωϑεν ἐξ οὐρανοῦς 
φαινομένη, οὕτω πὼς καὶ ἕν τῇ μήτρᾳ τῆς κυοφορούσης αὐτὸν μητρὸς 
ἡ τῆς σαρκὸς ὑπέστη σύστασις ἐν τῇ παιδιότητι αὐτοῦ: ἀντὲ δὲ τοῦ 
δὲκ γαστρὸςς« ἢ ^àno μήτραςς«ς τὸ ' Εβραϊκὸν ἔχει Σμαριάμς" οἶδα δὲ eig τοῦτό 
τινος ἀκούσας ὡς τῆς ἑβραϊκῆς φωνῆς ἐνταῦϑα τῆς Μαρίας μνημονευ- 
σάσης" τὸ γὰρ Σμαριάμ« τὸ Μαρίας ὄνομα σημαίνει, ὡς ὀνομαστὶ διὰ 
τούτων τῆς ϑεοτόκου μνημονευϑείσης. 

Καὶ ἐπεὶ εἶπεν αὐτῇ ὁ ἄγγελος: »ἰδοὺ ἢ συγγενής σου συνείλη- 
qev«, ἐπῆλϑεν αὐτῇ συγχαρῆγαι, ἐπεὶ καὶ αὐτὴ παρὰ προσδοκίαν συν- 
ειλήφει" δι ὃ καὶ ἐκ τοῦ τῆς EAwdfler (ἀσπασμοῦ» οἷον πεισϑεῖσα: »ἰδούς, 
φησίν, »rj δούλη κυρίους, ὡσεὶ ἔλεγεν" πίναξ eiui γραφόμενος, ὃ βούλεται 
ὁ γραφεὺς γραφέτω, ποιείτω ὃ ϑέλει ὃ τοῦ παντὸς κύριος" »καὶ ἀπῆλϑεν 
ἀπ᾿ αὐτῆς ὃ dyysAoc«, δεξάμενος τῆς παρϑένου τὴν ὁμολογίαν τῆς 
σίστεως. 


HOMILIA VII. 


De eo, quod scriptum est: »Exsurgens autem Maria cum festi- 
natione venit in montana«, usque ad eum locum, ubi ait: »erit con- 
summatio eorum, quae dicta sunt«. 


3 ^ ' l4 , -) ’ ^ * 5 * 

πειδὴ παρὰ προσδοκίαν συνειλήφει, εἰς πάντα δὲ οὖσα ἐπιεικὴς 
e , 5 , 5 - Α M 3 ’ὔ ' - 9 
ἣ παρϑένος οὐ μόνον ἀπῆλϑεν πρὸς τὴν ᾿Βλισάβετ, μὴ τυφωϑεῖσα ἔκ 


1f. Matth. 1, 18 4 Gen. 21, 39, vgl. Ps. 132 (133), 3 7 Ps:L09 CEPO)S 
3. Dazu vgl. F. Field, Origenis hexaplorum, quae supersunt (Oxford 1871—75) 
II, 266: μηρὲμ μεσσαὰρ λακτὰλ ἰελεδεχέϑ᾽ (ἰελεδεϑέχ)γ. 11ff. Luk. 1, 36. 38 
19—21 Luk. 1, 39—45; zur ganzen Hom. vgl. Th. Zahn, D. Predigten d. Orig. 
üb. d. Ev. d. Lukas [Neue kirchl. Zeitschr. 22 (1911) 258—267] 2211 vgl. 
Ambros. in Lucam II 22 (δ. 53, 4 ff. Schenkl) 





18 Incipit VII. de eo ... AC : 19 autem AB Maria 7 CDE 
20 ait —- et A 21 quae - et € dicta] seripta A, edita E 


44, 11—15 γραφέτω X. 44, 13 ἰδού — 17 πιστ. aU (Lemma zerstórt; d. 
náchste Schol. [Anfang v. Hom. 7] ist Orig.: ro? αὐτοῦ) 44, 15 xai —17 C 
44, 22 45,4 dCSX£! (in X folgt 45, 5—16) 


11—13 πεισϑεῖσα 7 aU 13 (aozaouo?» — X ἰδού, φησίν] εἰποῦσα δὲ 
ἢ παναγία παρϑένος" ἰδού a ἰδού- - 14 κυρίου] δούλη εἰμὶ κυρίου U 
14 κυρίου 4- κτὲξ a 14 ὡσεὶ ἔλεγεν “- Ὁ] τοῦτο ἔδήλωσε à eiut -Ἐ φησί a 
19 ποιείτω — 17 πίστεως X 15 xai — 17 πίστ.)] δεξάμενος δὲ ὁ ἄγγελος 
τῆς παναγίας παρϑένου τὴν ὅμολογίαν τῆς πίστεως, ἀπῆλϑεν ἀπ᾽ αὐτῆς a, ὁ δὲ δεξά- 
μενος τὴν ὁμολογίαν τῆς πίστεως τῆς παρϑένου ἀπῆλθεν ἀπ᾿ αὐτῆς 22 Επειδὴ --- 
συνειλ. 75 X ᾿Επειδὴ -- xai αὐτὴ d ᾿Επειδὴ] ἢ διὰ τὸ συγχαρῆναι 
τῇ ᾿Ελισάβετ΄ ἐπειδὴ S εἰς — p. 45, 1 ἀγγέλου — dSX 





10 


in Lueam, Hom. VI—VII. 45 


τῶν λόγων τοῦ ἀγγέλου, ἀλλὰ καὶ προλαμβάνει ev τῷ ἀσπασμῷ τὴν 
"EAcdfer, τὸ σέβας αὐτῇ ὡς παλαιοτέρᾳ καὶ τάξιν ἐπεχούσῃ μητρὸς 
ἀπονέμουσα. Οὐ γὰρ ἡ ᾿Βλισάβετ πρώτῃ, ἀλλ $9) Μαρία »ἠσπάσατο 
τὴν  λισάβετς. 

Meliores ad deteriores veniunt, Οἱ κρείττονες πρὸς τοὺς ἐλάτ- 
ut eis ex adventu suo aliquid tri-| τονὰς ἔρχονται, ἵνα αὐτοὺς εὐερ- 
buant emolumenti. Sie et Sal-|yerjooow. Οὕτω x«i ó σωτὴρ 
vator venit ad Joannem, ut sane- ἤλϑεν πρὸς τὸν ᾿Ιωάννην, ἵνα τὸ 
tificaret baptisma illius; et Maria βάπτισμα αὐτοῦ ἁγιάσῃ" οὕτως ἡ 
statim ut audivit angelum nun-| M«ouxu ἀκούσασα τοῦ ἀγγέλου 
tiantem, quod conceperit ϑαϊνᾶ- τέξεσϑαι τὸν σωτῆρα καὶ μεμαϑη- 
torem (108) et quod cognata illius κυῖα, ὅτι ἣ συγγενὴς αὐτῆς συνέ- 
Elisabeth haberet in utero, »con- | dade, ᾿Πλισάβετ, ἦλϑεν πρὸς αὐτήν. 
surgens cum festinatione νοῦ ἝὋ γὰρ ἐν αὐτῇ ᾿]Ιησοῦς ἤδη 
in montana, et ingressa est (ο- ἤμελλεν εὐεργετεῖν τὸν ἤδη ἐν τῇ 
mum Elisabeth«. Jesus enim, qui ᾿Βλισάβετ ^ ]ωάννην. 
in utero illus erat, festinabat 
adhue in ventre matris Joannem , 
positum sanctificare. — Denique Kai τοῦτο 
antequam veniret Maria et 581ὰ- δῆλον ἐκ τοῦ μὴ σκιρτᾶν μὲν τὸν 
taret Elisabeth, non »exsultavit ᾿]ωάννην, πρὶν ἔλϑῃ Μαριὰμ καὶ τὴν 
infans in uteroc; sed statim ut ᾿λισάβετ ἀσπάσηται, ἅμα δὲ τῷ 
Maria locuta est verbum, quod, λόγῳ τοῦ ἀσπασμοῦ Μαρίας, ὃν 
Filius Dei in ventre matris sugges- ὑπέλαβεν ὃ λόγος τοῦ ϑεοῦ 0 Xot- 
serat, »exsultavit infans in gau- στός, ἤκουσεν ὃ πρόδοομος τῇ 
dioc, et tune primum praecurso- ἐνεργείᾳ τοῦ ἁγίου πνεύματος 
rem suum prophetam fecit Jesus.|xwousvog τὸν ἀσπασμὸν τῆς 





9 deteriora BD 4? Sic] Sed C 9 baptismum ABE 11 con- 
ciperet ABE 16 enim]vero De 18 matris ventrem E 19 posi- 
tum —B 20 — Maria venir. B. 22 utero] gaudio B sed — 25 gaudio 
ΞΡ 24 — matris ventre C 21 prophetam 7 B 


45, 5—16 "lIodvrgv X. (anschl. an 44, 22—45, 4, aber eigenes Schol.) ξ 1 
45, 5—9 dy. -ἰ 46, 4 "Ἔδει --- 8 ὀρεινήν -- 12 dre — 18 αὐτῇ -ἰ 45, 14—-46, 4 U 


(τοῦ αὐτοῦ) 45, 25 1x. — 46, 4 dC 45, 19—24 -- 46, 1 xai — 2 ΧΕΙ 
47, 15 Ὕπ. — 21 Χριστόν - 45, 25 ix. — 46, 4 S 

1 ἀλλὰ xai] xai d, ὅϑεν S, —— X à xai— μητρὸς — S 3 Οὐ ydo 
—4 ᾿Βλισάβετ nur C, — dSX 3 Oi — X (Blatt beschnitten) &! 
Oi] Πρὸς τὴν ovyyevíóa: οἱ Ὁ κρείττ. -ἰ( δὲ X 9 ἁγιάσῃ] 


ἀκούση( 1) U* -Ἐ »ῆλϑον εἰς τὸν κόσμον, ἵνα σώσω τὸν ἄνϑοωπονς (Joh. 12, 47) Ὁ 
10 ἔμελλεν alle Hss τῇ U]  5-Χ 20 uév — 21 ᾿Τωάνν. U] αὐτόνΧ 21 ἔλϑῃ --- 22 
ἀσπασ.] ἐλϑεῖν ἡ] αρίαν καὶ πρὶν ἀσπάσασϑαι τὴν ᾿Ελισάβετ3ὀ 6538 τοῦ ἀσπασμοῦ corr. 
δ 1] τῷ ἀσπασμῷ X. 24 ὑπέλ. ὑπέβαλεν — 35 ἤκουσεν ---46.1 xai dCS — UX 
25 ἤκ. --- πρόδο. dC] ὅϑεν S 217 κινούμενος -ἰ- ἤκουσεν 8 στῇς CS Ξ α 


οι 


15 


40 


Oportebat quoque Mariam Dei 
prole dignissimam post alloquium 
angeli ad montana conscendere 
et in sublimioribus commorari. 
Unde scriptum est: »Consurgens 
Maria in diebus illis, venit in 
montana«. Debuerat etiam, cum 
esset sollicitudine non pigra, 
properare  sollieite οὖ Spiritu 
sancto plena ad sublimiora per- 
duci et virtute Dei protegi, a qua 
jam fuerat obumbrata. Venit ergo 
»in civitatem Juda et in domum 
Zachariae, et salutavit  Elisa- 
beth. Et factum est, cum audisset 
salutationem Mariae Elisabeth, 
exultavit infans in utero ejus, et 
repleta est Spiritu sancto«. 


101. gr. vgl. Luk. 1, 35 


1 quoque —- Δ Maria B 
3 angeli ABE] Dei De — C 
ad e 
10 plena  Β 
et 4J- intravit ἃ 
L( audiret B 


in?» €C€ 


52, 7—11 -" 46, 1 xai — 4 "Io. 4- 52, 13—53, 15 kmL4 
46, 4 Ἔδει --- 8 -- 12—18 αὐτῇ eV 


dre — l4 πορευϑ. ΧΕ" 





Mariam - cum De 
4 et — AB 
8 sollicitudine] sollicita De 
sublim.] summa C 
15 Et — Dmnr 
18 est — C 


Origenes 


Μαρίας καὶ »ἐσκίρτησεν ἔν ἀγαλ- 
λιάσει τὸ βρέφος ἔν τῇ κοιλίᾳ, καὶ 
οἱονεὶ ἤρξατο ἔκτοτε προφήτην αὖ- 
τὸν ποιεῖν ὃ ᾿Ϊησοῦς. "Εδει δὲ τὴν 
μακαρίαν ταύτην Μαρίαν μετὰ τὴν 

- M ^ 3 M 5 /, 
τοῦ l'afoujA πρὸς αὐτὴν ἐπιδημίαν 
καὶ τὸν εὐαγγελισμὸν ἀναβαίνουσαν 
ἀναβῆναι »éxi τὴν ὀρεινήν — Σόρει- 
γὴν. δὲ ἐκάλεσεν. ὃ εὐαγγελιστὴς 
τοὺς περὶ τὴν “Ιερουσαλὴμ τόπους 

- , - ' P , 9 
τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ πεδίῳ κειμένης, &v 
ἧπερ ἡ Ναζαρὲτ ἵδρυται —, ἅτε δὲ 
τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηρὰν σπουδαίως 

- δ - M ΕΣ 

πορευϑῆναι: μετὰ σπουδῆς δὲ ἐἔπο- 
οεύετο ἀγομένη ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύ- 
ματος τοῦ ἐπελϑόντος αὐτῇ καὶ ὑπὸ 
τῆς δυνάμεως τοῦ ὑψίστου τῆς ἐπι- 
σκιασάσης αὐτῇ. »IóAw« δὲ » Ioó- 


2 dignissima lnr 
5 Unde — et De 6 in?] 
9 sollicite] sollicitudine De 
12 iam — e 13 Judae De 
Et — 16 Elisabeth 


46, 2 xai —8 - 12 
46,4—47,8 U* 


46, 14 uerá — 18 αὐτῇ -ἰ- 47, 9—19 αὐτῆς XE 


1 ἐσκίρτ. -ἰ- γὰρ km4] ἐσκίρτα dCS 


τῇ κοιλίᾳ σκιρτᾶν tig ἔμφασιν χαρᾶς καὶ προφητείας δήλωσιν X. 

2 τὸ βρέφος 7» dCS 
zai km4] οἱονεὶ γὰρ dCSX. 

c ἐκτ. προφ. ἤρξ. S, e ἔκτ. αὖτ. ἦρξ. προφ. dO, — ἔκτοτε ἤρξ. 1, 

ποιεῖν] ποιεῖν (δεικνύειν m4) τὸν (» L) ᾿Ιωάννην kmL4A 

λ ὅ ταύτην eUVY 5 X 


dyaAÀ. 7» km4 
J- τῆς μητρὸς dCS 


κύριος km4A δὲ» eUVY 
τὴν --- καὶ» ΧΥ 6 πρὸς αὐτὴν — e 
£Dayy. e ἀναβαίνουσαν 7» Y 


12 dre — 14 πορευϑῆναι 75 eUVY 
αὐτῇ eUVY 16 τοῦ — αὐτῇ ^ Y 
ὑπὸ» 6 18 αὐτῇ] αὐτὴν XY 


ἐσκίρτησεν --- 2. κοιλίᾳ] τό τε ἐν 
1/2 ἂν 
ἐν τῇ κοιλίᾳ 7» km κοιλίᾳ 
ὃ — αὖτ. ἔκτ. προφ. UY, 
3/4 αὐτὸν 
4 ᾿Ιησοῦς] 
Μαριὰμ e 

7 τὸν -ἴ- τοιοῦτον X. καὶ --- 
8 ἀναβῆναι eUVY] ἀναβαίνειν X 
14/18 ἐπορεύϑη & 138 ἁγίου] ἐν 

τοῦ ἐπελϑ. 7» Y] ὃ ἐπεληλύϑει eUV 


οι 


1 


e 


20 


in Lucam, Hom. VII. 47 
δας φἐκάλεσες τὴν “Ιερουσαλήμ, ἐν fj ὃ Ζαχαρίας κατῴκει διὰ TO πλη- 
, - c - 39 € M 5 A y / ^ ^ M 
ci&Cew τῷ ἱερῷ. »Εἰσῆλϑεν δὲ eig τὸν οἶκον Ζαχαρίους, τὰ κατὰ τὴν 
᾿Ελισάβετ μαϑεῖν ἐπειγομένη καὶ τὴν (τῶν) πρὸς αὐτὴν εὐαγγελίων βεβαιω- 

μ γομξνη i προς ! HU ua LO 
- / /, ' , ei 5 
ϑῆναι πίστωσιν. Τί δὲ τό: »jonácaro τὴν ᾿Ελισάβετ«; ᾿Ιστέον, ὅτι οὐ 
φιλήματι, ἀλλὰ φωνῇ; δῆλον, ὅτι τῇ συνήϑει τοῖς φίλοις προσεφϑέγ- 
ξατο τὴν εἰρήνην ἐπιφωνήσασα τῇ συγγενίδι, ὅπερ ἔϑος “ Εβραίοις ἀνέ- 
καϑεν, ἢ χαριέστερόν τινα λόγον ἐπιφϑεγξαμένη, ὡς εἰώϑει τῇ τῶν 
συνήϑων φίλων ϑέᾳ χαριέντως ἐπιλέγεσθαι. 
Nonestitaquedubium,quinquae| Οὐκοῦν ἐν τῷ ἀσπασμῷ Σἐπλήσϑης 


tune »repleta est Spiritu sancto«, 
propter filium sit »repletac«! Ne- 
que enim mater primum Spiritum 
sanctum meruit, sed cum Joan- 
nes adhue clausus in utero Spi- 
ritum sanctum recepisset, tunc 
et illa post sanctificationem filii 
»repletaestSpiritusancto«. Poteris 
hoe credere, si simile quid. etiam 
de Salvatore cognoveris. Inve- 
nitur beata Maria, sicut in ali- 
quantis exemplaribus repperimus, 





διὰ τὸν υἱὸν πνεύματος ἁγίου ἡ EAc- 
σάβετ«: οὐ γὰρ ἣ μήτηρ λέπλήσϑη 
πνεύματος ἁγίουςπρῶτον, ἀλλὰπροη- 
γουμένως πλησϑέντος ' Ioávvov δευ- 
τέρως 1j μήτηρ, ἅτε ἔχουσα τὸν πλη- 
σϑέντα πνεύματος ἁγίους. “Υπῆο- 
£g δὲ τοῦτο ᾿Ιωάννῃ, ὅπερ οὐδενὶ 
τῶν προφητῶν, διὰ τὸ πλησιάζειν 
αὐτὸν τῇ Χριστοῦ παρουσίᾳ καὶ 
προτρέχειν αὐτῆς οὐ γὰρ πρότερον 
τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπλήσϑης, πρὶν 
ἐπιστῆναι τὴν κυοφοροῦσαν τὸν Χρι- 


19--48, 3 lat.ist wohl Zusatz des Hieron.; vgl. dazu Th. Zahn, D. Evang. 
d.Lukas ausgelegt (Komm. z. NT III) 1913, Exkurs III (745—751) 


9 — dubium itaque B 
accepisset n 18 s$ E 


47, 15 Ὕπ.---48, 19UV 


14/15 — sanct. Spir. ADmn 


47, 15—21 Χριστόν 4- 45, 25 1j«.— 46, 4 S 
- 48, 19 -t- 50, 1—9 - 51, 22—52, 3 4- 53, 10—15 à 


15 recep.] 


47,15 
47, 15—468, 19 4- 51, 22 


—5B2, 3 -- 50, 20 c(—51, 2 ue 4- 52, 4A—96 - 50, 3 xaAóc — 7 καρποί kmZL (L— 50,9) 
47, 19 οὐ 48, 19 -- 50, 3 καλῶς —1 καρποί -- 51, 22—52, 3 -- 50, 20 1(—51, 2 ue 
-- 52, 4—593, 15 dC 


1 (ἐκάλεσε; ὃ (τῶν) Kr. —— U ὧς] ὃς Kr. ὃ 7/8 τῇ.. ϑέᾳ Kr.] 
τὴν... ϑέαν U 15 'Yzo£e — 17 προφητῶν) ὅπερ (-- γὰρ m) οὐδενὶ (οὐδεὶς 
A) τῶν προφητῶν ὑπῆρξε (ἐξεγένετο S), τοῦτο ὑπῆρξεν (τῷ L) ᾿Ιωάννῃ (Iodvrnc 2) 
kmLA4, ὅπερ δὲ οὐδενὶ τῶν προφ. ὑπῆρξε (ὑπῆρχεν a, ἐξεγένετο S), τοῦτο εἰς ᾿Ι]ωάννην 


γέγονεν (ὑπῆρξεν S) a8 17 πλησιάζειν — 18 καὶ 5 X 18 αὐτὸν — 
kmUV A τῇ - τοῦ ὃ τὴν. .. παρουσίαν U 19 αὐτῆς] αὐτὸν 
τῆς Χριστοῦ παρουσίας X. οὐ yàg] διὸ οὐδὲ aS 20 τοῦ dC c πνεύ- 


ματος ἁγίου ἃ ἐπλήσϑη τοῦ πν. km &vez λήσϑη dC 20 zxoiv — 21 Xor- 
στὸν] ἕως οὗ (7 S) ἐπέστη αὐτῷ ἡἣ πυοφοροῦσα (κπυοφορήσασα S) τὸν δεσπότην 
“Χριστόν a8 21 κυοφορήσασαν dC Tv d 


c 


10 


M 
οι 


c E - ^7 t 
.6 καρπὸς τῆς κοιλίας σους dC 


48 


prophetare. Non enim ignoramus, 
quod secundum alios codices et 
haee verba Elisabeth vaticinetur. 
Spiritu itaque sancto (109) tune 
repleta est Maria, quando coepit 
in utero habere Salvatorem. Sta- 
tim enim ut Spiritum sanctum 
accepit Dominici corporis con- 
ditorem, et Filius Dei esse coepit 
in utero, etiam ipsa completa est 
Spiritu sancto. 


Origenes 


στόν. llIIoóvov δὲ τὸ βρέφος ἐπλη- 
ροῦτο πνεύματος καὶ ἐσκίρτα καὶ 
οὕτως τῇ μητρὶ μετεδίδου, καὶ 
ἀνεβόα προφητικὰ ἣ ᾿Π'λισάβετ διὰ 
τὸ κυοφορούμενον ἐν αὐτῇ βοέφος 
— ἡ ὄντως γὰρ vexvoyovía καὶ ταύ- 
τὴν ἐποίει τιμίαν, ὥσπερ ἢ ϑεία 
vexvoyovía τὴν Μαρίαν καὶ τὸ σύμ- 
παν δι ἐκείνην γυναικῶν γένος, ὡς 
λέγει καϑ' ὅλου περὶ γυναικῶν Ó 
Παῦλος, ὅτι »σωϑήσεται d) γυνὴ 





διὰ τῆς Texvoyov(ac«, τοῦτ᾽ ἔστι 
γυνὴ τὸν Χριστὸν ἑτεκνογόνησεν — xai ἔλεγε τῇ παρϑένῳ" »εὐλογημένη 
σὺ ἐν γυναιξίν«" οὐδεμία γὰρ τῆς τοιαύτης χάριτος κοινωνὸς οὔτε γέγονεν 
οὔτε γενέσϑαι δύναται. “Εν γὰρ τὸ ϑεῖον κύημα, εἷς ὃ ϑεῖος τοκετός, καὶ 
μία ἡἣ γεννήσασα τὸν ϑεάνϑρωπον. Tí μοι τοίνυν πρώτη προσαγορεύεις; 
Μὴ γὰρ ἐγώ εἶμι ἣ τὸν σωτῆρα τίκτουσα; ᾿Βιμὲ ἐχρῆν ἐλϑεῖν πρὸς σέ; 
JJ e , JJ - ^ , , € 
σὺ yàp ὑπὲρ πάσας τὰς γυναῖκας εὐλογημένη: σὺ μήτηρ τοῦ κυρίου 
9,7274 ec - | 

μου, σὺ ἐμὴ κυρία ἣ τῆς κατάρας τὴν λύσιν βαστάζουσα. ] 

11 ὙΠ τ 9. 5 

4 Et Spiritu C — sancto itaque BE 
ritu sancto D 9 — cepit esse B 

48, 1—19 XZ2 48, 1—19 4- 50, 1—9 4- 51, 22—52, 8 - 50, 20 T(—51, 2 ue 
J- 52, 4—53, 15 S 

1— 5] "Or τότε ἐπλήσϑη πνεύματος ἁγίου ὁ ἐν γαστρὶ ὧν ᾿Ιωάννης xai μετεδίδου 
τῆς χάριτος τῇ μητρί, καὶ ἐπροφήτευε λοιπὸν ἡ E λισάβετ Z 1 Πρῶτον ---2 xai!] 
Πρῶτον οὖν αὐτὸς ἐπληροῦτο πνεύματος X, Τότε δὲ καὶ ἐπληροῦτο πνεύματος 
καὶ kmUV 1 (τότε] τοῦτε U τοῦτο V), Τότε δὲ πλησϑεὶς πνεύματος (4- ἁγίου b) ἃ 
2 xai ἐσκίρτα καὶ] σκιρτῶν, εἶϑ᾽ X ἐσκίρτα -|- καὶ ἀντὶ λόγου τὸ σκίρτημα προε- 
βάλλετο ὃ 3 οὕτως 5 UV xai — 4 προφ.] Δι᾿ δ(Διὸ 51) xai προφητικὰ ἀνεφώ- 
νει X, τοῦ ἀναβοᾶν προφητικὰ xai ϑαυμαστὰ ῥήματα S 4 προφητικὰ aCUV] προ- 
φητικῶς ἀκτηλ ἡἧἡ---ῦ βρέφος -5 ᾿Ελισάβετ -ἰ- δήματααὰ διὰ--- βρέφος: 5 X. 
ὁ ἡ ὄντως--18 érexvoyórgoer UV X7 adkmCS8Z4 ὄντως UV — Χ δια ριάμ UV 
9 ἐκείνον ( 1) Ὁ (ἐκείνην V) 10 καϑόλου £t 13 γυνή 4- 5» Kr. ? 13 xai— 19 
adkmC8Z47 UV X xai — παρϑένῳ 7» aZ| ταῦτα οἱονεὶ πρὸς αὐτὴν λέγει S, οἱονεὶ 
γὰρ τοὔτόφησιν 1)" E λισάβετ πρὸς τὴν παρϑένον dC ἔλεγε — παοϑένῳ] ἐβόα πρὸς τὴν 
παρϑένον kL 13/14 εὐλογ. ---- yvv. 18 εὐλογημένη — 10 ϑεάνϑρ. — dC 
14 οὐδειι.---19.- Ζ γυναιξὶν -- λέγουσα aZ -- καὶ εὐλογημένος bZa -ἰ- ὁ καρπὸς 
τῆς κοιλίας σου Za (σου 7 2) 4- καὶ τὰ ἑξῆς a (7 a) 000. — 15 δύν. nach 18ὃ σέ S 
τῆς" Ὁ τοσαύτηςτη  — xoweovoc--dAAn S 15 γενέσϑ.. δύν.) γενήσεται 4- πλὴν σοῦ" 
εὐλογημένος γὰρ ὁ καρπὸς T.x.0. S. | "Ev — 16 ϑεάνϑρ.»5 — ^Ev —19faotxác. 7 à 
16 τόκος λ τὸν ϑεάνϑρ. 5 ΚΙ, μοιμε dC τοίνυν 7 dCS πρώτη ^ m 
προαγορεύεις kA Mi) — τίκτουσα (ΟΝ 11: ᾿Εμὲ ἐχρῆν ἐλϑεῖν πρὸς σέ 
dkCLS] ἐχρῆν ἐμὲ πρὸς σὲ παραγενέσϑαι m À -ἰ- »σεύλογ. γὰρ σὺ ἐν γυν. καὶ εὐλογ. 


18 σὺ — 19 βαστ. » dCS8 y 


6 — habere in utero ACE 7 Spi- 





ὑπὲρ] παρὰ ΚΙ, 


1 


1 


[v] 


σι 


0 


2 


in Lucam, Hom. VII. 


»Exsultavit« ergo »infans in 
utero Elisabeth, et repleta est 
Spiritu sancto et clamavit voce 
magna et dixit: Benedicta tu 
inter mulieres«. Debemus in hoc 
loco, ne simplices quique decipi- 
antur, ea, quae solent haeretici 
opponere, confutare. ln tantum 
quippe nescio quis prorupit in- 
saniae, ut  assereret mnegatam 
fuisse Mariam a Salvatore, eo 
quod post nativitatem illius 
juneta fuerit Joseph, et locutus 
est, quae, quali mente dixerit, ipse 
noverit, qui locutus est. Si 
quando igitur haeretici vobis tale 
quid objecerint, respondete eis 
et dicite: Certe »Spiritu sancto« 
plena Elisabeth ait: »benedicta 
tu inter mulieresc. δ᾽ a Spiritu 
sancto benedicta canitur Maria, 
quomodo eam Salvator negavit? 
Porro quod asserunt eam nup- 
sisse post partum, unde appro- 
bent, non habent; hi enim filii, 
qui Joseph dicebantur, non erant 
orti de Maria, neque est ulla 
scriptura, quae ista comme- 
moret. 





49 


Οὐκ ὀκνητέον δὲ εἰπεῖν, ἵνα μὴ 
ἐπαπατηϑῇ τις ὑπὸ τῶν πιϑανόϑητι 
χοωμένων καὶ διδασκόντων ψευδῶς. 
ὅτι ἐτόλμησέ τις εἰπεῖν κατὰ τῆς 
Μαρίας, ὡς ἄρα ὁ σωτὴρ αὐτὴν 
ἠρνήσατο, ἐπεί, φησίν, συνήφϑη μετὰ 
τὴν ἀπότεξιν τὴν τοῦ σωτῆρος τῷ 
᾿Τωσήφ. 


ΕἾ ποτε οὖν τοιοῦτοι λόγοι ὑπὸ 
αἱρετικῶν προαχϑῶσιν, οὕτως ἀπο- 
κριτέον, ὅτι πνεύματος ἀγίους πλη- 
σϑεῖσα 1j λισάβετ φησίν: »εὐλογη- 
μένη σὺ ἐν γυναιξίν«κ. Ei δὲ εὐ- 
λόγηται ὑπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ 
ἁγίου, πῶς ἠονήσατο αὐτὴν ὃ σωτήο; 
AAA οὐδὲ ἔχουσιν αὐτὴν ἀποδεῖξαι, 
ὅτι συνουσίᾳ ἐχρήσατο μετὰ τὴν 
ἀπότεξιν τοῦ σωτῆρος" οἱ γὰρ υἱοὶ 
᾿Ιωσὴφ οὐκ ἦσαν ἀπὸ τῆς Μαρίας, 
οὐδὲ ἔχει τις τοῦτο παραστῆσαι. 
ἀπὸ τῆς γραφῆς. 


zu ὅ{{. vgl. Th. Zahn, Brüder τι. Vettern Jesu (Forschungen z. Gesch. d. 


neutest. Kanons VI), S. 313 Anm. 1 


3 exclamavit A 
1/8 — oppon. haeret. De 
qui BE 
17 obicerint C respondere r 
P348 20 mulieribus(!) E 
22 e negavit Salv. A 


49, 5—10 5ovjc. X & 


6 πιϑανόϑητι Kl. Kr.] πιϑανόϑησι X. 


Origenes IX. 


3/6 in hune locum AE 1 
8/10 tantam .... 
9/10 insaniam] infamiam mn 


a — CDe 
28 quae -J- et n 


201. vgl. Matth. 13, 55 


ea] et BE 
insaniam CDe 9 quis] 

16 — haeretici igitur D 
18 dicite -- Et ABE 19 plena 
20/21 — sancto Spiritu De 


49, 10 exe( — 28 γραφῆς X 


20 ηὐλόγηται X 


οι 


10 


15 


δ0 Origenes 

»Καρπὸνς δὲ »xouA(agc εἶπεν κατὰ τὴν παρὰ τοῦ ϑεοῦ πρὸς τὸν Δαβὶδ 
ἐπαγγελίαν τὴν λέγουσαν" »éx καρποῦ τῆς κοιλίας σου ϑήσομαι ἐπὶ 
τὸν ϑρόνον cov«: καλῶς δὲ »καρπὸν κοιλίας. τῆς παναγίας παρϑένου 
ἡ EAwáfev ὠνόμασε διὰ τὸ μὴ ἐξ ἀνδρὸς εἶναι τὸ κυοφορούμεγνον, ἀλλ᾽ 
ἐκ μόνης τῆς Μαρίας πνεύματος ἁγίου ἐνοικήσαντος ἔν αὐτῇ καὶ 
τῆς τοῦ ὑψίστου δυνάμεως ἐπισκιασάσης αὐτῇ" οἱ γὰρ ἔκ τῶν πατέοων 
τὴν σπορὰν ἔχοντες ἐκείνων εἰσὶ καρποί, καϑὼς καὶ τῷ Δαβὶδ ἐορήϑη" 


»ἔκ καρποῦ τῆς κοιλίας 
ϑεοτόκου καὶ αὐτοὶ ἔκ 

»Benedieta tu inter mulieres, 
et benedictus fructus ventris tui. 
Et unde mihi hoc, ut veniat mater 
Domini mei ad me?« Hoc, quod 
ait: »unde mihi hoc ?« non igno- 
rans dicit, et maxime Spiritu 
sancto plena, quasi nesciat, quod 
juxta Dei voluntatem mater Do- 
mini venerit ad eam ; sed isto sen- 
su loquitur: quid boni feci? quae 
opera mea tanta sunt, ut mater 
Domini ad me veniat? per quam 


2f. 8 Ps. 131 (132), 11 


10 tu 4- inquit C 12 hoe — C 


50, 1—7 καρποί (neues Schol. nach 49, 27) X: & 


U (L?) VZ 50,3—7 4- 53,16—25 Y 
τί --- 52,8 X & 50, 20 z( — 51,2 ue 4- 52, 4—6 à 
52, 4—53, 7 V* 

1 εἶπεν 4- ἢ S παρὰ] παλαιὰν D 8 


ὃ τοῦ ϑρόνου ὃ 


σους, τοῦτ᾽ ἔστιν οἵ πρόγονοι τῆς παναγίας 
σπορᾶς ἀνδρῶν γεννηϑέντες. 


Τὸ δέ᾽ »πόϑεν μοι τοῦτο;« οὐκ 
ἀγνοοῦσα λέγει ἡ ᾿Ελισάβετ ἡ πνεύ- 
ματος πλησϑεῖσα ἁγίου, ὅτι: οὐκ 
οἶδα, ὅτι ἀπὸ ϑεοῦ γεγένηται τὸ 
ἔἐλϑεῖν τὴν μητέρα »τοῦ κυοίου μου 
σρός μεῖς, ἀλλὰ τό" »πόϑεν μοι τοῦτος 
τοιοῦτόν ἐστιν" τί γάρ μοι, φησίν, 
τηλικοῦτον πέπρακται ἀγαϑόν, »tva 


ὅ 1 vgl. Luk. 1, 35. 


ut — 13 me — ABCE 13 Hoe 7» De 


50,3 καλῶς — 7 καρποί 


50, 14—20 ἐστιν Χ ξὶ 50: 20 
50, 20 z( — 51, 2 ue 4- 


2 cov ϑήσομαι] σωϑήσομαι B 


ὃ καλῶς — 4] " Ow καλῶς καρπὸς κοιλίας ὠνόμασε τὸ ἐν αὐτῇ, ὅτι 


χωρὶς ἀνδρὸς Tv: oi γὰρ ἔκ πατέρων ἐκείνων εἰσὶ καρποί, ἀλλ᾽ οὐχὶ μητρός ZA 


ὃ καλῶς --- 4 διὰ] καρπὸς κοιλίας ὠνόμασται UV Y 


kmLZ zapzór — 4 ὠνόμ. 7 S8 

τόκου ἃ τῆς ---4 Ἔλισ. » ἀΟΧ 

kmL4 -ἰ τὸν σωτῆρα kmL4A 

LSUVY4A ὃ τῆς 4- (παναγίας b) ϑεοτόκου a 


Μαρίας - ἔκ dCVX 

6 δυνάμεως - ὡς α (3) 
πατέρων] ἀνδρῶν Y 

μαι ἐπὶ τοῦ ϑρόνου σου ὃ 
ἀνδρῶν -ἰ- τοῦ γένους σου S 


— km4A 


τὸ] τῷ dkmCLV 4 


πνεύμ. — 6 αὐτῇ  kmL4 
αὐτῇ] αὐτὴν CUVY 

4 καϑὼς] ὡς 1, 
παναγ. ---- 9ϑ αὐτοὶ παρϑένου καὶ y παρϑένος S 
20 τί] ὡσανεὶ λέγουσα" τί aS 
21 ἀγαϑόν φησι πέπρακται τηλικοῦτον X] φησίν (ὩΣ bSV), τηλικοῦ- 


καλῶς δὲ] ἢ dCX, xai 
τῆς --- παρϑένου b] τὸ κύημα τῆς ϑεο- 

4 ὠνόμασε) ὀνομάσασα dCX, ὀνομάζει 
τὸ κυοφορ. — akm 
Μαρίας] παρϑένου Sa! (Hs M) 
xai — 6 αὐτῇ ^ X 
τῶν 7 dCXY (ἐξ) 
8 κοιλίας -ἰ- oov aS(ggp) 4- ϑήσο- 


γάρ adC SUV 


τον (τηλικοῦτο V) πέποασται ἀγαϑόν adkmCSUV YA (τηλικοῦτον ἀγαϑὸν πέ- 


πρακται U) 


οι 


1 


e 


in Lucam, 


justitiam, ex quibus bonis, de qua 
fidelitate mentis hoc merui, ut 
mater Domini mei veniat ad me ? 
»Ecce enim ut facta est salutatio 
tua in aures meas, exsultavit in 
exsultatione infans in utero meo«. 
Saneta erat anima beati Joannis, 
et adhuc(110)in matris utero clau- 
sa venturaque in mundum sciebat, 
quem Israhel ignorabat; unde »ex- 
silivitc, et non simpliciter »ex- 
silivit«, sed »in gaudio«. Senserat 
enim venisse Dominum suum, ut 
sanctificaret servum, antequam 





Hom. VII. 51 
ἡ μήτηρ τοῦ κυρίου μου ἔλϑῃ πρός 
μες; πόϑεν, ἀπὸ ποίας δικαιοσύνης 
ἢ πράξεων ἀγαϑῶν ἐπέτυχον τού- 
του; »iÓo? γὰρ ἐσκίρτησε τὸ βρέ- 
qoc ἔν τῇ κοιλίᾳ μους.  Teoó- 
στιος ἦν ἣ ψυχὴ τοῦ ᾿Ιωάννου, καὶ 
ἔτι ἔν τῇ μήτρᾳ τῆς μητοὸς ὑπάρ- 
χουσα καὶ μέλλουσα εἰς γένεσιν 
ἥκειν ἔγνω, ὃν οὐκ ἔγνω ᾿Ισραήλ. 

Οὐχ ἁπλῶς δὲ γ»ἐσκίρτησενς, ἀλλ᾽ 
»^év ἀγαλλιάσει. ἤσϑετο γάρ, ὅτι 
κύριος ἦλϑεν ἐν τῇ μητρί, ἵνα αὐτὸν 
παραλαβὼν ἁγιάσῃ. 


de matris ventre procederet. Utinam mihi eveniat, ut ab infideli- 
bus stultus dicar, qui talibus credidi. Ipsum opus ostendit et 
veritas non me stultitiae, sed sapientiae credidisse, quia hoc, 
quod stultum apud illos putatur, mihi salutis occasio fit. Nisi enim 


fuisset caelestis et beata nativitas 


divini aliquid et humanitatem 
quam in toto orbe illius doctrina 
penetrasset. 51 tantum homo 
fuisset in Mariae utero et non 
Dei Filius, quomodo poterat fieri, 


3 mei — BC -«ad me veniat. C 


9 venturaque] venturum AE, venturumque C 
experientiae sensum D (spàt. Einfügung) e 
14 servum -- suum De 


10/11 exilit C 
matris A 
et quia CDe 18 illum € 
humanitatis C, humilitatem AB 
supergrediens Imn, supragradiens C 


11 et — C 


ventre ACD] utero Be 
fit] sit De 
superegrediens r, supergredientem D, 


Salvatoris, nisi habuisset 
hominum supergredientis, nun- 


᾿Σύμφωνα δὲ φϑέγγεται τῷ υἱῷ 
Gm ’ 9 - M 5 - 
ἡ ᾿Ελισάβετ' κἀκεῖνος γὰρ ἀνάξιον 
ἑαυτὸν τῆς πρὸς τὸν Χοιστὸν παρα- 


3 auribus meis BE 8in^C 
mundum -- quasi per 

10 quem ACE] quae BDe 
15— ventre 
quia] qua B 
20 human.] 


17 meae D 
nisi] nostri B 


20/21 nunquam] nusquam A 
-— doctrina illius A 22 tantum 


21 in toto orbe] totum orbem De 
homo] tantummodo De 


51, 22—52, 3 -- 50, 2 v( — 51, 2 ue - 52, 4—53,'7 U (ἐξ ἀνεπ.) 


6 ἦν] οὖν X 11 ἤσϑετο Kr.] ἠσθάνϑη X. 22 δὲ ^ kmUA φϑέγγ. τῷ 
υἱῷ X] τῷ υἱῷ (4- καὶ C) φϑέγγ. dk&mCA, τῷ ᾿Ιωάννῃ 90. U φϑεγγ. — 28 
^E A.] τῶν μελλόντων ὑπὸ ᾿Ιωάννου λέγεσϑαι xal ἣ μήτηρ αὐτοῦ ἀποφϑέγγεται aS 
[μελλ. - τῶν S, xai 7» a(gga)] 28 ἡ dO — X ἡ ᾿Ελισάβετ 7 kmU A 
κἀκεῖνος γὰρ X] xai γὰρ ὃ (:- Ὁ) ᾿Ιωάννης kmU A, ὥσπερ γὰρ ἔκεῖνος aS, ὥσπερ 
καὶ ὁ ᾿Ιωάννης (naeh 52,3 παρϑ.) dC ἀνάξ. ἑαυτὸν 7» dC 28 κἀκεῖνος --- 
p. 52, 1 ἔλεγεν nach 3 παρϑ. dC 24 τῆς — παραστ.] τῆς παρουσίας τῆς πρὸς 
τὸν Χοιστὸν à τῆς — p. 92, 2 ἑαυτὴν 7» D 24 παραβάσεως a 

4* 


ex 


10 


μ᾿ 
ο 


52 Origenes 


ut et illo tempore et nune non|gráceog ἔλεγεν, οὕτως καὶ αὐτὴ 
solum corporum, sed etiam 8η1- ἀναξίαν ἑαυτὴν τῆς παρουσίας τῆς 
marum morbi multiplices cura- παρϑένου. 

rentur? Quis nostrum non insi-| »ητέρας δὲ καλεῖ τὴν ἔτι παρ- 
piens fuit, qui nune propter mi- ϑένον, φϑάνουσα προφητικῷ λόγῳ 
sericordiam Dei habemus intelle- τὴν ἔκβασιν. 

gentiam et scimus Deum? Quis, Θεία μὲν οὖν oixovouía τὴν Ma- 
non incredulus justitiae, qui nunc ρίαν ἤγαγε πρὸς τὴν ᾿Ελισάβετ, 
propter Christum justitiam habe- ἵνα ἣ μαρτυρία ᾿Ιωάννου ἔκ μήτρας 
mus sequimurque justitiam ? εἰς τὸν κύριον πληοωϑῇ διὰ τῆς 
Quis nostrum non errabundus et ἰδίας μητρός. | 

vagus, qui nune propter adven- 
tum Salvatoris non fluctuamus| ἰ Εἶχε δὲ καὶ ἡ πορεία τῆς παρϑέ- 
atque turbamur, sed sumus in|vov τὴν οἰκείαν αὐτῆς σπουδήν" 


5 via, in illo videlicet, qui ait: »Ego ἦλϑε γὰρ ὀψομένη τὴν ᾿Ελισάβετ 


sum viac? Possumus et reliqua καὶ τὸ ἐν αὐτῇ παράδοξον κύημα 
congregantes videre, quoniam καὶ ἰδεῖν καὶ πιστεύσασϑαι, κατὰ 
omnia, quae scripta sunt de 60, τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνήν, ἵνα διὰ 


151. Joh. 14, 6 





2 corpora ABE 3 fuisset C (wohl corr. aus fuit) 6 Dei ^B 
1 seimus] sitimus De Quis] Qui E Quis -Ε nostrum D (spáter) e 
15 in BE videlicet] scilicet A 


- 52, 7—11 -E 46, 1—4 -ἰἰ 52, 13—53, 15 kmL4A 52, 4—11 X (ἐξ ἀνεπιγρ.) & 
52,13—53,15 (nach 52,4—11) X 


1 ἔλεγεν — dC ἔλεγεν] γέγονεν U(?) οὕτως — 2. ἑαυτὴν à (αὕτη 
a, αὐτὴ b)] καὶ αὕτη (αὐτὴ A) ἑαυτὴν ἀναξίαν km, ἀναξίαν ἑαυτὴν dC, καὶ 
ἢ ᾿Ελισάβετ ἀναξίαν ἑαυτὴν U, ὥσπερ κἀκείνη X, οὕτως καὶ αὐτὴ S ἀναξ. 
— 9 1ao0.7 8 3 παρϑ. -- λέγουσα (4- 51, 23 xàx. — 52,1 &ey.) dC 4- ὡσανεὶ 
λέγουσα" τί x14 (50, 20) S παρϑένου km4] ϑεοτόκου dC, παρϑένου Dsoróxov 
a, ϑεοτόκου παρϑένου Ὁ 4 καὶ μητέρα 1 δὲ X "- dkmCUV4A Mr. δὲ 
καλεῖ] καλεῖ δὲ. αὐτὴν μητέρα aS 4 παρϑένον] κυοφοροῦσαν aS ) — ngog. 
λόγῳ φϑαν. aSV (προφϑάνουσα aS) προφητικῶς mV 1 4- τῷ m4 διὰ 
προφητικῶν λόγων c 6 ἔκβασιν] κύησιν aS 7 μὲν οὖν ἀἰκγηλ]) δὲ SX. 
1/[8 Μαρίαν] παρϑένον S, μαρτυρίαν ε “- ἤγαγε τὴν Μαρίαν V 9 ἵνα 4- 
zai (ΟΝ paorvoía 4- 5; U "LIodávvov 4- xai knUV 7 ἔκ μήτρας S 
10 πληρωϑῇ — 11 μητρός] διὰ τῆς ἰδίας μητρὸς ᾿᾽Ε λισάβετ πληορωϑῇ C, πληροφορηϑῇ 
d, πληρωϑῇ, μᾶλλον δὲ πληροφορηϑῆ S διὰ--- μητρὸς 7» kmUVA 18 Εἶχε --- 
14 σπουδὴν] Καὶ ἡ Μαρία δὲ τὴν πρὸς τὴν ᾿Ε' λισάβετ μετὰ σπουδῆς ἐποιεῖτο πορείαν X. 





Εἶχε — 14 σπουδὴν 7 dCS 15 ἦλϑε --- Ελισ.] ὥστε ὄψεσϑαι αὐτὴν X 
ἦλθε γὰρ] xai ἵνα κατὰ τὴν τοῦ ἀγγέλου φωνὴν dCS τὴν — 16 xai S 
16 xai — 11 πιστεύσ. » dCLSUVX t0 — κύημα] διὰ τοῦ... maga- 
δόξου κυήματος X αὐτῇ] τῇ ᾿Ελισάβετ S 11 πιστεύσ.] πιστώσασϑαι 
km κατὰ — 18 φωνήν] vor 15 ὄψομ. dC 18 ἀγγέλου dkCUV] εὐαγγε- 


λίου mA 18 — p. 53, 1 διὰ τούτου 7» VX] διὰ τοῦτο SU, -4- xai dknCSUVX/7 


οι 


10 


μὰ 
οι 


n2 


in Lucam, 


divina admiratione digna refe- 
rantur, quod et nativitas illius 
et nutrimenta et virtus et passio 
et resurrectio non solum illo tem- 
pore, sed etiam nune operentur 
in nobis. Quis vos, o catechu- 
meni, in ecclesiam congregavit ? 
quis stimulus impulit, ut relictis 
domibus in hune coetum coeatis ? 
Neque enim nos domus vestras 
singillatim cireuimus, sed omni- 
potens Pater virtute invisibili 
subjicit cordibus vestris, quos scit 
esse dignos, hunc ardorem, ut (111) 
quasi inviti et retractantes veni- 
atis ad fidem, maxime in exordio 
religionis, cum veluti trepidi et 
paventes salutis fidem cum ti- 
more suscipitis. Obsecro vos, o 
catechumeni: nolite  retractare, 
nemo vestrum formidet et pa- 
veat, sed sequimini praeeuntem 
Jesum. llle vos trahit ad salu- 
tem, congregat in ecclesiam nune 
quidem super terram, si autem 


1/2 referuntur De 
cumini C 
domos A 
15 retraetores A 17 velut BE 
23/24 salutem 4- qui A 


eeclesia. CDe 


Hom. VII. 





6 0 ABE 
9 hunc] hoec E 
11 sigillatim AB, singulatim C 


53 


τούτου ὃ κατ᾽ αὐτὴν μείζων πιστευϑῇ 
τοκετός, ὁ ἐξ αὐτῆς, φημί, τῆς παρ- 
ϑένου" καὶ συντρέχει πρὸς τὴν πίστιν 
ταύτην ὃ λόγος τῆς ᾿Ελισάβετ λε- 
γούσης" »καὶ μακαρία ἡ πιστεύσασα, 
ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλη- 
μένοις αὐτῇ παρὰ κυρίους. ] 


Ι Βεβαιοτέρα γὰρ πρὸς τὴν πίστιν 
ταύτην ἔκ τούτων ἐγίνετο τῶν Qn- 
μάτων ἣ παρϑένος μακαριζομένη, 
ὅτι ἐπίστευσεν ἀγγέλου τε προση- 
μαίνοντος καὶ τῆς συγγενίδος τὰ 
παραπλήσια προφητευούσης. 

[Μακαρία ἡ πιστεύσασα κτλ. .«] 
Ὃ λόγος οὗτος τὴν τοῦ Ζαχαρίου 
αἰνίττεται σιωπήν, ὅτι ἀπιστήσας 
τοῖς λελαλημένοις ἔλαβε ποινὴν 
τὴν σιγήν" Σμακαοία σύς, ὅτι τοι- 
oórov ἐξέφυγες πάϑους" καὶ ἄλλως" 
ἐπειδὴ »τοῖς λελαλημένοις« ἐπίστευ- 
σας, μακαρία εἶ. Διὰ τί; »" ἔσται 
γὰρ τελείωσις αὐτῶν«, καὶ οὐ μά- 
την παρὰ τοῦ ἀγγέλου λελάληται.Ἱ 
7 catheeumini ABDE, cate- 
10 enim — C 


cireuivimus Clmn 


19 o — ABE 98 trahit ^ BE 


24 congregati E 


50,3 καλῶς —'1 καρποί 4- 53, 16—25 Y 


1/270: μείζων -. 
πιστευϑῇ) πιστεύσῃ dCS 


. Toxetóc| τὸ μεῖζον dCS 
2E EIU 


xav αὐτὴν  dkmCSUV4 
ó — παρϑένου 7» X ὁ — zap- 


ϑένου)] τοῦτ᾽ ἔστιν τὸν ἐξ αὐτῆς, φημί, τῆς παρϑένου ἄσπορον τοκετόν dOS (φημί, 
" 0 


τῆς παρϑ. 7 S) 
σης S 4 ταύτην 4- καὶ dC 
6 ὅτι--- 4. κυρίου» X. 


κύριον S ταύτην dC 
ἀγγέλου ἡ Μαρία kmL 4 (ἡ Mapía 7» kL) 
ἐπίστ.] ἐὰν πιστεύσῃ km 
Ξαὺ 19 παραπλησίως E 
29 λελάληνται X 


10 γὰρ] οὖν ἐγένετο km, δὲ S 

, - ΄ e , . , Α i] , (d 
11 ταύτην xrÀ.] ἐκ τούτων 7) ϑεοτόκος ἐγένετο" διὸ καὶ λέγει" μεγαλύνει 
ταύτην — 12 παοϑένος] ὧν ἤκουσε παρὰ τοῦ 


13/14 προσημαίνοντος] προφητεύοντος d. X. 
προφητευούσης 2» X. 


ὃ xai — 4 λεγούσης] διὸ καὶ ὃ λόγος τῆς "E λισάβετ εἰπού- 


“αὐ 5. ONE 
τὴν 50 


λόγος -ἰ- ὁ dCUV 9 


13 ὅτι 
14 τὰ 


22 λελαλη μένων X 


12/13 τῶν ῥημάτων ἐγένετο d 


σι 


1 


[-.] 


15 


20 


54 


dignos fructus feceritis, in »eecle- 
siam primitivorum, qui scripti 
sunt in caelestibusc. »Beata quae 
crediditc, et beatus qui credidit, 
quia erit perfectio his, »quae dicta 
sunt« ei δῶ Domino«. Super quibus 
et Maria»magnificat«DominumJe- 
sum. »Magnificat« autem »anima 
Dominum, spiritus Deum«. Quae 
quam habeant interpretationem, 
si concesserit Dominus, ut rursus 
in eeclesiam congregemur, ut 
festivi veniatis ad domum Dei, 
et divinae lectioni praebeatis 
aures, quaeremus, ventilabimus, 
disseremus in Christo Jesu: cui 
est gloria, et imperium in saecula 
saeculorum. Amen. 








Origenes 


᾿ Πρῶτον δείκνυσιν, ὅτι πιστεύει 
τοῖς λεχϑεῖσιν αὐτῇ διὰ τοῦ: »μα- 
καρία ἡ πιστεύσασα, ὅτι ἔσται τε- 
λείωσις τοῖς λαληϑεῖσιν αὐτῇ παρὰ 
κυρίου., φάσκουσα Σμεγαλύνει dj 
ψυχή μου τὸν κύριον. ᾿πειδὴ γὰρ 
παρϑένος οὖσα £v γαστρὶ σωματι- 
κῶς παρὰ τὴν κοινὴν συνελάμβανε 
φύσιν, σωματικῶς μὲν ὡς ἔν σώ- 
ματι, πνευματικῶς δὲ ὅτι ἄνευ κοι- 
γωνίας, ὅμως ἐπειδὴ ἕν σώματι ἐγέ- 
vero τὸ παραδόξως οἴκονομούμενον, 
φησίν: »μεγαλύνει ἣ ψυχή μου τὸν 
κύριον«. 


HOMILIA VIII. 


De eo, quod scriptum est: »Magnificat anima mea Dominum«, 


usque ad illum locum, ubi ait: 


Ante Joannem prophetat Eli- 


»timentibus se fecit virtutem«. 


Πρὸ ᾿Ιωάννου ' EAwdfet προφη- 


sabeth, ante ortum Domini Sal-| τεύει, πρὸ τῆς γενέσεως τοῦ σω- 
vatoris prophetat Maria. Et quo-|cfooc ἡμῶν ἡ Μαρία προφητεύει. 


1 vgl. Luk. 3,8 


1: ἘΠΘΌΤ. 12.259 


20---21 Τιαῖκ. 1, 46---δ]᾽ 24. vgl. 


Ambros. in Lucam II, 28 (δ. 56, 7 ff. Schenkl) 


1 fecerimus C 


dign. E 1/2 ecclesia CDE 
4 credit C et — credidit — r 
et ^ AB magnificabat A. 
spiritum B 11 rursum C 

J- ut B 14 divini BE 


in — 18 Amen BE 
19 Incipit VIIT. de eo 
efficit De 


dones 


8 anima -J- mea C 

12 ecelesia E 
15 quaerimus E 
18 Amen —- C 
21 illum] eum AC 


-- fecer. fructus A, fecer. fruct. dign. B, fruct. fec. 


8 sunt — E 

ὦ et 4- beata De 
9 spiritu AE, 
13 festini BDE fest. 
16 disserimus E 
Explicit omelia VII. AC 
se fecit ABCE] 


2 conseripti B 
6 ei ^ ABE 


54, 3—16 -- (Hom. VIII) 55, 12 "Eze; — 19 Q*d (in C and. Text) (54, 3 


—16 gehórt vielleicht zwischen ὅδ, 7 τι. 9) 


15 διι 950. - ἡ 14 τὸΞα 


54, 22—24 X* 


1 


σι 


e 


οι 


in Lucam, Hom. Ὑ11--- 111. 


modo peccatum (112) coepit a mu- 
liere et deinceps ad virum usque 
pervenit, 510 et principium salutis 
a mulieribus habuit exordium, ut 
ceterae quoque mulieres, sexus 
fragilitate deposita, imitarentur 
vitam conversationemque sancta- 
rum earumque vel maxime, quae 
nune in evangelio describuntur. 
Videamus ergo vaticinium virgi- 
nale. »Magnificate, ait, »anima 
mea Dominum, et exsultavit spiri- 
tus meus in Deo salutari meoc«. 
Duae res, »anima« et »spiritus«c, 
duplici laude funguntur. Anima 
Dominum praedicat, spiritus 
Deum: non quod alia laus Do- 
mini, alia Dei sit, sed quia, qui 
Deus est, idem et Dominus est, 


8 earumque] earum quae De 
17 quod] quo BDE 


1—7mX 

ἐμῷ σώματι 
P3?*] LQ!* ΠΥ} a* 
alia S 
Text) 
(PP!P3?P^, alle ἀνεπιγρ.) 





quae — De 
17/18 Domini 4- et BCE 


(Hom. VI) 43, 11—17 (— 44, 10 C) 4- (Hom. VIII) 55, 1—4 ἤρξ. dC 

δῦ, 1—12 -- 56, 3—4 xarav. -ἰ- 56, 29—58, 8 αὐτῆς (- ἐν τῷ 
προσενέγκαι -ἰ 55,12 ᾿Επειδὴ ---- 19 P?) ekp [P*P!*P? ( Eoóo£(ov) 
55, 9—12 -- 56,3—6 X 
(Hom. VII) 54, 3—16 -- (Hom. VIII) 55, 12—19 Οἵ d (in C and. 

Ἂν τῷ ἐμῷ σώματι--- προσενέγκαι 4- 55, 12—19 U (ἐξ àvez.) p 
δῦ, 12—19 -4- 58, 11 Tz — 17 a (2 Zeilen vor- 


55 


Kai ὥσπερ ἤρξατο ἣ ἁμαρτία ἀπὸ 
τῆς γυναικὸς καὶ μετὰ τοῦτο ἔφϑασεν 
5 M A 5) e M i - iJ 
ἐπὶ τὸν ἄνδρα, οὕτω καὶ τὰ ἀγαϑὰ 
ἀπὸ τῶν γυναικῶν ἤρξατο, ἵνα προ- 
τραπῶσιν αἱ γυναῖκες, τὴν ἀσϑένειαν 
καὶ τὰ γυναικεῖα ἀποϑέμεναι, ζηλῶ- 
σαι τοὺς βίους τῶν μακαρίων τούτων. 


Ἴδωμεν λοιπὸν τὴν προφητείαν τὴν 
σαρϑενικήν, ἥ φησιν: ΣΜεγαλύνει ἡ 
ψυχή μου τὸν κύριον«, οὐ μόνον τὸ 
σῶμα, ἀλλὰ καὶ »ἣ ψυχή μους. Ἔπει- 
δὴ τοιαύτης μεγάλης καὶ ϑαυμα- 
σίας χάριτος παρὰ ὅὕεοῦ ἡἠξίωμαι, 
ἀξιοχρέως Σμεγαλύνει Y) ψυχή μου 
τὸν κύριον." ὅσον γὰρ ὑπηρετοῦμαι 
μεγάλῳ ϑαύματι καὶ κατορϑώματι, 
τοσοῦτον ὀφείλω πρώτη δοξάζειν 
τὸν ἐν ἐμοὶ τὰ παράδοξα ἐνεργοῦντα. 


14 anima - scilicet De 


18alia--laus C -sitDei A 


55, 


55, 12! Ex. — 19 4- 


her Joi. 1154.) ΤΟΣ (Joi. Πηλ.) Y* (ro? αὐτοῦ) x* 


1 Kai — dekmpUV 1 


ἁμαρτία dC, ὡς δὲ ἀρξαμένης τῆς ἁμαρτίας ed X. 


τοῦτο 7 C 
ἤρξατο] ἔδει... 
ἤρξαντο σὺ 


xai — 9 ἄνδρα » dX 
ἄρξασϑαι dX 


τὴν — 6 ànzo0.] ἀποϑέμεναι τὴν ἀσϑένειαν X. 
ἢ τοὺς — τούτων] τὸν βίον τῶν πασῶν μακαρίων γυναικῶν X 
λοιπὸν] δὲ 2, 7» X, δὲ λοιπὸν p 
10 7 φησιν 7 epUZ 

11/12 οὐ μόνον τὸ σῶμα, ἀλλὰ xai rj ψυχή μου nur Q 
12 ’Επειδὴ ---- 16 κύριον» apCLQ!'SU 
ὑπηρ. φησίν S, 


ooo, eU 
9 "Ió. — 11 xvo. — k 
zao0. ngog. epUVA 


dQ 
γοῦμαι xai à (7 p) 
18 πρώτη 7 aSP! 
p c- éveoy. παράδοξα aP! 


ὑπηρετῶ P? 


c δοξ. πρώτη P1 
παράδοξα -- διὸ xai ἠγαλλιάσατο τὸ πνεῦμά 


ὥσπερ ἤρξ. ἡ ἁμαρτία] ὡς δὲ (δὴ e) ἀρξαμένη 7, 


2 τῆς — eCQ! xai — 
8 ἐπὶ] εἰς Καὶ (ἢ) 4 3/4 οὕτω... 


4 τῶν γυναικῶν] γυναικὸς dCX. jo saco] 
4/9 ἵν᾽ ἀπεντραπῶσιν eU, ἵνα προτραπῶσαι m 925 X 
ἀσϑ.] παρϑενείαν V 6/1 ζηλώ- 


τὴν — 10 παρϑ.] 
10 Μεγ. — 11 κύρ. — 69:1 
12 ' Ex. — 15 ἀξιοχρ. 

16 γάρ -ἰ- φησιν a -ἰ- δοξολο- 
17 καὶ κατορϑ. — aP!'SUY 
19 τὰ 7» adP!QS τὰ παράδοξα 


μου, τοῦτ᾽ ἔστιν ἐτέρφϑη καὶ ἡδύνϑη ἐπὶ τῷ ϑεῷ τῷ σωτῆρί μου ὃν 


10 


T 
ι 


9 


τῷ 
ι 


2 


56 


et qui Dominus est, idem et Deus 
est. Quaeritur, quomodo »anima 
magnificet Dominum«. 5i enim 
Dominus nee augmentum nec 
detrimentum recipere potest et, 
quod est, est, qua ratione nunc 
Maria loquitur: »Magnificat ani- 
ma mea Dominum« ? Si conside- 
rem Dominum Salvatorem »ima- 
ginem esse invisibilis Dei« et 
videam animam meam factam 
»adimaginem conditorisc,utimago 
esset imaginis — neque enim 
anima mea specialiter imago est 
Dei, sed ad similitudinem ima- 
ginis prioris effecta est — tunc 
videbo, quoniam in exemplum 
eorum, qui solent imagines pin- 
gere, et uno, verbi causa, vultu 
regis accepto ad principalem simi- 
litudinem exprimendam artis in- 
dustriam commodare, unusquis- 
que nostrum, ad imaginem Christi 
formans animam suam, aut ma- 
jorem ei aut minorem ponit ima- 
ginem, vel obsoletam vel sordi- 
dam, aut claram atque lucentem 
et respondentem (113) ad effigiem 
imaginis principalis. Quando igitur 

STE. EKoL 1. 5 








Origenes 


Πῶς »9 ψυχὴ μεγαλύνει τὸν κύ- 
οιονζ, καταγοητέον. ᾿ Ἐρεῖ γάρ vic 
ὁ κύριος οὔτε μείζων γίνεται οὔτε 
9 , ^ 53 er » 5 , - 
ἐλάττων, ἀλλ᾽ ὅ ἐστιν, ἐστίν: πῶς 
οὖν δύναται ψυχὴ μεγαλῦναι τὸν 

, e 3 , 5 - - 
κύριον; Ὅτι »εἰκών ἐστι τοῦ ϑεοῦ 
τοῦ ἀοράτους, οὐ γενομένη εἰκών, 
ἀλλὰ »κατ᾽ εἰκόνα. προυπάρχουσαν 
αὐτῆς. 


e M e € M τ - 

Εκαστος δὲ ἡμῶν τὴν éavroo 
ψυχὴν τελειῶν καὶ προάγων ἐπὶ 
μακαριότητα οἷον εἰκόνα τοῦ Χρι- 
στοῦ ἀνατίϑησιν, ἤτοι μιμουμένην 
τὸν πρωτότυπον, τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ, 
τὴν εἰκόνα τοῦ ϑεοῦ. 

e ty , Z M 

ταν οὖν μεγάλην ποιήσω τὴν 


10. 12 Gen. 1, 27 


1et! CABE. 2sit ABDEe — anima De 3 magnificat ABC 4nec] 
nonC GSdetrim.]deerementum De et?B 6quod|quidABCE est? DeC] 
exAE,etB  7-loqu.MariaC  22commendarer  UnusquisqueAr  260b- 


solet.] absolutamAE  28respondentem ABCE] resplendentem D, splendentem e 


56, 6 πῶς —11 X 
18 4- 60, 277000 —5 C 
ὃ ᾿Αλλὰ πῶς ekpA, Kai πῶς Q! 
4 ἐπινοητέον P! 


56,23—57,4X 





ἡ — uey.] uey. ψυχ. p 
29 "Orav—p. 57, 3 ψυχήν X] 'Eàv ἀξίως πολιτευώμεϑα κατ᾽ 


56, 29 "Orav — 58, 12 -- 58, 17 τινὲς — 


ψυχή -- μουν 


εἴκόνα τοῦ κτίσαντος ἡμᾶς καὶ ἐξομοιωϑῶμεν τῷ πρωτοτύπῳ κατὰ τὸ δυνατὸν δι᾽ 
ἀγαϑῶν ἔργων: ekpCL Q!'UVZ (mit folgenden Varianten: ᾽Εὰν] μεγαλύνει τὶς 


i] , -*' * 
τὸν κύριον" ἐὰν C 
τεύηται C ἡμᾶς) αὐτὸν C 
c- ἔργων ἀγαϑ. C δι] δ᾽ e, 


κατ᾽ εἰκόνα] κατ᾽ ἀξίαν P! 
ἐξομοιωϑῇ C, ἐξωμοιωϑῶμεν V, ὁμοιωϑῶμεν eU 


διὰ - τῶν Q) 


κτίσαντος] ποιήσαντος À πολι- 


οι 


10 


15 


20 


in Lucam, Hom. VIII. 


grandem fecero imaginem ima- 
ginis, id est. animam meam, et 
magnificavero illam opere, cogi- 
tatione, sermone, tunc imago Dei 
grandis efficitur, et ipse Dominus, 
eujus imago est, in nostra anima 
magnificatur. Et quomodo cre- 
scit Dominus in nostra imagine, 
510 si peccatores fuerimus, minul- 
tur atque decrescit. Vel certe Do- 
minus nee minuitur nec decrescit, 
sed nos pro imagine Salvatoris 
alias nobis imagines induimus, 
pro imagine verbi, sapientiae, 
justitiae  ceterarumque 





virtutum 


o1 


εἰκόνα τῆς εἰκόνος, λέγω δὲ αὐτὴν 
τὴν ψυχήν, μεγαλύνων λόγοις, ἔρ- 
γοις, νοήμασιν, τότε μεγαλύνειν 
λέγεται. 


“ὥσπερ 

A /, e M - ^ , 
δὲ »ueya Avec 1) ψυχὴ. τοῦ δικαίου 
M ᾽7ὔ ^ M] , M 
»τὸν κύριον. κατὰ TO μέγεϑος τοῦ 
βίου καὶ τοῦ λόγου, οὕτω καὶ σμι- 
κρύνει τις αὐτὸν ἀναλόγως κατὰ 
τὴν κακίαν τὴν ἐνυπάοχουσαν αὐτῷ. 


diaboli formam assumimus, 


ut dicatur de nobis: »serpentes, generatio viperarum«. Sed et leo- 
nis persona induimur et draconis et vulpium, quando vene- 
nati, crudeles, callidi sumus, nec non et hirci, quando ad libidinem 
proniores. Memini quondam Deuteronomium  disserentem in 
eo loco, ubi seriptum est: »ne faciatis omnem similitudinem ma- 
ris aut feminae, similitudinem omnis animalise, dixisse me, quo- 
niam »lex spiritalis est alios facere imaginem masculi, alios feminae, 
illum similitudinem habere volucrum, istum  reptilium atque 
serpentium et alium facere similitudinem Dei. Haee quomodo 


16 Matth. 23, 33 20f. Deut. 4, 16. 17; die Hom. zu Deut. sind nicht 
erhalten Πρ ed: 


3 illam] eam CDe 
10 Vel — 11 decrescit ^ De 


6 nostram animam C 


Vel — Ce 


8 nostram imaginem AE 
11 nec min.] imminuitur B 


decrescit C] erescit ABE 13 induimus] inducimus A 16 de] e C 
Sed στ 17 persona induimur] personam induimus CDe 17/18 cru- 
deles, venenati A 18 irci D hirci 4 vel porei nur e promptio- 
res De 19 proniores 4- efficimur C 20/21 similitud. maris 
aut feminae 7» De 21 feminae — aut B 22 lex De spiri- 
talis ἃ - in e - et B maseuli -Π in e alos J-imaginem ΒΒ — femin. 


alios C 23 istum] illum De 24 aliam e Haee — ἃ 


57, 6—58, 5 σωτῆοι X 
2 


μεγαλύνωμεν PP!| μεγαλύνομεν ekpUA, μεγαλύνειν μὲν CP?Q! -Ἐ τις C 
2/8 καὶ λόγ. xai ἔογ. xai νοήμ. C c- ἔργοις, λόγοις Q1 4 λέγεται] Zéyouacv? Kv. 
7,9 “Ὥσπεο --- λόγου 7» ekpCV A 9 οὕτω xai Ξ- ΚρΟλ 9/10 σμικρ. 4 
δὲ ekpC 4 - xai P1 10 τις αὐτὸν ek X] ἡ ψυχὴ τὸν κύριον pA 7 P? τι ΣΡ 
11 κακίαν) ἰσχὺν τῆς κακίας V κα. ---- αὐτῷ e] ἔνυπ. αὐτῷ κακίαν kXÀ 
συνυπάρχουσαν V αὐτῷ] αὐτῇ p 


58 


intellegantur, sciet qui et illa lege- | 
rit. »Animacitaque Mariae primum | 
»magnificat Dominumc, et postea | 
Ospiritus» exsultat in Deo« ; nisi 
5 enim antea crediderimus, exsulta- 
re non possumus. » Quia respexit«, 
inquit, »in humilitatem ancillae 
suae«. In quam humilitatem Ma- 
riae respexit Dominus? Quid habe- 
10 bat mater Salvatoris humile atque 
dejectum, quae Dei Filium gesta- 
bat in utero? Quod ergo dicit: 
»respexit in humilitatem ancillae 
suae«, (114) tale est, quasi dixerit: 
15 respexit« in justitiam ancillae 
suae, »respexit« in temperantiam, 
»respexit« in fortitudinem atque 
sapientiam. Dignum quippe est, ut 
virtutes respiciat Deus. Respon- 
50 deat aliquis et dicat: intellego, 
quomodo Deus justitiam ancillae 


Origenes 


7ῆς οὖν Μαρίας δὴ vvyi πρῶτον 
ἐμεγάλυνεν »τὸν κύριον., εἶτα »τὸ 
πνεῦμας αὐτῆς ἠγαλλιάσατο ἐπὶ τῷ 
ϑεῷ τῷ σωτῆρι: 

Ι Καλῶς δὲ ἀναβαίνει 
ταῖς προκοπαῖς τῶν ἔργων" πρῶτον 
ἐμεγάλυνεν ἣ ψυχὴ αὐτῆς, εἶτα ἠγαλ- 
λιάσατο τὸ πνεῦμα αὐτῆς. "AyaA- 
λιᾷ γάρ τις πνεύματι ἐπὶ ϑεῷ σω- 
τῆοι ἐν προκοπῇ βιῶν, ἀπὸ τοῦ με- 
γαλύνειν ἐπὶ τοῦτο ξοχόμενος. Tic 
οὖν Μαρίας ἡ ψυχὴ ἐμεγάλυνεν τὸν 
κύριον, τὸ δὲ πνεῦμα αὐτῆς ἠγαλ- 
λιάσατο ἐπὶ τῷ ϑεῷ: σωτὴρ yóo μου 
ἐστὶν ὃ ϑεὸς σωτηρίαν ἐξ ἐμοῦ 
χαριζόμενος τῷ κόσμῳ: τινὲς δὲ 
»πνεῦμα» καὶ ψυχὴν τὸ αὐτό φασιν. 





suae  sapientiamque respiciat; 
quomodo autem intendat humili- 


1 intelligatur ? A 5016 0] sic ABE -—etqui ABE οὗ ^ De 2 pri- 
mum] prius C, prima E 8 et] ut A. 4 «spiritus» Kl. — alle Hss exul- 
tet AE 59 crederemus De, credideremus E, creverimus C exaltare C 
6 possumus] possemus De 4 in AB 8 qua humilitate DE 9 ha- 
bet E 10 mater Salv. ^ B 14 quasi dixerit « ABCE 15/16 an- 
cillae suae 7 C 16 respexit in temper. A in temper.] in ista B, 
instat( ?) E 17 3n ΞΞ Ἢ 19 Deus De 


58,6—9 αὐτῆς (neues Sch. nach 58, 
58, 12 Τῆς — 18 -ἰ 59, 16— 60,2 P1* 


— 17 κόσμῳ € 
(P**P τοῦ αὐτοῦ) Ὁ (ἐξ avem.) 


2 Μαρίας] μακαρίας U 
τὸ] τὸ δὲ epCUV 7 
— 7 ἔργων 7» ορῦῦν 1 


ἣ ψυχὴ “5 


4 ἡγαλλιάσατο “5 P! 


5; darauf 59, lff.) X 58, ΤΟ ΤΣ 


58, 12 Tijg —18 p 


P: 9 εἶτα 


6 Καλῶς 


πρῶτον 7» epCV 4 
ἐπὶ — ὃ σωτῆρι» X 


8 αὐτῆς J- ὅϑεν ἐπιφέρει" καὶ ἠγαλλίασεν κτλ. Lm 


12 Τῆς — 15 ϑεῷ 7 pLUZ] ἠγγαλλίασε τοίνυν τὸ πνεῦμά μου ἐπὶ τῷ ϑεῷ τῷ σω- 


τῆρί μου C 


—14 κόσμῳ ΞῈΜΥΥ 16 6] καὶ à 


ἐμοῦ τῷ κόσμῳ yaoi. Aa, τῷ κόσμῳ δι᾿ ἐμοῦ χαριζ. ἃ 
1 D χάρις 1 : f 


yaotó. Plz 
zai -- τὴν α 


τινὲς δὲ 7 apLUYZ 
ψυχὴ ("0 


19 σωτὴρ --- ὃ ϑεὸς — P* 


-- μου γάρ ΟἸΌβ 
σωτηρίαν] σωτῆρα CP* 


15 σωτὴρ 
16/17 óc 
17 — τῷ κόσμῳ 


18 πνεῦμα -ἰ δὲ apLQ'!U, 4- yào Y 


18 φασιν] λέγει aZ. φησίν pLQIUY 


5 


10 


20 


in Lucam, Hom. VIII. 59 
tatem, non satis liquet.  Consi- 
deret, qui quaerit talia, quoniam 
proprie in scripturis una de vir- 
tutibus »humilitas« praedicetur. 
Ait quippe Salvator: »discite a 
me, quia mansuetus sum et hu- 
milis corde, et invenietis requiem 
animabus vestris«. Quod si vis 
nomen hujus audire virtutis, quo- 
modo etiam a philosophis appelletur, ausculta eandem esse »hu- 
militatem«, quam respiciat Deus, quae ab illis ἀτυφία sive μετριό- 
της dieitur. Sed et nos quodam eam possumus appellare circuitu, 
eum aliquis non est inflatus, sed ipse se dejicit. Qui enim infla- 
tur, cadit secundum Apostolum »in judicium diaboli« — siquidem 


»" Oc énéB Aeyec, φησίν, »éni τὴν 
ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦς: ἡ 
»ταπείνωσιςς οὐδὲν διαφέρει τῆς ἀτυ- 
φίας: ἐπεὶ οὖν πρέπον ϑεῷ ἐπι- 
βλέπειν ἔπὶ ταῖς ἀρεταῖς, ἀρετὴ 
δὲ ἣ ταπεινοφροσύνη, ἐπέβλεψεν 
ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης 
αὐτοῦς. 





et ille ab inflatione coepit atque 
superbia —; »ut non«, inquit, 
»inflatus in judicium incidat dia- 
boli«. 

»Respexit super humilitatem 
ancilae suae«. Humilem me, in- 
quit, e£ mansuetudinis sectantem 
dejecetionisque virtutem respexit 
Deus. 

»Ecce enim amodo beatam me 


ὅ 1. Matth. 11, 29 


1 liquet] lucet AB, licet E 
quoniam C 9 — audire huius B 
12 quodammodo A eam] eo D 
nominare C 13 aliqu. 4- quis € 
pit ab inflat. B 


17 inflatus] elatus E  — incidat in judieium AE 


59,1—8 X 


5Ὺ ἔκ 59, 16—60, 11 d 


coepit] cecidit (aus cepit corr.) C 


Εἶτα καὶ τὴν αἰτίαν λέγει 
τοῦ δεῖν μεγαλύνειν τὸν κύριον καὶ 
τοῦ ἀγαλλιᾶσϑαι ἐπ᾽ αὐτῷ, ἐπαγα- 
γοῦσα, ὅτι: »éméDAewev δὲ τὴν τα- 
πείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦς. Tic 
γάρ εἶμι ἐγὼ πρὸς τοσοῦτον ἔργον; 
αὐτὸς ἐπέβλεψεν, οὐκ ἐγὼ προσε- 
δόκησα: ταπεινὴ γὰρ ἤμην 
ἀπεῤῥιμμένη, καὶ νῦν ἀπὸ γῆς εἰς 


καὶ 


141. 161t. I Lim. 3,0 


2 taliaJalia E 3 propria C 6 quia] 
10 appellatur E 11 ἀτυφία] ACIA C 
appell. — € circuitum A circ. 4- 
sed — dejicit] de se 1pso dicit C 15— ce- 


atque] et BC 
20 me inquit ^ ABE 


59, 16— 60,5 ak[K (àvez.) K1(7000.) K?(7o000.)] P»Q1 ("Toi6. '201y.) 
59, 16—60, 2 p[P*P? (τοῦ αὐτοῦ: D 


avez.) P* (τοῦ 


αὐτοῦ: '20w.)] L Q*U (τοῦ αὐτοῦ: ἐξ dvezwo.) Χ (ἐξ ἀνεπ.) π 


16—20 nur k 
D asY 21 yàg 7 kX. 
10 d 22 αὐτὸς] Καὶ à 25 S 
οὐκ) οὐδὲ γὰρ a8 


20 Τίς] ἢ τὸ ἐπέβλεψεν ἀντὶ τοῦ X 
φησιν ἐγὼ k, ἐγώ φησιν X 
ἐπέβλεψέ -!- φησιν ἐπ᾿ ἐμὲ αὖ (δέ φησιν p) 
22/28 προσεδόκ. 4- τοῦτο à 


Τίς — 21 ἔργον 
τοσοῦτον] τοῦτο 


28 yàp» as 23/24 ἥμην 


xai àzegp.| οὖσα xai àva&ía aS xai Ξ kpUY 23/24 καὶ ἀπεοριμ. 7 X] 
ἀπορημένη (1) Ὁ 24 àmeoo. -ἰ- ἀντὶ ἀνδρὸς ἐπέρχεταί μοι πνεῦμα ἅγιον ΙΡῷΘῚ 
καὶ — p. 60, 2 ἕλκομαι 7» a xai vov » dQ ἀπὸ γῆς 2 DSU 34 — 


p. 60, 1— εἰς ovg. ἀπὸ γῆς a 


εἰς οὐρανοὺς S, £v οὐρανοῖς ΟἹ 


σι 


- 
ο 


60 Orig 
dicent omnes generationesc. Si 
simpliciter intellegam »omnes ge- 
nerationes«, 
illud interpretor. Si autem altius 
aliquid fuero perscrutatus, ani- 
madvertam, quanti profectus sit 
dicere: »quia fecit mihi magna 
qui potens este; quoniam enim 
»omnmis qui se humiliat, exaltabi- 


turc, »respexit« autem Deus »in 


humilitatem« beatae Mariae, prop- 


terea »fecit« illi »magna is, qui po-. 
tens (115) est, et sanctum nomen | 
ejus. Et misericordia ejus in gene- | 
ὅ rationes generationum«. »Miseri- 


cordia« Dei non in unam genera- 
tionem, nec in duas, neque in 


tres, sed nec in quinque, verum in | 


9 Luk. 14, 11 

1 dicunt De 2 intelligatur AE, intelligamus C 
5/6 anima advertam E 7 mihi —» B 
— De 9 hum., exalt.] exaltat, humiliabitur C 
BCE im B 12 illi ^» C 
16 Dei] Domini C 16 una generatione AE 
in! ^ AE in? —- ABE 18 
2 AB 

60, 2—10 X 


(4 Titus Bostr.) X 


1 μεταβαίνω)] àvapatro Q' 


3 dkC 


γῦν nur 


᾿Ιδοὺ — 5 ᾽Ελισ.] ἀλ 
καὶ οὐχὶ σὺ μόνη ἡ ( Aa) ᾿Ελισάβετ, 
όντων μακαριοῦσί με (-2- πᾶσαι p) αἱ γενεαί aS 4 


3 φησί» dkCP5 7 4- 
9 EAcdfer "ἃ δῆλον ὅτι CP?U 


60, 2--ὅ pLU (τοῦ αὐτοῦ: àvez.) ἂν 


καὶ εἰς» aS 
2 ἕλκ.] ἐπλήοωζςσαλί 1) S, ἐκπληροῦσα a 
ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ dPP!Q 
᾿1δοὺ)] Εἶτά φησιν: ἰδοὺ d 
λὰ γὰρ καὶ πᾶσαι τῶν πιστευόντων μακαριοῦσί ue γενεαί Q1, 


5 οὐ--- EAc.C 4- 
9 zu ot. -ἰ- γενεαί Ὁ 


enes 


| , r | , * 3 εἰν ue 
οὐρανὸν μεταβαίνω καὶ εἰς ἄῤῥητον 


Ι: 9 / e ' 
οἰκονομίαν ἕλκομαι. »]δοὺ γὰρ 


super credentibus ἀπὸ τοῦ νῦν μακαριοῦσί uec, φησί, 


πᾶσαι «i γενεαίς: δηλονότι αἱ τῶν 
, ΕΣ M , ς» , 

πιστευόντων, οὐσὺ μόνη ἡ Ἐλισάβετ. 
Οὐκ ἀπὸ γλώττης δὲ λέγει, ὅτι μα- 
καρισϑήσεται, ἀλλὰ τοῦ ἁγίου πνεύ- 
ματος ἐπελθϑόντος αὐτῇ" προέλαβεν 

i e /, 9 ΄ * e 
οὖν ἡ προφητεία, “ἡλήϑευσε δὲ | 
ἔκβασις τοῦ λόγου. ]ΠΠ]οἵα γὰρ γενεὰ 
ξ ἐκείνου τὴν αρίαν οὐ μακαρίζει; 


5 


h 
ΓΞ 





3 serutatus De 
8 — est potens De enim 
10 Deus] Dominus 
14/15 generatione D 
17 nec] neque AC 
nec (in 5) -- quatuor vel B in! 


is » De 


60, 10 77oia—11 


xai — 2 ἕλκ. 7 X 
ἕλκομαι -ἰ- διὰ τοῦτο, ὅτι ἐπέβλεψεν 
᾿δοὺ γὰο »» Ὁ ᾿Ιδοὺ --- 
᾿Ιδοὺ---4 γεν. 7» pU 


ἀλλὰ καὶ πᾶσαι (πάντων p) τῶν πιστευ- 
ὅτι παοϑένος οὖσα συνέλαβον ὃ 

4 ai 7 pA δη λονότι — 
οὐ----᾿ Ελισ. 77 pLU 2v 


1 
--- 


ἀλλὰ C 


σὺ -ἰ δὲ pUZ μόνη] μόνον pA ἢ ᾿Ελισάβετ  k οὐ —  λισ. schon 
60,9 C Q1 6 Οὐκ) zai (7 d) ἑαυτὴν μακαρίζει ovx dQ δὲ — 
17 uazao.] λαλοῦσα dQ ὃ προέλ. — 10 λόγου nach 11 μακαρίζει dQ 11 μα- 


καρίζει - ἀπειρόγαμον μὲν κατὰ ἄνδρα, ϑεοτόκον δὲ κατὰ πνεῦμα" καὶ 4- 8 προέλ. 


— 10 λόγου dQ (o?v] μὲν 40) 


10 


“μ᾿ 
ι 


Ὁ 


in Lucam, Hom. VIII. 


sempiternum extenditur »a gene- 
ratione in generationem«. »Timen- 
tibus eum fecit virtutem in bra- 
chio suo«. Licet infirmus ad 
Dominum accesseris, si timueris 
eum, audire poteris repromissio- 
nem, quam tibi ob timorem suum 
Dominus pollicetur. | Quae est 
ista repromissio? »Timentibus«, 
inquit, »se fecit virtutem«. Virtus 
sive imperium potestas est regia. 
Etenim κράτος, quod nos »im- 
perium« possumus appellare, ab 
eo dicitur, quod imperet, sive sub 
se universa contineat. 51 ergo 
timueris Dominum, dat tibi forti- 
tudinem sive imperium, dat reg- 





61 


l»^ Εποίησε δὲ κράτος xvé&c, ἐπει- 
δὴ τῆς τοῦ ϑεοῦ χειρός, οὐκ ἀν- 
ϑοώπου τὸ ἔργον" καὶ βοαχίων τοῦ 
πατρὸς ὃ υἱὸς κατὰ τό: »ἐλυτρώσω 
ἔν τῷ βραχίονί σου τὸν λαόν σους. 


9 -“ ' A A ^ ’ὔ 

νταῦϑα καὶπρὸς τὸν »κατὰ σάρκα 
5 A e ,t. M ' ^t- 9 
Ἰσραὴλ. ἁρμόζει" πολλαὶ γὰρ ἐξ αὖ- 
τῶν μυριάδες πιστεύσασαι τῷ κυρίῳ 
ἑσώϑησαν: δύναται δὲ καὶ πρὸς τὸν 
γοητὸν ᾿Ισραὴλ νοηϑῆναι, τὸν ἐν τῷ 
vot ὁρῶντα ϑεόν — τοῦτο γὰρ » Ia- 
ραὴ λ. ἑομηνεύεται ---, οἵτινές ἐσμεν 
οἱ ἐξ ἐϑνῶν πιστεύσαντες. 


num, ut factus sub »rege regum« possideas »regnum caelorum« in 
Christo Jesu : cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


6f.gr.Ps.76(77), 16 9f.gr.1Kor.10,18  14gr.vgl. Orig. Hom.in Num. 
11,4(8.83,21 Baehrens); Wutz, Onom.sacr.21 18Apok.19,16; Matth.3,2u.ó. 


12a—2 gen.] à generationibus in generationem BC, in generationes 
generationum De 3 eum AC] potentiam eius De, enim BE vir- 
tutem] potentiam C 3 Domin.] Deum CE 6 audire pot.] mereberis 
audire C, audis A, audieris B, audire E 6 repromiss.] promissionem 
CD, permissionem BE 8 Dominus] Deus B pollicetur] repromit- 
tit A Quae — 9 'Timent.] ista reprom. timentibus B est — E 
10 inquit — AE — se inquit C facit B 12 quod nos — C 
16 Dominum] Deum A tibi — C 18/19 in Christo] Christi AE 
Explicit omelia VIII. AC 


61, 3—7 ap[P(aventyo.) P? (àvezuyo.)] Q*Q! (ἄλλως) ἔν βραχ. — φύντα 4ó- 
yov) 4- 61, 8--7 - ὑπερηφ. x14 X 61, 9—16 aQ*Q! m (in e. Kyr. Schol., 
mit dessen Anfang es im Widerspruche steht) 


9/4 'Enoígos δὲ κράτος κτὲξ nur à ἐπειδὴ» X. 4 τοῦ ϑεοῦ] αὐτοῦ 
aX - φησι X ὅ καὶ - γὰρ ἃ xai — 4 oov 7 pX 6 κατὰ] 
ὡς xai A $c B τῷ λαῷ Qt σου -ἰ- ÓU αὐτοῦ οὖν νίκην 
εἰργάσατο καὶ τρόπαιον ἔστησε, κατὰ τῶν πάλαι τυραννούντων νοητῶν ἐχϑρῶν 
(4- Kyrill) à 9 'Evraó0a] δύναται δὲ m 9 ' Evr. — 10 ἀομ.] Τὸ δέ: 
»αντελάβετο ᾿Ισραὴλ παιδὸς αὐτοῦς δύναται μὲν καὶ πρὸς τὸν »κατὰ σάρκα ᾿]σραήλς 
(1 I&or. 10, 18) τοῦτο ἁρμόσαι à (παιδὸς 7 a) 10 ᾿]Πσραὴλ 4- τοῦτο ' 10 &o- 
μόττει ῷ' áou.] τοῦτο ἁομόσαι τη 10,1] — μυρ. ἐξ αὖτ. Aa 11 πιστ. --- 
12 ἐσώϑ.] ἐπίστευσαν τῷ Χριστῷ τα 9] (τῷ Χριστῷ 7» m) κυρίῳ p] Χριστῷ Aa 
12 ἐσώϑ.] ἑνώϑησαν a τὸν] τὸ ῷ δύναται — 16 πιστεύσ. 7» τὰ 13 νοηϑῆναι 
2» a τὸν — 16 πιστεύσ. 5 QQ' 15 ἐσμεν] εἶσιν β oi  α &£] éx vov p 


62 Origenes 


HOMILIA IX. 


De eo, quod scriptum est: »Manebat cum ea mensibus tri- 
busc, usque ad eum locum, ubi ait: »et loquebatur benedicens 
Deum«. 


5 Tam eorum, quae dicta sunt, quam illorum, quae facta refe- 
runtur, debet ratio esse sancto Spiritu digna et Christi fide, ad 
quam credentes vocamur. Unde et nune causa quaerenda, 
quare Maria post conceptum venerit ad Elisabeth et »manserit 
cum ea mensibus tribus«; aut quid causae fuerit, ut Lucas, qui evan- 

τὸ gelii seribebat historiam, etiam hoc insereret, quod »manserit cum 

ea mensibus tribus, et postea regressa sit in domum suam«. Utique 
debet aliqua esse ratio, quam, si Dominus aperuerit cor nostrum, 

sequens sermo monstrabit. 5i enim ex eo, quod tantum venit (116) 

Maria ad Elisabeth et salutavit eam, »exsultavit infans in gaudioc, et 

»Spiritu sancto plena Elisabeth« prophetavit ea, quae in evangelio 

scripta sunt, et in una hora tantos profectus habuit, nostrae 

conjecturae relinquitur, quid in tribus mensibus Joannes pro- 
fecerit, assidente Maria Elisabeth. Valde quippe indignum 
in puncto horae atque momento exsultasse infantem et quodam- 

s; modo gaudio lascivisse repletamque fuisse Spiritu sancto Eli- 
sabeth, per tres vero menses nec Joannem nec Elisabeth ex vi- 
cinia matris Domini et ipsius Salvatoris praesentia profecisse. 
Exercebatur ergo et quodammodo in athletico scammate per 
tres menses unguebatur Joannes et praeparabatur in matris 

z; utero, ut mirabiliter natus mirabilius nutriretur. | Quia enim 
extra consuetudinem nutritus est, non refertur scriptum, quomodo 
matris fuerit lactatus uberibus, quomodo in sinu gerulae consti- 
tutus, sed statim sequitur: »et erat in desertis usque ad diem 


μὰ 
οι 


2—4 Luk. 1. 56—64 14: Luk 1.4} Ἐξ 10 ff. vgl. Ambros, in 
Lucam II, 29 (S. 56, 16 ff. Schenkl) 28f. Luk. 1, 80 


2 Incipit IX. de... AC 4 Deum] Deo ABE, Dominum De 6 — Spir. 
sancto BC fidem BE 1 quaerenda -4- est De 8 veniret D 9 quid 


causae] quae causa ABE 10 insereret] scriberet DEe 11 in ^ AD] 
ad Ὁ 18 ex ^ De 14 gaudio] utero 1 17 — mensibus tribus C 
17/18 — profecerit Ioh. C profecit r 18 assistente De indignum 4- 
est De 19 exultare De 20 lacivisse A fuisse] esse De — sancto 
Spir. B 23 athletico - a ln scammate ABCE] sancta matre De 
24 unguebatur] iungebatur A, urgebatur De 25 mirabilius] mirabiliter 
ABE Quia]. Quod e 26 — est nutritus B est E est -Ἐ 


innuitur quia ln 21 — lactatus fuerit B 


σι 


10 


15 


20 


in Lucam, 


ostensionis suae ad  Israhek. 
Deinde legimus: »Elisabeth autem 
completum est tempus, ut pareret, 
et peperit filium«. Multi putant 
superflue dici: »Elisabeth autem 
completum est tempus, ut pareret, 
et peperit filium«. | Quae enim 
mulier potest parere, nisi tempus 
pariendi ante compleverit? Sed 
qui (117) scripturas diligentissime 
contemplatur et audit Paulum lo- 
quentem: »attende lectionic, ob- 
servans tam in veteri quam in 
novo instrumento, sicubi scrip- 
tum in ortu peccatoris inveniat: 
»completum est tempus ut pare- 
rete, nunquam omnino reperiet. 
Sed ubicumque justus nascitur, 
ibi complentur dies, illic in mun- 
dum completur adventus. Ortus 
justi plenitudinem habet, pecca- 
toris vero nativitas, ut ita dicam, 


{91 pim 4. 13 


3 completum] impletum BC 
Ium ABE] Apostolum C, populum De 
mento] testamento e 
quam B repperit B 
20 adventus -- eius n, - sui Dlmr 
mus De 





15 ortum C 
19 completur C 


Hom. IX. 63 


[ὅτι] πολλοῖς δοκεῖ περισσὸν εἶναι 
τό: λἐπλήσϑη ὁ χρόνος τοῦ τεκεῖν 
καὶ ἐγέννησεν υἱόν«ς. loín γὰρ 
γυνὴ δύναται τεκεῖν υἱόν, μὴ τελη- 
οὠωϑέντος τοῦ τῆς συλλήψεως χρό- 
γου; 

ΤΠ͵}αρατηρήσασϑαι δεῖ ἐν ὅλῃ τῇ 
παλαιᾷ καὶ τῇ καινῇ γραφῇ, εἴ που 
ἔστιν εὑρεῖν ἐπὶ ἁμαρτωλοῦ γενέ- 
σεως εἰρημένον τό; λἐπλήσϑη ὁ 
χρόνος τοῦ τεκεῖν«: οὖκ ἂν γάρ 
τις εὕροι ὡς οἶμαι, ἀλλ᾽ ὅπου ὠνό- 
μασται τὸ τοιοῦτο, δίκαιός ἔστιν ὁ 
γεννώμενος" πληροῦνται οὖν αἱ ἡἣμέ- 
ρᾶαι τῆς γεννήσεως τοῦ δικαίου καὶ 
τῆς ἐπιδημίας αὐτοῦ. Koi πληρό- 
vit& μὲν ἡ τοῦ δικαίου, κενότητα 
δὲ 5 τοῦ φαύλου ἐπιδημία ἔχει" 
οὕτω καὶ νῦν εἴρηται, ὅτι »τῇ ᾿Ελι- 


4 Multi — 7 filium BE 11 Pau- 
12 attende] attendat De 14instru- 
inveniatur B 17 Nus- 


19/20 mundo ABE 


22 vero 7 De dicam] dica- 


63, 10—14 -- 4—9 -- 14—21 -Ἡ 64, 15—65, 14 - 66, 2 i160 —9 X 63, 
10—17 γενν. Y 63, 10—17 γενν. 4- 64, 2 xai — 14 d C8W* 63, 10 — 
64, 2 akLA 

4 jr, — 9 χρόνου X. zwischen 14 τεκεῖν τι. οὐκ (daher ὅτι) 10—12 


εὑρεῖν] ὅρα ὅτι οὐδαμοῦ ὃν τῇ γραφῇ εὕρηται S 
Πᾶαρατ. δεῖ] Χρὴ δὲ παρατηρ. a(ggb) 


ϑαι W 


tjj ^ Wa εἴ ποι U, δάν zov 8 


ἁμαρτωλοῦ] ἁμαρτωλῶν dW, τινος ἑτέρου A 
14 oóx — 15 οἶμαι] οἶμαι δὲ ὅτι οὐκ ἄν τις εὕροι 8," ὃ 
ἀλλὴ εἰ μὴ μόνον aS 

16 τὸ τοιοῦτο] ὅτι a3dkKCSUW λ 
17 πληοοῦνται --- 21 7 adkCUW λ 


τοῦτο ἐπὶ ἁμαρτωλοῦ X 
15/16 ὠνόμασται] λέγεται W 
ἦν kÀ 


10 Παρατηρ.] παρασημήνασ- 
11 παλαιᾷ 4- διαϑήκῃ DB 

12 εὑρεῖν ἔστιν A εὑρεῖν 7» X. 
14 οὐκ — yào] xai οὐκ àv X 

15 ὡς οἶμαι] 
ὅπου] ἐν οἷς a 
ἐστιν] 
22 οὕτω --- p. 64, 2 ἔτικτεν 


— dOWX] καϑὼς (ὡς a) καὶ ἐνταῦϑά φησιν (ἔφη a) ὁ εὐαγγελιστής" »Tij 
δὲ ᾿Ελισάβετ ἐπλήσϑη (ὃ χρόνος τοῦ τεκεῖν αὐτήνς a) à 


10 


64 Origenes 


vacuitatem — atque  inanitatem.|cáfer ὃ τοῦ τεκεῖν χρόνος ἐπλή- 
Haee de eo, quod scriptum οϑῦ: σϑηζς, ἐπειδὴ ἅγιον ἔτικτεν. — Kol 
»completum est tempus, ut pa-|rof?ro δὲ δεῖ εἰδέναι, ὅτι ἐπὶ μὲν 
reret«. τοῦ "loávvov ἀναγέγραπται: »τῇ 

δὲ ᾿λισάβετ ἐπλήσϑη ὃ χρόνος τοῦ 

- 7 5. 1 1 - / os ΄ φρο Ὁ ἃ 5» ' 

τεκεῖν αὐτήν«, ἐπὶ δὲ τῆς Μαρίας" »ἐπλήσϑησαν αἱ ἡμέραι«. Οὐ γὰρ 
ταὐτόν ἐστι πάντῃ τό" »ἐπλήσϑησαν αἱ ἡμέραις τῷ" »ἐπλήσϑη ὁ yoóvoc«. 
Ὃ μὲν γὰρ χρόνος ἔχει καὶ νύκτας, ἐπὶ δὲ τοῦ ᾿]ησοῦ οὐδαμοῦ νύκτες, 
ἀλλὰ μόναι ἡμέραι πληροῦνται, ἵνα ἀποτεχϑῇ. "Ert. ἡ μὲν ᾿Ελισάβετ 

et - ec Mi , A] et M m M9 e 5 - e , 
»vior« γεννᾷ, ἡ δὲ Μαρία »róv υἱὸν. μετὰ τοῦ ἄρϑρου, tva ἐμφατικῶς ὁ λόγος 
διδάξῃ, ὅτι αὕτη μὲν ψιλὸν ἄνϑρωπον »vióv« ἐγέννησεν, ἔκείνη δὲ οὐ 

^ , 3^5 ^ ’ A] e M M A 5 - A El , 
ψιλὸν μόνον, ἀλλὰ σαρκωϑέντα »τὸν viov τοῦ Ücot«. Διὸ ἔκεῖ μὲν ἐδέησαν 
τοῦ ἄρϑρου ὡς ἐπισήμου τινὸς καὶ ἔἐνηλλαγμένου παρὰ τοὺς λοιπούς, 
ὧδε δὲ οὔ. 

Deinde sequitur, quod nato! δὶς τιμὴν δὲ τοῦ πατρὸς βουλομέ- 
Joanne »congratulabantur« matri | vov τῶν συγγενῶν ὄνομα ϑέσϑαι τῷ 
ejus »vicini et cognati« et νοἱθ- παιδὶ Ζαχαρίαν ἡ ᾿Ελισάβετ προ- 
bant in honorem patris puero φῆτις οὖσα καὶ ὑπὸ πνεύματος ἁγίου 
nomen imponere, ut vocaretur) κινουμένη, καίτοι τὴν γενομένην τῷ 





6 Luk. 2, 6 15ff. vgl. Ambros. in Lucam II, 32 (S. 58, 17 ff. Schenkl) 


1 inanitatem] vanitatem C 15 Deinde] Denique A Deinde — 
16 Ioanne » De 19 imponere] ponere De 


64,2 Kai — 14 X (zu Hom. XI) 65,4 xai — 5 -- 64, 17 ἡ — 65, 4 aSZ 
64, 17 5j — 65,4 - (Hom. X) 68.7 0/0—15 -ἰ 69,2—6 U 64,17 j—65,5 Y 
64,17 5 — 65, 9 dC[-- (Hom. X) 68, 7 δύο — 69, 1 C] 


2 Kai —8 ὅτι 5» X Kai — 4 ἀναγέγρ.] ἔτι ἐπίστησον ὅτι W Kai 
— 3 εἰδέναι] ὡς καὶ ἐνταῦϑα εἰδ. δεῖ xai τοῦτο S ὃ μὲν 4- οὖν X. 4 τοῦ 
—-dW ὅ δὲ] μὲν W, — X 6 αὐτήν 8 Maoíac] ϑεοτόκου S 
O0 — 1 χρόνος — S] ἅπερ οὐ ταῦτα δοκεῖ X 7 παντὶ d τό] τῷ W 
τῷ] τὸ W 8 ᾿]ησοῦ) κυρίου ὃ οὐδαμῶς C νύκτες -ἰ- φωτὸς ἀδύτου 
ὑπάρχοντος ὃ νύκτας] νύκτες X 9 ἀλλὰ] καὶ διὰ τοῦτο ὃ μόναι 
- αἱ dSW ἜΕτι — 12 ϑεοῦ] τῷ εἰπεῖν δὲ υἱὸν χωρὶς ἄρϑρου ἔδειξεν, ὅτι 
ψιλὸν ἄνϑρωπον ἐγέννησεν dj ᾿Ελισάβετ' ἐπὶ δὲ τῆς ϑεοτόκου τὸν υἱὸν μετὰ 
ἄρϑροου. ὅτι οὐ ψιλὸν ἄνϑοωπον, ἀλλὰ τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ σαρκωδ ντα S 10 γεννᾷ] 
λέγεται γεννῆσαι X. 12 μόνον — X] ἄνϑρωπον C τον X Διὸ — 
14 οὔ "- SX 13 λοιπούς] πολλούς W 15 Εἰς---11 Ζαχαρ.  αΟΌΥ 
11 ὴ ᾽Ἔλισ.---θὅ, 5 ὀνομάζ.] ὅτι οὐχ ἁπλῶς εἶπεν ἡ ᾿Ελισάβετ' ᾿Ιωάννης κληϑήτω Z 
7] οὐχ ἁπλῶς δὲ ἡ ὃ "EA. - ἀλλ᾽ ὡς aZ 17/18 προ. --- 19 κινουμένη 
2 X (s. unten) -- ngog. οὖσα ἡ Ec. ὃ 18 οὖσα ^ Z xai 2 as 
c- ἁγίου πνεύμ. S xai — 19 xwovyu. » dCUYZ 19 κινηϑεῖσα ὃ 4- Todr- 
vnv εἶπε καλεῖσϑαι τὸν πρόδρομον S κινουμένῃ -ἰ- οὐδὲ γὰρ ἐγίνωσκε τὰ 
χρηματισϑέντα τῷ Ζαχαρίᾳ aSZ καίτοι --- p. 65, 4 ztooony. 7» aZ zaít- 
τοι X] xai dCUY, — a 


in Lucam, 


Zacharias. Porro — Elisabeth 
sancto Spiritu suggerente aiebat: 
^Joannes est nomen ejus«. Deinde 
eum illi causas justas quaererent, 

5cur Joannes potissimum  voca- 
retur, cum in genere illius nullus 
haberet hoe nomen, interrogant 
patrem, qui non valens respon- 
dere manu et literis est locutus. 

10 ^Scripsit« enim in pugillari: »Jo- 
annes est nomen ejus«. 


ase 66 





Hom, IX. 65 


ἀνδρὶ τοῦ ὀνόματος τοῦ παιδὸς dxo- 
κάλυψιν μὴ ἀκούσασα, τῷ πνεύ- 
ματι ἔγνω τὴν παρὰ τοῦ ἀγγέλου 
ῥηϑεῖσαν προσηγορίαν xci 'loáv- 
viv ἔφασκε τὸ παιδίον ὀνομάζεσϑαι. 
"Qc δὲ καὶ παρὰ τοῦ πατρὸς ἠξίουν 
μαϑεῖν καὶ »διένευονς αὐτῷ ὡς μὴ 
ἀκούοντι ἢ λαλῆσαι δυναμένῳ, καὶ 
Ζαχαρίας δὲ τῇ χειρὶ καὶ τοῖς γράμ- 
μασι σύμφωνα ἐλάλησε τῇ γυναικί: 
λαβὼν δελτίον ἔγραψε τοῦ παιδὸς 
τὴν προσηγορίαν, ὡς πάντας ἐπὶ 
τοῦτο ἔκπλήττεσϑαι καί »τί τὸ 
παιδίον ἔσται. στοχάζεσθαι. 
“ρμηνεύεται δὲ ᾿]ωάννης »ϑεοῦ 
χάρις" διὸ καὶ μετὰ τοῦ γράψαι τὸν 
Ζαχαρίαν &v δέλτῳ, ὅτι » Ioárvgc 


15f. vgl. Orig. in Joh. II, 33 (27) (S. 90, 17—19 Preu- 


schen): εὕρομεν τοίνυν ἕν τῇ ἑἕρμηνείᾳ τῶν ὀνομάτων {᾿Ιωάννης] r0.» IoaQv»« 
χωρὶς τοῦ »nc« μεταλαμβανόμενον, ὅπερ ταὐτὸν οἰόμεϑα εἶναι τῷ »᾽]ωάννηςς«; vgl. 


Wutz, Onomastiea saera 37 


3 — Spir. sancto BCE 
. Ipsius De nullus] non ABE 
tur B 


65, 4 xai—5 - 64, 17 1j—65, 4 aSZ 
12 ὡς--14 Ὁ (ἐξ ἀνεπ.) 
Μεταφραστοῦ καὶ Βίκτορος) 
65, 15—66, 4 Y 


1 τοῦ! ---- παιδὸς —— dCUY 


Ἢ ὑφ᾽ οὗ κινουμένη ἅτε xai προφήτης X 
4/5 ᾿Ιωάννην --- óvoud£.] ᾿Ιωάννην εἶπε κληϑῆναι τὸν πρόδρομον à 
9 c τὸ παιδίον ἔφασκε X 
6 “ὥς — 8 óvrau. 7 X 
8 xai — 10 γυναικί)» k 


9 ovou. — S 
[naeh 64, 17 ' E λισάβετ) 
oíac ὕστερον τῇ γραφῇ ἐδήλωσε X 
8 ἢ---11 δελτίον "50 


5/6 vocaretur] nominaretur C 


6 illius] 
7 haberet] haberetur AE invenire- 


65,4—10 4-12 56;—14Y 6θῦ,4--ὅ 4- 


65, 7 xai—12 zooony.k (Kv in einem Schol.: Τοῦ 
65, 12—66, 10 -- (Hom. X) 68, 7 óo—15a8 
65, 15— 66, 10 -- (Hom. X) 68, 7 óo—15 - 69, I—5 U 


3 éyvo — 4 προσηγορίαν] τὴν προσηγορίαν ἔγνω X. 


4 xai dCUY 5. aX xai — 
ὄνομ. -- ὡς xai Zaya- 
ἢ διὸ xai k 
ὃ xai — 9 γράμμ. 7 αὖ 


10 σύμφ. — 11 ἔγραψε] λαβὼν δελτίον ἔγραψε συμφώνως τῇ ἑαυτοῦ γυναικὶ dk&CU 
Aq yoawy yoay 


11 λαβὼν] ὃς xai k 
τοῦτο] ἐπὶ τούτῳ Ὁ," X 
Ξ͵αΟῦ 


δὲ] γὰρ Ὁ 15/16 — χάρις ϑεοῦ U 


λαβὼν — 12 πρόσηγ. ^ X 
13 ἐκπλήττ. 4- alia € (Orig. ?) 
15— p. 66, 3 στόμα] ἅμα δὲ τῇ γραφῇ NX 


δέλτον k 12/13 ἐπὶ 
xai —14 στοχάζ. 
138  Eou. — 16 χάρις» dCUY 
16 statt διὸ xai steht 66,2 àveoy01 —3 


στόμα am Anfang in dCY: (εἶτά φησιν: dC) ἀνεῴχϑη δὲ τὸ στόμα αὐτοῦ dCY 


διὸ xai »» U 
τοῦ dCU] τὸ aSY 


(-Γ παραχρῆμα Y) 
μετὰ -ἰ- γὰρ X 
Ζαχ. 7» d] αὐτὸν ἃ 


γράψαι 4- δηλονότι d. (7 C) 
17 ἐν δέλτῳ 7» aSY 


μετὰ τὸ] ἅμα τῷ A, ἅμα τοῦ a 
16/17 τὸν 


ὅτι — p. 66, 1 αὐτοῦ] τὸ ὄνομα aS 


1ὅ- ν».00,1 vgl] “Ομοῦ τοίνυν γράφων ὠνόμαζε k 


Origenes IX. 


5 


οι 


20 


66 


Statimque ut stilus impressus 
est cerae, »lingua«, quae prius fue- 
rat vincta, »laxata est« et recepit 
eloquium non humanum. Quam- 
diu ligata fuit lingua ejus, humana 
fuit; vinxerat enim eam incredu- 
litas. Statim ut soluta est, hu- 
mana esse desivit, »et loquebatur 
benedicens Deum« οὖ prophe- 
tavit ea, quae scripta sunt in 


Origenes 


ἐστὶ τὸ ὄνομα αὐτοῦς, εὐθέως τῇ 
τοῦ ϑεοῦ χάριτι λἀνεῴχϑη αὐτοῦ τὸ 
στόμας, »ἐλύϑη« ἡ δεδεμένη φωνὴ 
M 5 , M E ^ - 
καὶ ἀπέλαβε τὴν ἑαυτοῦ γλῶσσαν, 
5 7 ^ 7 , - 55 
οὐκέτι καϑὰ πάλαι δεδεμένην τῇ ἀπι- 
στίᾳ: ὅτε μὲν γὰρ ἐδέδετο τῇ ἀπι- 
στίᾳ ἡ γλῶσσα, ἀνϑρωπίνη ἦν, ὅτε 
δὲ λέλυται, οὐκέτι’ »λαλεῖς γὰρ 
»εὐλογῶν τὸν ϑεὸν« καὶ προφητεύων 
τὰ ἀναγεγραμμένα. 


evangelio, de quibus praebente 
Domino Jesu Christo, cum tempus fuerit, disseremus: cui est 
gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


Τίνος χάριν οὐκ ἀλλαχοῦ τὸ σημεῖον, ἀλλ᾽ ἐν τῇ τοῦ αἰδοίου περι- 
pu d 9 ᾿ 3 “ 3 ’ j 5 / » / 3 E] - 
τομῇ; Ἐπειδὴ δι οὗπερ ὀργάνου τὴν εὐπαιδίαν ἔδει γενέσϑαι, δι΄ αὐτοῦ 
καὶ τὴν τῆς εὐπαιδίας σημείωσιν ἔδει φαίνεσϑαι: ἄλλως τε καὶ οὐδὲν 
ἕτερον τῶν £v μορίοις ἄχρηστον, ὅτι μὴ ἀκροβυστία ἐλογίζετο. 
3 1 i) [4 , / 1 4 “- 3 l4 ' 
Ἐπειδὴ γὰρ ἑρμηνεύεται Ζαχαρίας. μὲν Σμνήμη ϑεοῦς, ᾿Ιωάννης δὲ 
»ó δεικνύς«ς, μέμνηται δέ τις τοῦ ἀπόντος, δείκνυσι δὲ τὸν παρόντα, διὰ 
τοῦτο oí τοῦ παιδὸς τούτου γεννήτορες οὐκ ἠνέσχοντο αὐτὸν καλεῖν 
Ζαχαρίαν, ἀλλὰ μᾶλλον ᾿Ιωάννην ὀνομάζειν ἤϑελον, διότι ἤμελλεν 
οὐχὶ μνημονεύειν ϑεοῦ ὡς ἀπόντος, ἀλλ᾽ αὐτὸν ἐχεῖνον μονονουχὶ τῷ 
δακτύλῳ δεικνύειν παρόντα καὶ λέγειν: »ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ ϑεοῦς. 
181. zur Etymologie von Zacharias vgl. p. 67 Apparat; die obige Deutung 
des Namens Johannes (von mn, δεικνύναι) fehlt bei Wutz, der es aber (brieflich) 


für móglich hàlt, da O. verschiedene Erklárungen gab, vgl. die doppelte des 
Namens Elisabeth (p. 67 App.); vielleicht stammt dieses Scholion aus 


spüáterer Zeit und gehórt nicht zu den Lukashomilien. 28 Joh. 1, 29 
2 prius ^» B 3 vincta] juncta B est J- et BE Recipit A 
4/5 Quamdiu] quoniam De 9 humana -4- tamen non De 6 enim AC 


eam » E 4 Statim 4- vero B 8 desivit ABElIn] desinit Cmr Et C 
9 Deo BE 11 praebente] praeveniente A, praestante B, praevenit E 
12 Christo Iesu A 13 gloria A 13 Amen CE Explicit 
omelia IX. AC 


66,3 £005 — 10 -- (Hom. X) 68,8— 15 k (τοῦ αὐτοῦ: Τοῦ Merago. xai 
Βίκτ.) 66, 14—17 Y* 66, 18—23 k*m*Lux(I'onyootov) 


9—8 ^ aX 9 οὐκέτι — 6 ἀπιστίᾳ dCU Y 39—10] xai γλώσσῃ τὰ 
δεσμὰ διελύετο xai λέγειν ἤρχετο k ἡ --- 4 γλῶσσαν] ὁ δεσμὸς τῆς γλώσ- 
σης αὐτοῦ Y 8 λαλεῖ--- 9 προφητ.] καὶ εὐλογῶν τὸν ϑεὸν ἑπροφήτευεν X, 
καὶ ἐλάλει εὐλογῶν τὸν ϑεὸν καὶ προφητεύων a, ἀλλ᾽ εὐλογοῦσαν τὸν ϑεὸν xai 
προφητεύουσαν dCU 10 ἀναγεγο. - πρῶτον μὲν κτλ. (68, 9ff). akU 
ὃ ἀναγεγραμμένα -ἰ- alia C 18 μὲν ΊΠΙ1, 19 τὸν] τὰ K* 20 ἤνεσχον ε 
αὐτὸν L] τὸ m2 22 οὐχὶ] μονονουχὶ K5 ἐκεῖνον -ἰ- μόνον m μονονουχὶ» K$ 


in Lucam, Hom. IX. 67 


᾿Εγὼ νομίζω, ὅτι κατὰ τὸν εὐαγγελιστὴν πληοωϑέντος »τοῦ χρόνου 
τοῦ τεκεῖν. τὴν ᾿Βλισάβετ ἡ Μαρία »εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς« ἀνεχώρησεν" 
εἰ γὰρ »τῷ ἕκτῳ umvi« τῆς ᾿Ελισάβετ »λἀπεστάλη ó Γαβριὴλ πρὸς τὴν 
παρϑένον εἰς Ναζαρὲτ. εὐαγγελιζόμενος αὐτῇ, ἔδραμε δὲ »sig τὴν 
ὅ ὀρειγὴγ. πρὸς τὴν ἑαυτῆς συγγενίδα ἣ παρϑένος καὶ »£uswev« ἐκεῖ 
λῶσεὶ μῆνας τρεῖς«, δῆλον ὅτι πληρωϑέντος τοῦ χρόνου τῆς συλλήψεως 
δεῖς τὸν οἶκον ἑαυτῆς. ἀνεχώρησεν" ἔϑος δὲ καὶ τὰς παρϑένους ὑποχω- 
θεῖν τίκτειν μελλουσῶν τῶν ἐγκύων. 
᾿ Τίνος δὲ χάριν »£uswev« ; Ἴσως καὶ exei τοῦ παραδόξου ϑεωρῆσαι τὴν 
10 ἔκβασιν καὶ ἐπὶ τοῖς καϑ' ἑαυτὴν ἀποροῦσά τε καὶ ἐκπληττομένη καὶ 
τί δεήσει γενέσϑαι βουλευομένη. 


1f. Luk. 1, 56. 57 3f. Luk. 1, 26 4f. Luk. 1, 39. 


67, 1—11 4- (Hom. X) 68, 5—7 -- Comm. in Joh. SU [Lemma zerstórt; 
d. 2. Teil (68,5ff.) ist Orig., das náchste Schol. (τοῦ αὐτοῦ) ebenfalls] 
[ Jovéov δέ, ὅτι ᾿Τωάννης μὲν (ὡς εἴρηται S) ἑρμηνεύεται »ϑεοῦ yápic« (παρ᾽ ' Εβραίοις S), 
Ζαχαρίας δὲ Σμνήμη ϑεοῦς, ἡ δὲ ᾿Ελισάβετ »ϑεοῦ μου ὅρκοςς ἢ »ϑεοῦ μου éfóoudc«. 
᾿Απὸ ϑεοῦ οὖν Tj χάρις éx τῆς περὶ ϑεοῦ μνήμης xarà ϑεοῦ ὅρκον τὸν πρὸς τοὺς 
πατέρας ἐγεννήϑη ᾿Ιωάννης ἐπὶ τέλει ἑβδομάδος, τῆς παλαιᾶς διαϑήκης τοῦ ϑεοῦ 
τὴν μετὰ σάββατον ἀνάπαυσιν δι᾿ ἀναστάσεως Χριστοῦ τοῖς συμμόρφοις τῷ ϑανάτῳ 
καὶ τῇ ἀναστάσει αὐτοῦ διδόντος ᾿Ιησοῦ — Comm. in Joh. II, 38 (27) (90, 22—91, 6 
Preuschen): Ζαχαρίας δὲ μνήμης εἷναι λέγεται, ἡ δὲ ᾿Ελισάβετ »ϑεοῦ μου Opxoc« 


ἢ »ϑεοῦ μου ἕβδομάς ete.] 67, 1—11a 67, 9—11 - 1—8 X (Lemma 
abgeschnitten), das nàchste (auch unbenannte) Schol. ist Origenes 67,9 
—11 Z 


1'Eyo-—s)ayy.] μῆνας δὲ τρεῖς μείνασα ὑπέστρεψεν" ὡς ἡγοῦμαι X. 1—2 
dveyópo.] ἐν τῷ εἰπεῖν δέ" "Euewe δὲ Μαριὰμ σὺν αὐτῇ (ὡσεὶ μῆνας τρεῖς a) xvé&£. 


ἐδήλωσεν (δηλοῖ B), ὅτι (Σ- B) ἕως οὗ τίκτειν ἔμελλεν ἡ ᾿Ελισάβετ aS (ὃν τῷ εἰπεῖν 
δέ)" B, δέ: "Ἔμεινε ----«τἕ ξ] τοῦτο S) 2 ἡ --- ἀνεχώρ."» Χ 8 τῆς E Ao.] αὐτῆς Χ 


'"EA.] συλλήψεως αὐτῆς aS Γαβριὴλ] ἄγγελος a8 τὴν -[- παναγίαν a 
4 εἰς — αὐτῇ 7» aSX. ἔδραμε δὲ] ἔκείνη δὲ δραμοῦσα X. ἔδραμε 
— ὃ καὶ] ἀπελϑοῦσα δὲ aS, ἣ δὲ ἀπελϑοῦσα a 9 πρὸς] eic U ἑαυτῆς X 
ἡ παρϑένος 7 X xai — 6 τρεῖς] τρεῖς μῆνας παρ᾽ αὐτῇ ἔμεινεν X. ἔμεινε 
— 6 τρεῖς] μῆνας τρεῖς αὐτῇ συνῆν a 9/6 ἐκεῖ ὡσεὶ] σὺν αὐτῇ, aS 6 ὁδηῆ- 
λον ---  ἀνεχώρ.] καὶ ὑπέστρεψεν" τοῦτο οἶμαι τὸν λόγον δηλοῦν X. δῆλον] 
πρόδηλον à, εὔδηλον ὃ συλλήψ. 4- τῆς ᾿Ελισάβετ aS (τῆς S) 1 εἷς 
— ἀνεχ.] 7) παρϑ. ὑπέστρεψεν εἰς τ. oix. αὐτῆς S τὸν --- ἑαυτῆς] τὰ οἰκεῖα a 
ἑαυτῆς] αὐτῆς ἃ ἀνεχώρ.] ὑπέστρεψεν a -ἰ- ἧ παναγία παρϑένος D -ἰ ἡ ϑεοτό- 


X06 α -l- διὰ τὸ μέλλον συνεισέρχεσϑαι (συνέρχεσϑαι αἷαδ) πλῆϑος eig τὸν οἶκον Ζα- 
χαρίου & τῇ τῆς ᾿Ελισάβετ γεννήσει" ἦν γὰρ αἰδὼς v τῇ παναγίᾳ παρϑένῳ παρϑε- 
vw aS (ἐν τῇ --- παρϑενική » S) -Ἑ τοὺς ϑοούβους. ἐχφεύγουσα δι αἰδῶ τὴν 


πρέπουσαν αὐτῇ α 4 ἔϑος --- ὃ ἐγκύων 7» aSU 9 Τίνος] τούτου ὃ 
Τίνος — χάριν ΣΝ Τίνος — xai] "Oct τὸ ἔμεινε δὲ Ζ ἔμεινεν -ἰ- ἕως 
τότε ὃ ἐκεῖ 7^ aSXZ παραδόξου] zagóóov U ϑεωρεῖν S 
10 ἀποροῦσά τε xai 7^ X. τε — ἐκπλήττ. 7» SZ 11 τί — βουλ.] βουλ. τί 


γενέσϑαι δεήσοι X. βουλευομένη Ὁ ( 1) X] βουλομένη SZ 


EE 


5 


10 


15 


20 


Origenes 


HOMILIA X. 


(118) De eo, quod scriptum est : »plenus Spiritu sancto prophetavit«, 
usque ad eum locum, ubi ait: »antecedes enim coram Domino, 


praeparare vias ejus«. 


Plenus Spiritu sancto Zacha- 
rias duas prophetias generaliter 
nuntiat, primam de Christo, alte- 
ram de Joanne. Quod manifeste 
de verbis illius approbatur, in 
quibus quasi de praesente jam, 
et qui versaretur in mundo, lo- 
quitur Salvatore, ac deinde de 
Joanne. »Repletus« enim »Spiritu 
sancto prophetavit dicens: Bene- 
dictus Dominus, Deus Israhel, quia 
visitavit et fecit redemptionem 
plebis suae«. Visitante enim Deo 


et volente redimere populum 
2—4 Luk. 1,67—76 
2 Incipit X. de ... AC 
ACn Domino] Deo C 
in 4 Christo C 
vatoris De 14 de — B 


et]et Deo e, Domino et Deo € 


68, 5—' Z 
II, 33 (27)] (s. p. 67 Apparat) SU 
jj—65, 9 -Ε (Hom. X) 68, 86— 69, 1 C 
68, 8—15 a8 


9 'Iodrv.] ἰστέον δὲ ὅτι ᾿Ιωάννης SU ὅτι ᾿Ιωάννης Z 
οὖν» SU 
γλώττης εἰς τὴν ἑλληνίδα μεταβαλλόμενος Ζ 
7 ϑεοῦ 4- ἡ δὲ SU 

8 δύο — 9 Ζαχαρ. ^ akSU] καὶ προφητεύει (zugleich Text v. 
9 τὴν προηγ.] πρῶτον μὲν akCSU -4- τὰ f 

περὶ -ἰ- τοῦ akCSU 
14 τῷ βίῳ ἐπιδεδημηκότος α βίῳ] υἱῷ k 


εἴρηται ὃ μὲν οὖν 7» Z 
᾿Εβραίοις ὃ 
in Joh. SU 
Hom. 9) € 
akCSU 10 περὶ] παρὰ kf 
13/14 ἐπιδημήσαντος akS 


6 Zay.— ὅρκος 2 Z 





᾿]Τωάννης μὲν οὖν δχάρις ϑεοῦς £o- 
μηνεύεται, Ζαχαρίας δὲ »Σμνήμη 
ϑεοῦς, Ελισάβετ »ϑεοῦ μου Óozocc: 
δύο δὲ γενικὰς προφητείας προφη- 
τεύει Ζαχαρίας, τὴν προηγουμένην 
περὶ Χριστοῦ, τὴν δὲ ἑξῆς περὶ 
᾿]Τωάννου: καὶ ἔστιν ἀπὸ τῶν λέξεων 
τηρῆσαι τῶν μὲν προτέρων, ὅτι περὶ 
Χριστοῦ ὡς ἤδη παρόντος καὶ ἐπιδε- 
δημηκότος τῷ βίῳ, εἴἶϑ᾽ ὕστερον περὶ 
᾿Ιωάννου ὡς πρὸς παρόντα λέγει. 


7 άχα δὲ £v τοῖς τοισὶ μησίν, οἷς συνῆν 
αὐτῷ Μαρία, δι ἀπορρήτου δυνά- 
ueoc ὠφελούμενος κατὰ βραχύ, 
ἦλϑεν ἐπὶ τὸ πληρωϑῆναι πνεύματος 


3 antecedes l| antecedit BDEmr, antecedet 
4 praeparare] parare De 
12—14 praesente jam 
17 Dominus »» A 
pulo suo BE, plebi suae C, populo suo (darüber plebis suae) D 


11 illius] ipsius De 
... Balvatore] praesentia ... Sal- 
19 plebis suae] po- 
19/20 Deo 


(Hom. IX) 67, 1—11 - (Hom. X) 68, 5—7 -- Comm. in Joh. 
68, 5—15 -Ἡ 69, 2—206 X. 
(Hom. IX) 65, 12 — 66, 10 - (Hom. X) 
(Hom. IX) 65, 15—60, 10 - (Hom. X) 68, 8—15 - 69, 2—6 U 
(Hom. IX) 66,3 dif; — 10 - (Hom. X) 68, 8—15 k, 


(Hom. IX) 64, 17 


68, 17—69, 1 nur € 


μὲν 4- ὡς 
5/6 ἕρμην. -ἰ- ἀπὸ τῆς ᾿Εβραΐδος 

ἕρμ. ϑεοῦ χάρις SU -- xao 
1 ὅρκος -- Comm. 


τὴν — 10 Χριστοῦ — 
18 παρόντος xai 75,akCSU 
βίῳ 4 


xai φησίν: »εὐλογητὸς κύριος ὃ ϑεὸς τοῦ "Tagan, ὅτι ἐπεσκέψατο xai ἐποίησε λύτρω- 


σιν τῷ λαῷ αὐτοῦς U 
περὶ -ἰ- τοῦ D 


εἶϑ᾽ ὕστερον U] ὕστερον δὲ akS -Ε καὶ a, τὴν δὲ ἑξῆς € 
13 ὡς --- λέγει 75 akSU 


λέγει Kr.] λέγων € 


e 


10 


1 


οι 


in Lucam, Hom. X. 


suum, »mansit Maria« cum Elisa- 
beth, postquam ei locutus est an- 
gelus, »mensibus tribusc, ut per 
ineffabilem quandam virtutem 
non solum Joannem, sicut dudum 
diximus, sed etiam Zachariam, 
ut nunc evangelicus sermo decla- 
rat, praesens Salvator instrueret. 
Paulatim quippe et hie per tres 
menses sancti Spiritus augmenta 
capiebat et, dum nescit, erudieba- 
tur et de Christo prophetavit 
dicens: »qui dedit redemptionem 
populo suo, et suscitavit cornu 
salutis nobis in domo David«, quia 
»de semine David secundum car- 
nem« natus est Christus. 

Et vere fuit »cornu salutis in 
domo David«, quia prophetia ista 
concinitur: »Vinea enim facta est 


Erf or. Ὁ 1ma..6, 10 


2 — locutus est ei AB 
nach Zach. C 
12 prophetabat CE 


4 ut nunc] et C 


De — ABCE 
20 concinitur 4- illi B 


69, 6 "Ezox. — 14 -ἰ 70, 4 
69, 2 
(70, 6 5 — 11 — A) 








2'Qc — 4 ἀγαϑά 7 U 
τὸ &oóu. dC γὰρ» dC 
4 ἐπακολουϑήσειν CD* 
καί φησιν" εὐλογητὸς γὰρ Ὁ 
πῶς δὲ ἤγειρε ἃ 
ἕν τῷ οἴκῳ Δαβίδ a. 








2/3 — angel. locut. est C 


“Ὡς — 6 ἐπεσκέψ. 77 pQSV 
3 ἤμελλεν ----4 ἀγαϑά ^ X 
9 εὐλογ. — 6 éneoxéy. 7 dC 
κύριος -- ὁ ϑεὸς τοῦ ᾿Ισραὴλ Ὁ 
σκέψατο -ἰ- καὶ ἐποίησε λύτρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ U -ἰ- 68, 14 εἶϑ'᾽ ---Ἰὸ U 


69 


καὶ προφητεῦσαι τὰ ἀναγεγραμμένα. 
"Qc γὰρ γεγονὸς λέγει τὸ ἐσόμενον, 
ἤμελλεν γὰρ τῇ σαρκώσει τοῦ μο- 
γογενοῦς ἑπακολουϑεῖν τὰ ἀγαϑά; 
»^E0Aoyntóc«, γάρ φησι, »κύριος, 
ὅτι ἐπεσκέψατο«. ᾿Επισκοπήσαντος 
γὰρ τοῦ ϑεοῦ καὶ βουλομένου Av- 
τρώσασϑαι τὸν λαὸν αὐτοῦ »ἤγειρε 
κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν οἴκῳ Δαβίδε. 
To δὲ κέρας ἢ ἀντὶ βασιλείας ἢ 
ἀντὶ δυνάμεως παρείληπται ἀμι- 
φότερα δὲ ó Χριστός, αὐτὸς γὰρ 
βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ κύ- 
Quoc τῶν κυριευόντωντ. ᾿Επεὶ γὰρ » ὃκ 
σπέρματος Δαβὶδ γέγονεν τὸ κατὰ 
σάρκας ὁ Χοιστὸς καὶ ἣν οὗτος ἀλη- 
ϑῶς »κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἂν οἴκῳ 
Δαβὶδ παιδὸς αὐτοῦς, διὰ τοῦτο 
ταῦτα προφητεύει. Ὅτι δὲ κέρας ὁ 
Χριστός, παριστᾷ ἡ προφητεία" 


14ff. Róm. 1,3 


ὅ — sicut — diximus 
11 dum] eum De nesciret e 


15/16 quia de semine David ABCE (sermone marg. 

semine C)] quia de domo David D, in qua e 

proph. — concin. — A 
concinetur C 


18 vere — C 19 quia 
proph.] prophatio B 
enim — B 


18 p (τοῦ αὐτοῦ: Viktor) Q (Βίκτορος) Q'UV 
141-70, 4-—18. dC) (14. ày0p: — 18 7 d) 


69, 2—14 -- 70, 4—15 a8 


69, 10—14 - 70, 4—6 k (K: Bíxr. xai Kvo.) 


cc — λέγει nach 
ἤμελλον dC 
εὐλογ. — φησι] 
6 ἐπε- 

8 ἤγειρε) 


9 ἐν οἴκῳ Aapíó 7 X] καὶ τὰ ἑξῆς B, ἔν τῷ καὶ τὰ ἑξῆς B 
Δαβὶδ -- τοῦ παιδὸς αὐτοῦ 80} 


10 Τὸ — 11 παρείλ.] 


λαμβάνεται δὲ τὸ κέρας οὐ μόνον ἀντὶ δυνάμεως, ἀλλὰ xai ἀντὶ βασιλείας k 
δὲ p 11 παρείληπται 4- τῇ ϑείᾳ γραφῇ aS 12 Χριστός 4- ἔστιν ὁ ἔκ 
τῆς πατριᾶς καὶ τοῦ γένους (καὶ --- γένους 7 aS) τοῦ (7 k) Δαβὶδ ἀνατείλας akS 
- ἡμῖν Σωτὴρ Καὶ γάρ ]- ἔστιν adkpS 13 ὁ βασιλεὺς akpSV τῶν 
X xai — 13 κυριευόντων 7 akS 14 rov ^ X ' Enei — p. 70, 4 
ἡμῖν — adpCQQ!V 


σι 


10 


σι 


n2 
e 


39 4 


in cornu«. In quo cornu ? in Chri- 
sto Jesu, in illo; de quo nunc 
scribitur: »suscitavit cornu salutis 
nobis, in domo David, pueri sui, 
sicut locutus est per os sancto- 
rum prophetarum suorumc«. 


»Salutem de inimicis nostris«c. 
Non putemus nunc de corporali- 
bus inimicis dici, (119) sed de spiri- 
talibus.Venit enim Dominus Jesus, 
»fortis in praelio«, destruere omnes 
inimicos nostros, ut nos de insidiis 
eorum liberaret: de manu omnium 
inimicorum nostrorum  »et de 
manu omnium, qui oderunt nos«. 
»Facere misericordiam cum patri- 
bus nostrisc ego puto, quod in ad- 








Origenes 


»᾿Αμπελὼν γὰρ ἐγεννήϑη ἔν xé- 
ρατις. Τίνι κέρατι; Τῷ Χριστῷ τού- 
τῳ, περὶ οὔ λέγει: »ἤγειρεν πέρας 
ἡμῖνς. Κέρας οὖν ὁ Χριστὸς ὡς 
βασιλεὺς καὶ ἡ ἀκαταμάχητος δύ- 
γαμις τοῦ πατρὸς καὶ δεξιά, ἡ πάν- 
τας τοὺς ἐχϑροὺς ἡμῶν voomoca- 
μένῃ κατὰ τὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ 
προφητῶν προαγόρευσιν --- πᾶσι 
γὰρ τοῖς προφήταις τὸ περὶ τοῦ 
Χριστοῦ κατήγγελται μυστήριον --- 
καὶ ῥυσαμένη »ἡμᾶς ἔκ τῶν ἐχ- 
ϑρῶν ἡμῶν καὶ ἔκ χειρὸς πάντων 
τῶν μισούντων ἡμᾶς«., ἐχϑρῶν δὲ 
00x αἰσϑητῶν, ἀλλὰ νοητῶν. ἾΠ λϑε 
γὰρ Χριστὸς »κύριος, δυνατὸς ἐν πο- 
λέμῳς, καταργῆσαι πάντας τοὺς ἐχ- 
ϑροὺς ἡμῶν. 

Τὸ δέ: "ποιῆσαι ἔλεος μετὰ τῶν 
πατέρων ἡμῶν τοῦτο οἶμαι δηλοῦν, 
ὡς τάχα ἐν τῇ Χριστοῦ ἐπιδημίᾳ 


1 9565. 5,1 15ff. Ps. 23(24), 8 

2 de]in CDe 4 nobis] nostrae AE 6 — suorum proph. D suo- 
rum e 11 de] ex De 13 de—- A 13/14 spiritalibus ABDr] 
spiritualibus CElmn 14 enim —— A 15 praelium E 16 nos 
— 17 eorum] de eorum nos insid. A — 16/17 — eorum insid. BCE 17 de] 


Et de C 19 omnium ABDE] 
21 nostris. Ego alle Hss 


70,1—6 -- 12--- 7,7 X 


71, 6 ϑεοῦ 4- 14—72, 6 p (P*P!**) LQ*FUVWYA 


4 Κέρας — 9 βασιλεύς 7» adkpCSV 
c δύν. ἄκατ. A 
4 προαπωσαμένη a 


10 τοῦ" α 


5/6 δύναμις 4- ve V 
9 προσαγόρευσιν p 
6—15] vgl. k (Βίκτωρος): "Hyewe, φησίν, ἡμῖν ὃ ϑεὸς xai 


eorum Ce -- nos oderunt De 


70, 19—71,5 ϑεοῦ -ἰ 14—72,14 dCS 70, 19— 
70,18 ἡμῶν 4- alia C (Orig. ?) 

9 ἡ ἀκαταμάχ. 7» X 5? NN 

6 xai δεξιά 7» akS ἡ] ὁ ὃ 


πᾶσι--- 11 μυστήριον » dpCSV 


πατὴρ πέρας σωτηρίας τὸν Χριστόν, κατὰ τὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν προαγό- 
οευσιν᾽ πᾶσι γὰρ τοῖς προφήταις τὸ περὶ Χριστοῦ κατήγγελται μυστήριον" ὃς ἐῤῥύσατο 
ἡμᾶς ἐξ ἐχϑρῶν οὐκ αἰσϑητῶν, ἀλλὰ νοητῶν, τῶν ἀλιτηρίων φημὶ δαιμόνων τῶν 
μισούντων ἡμᾶς. 12—15 νοητῶν] ó κατὰ τὰς προφητείας éx χειρὸς τῶν μισούν- 
των ἡμᾶς καὶ ἐχϑραινόντων, μάλιστα τῶν ἀοράτων δυσμενῶν ῥυσάμενος ἡμᾶς A 
12 xai] ἡ X ἐκρυσαμένη a 13 ἡμῶν — 14 τῶν ^ X 14 ἡμᾶς» Χ 
ἐχϑρῶν δὲ - X δὲ" a 15 Ἦλ.λϑε — 18 ἡμῶν » X 16 ἐν -- τῷ 
19 To — 20 ἡμῶν nur X 20 τοῦτο X] ὡς alle übrigen -- γὰρ pQUVW Y; 
οἶμαι] οἴομαι PUVY δηλοῦν --- 21 ἐπιδημ. » dpQCQSUVWY Λλ 


in Lucam, Hom. X. 


ventu Domini Salvatoris et Abra- 
ham et Isaac et Jacob fruiti sint 
misericordia Dei. Neque enim 
credibile est, ut qui prius viderunt 
5 diem illius et laetati sunt, postea 
in adventu ipsius et nativitate 
de virgine nihil utilitatis acce- 
perint. Et quid de patriarchis 
loquor? Ad altiora scripturarum 
10 auctoritatem sequens audacter 
adscendam, quoniam praesentia 
Domini Jesu et dispensatio illius 
non solum terrena, sed etiam 
caelestia juverit. Unde et Aposto- 
i lus ait: »pacem faciens per san- 
guinem crucis suae, sive super 
terram, sive in caelis«. Si autem 
in caelis et in terra praesentia Do- 
mini profuit, cur paveas dicere, 
50 quod adventus illius etiam majo- 
ribus profuerit, ut impleatur hoc, 


4f. lat. vgl. Joh. 8, 56 


get); C 
-F in € 


2 sint] sunt E 
7 utilitas A 


18/19 Domini] ejus A 
hoe 7 Ar 


71,7 Tí—14 οὐρανοῖς X 


1 xai! — dWA 
PT BSAX Y 


οἵ WA 
αὐτοῦ 7» QSWXYA 


ἀπήλαυσαν dpC QSVW A 


9 loquor E 
pacificaverit A, sociaverit B, habuerit E 
20 illius] Domini B, ipsius E 


oi — ἡμῶν" X 
3/4 xai δικαίων — nur X 
τοῦ ϑεοῦ X] τῆς παρουσίας τοῦ Χριστοῦ dpEQQSUVWY 2 


711 


' e "4 δεν mr 3 lU M 
καὶ oi πατέρες ἡμῶν ᾿Αβραὰμ xai 
3 M Mox ' A eh e 1 
Icaàx καὶ laxo καὶ ὅλος ὁ χορὸς 
τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν καὶ δϑι- 
καίων ἀπέλαυσαν τοῦ ἐλέους τοῦ 
ϑεοῦ. Οὐ γὰρ λέγω, ὅτι πρότερον 

Ml 5 / 5 Mi “- -— 
μὲν ὠφέληντο, ἐν δὲ τῇ Χριστοῦ 
EJ ,ὔ 5 » /, , i] 
ἐπιδημίᾳ οὐκ ὠφέληντος Tí δὲ 
λέγω τοῦτο περὶ τῶν πατέρων; ἀνα- 
βήσομαι γὰρ τῷ λόγῳ καὶ ἐρῶ 
πεισϑεὶς ταῖς γραφαῖς, ὅτι ἐν τῇ 
Χριστοῦ παρουσίᾳ οὐ μόνον τὰ ἐπὶ 
γῆς ὥνατο αὐτοῦ τῆς ἐπιδημίας καὶ 
τῆς οἰκονομίας, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν τοῖς 
οὐρανοῖς. 'O ἀπόστολος γοῦν φη- 
σιν" »εἰρηνοποιήσας διὰ τοῦ αἵμα- 
τος τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ εἴτε τὰ ἐπὶ 
γῆς, εἴτε τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς" εἰ 
δὲ εἰρηνοποίησεν, τί ὀκνεῖς παραδέ- 
ξασϑαι, ὅτι καὶ πρὸς τοὺς πατέρας 
ἣ ἐπισκοπὴ γέγονε &v τῇ Χριστοῦ 
ἐπιδημίᾳ καὶ τοῦτο ἡ εἰς τὸν ἅδην 


10 1. Kol. 1, 20 


5 ilius] Domini B 6 et 
12 et ^ BE 14 iuverit] 

16 curcis marg. carnis C 

21 profuit Cr 


71,14—76,17 X 


2 χορὸς -ἰ- ἅπας X ὃ ἁγίων 
4 τοῦ ἐλέους 
ἀπέλαυσαν UXY] 


14ὁ — 18 εἰρην.] εἰ γὰρ εἰρηνοποίησε διὰ τοῦ αἵματος 


τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ τά τε ἐν τῇ γῇ καὶ τὰ év τοῖς (- d) οὐρανοῖς κατὰ τὸν ϑεῖον 
ἀπόστολον dpCQSUVWY 4 (Y: εἰ--- αὐτοῦ, dann τά τε ἐν οὐρανῷ τά τε ἐπὶ τῆς 
γῆς, das übrige 7» | Q: τοῦ σταυροῦ 7, τά τε] τοῦτ᾽ ἔστιν | S: αἵματος 4- καὶ) 
18— p. 72, 1 ἐπραγμ.] οἶδα καὶ ἄλλο γεγονὸς μετὰ τῶν πατέρων ἔλεος, ὅτι xai 
πρὸς αὐτοὺς ἡ τοῦ Χριστοῦ ἐπισκοπὴ γέγονε καὶ τοῦτο ἣ εἰς τὸν ἅδην αὐτοῦ ἄφιξις 


ἐπραγματεύσατο k (2. 61] eines Bíxr. Scholions) 


ὅτι X 
naeh p.72,1 ἄφιξις Q 


20 5 QWA é& — 21 ἐπιδημίᾳ 7» dpQQSUVWY 4 


18 τί--- 20 γέγονε] δῆλον 
21 — τοῦτο 


5 


15 


20 


72 


quod dicitur: »facere misericor- 
diam cum patribus nostris, et 
recordari testamenti sancti sui, 
juramenti, quod juravit ad Abra- 
ham patrem nostrum«, ut daret 
nobis »absque timore de manu 
inimicorum« liberari ? 


Crebro de 
hostium manu aliqui (120) liberan- 
tur, sed non »absque timorec. Cum 
enim metus et discrimen ante 
praecesserint et ita de inimi- 

9f. gr. Gen. 28, 14 
3 — sui sancti BC (Sancti C) 
rumC . 17Crebro] Credo 


72,15—73, 7 ekmp*LUV 
72,15—73, 14 ἡμῶν aSW 


1... ἄφιξις αὐτοῦ Q 


— 4 yevou. 7» dCUYX 4 





ἄφιξις dpCQUW Y 4] ἄφηξις SV X 


-- διὰ τὸ ἀνεξιχνίαστον αὐτοῦ ἔλεος dCS 


Origenes 


αὐτοῦ ἄφιξις ἐπραγματεύσατο, ἵνα 
πληρωϑῇ τό: »ποιῆσαι ἔλεος μετὰ 
τῶν πατέρων ἡμῶν: μνησϑῆναι δὲ 
διαϑήκης τῆς πρὸς τὸν ᾿Αβραὰμ γε- 
γομένηςς, τοῦ: »λἐνευλογηϑήσονται 
τῷ σπέρματί σου πάντα τὰ ἔϑνης; 
Κἂν γὰρ νῦν τοῦτο γέγονεν, ἀλλ᾽ 
ἔκπαλαι προανεφωνήϑη --- τοῦτο γάρ 
5 ^ - , A] 
ἔστιν τὸ μνησϑῆναι διαϑηήρκηςτ«--- καὶ 
9 , εν x 9 - UI , 
ἀδύνατον ἦν μὴ ἐκβῆναι τοὺς Aó- 
γους εἰς ἔργον" ὅρκῳ γὰρ ἐβεβαίωσε 
τὰς ἐπαγγελίας διὰ τὸ ἀπαράβατον. 
ὅτι πάντως ἔσται" καὶ νῦν οἱ πιστοὶ 
ἀφόβως ἐκ χειρὸς τῶννοητῶν ῥύονται. 
»Τοῦ δοῦναι ἡμῖν., φησίν, »àgópoc 
ἐκ χειρὸς τῶν ἐχϑρῶν ἡμῶν ῥυσ- 
ϑῆναις. Πολλάκις ῥύονταί τινες 
5 M] 5 - A , , 
ἐκ χειρὸς ἐχϑρῶν, μετὰ φόβου δέ. 
Νυνὶ δὲ ἡμᾶς ἡ Χριστοῦ ἐπιδημία 
πεποίηκεν λἀφόβως ἔκ χειρὸς τῶν 
5 - e - , iJ 5 , 

ἐχϑρῶνς ῥυσϑῆναι: οὐ γὰρ ἠσϑάνϑη- 


101. vgl. Hebr. 6, 171. 


4 ad 5 E 
18 manibus C 


72,15—73,2 Y 


7 inimic. -- nostro-. 
21 praecesserit Ar 


72,15—73,10 αὐτοῦ C 


20 etr 


ἐπραγματ. 


iva — ὃ ἡμῶν 7» pQSW ἵνα 


3 μνησϑ. ---- 14] ποίας δὲ διαϑήκης ἐμνήσϑη καὶ ποίου ὅρκου 


πρὸς τὸν ᾿Αβραὰμ γενομένου, ἢ πάντως τοῦ ἐνευλογισϑήσονται ἐν τῷ σπέρματί σου 
πάντα τὰ ἔϑνη k (2. Teil eines Viktor-Schol, dessen Anfang aber Orig. ist). 
3 uvgoO5ra. — 6 ἔϑνη nur W ἡ Κἂν --- τοῦτο] τοῦτο δὲ ei xai νῦν dOS 
(68 S) ἀλλὰ S 8 τοῦτο --- 9 διαϑήκης 7» dCS 13 ὅτι — 14 ῥύον- 
ται» X. καὶ — 14 ῥύονται» S 15/16 — epCSUVY 15/16 nach 18 
δὲ akmLW: διὰ τοῦτό φησιν τοῦ δοῦναι ἡμῖν ἀφόβως (4- xai τὰ ἑξῆς W) - 
ἔκ χειρὸς τῶν ἐχϑρῶν ἡμῶν ῥυσθῆναι a (τοῦ κτλ. » km) 17 Πολλάκις] 
ἐπειδὴ πολλάκις kmW, καὶ ἐπειδὴ (4- δὲ a) πολλ. οἷ Πολλάκις 4- 
yàg € 18 χειρὸς -ἰ- τῶν SY ἐχϑρῶν --- ἡμῶν ῥυσϑέντας ὃ μετὰ 
- δὲ 8 μετὰ — 21 ἐχϑρῶν — X. (Homoiotel.). 19 Νυνὶ --- 21 ovo- 
ϑῆναι 7» A. (Homoiot.) Νυνὶ — 91 óvobijvat] ὅτι ἡ Χριστοῦ ἐπιδημία ἡμᾶς 
ἀφόβως éx χειρὸς τῶν ἐχϑρῶν ῥυσθῆναι πεποίηκεν km Νυνὶ δὲ] καὶ γὰρ 
asWA — ἡμᾶς nach 20 πεποίηκεν aSW Y 4 ἡ -4- τοῦ ὃ 20 τῶν » aCP! 


UVWYA 91 ἐχϑρῶν -- ἡμῶν K*W À 


00 — p. 73, 1 αὐτοῦ 75 ὃ 21 — 


p. 73, 1 ἠσθάνϑημεν bekmpCU] ἠσϑαίϑημεν P'WA, ἠσϑόμεϑα a 


e 


1 


e 


1 


σι 


20 


in Lucam, Hom. X. 79 


corum manu quis fuerit erutus, 
liberatur quidem, sed non »sine 
timore«. Porro adventus Domini 
Jesu »de manu inimicorum absque 
timore« nos eruit. Non enim sen- 
simus inimicos nostros nec eos 
vidimus repugnantes, sed, dum 
nescimus, repente de faucibus 
eorum et insidiis erepti sumus. »In 
puneto atque momento« trans- 
tulit nos »in haereditatem par- 
temque justorum« et liberati su- 
mus »de manu inimicorum sine 
metu, ut serviamus Deo in sancti- 


tate et justitia coram eo omni- 


bus diebus nostrisc. »Et tu, puer, 
propheta ^ Excelsi — vocaberisc. 
Apud meipsum quaerens  ra- 
tionem, quare non quasi de Jo- 
anne, sed ad Joannem ipsum 


6 gr., 10ff. lat. vgl. Kol. 1, 12. 13 


2 liberatur] liberatus est B 


^ De 8 nesc. - quomodo De 
11 nos A 15 eo]ipso C 
ipsum CDe quaero B 
73,18 xai — 74,10 ἀρχῆς a8 i 


(P ro? αὐτοῦ: ovy.) Q*UV 
(ein Schol.) LP' 


1 τῆς ἐπιβουλῆς » epCUV 
4 xai konj.] ἀλλ᾽ epCLUV 
τοῦ λατρεύειν X. 9 αὐτῷ] τῷ ϑεῷ X. 
αὐτοῦ nur CX 
— 12 μόνον] οὐ γίνεται διά τινα bW 4 
τῶν ϑείων AS 11/12 αὐτοῦ » ὃ 
X 18 καιρόν --- 14 ἡμῶν S 
τὰ ἑξῆς S 


9 nos] non A 
17 Exelsi C] Altissimi ABDEe 


3, 20—75,14 km 
73, 20— 75,17 € 


25043 5 X: 
ἥρπασεν ἡμᾶς akmW 4, ἡμᾶς λαβὼν ἀπ᾽ αὐτοῦ X. 
9 μεταστήσας akmW A 
αὐτοῦ] ἁγίων αὐτοῦ £v τῷ φωτὶ (alia manus) P 


ὅπερ ---- &vro AQ] £v πάσαις ταῖς ἐντολαῖς XX 
7 12 ji 7 a Aaic X 


ταξΞ ἢ 


20—p. 74,10 ἀρχῆς] ὅτι παράδοξον ὡς γέννησιν ἔσχεν ὁ ᾿Ιωάννης, οὕτω 


μὲν τῆς ἐπιβουλῆς τῶν ἐχϑρῶν, 
ἀλλ ὥσπερ αἰφνίδιον ἡμᾶς ἔλαβεν 
οὐκ αἰσϑανϑέντας τῆς ἐπιβουλῆς τῶν 
ἐχϑρῶν: καὶ εἰ δεῖ οὕτως εἰπεῖν, 
ἀναισϑητοῦντας μετέστησεν ἀπ᾽ &xet- 
vov δὲπὶ τὸν κλῆρον καὶ τὴν μερίδας 
αὐτοῦ. 

Διὸ καὶ ἡμεῖς ὀφείλομεν » λατρεύειν 
αὐτῷ £v ὁσιότητι καὶ δικαιοσύνῃ 
ἐνώπιον αὐτοῦς, ὅπερ γίνεται διὰ τῆς 
ἐκστληρώσεως πασῶν τῶν ἁγίων αὖ- 
τοῦ &vrOÀÓv, o9 πρὸς ὀλίγον μόνον 
καιρόν, ἀλλὰ »πάσας τὰς ἡμέρας 
τῆς ζωῆς ἡμῶνς. »Καὶ σύ, παιδίον, 
φησίν: ἐζήτουν κατ᾽ ἐμαυτόν, διὰ 
τί τὴν περὶ ᾿]ωάννου προφητείαν 
οὐκ εἶπεν ὡς περὶ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὡς 
πρὸς αὐτόν: λέγει yáo' »xai σύ, 
παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληϑή- 
σῃ.. Περισσὸν γάρ ἔστι τὸ λέγειν 


9: latos Kor 15.152 


7 videmus E dum 
10 momento -- et De 
18 memet- 


9 In C 


73, 20—75, 1 ep 
73, 20—'75,1 4- 75, 71—171 


ὥσπερ — akmWA ἔλαβεν ἡμᾶς e, 
3 o9x — 5 ἀναισϑητ. ^ akmW 1 
6 τὸν — xai 7^ X 
ὃ Διὸ — ὀφείλ. 5 CX 
xai δικαιοσύνῃ 7 X. 10 ἐνώπιον 
γίνεται 
τῆς ΞΔ 11 πασῶν --- ἁγίων] 
12 ἔντολ. - καὶ S οὐ — 14 ἡμῶν 
19 προφ. — κληϑήσῃ nur a] xai 


' , εἰ er ' , M , , e ' - , , 
xai παράδοξον αἴσϑησιν: ὅταν ydo λέγῃ" καὶ σύ, παιδίον, ὡς πρὸς ἀκούοντα λέγει 


καὶ ἐνωτιζόμενον Ζ 


γὰρ περισσὸν aS 
10] ταῦτα aS 


20 περισσὸν — p. 74, 1 ἀκούοντι 7 A 
ἴσως περισσὸν kÀ, ἴσως δὲ περισσὸν m, περιέργον a 

γὰρ à (vorher!) X — die übrigen 
λέγειν 7» km (2 spáter) 


Περισσὸν] ἀλλ᾽ 
Περισσὸν γάρ] καὶ 
ἐστι" X] ἦν a8 


1 


1 


σι 


e 


e 


74 


dicens prophetet : »et tu, puer, pro- 
pheta Excelsi vocaberisc, et reli- 
qua — superfluum enim (121) fuit 
ad non audientem loqui et ad par- 
vulum atque lactentem apostro- 
pham facere — hane puto posse 
me reperire, quod quomodo 
mirabiliter Joannes natus est et 
angelo praedicante venit in mun- 
dum et tribus mensibus Maria 
juxta | Elisabeth  commorante 
fusus est in terram, sic etiam 
cuncta, quae super eo scripta 
sunt, mirabiliter facta referuntur. 
Quod si dubitas statim de utero 
matris effusum posse verba patris 





Origenes 


- a ^, , , [4 x. Y 
τῷ μὴ ἀκούοντι. τί δήποτε οὖν 
ὡς πρὸς ἀκούοντα ταῦτά φησιν; 
Μήποτε οὖν παράδοξον γένεσιν ἄνα- 
4 ' e» , e 5 / 
λαβὼν δ΄ Ἰωάννης --- ἅτε ἀρχαγγέλου 
ταύτην κηρύξαντος καὶ ἅτε τῆς 
Μαρίας μετὰ τὸ συνειληφέναι τὸν 
κύριον παρούσης τῇ ᾿Ελισάβετ καὶ 
αὐτῷ ἤδη γεννωμένῳ ---παράδοξον ἤ- 
δη καὶ τὴν παρακολούϑησιν εἶχεν 
5» 5 - , * 5» - 3 
ἐξ ἀρχῆς. Εἰ δὲ ἀπιστεῖς, εἰ παρα- 
κολουϑεῖ ὃ ᾿Ιωάννης ἅμα τῷ γεν- 
γηϑῆναι τῇ προφητείᾳ καὶ ἤκουεν 
τοῦ: »Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης 
ὑψίστου xAnÜnog«, ἴδε τὸ παρα- 
δοξότερον, ὅτι »ἐσκίρτησεν &v ἀγαλ- 
λιάσει ἔν τῇ κοιλίᾳ, ὡς ἐγένετο ἡ 


1/2 prophetet — De, prophetat E 2 Excelsi] Altissimi De 5 lactan- 
tem AEr 6 Hane] Hinc B 6/7 posse me] rationem A 7 me re- 
perire] reperiri B 7/8 quomodo mirabil.] modo mirabili C 12 terra 
BCE —-in terram est A, in terra est C 13 eo] ea E 15 sta- 
tim] ad sit C 


74, 10—75, 9 αὐτοῦ 7» km 


74, 10—14 παραδοξ. — epCQU 4 
1 :(— 2 φησι vor p. 73, 18 Kai σύ a8 5X 


ἀκούοντι] νοοῦντι παιδίῳ &, 


νοοῦντι παιδὶ (παιδίῳ K?) kmS4 -Ε λέγειν τὸν Ζαχαρίαν: καὶ σύ, ὦ παιδίον kmA 


οὖν  aQS4] δὲ p οὖν 4- γὰρ m 
οὔντα 3 ταῦτα 7» aSV] δὲ a 


2 πρὸς -ἰ- οὐκ epQU ἀκούοντα] νο- 
3. Μήποτε -- 4 λαβὼν] χρὴ οὖν ὑπο- 


λαβεῖν ὅτι μήποτε ἄρα ὥσπερ παράδοξον ἔσχε τὴν γέννησιν akmS4A (οὖν  Α, 


$z04.] νοεῖν A, ὅτι)» α, 


τὴν 2» 8, γένεσιν ἔσχε a (γέννησιν p)) 


8 οὖν 


7 Q, —- ὡς P (al. manus) γένεσιν -]- συνίει τῶν nm πρὸς αὐτὸν 
(al. manus) P παράδοξον γένεσιν 7» UV 4-6: dcr ἅτε — 
4 'Ehoc. 7 km ἅτε - τοῦ UV ὅ ταύτην a8 » epCQVA προκηρύ- 
ξαντος α s - αὐτοῦ τὴν γέννησιν epCQ4 -J- αὐτοῦ τὴν γένεσιν UV 


καὶ ---- 8 yevvop.] (ἅτε p) αὐτοῦ τε ( P) σκιρτήσαντος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς μητρὸς 
(αὐτοῦ S) aS - ὑπὲρ φύσιν ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τῆς παναγίας παρϑένου τῇ πρὸς (τὴν 
B) ᾿Ελισάβετ SB τῆς 4- tavayíag ϑεοτόκου add. man. rec. P 6 συλ- 
ληφϑῆναι Q 7 παρούσης] συμπαρούσης À, παραβαλούσης πρὸς add. man. 
ree. (P τῇ ep] τῆς CUV xai — 8 γεννωμ. D km 8 γενομένῳ QV 
γεννωμένῳ - οὕτω καὶ γεννηϑεὶς Κτααλ, οὕτω καὶ γεννηϑέντι a8 αὐτοῦ ἤδη 
γεννωμένου (aus ... 0... korr.) P 8/9 ἤδη — εἶχεν] δεν ». v. v. ἔχειν 
CV (Zóa] ἤδη() V), ἤδη κ. t. π. ἔχει epQU A (ἤδη corr. in ἔδει P) -ἰ- τῆς aio- 
ϑήσεως λ, ἤδη x. τ. π. ἔσχε km -L- τῆς αἰσϑήσεως κβ - τῶν αἰσϑήσεων m 
ἤδη τῆς αἰσϑήσεως ἔσχε παρ. a ἤδη — 10 ἀρχῆς] ἔσχε τὴν ἀκοὴν τῆς αἰσϑή- 
σεως καὶ τὴν παρακ. S 10 ἐξ ἀρχῆς  aekmpCQUV 1 15 ὅτι] ὥσπερ 
οὖν καὶ epCQU] xai λ 15/16 — ἐν τῇ κοιλίᾳ ἐν ἀγαλλιάσει C 16 oc — 
p. 75, 1 ἀσπασμοῦ 7» QX 


in Lucam, 


audire et scire, quid sit hoe, quod 
ad se dicitur: »et tu, puer, pro- 
pheta Excelsi vocaberisc, consi- 
dera multo fuisse mirabilius, quod 
5 praecessit: »ecce ut facta est vox 
salutationis tuae in aures meas, 
exultavit infans in gaudio in 
utero meo«. S1 enim adhue in 
matris ventre conclusus audivit 
10 Jesum et audiens exilivit atque 
laetatus est, quare non credas 
eum jam genitum prophetiam 
patris et audire et intellegere 
potuisse dicentem ad se: »et tu, 
15 puer, propheta Excelsi vocaberis ; 
antecedes enim coram Domino, 
praeparare vias ejusc ? Ideo reor 
Zachariam festinasse, ut loque- 
retur ad parvulum, quia sciebat 
80 eum post paululum in eremo 
moraturum, nec se ejus habere 


posse praesentiam. »Puerenim erat | 


BÍíf. lat. Luk. 1, 44 


1 hoc — C 
6 auribus meis B 


2 se] eum n 


8 utero] ventre C inc 

matris De audit De 10 et — De 
14 et — A 17 praeparare] parare De 

22 posse C 





7 exult. inf.] exultans E 
9 ventre] utero A, ventrem E 


Hom, X. 75 


φωνὴ τοῦ ἀσπασμοῦς. Ei δὲ ἐν τῇ 
κοιλίᾳ ὧν ἐσκίρτησεν καὶ ἠγαλλία- 
σεν, τί ἀπιστεῖς, εἰ γεγεννημένος 
ἅμα τῷ γεννηϑῆναι ἤκουεν τοῦ πα- 
τρὸς προφητεύοντος καὶ λέγοντος 
αὐτῷ: »καὶ σύ, παιδίον, προφήτης 
ὑψίστου xA«nÜnom προπορεύσῃ γὰρ 
πρὸ προσώπου κυρίου ἑτοιμάσαι 
ὁδοὺς αὐτοῦς«; Διὰ τοῦτο τάχιον 
αὐτῷ παρόντι ὁ πατὴρ προεφήτευ- 
σεν, ἐπειδήπερ ἤδει ὡς προφήτης, 
ὅτι uet ὀλίγον οὐ μέλλει ἔχειν 
αὐτὸν παρ᾽ ἑαυτῷ τρεφόμενον, ἀλλ᾽ 
δὲν ταῖς ἐρήμοις. διαιτώμενον. » Τὸς 
γὰρ »παιδίον ἕν ταῖς ἐρήμοις ἢν 
ἕως ἡμέρας ἀναδείξεως αὐτοῦ πρὸς 
τὸν ᾿Ισραήλ-. 


3 Excelsi] Altissimi 1 4 multos € 
--in gaudio infans B 
-- ventre 

13 et audire] exaudire B 
21/22 — posse praes. habere De 


75, —17" ap (P τοῦ αὐτοῦ: Orig.) SUV 


1 Ei— 1xAn05o.— À 


Ei— 9 αὐτοῦκᾳ» Ὁ 


7 IIgozx. — 14] προφητεύει δὲ ἐν 


τῷ λέγειν: »προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αὐτοῦς: τοῦτο 
δὲ σημαίνει ὅτι uev ὀλίγον οὐ μέλλει ἔχειν αὐτὸν παρ᾽ ἑαυτῷ τρεφόμενον Z 


Προπ. --- 9 αὐτοῦ 77 p(ggP!)UV X] nach 11 λέγων a8 
9 Διὰ] xai διὰ X, ἤτοι διὰ € 
ὁ πατὴο "» pCUVX 


ἑξῆς S 
τάχειον Ῥ 10 παρόντι — ὃ 
σ΄προεφ. ὁ πατὴρ aS -ἰ λέγων aS 
ὡς προφήτης 2» kmpCUVX 
υἱὸν pCUVX 

- ó πατήρ pCUVX 
14 ἐρήμοις 4- ἅμα τῇ γενέσει X 
ἣν τὸ παι. ἐν v. ἐρήμ. aS 


CUVP: 10) — B 


12 οὐ μέλλει] ἤμελλεν UV 
παρ᾽ ἑαυτῷ] παρ᾽ αὐτῷ X, μεϑ᾽ ἑαυτοῦ a(ggb) 
ἀλλ᾽ —14 διαιτώμ. » ap CSUV 

To — 13 ἦν] φησὶ γὰρ ὁ εὐαγγελιστής, ὅτι 
T0 — 11 'Iogaójà 7» kmX ἢ 
16/17 πρὸς τὸν] ἐν τῷ PP1 


ὃ πρὸ --- 9 ὁδοὺς] καὶ τὰ 
Διὰ ---- τάχιον] τάχιον δὲ akm ὃ 
προεφήτευσεν alle Hss. 
11 ἐπειδήπερ jjóe] ἤδει γὰρ pCUV X. 
13 αὐτὸν] τὸν 
τρεφόμ. 

ἀλλ ἦν γὰρ X 


15 — ἦν ἐν τ. ἐρήμ. 


σι 


10 


" 
ο 


n2 
e 


76 Origenes 

in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhelc«. Et Moyses in de- 
serto moratus est, sed postquam (122) expletis quadraginta aetatis suae 
annis fugit ex Aegypto et per alios quadraginta annos Jethro pecora 


custodivit; Joannes vero, statim 
et qui »major fuit inter natos mu- 
lierum«, majori nutrimento dignus 
apparuit. 
quitur: »ecce mitto angelum meum 
ante faciem tuam«. Recte angelus 
dieitur, qui missus fuerat coram 
Domino et prophetantem  pa- 
trem, statim ut natus est, audire 
potuit et intellegere. Quamobrem 
nos, qui tantis mirabilibus credi- 


; mus, credamus pariter resurrec- 


tioni; credamus et repromissio- 
nibus, quae venturae sunt, regni 
caelorum, quod nobis cotidie Spi- 
ritus sanctus pollicetur. 


De quo propheta lo- | 





ut natus est, transiit ad deserta, 


Ilaoáóo£ov γάρ τι χρῆμα ἣν ' Io- 
ἄννης, περὶ οὗ καὶ ἐλέχϑη" »àmo- 
στέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσ- 


(zov σου. Og οὖν ἄγγελος 
ἀποσταλεὶξ ἤκουεν τοῦ πατρὸς 


προφητεύοντος τὰ ἀναγεγραμμένα. 
| Πῶς δέ: »ἑτοιμάσαι τὰς ὁδοὺς αὖ- 
τοῦς φησιν; Τὸ ποιῆσαι γνῶναι τοὺς 
ἀνϑρώπους, ὅτι παραγέγονεν ὁ τοῖς 
πιστοῖς συγχωρῶν τὰ ἁμαρτήματα 
αὐτῶν. | 


Quae omnia ut scripta sunt mirabiliter, 


plus quam sentire possumus, accipiemus in Christo Jesu: cui 
est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


2f. vgl. Akt. 7, 23. 30 


1 dies ABE (corr. aus diem ?) 
postquam] post et De 
3 quadrag. » De Jetro ABC 5 De 


13 intell.] et audivit et intelligere potuit A 
16/17 promissionibus BE 
18/19 Spiritus] spiritualiter C 


rectionem ABCE 

18 — cotidie nobis C 
sunt ^ A 20 possimus BE 
nostro C 21 Amen 7 CE 


76, 13—17 dC5 : 


αὐτοῦ» X 


13 ἑτοιμάσει S 
πιστοῖς X 


5f. Matth. 11,11 


2 desertis De 
2/3 expletis .. 


14 φησιν) ἢ S 
16 — rà ápaot. ovyz. SX 


81. Exod. 23, 20 


quadrag.] iam De 
ann.] expleti sunt ... anni B 
4 transivit ABE 12 est — 
est - et BCE 15/16 resur- 
11 regnoque CDe 
19 sanctus ^r 


accipiamus De Jesu 4- Domino 


Explicit omelia X. AC 


Τὸ] τῷ SX 
17 αὐτῶν» SX 


15/16 τοῖς 


in Iucamsllom v ΣΧ ΧΙ. T4. 


HOMILIA XI. 


De eo quod scriptum est: »Puer autem crescebat et confortabatur 
spiritu« usque ad eum locum, ubi ait: »Haec est descriptio prima. 
quae facta est sub praeside Syriae Cyrino«. 


5 Οἰκονομικώτατα τῆς ἀπογραφῆς ὁ καιρὸς πέπομφεν εἰς Βηϑλεὲμ τὴν 
ἁγίαν παρϑένον, ἵν᾽ ἑτέραν ἴδωμεν προφητείαν ἐκτετελεσμένην" γέ- 
γραπται yáo: »καὶ σύ, Βηϑλεὲμ οἶκος τοῦ ᾿Εφραϑά, ὀλιγοστὸς εἶ τοῦ 
εἶναι ἐν χιλιάσιν ᾿Ιούδα: ἐξ οὗ μοι ἐξελεύσεται τοῦ εἶναι εἰς ἄρχοντα 
ἐν τῷ "Ισραήλ-. 

10  Bifariam in scripturis sanctis| ΖΔιττὸν yào τὸ λαὐξάνειν«" τὸ μὲν 
»crescere« quid dicitur, unum cor- σωματικόν, ἔνϑα οὐδὲ προαίρεσις 
poraliter, ubi voluntas humana ἀνϑροώπου συνεργεῖ, τὸ δὲ πνευμα- 
nihil prodest, alterum  spirita- τικόν, ὅπου προαίρεσις αἰτία τῇ «0- 
liter, ubi causa crescendi in studio ξήσει κεῖται. 

15 consistit humano. De hoc ergo, TO οὖν κρεῖττον αὐξάνειν ἀνέγρα- 
quod secundum posuimus, id est|wer: ὅζλρον γὰο τὸ λεγόμενον τοι- 
spiritali, nune evangelista nar- oórov »ηὔξανεν πνεύματι." o0 γὰρ 
rat: »puer autem crescebat et con- αὐξανόμενον τὸ πνεῦμα ἕν ἑαυτῷ 
fortabatur spiritu«. Quod dicit, ἔμεινεν, ὅποῖον ἣν ἀπ᾿ ἀοχῆς, ἀλλὰ 

80 tale est : »crescebat spirituc, nec in ηὔξανεν τὸ πνεῦμα ἑαυτῷ, οὗ αὐξά- 
eadem permanebat mensura, qua γοντὸς καὶ ὁσημέραι πλείονος γε- 
coeperat, sed semper crescebat) νομένου καὶ ἣ ψυχὴ αὐτοῦ ἀκο- 
in eo spiritus, et per singulas| λούϑως τῷ πνεύματι συνηύξανεν. 





2—4 Luk. 1,80—2;2 (ff, Mich, 5; 2 

1 Incipit. XI. de... AC 3 diseriptio D prima 7 € 
Quirino E 10 Bifarie De sanetis — ABE 11 quid 
A — quid erescere B unus E 18 ml AE 14 in ^ BE 


16 id est] idem E 17 spirituale BCD evangelium B 23 spiritu CD 
71,5—9adk (als letzter Teil eines K yr. Scholions)SU * 77,10—-78, 15 ἐπιτυγχ. X 


ὃ Oixov. 4- δὲ dkS τῆς — 6 παρϑένον] xai (7 S) ᾿Ιωσὴφ τὴν ἀπο- 
γραφὴν εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα Βηϑλεὲμ πέπονϑεν σὺν τῇ ἁγίᾳ παρϑένῳ dS (πέπ. 
Βηϑλ. S) Oixov. — γάρ] καὶ διὰ τοῦτο δὲ γίνεται τοῦτο, ἐπειδὴ ἣ ἀπο- 
γραφὴ αὕτη χρησίμως τὴν παναγίαν παρϑένον ἐξέπεμπεν εἰς Βηϑλεὲμ τεκεῖν, ἵνα 
πληρωϑῇ 7 λέγουσα προφητεία a (xai 7 a, αὕτη ἡ ἀπογο. a) 6 ἵν᾽ — ἔκτε- 
τελ.] ἵνα καὶ ἑτέραν προφητείαν ἴδωμεν ἐκτετελεσμένην dS * ydo 4- ὡς ἔφη- 
μεν k Bn0À. — a μὴ ὀλιγοστὸς p ὀλιγ. — 9 ᾿Ισραήλ] οὐδαμῶς ἐλα- 
χίστη εἶ τοῦ εἶναι ἕν χιλιάσιν ᾿Ιούδα" éx σοῦ ydo μοι ἐξελεύσεται ἡγούμενος" ὅστις 
ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν ᾿]Ισραήλ᾽ καὶ αἱ ἔξοδοι αὐτοῦ ἀπ᾽ ἀρχῆς ἐξ ἡμερῶν αἰῶνος 
(Mich. 5, 2; 1 Chron. 11, 2) dS (τοῦ --- χιλιάσιν] ἐν τοῖς ἡγεμόσιν S, ἐλεύσεται S, 
ai 7 S, ἀπαρχὴ S) ὃ ἐξ οὗ] ἔκ σοῦ a(ggp) οὗ -ἰ ydo p 


5 


10 


15 


20 


25 


Origenes 


78 


(121) horas atque momenta spiritu succrescente anima quoque sua in-- 
crementa capiebat. Et non solum anima, sed etiam sensus et mens 


augmenta spiritus sequebantur. 
Ilud quod praecipit Deus: »cre- 
scite et  multiplicaminic, qui 
simpliciter et juxta litteram acci- 
piunt, quomodo possint exponere 
nescio, Esto enim »multiplicamini« 
referatur ad numerum, ut, dum 
plures fiunt, quam prius fuerant, 
multiplieatio habeat locum: hoc 
vero quod sequitur: »crescite« non 
est in nostra potestate. Quis enim 
hominum non velit ad »staturam 
suam adjicere«, ut longior fiat ? Si 
ergo propterea quid praecipitur, 
ut fiat —stultum est quippe prae- 
cipere, quod is, cui praecipias, fa- 
cere non possit — et praecipitur 
nobis, ut crescamus, utique id 
praecipitur, quod facere possu- 
mus. Vis scire, quomodo intelle- 
gatur: »crescitec ? Ausculta, quid 
Isaac fecerit, de quo dicitur: 
»Isaac proficiebat et major fiebat, 
donec factus est magnus, vel ve- 
hementer nimiscv. Semper enim 
voluntas illius ad. meliora se ten- 
dens habebat profectus suos, 
mens divinius aliquid contem- 


Καὶ ἐὰν ἐντέλληται ὁ ϑεὸς προστα- 
κτικῶς λέγων" λαὐξάνεσϑε καὶ πλη- 
ϑύνεσϑες, οἵ μὲν κατὰ σάρκα ἀκού- 
οντες τοῦ λόγου o)x οἶδα πῶς δύ- 
νανται αὐξάνεσϑαι. "Εστω γὰρ τὸ 
πληϑύνεσθαις, ἐπειδὴ ὃ πληϑυσμὸς 
ἀριϑμὸν πλείονα προσάγει τῶν πλη- 
ϑυνομένων --- πῶς οὖν ἐπὶ τοῦ ῥητοῦ 
προστάσσει ὁ ϑεὸς τὸ λαύὐξάνειντ; 
Πᾶς ἄνϑρωπος βούλεται εἷς τὸ μέ- 
γεϑος ἐπιδιδόναι, àAÀ οὐ πάντες 
ἐπιτυγχάνουσιν εἶ τοίνυν τὸ προσ- 
τακτικὸν ἔστιν καὶ δυνατὸν ποιῆσαι 
τὸ προστασσόμεγον, ἐφ᾽ ἡμῖν ἐστιν 
τὸ γλαὐξάνεινς. 


Καὶ παράδειγμα περὶ οὗ γέγραπ- 
rav »καὶ ᾿Ισαὰκ προέκοπτεν καὶ 
μείζων ἐγένετο, ἕως οὗ ἐγένετο μέ- 
γας σφόδρας: ὅπερ &otiv ἐπιδιδοὺς 
τῇ αὐξήσει τῆς προαιρέσεως ἐπὶ 
τὸ ἀγαϑόν, τῇ αὐξήσει τῆς ψυχῆς 
ἐπὶ τὸ βέλτιστον, τῇ αὐξήσει τοῦ 
γοῦ ἐπὶ τὸ διορατικόν, τῇ αὐξήσει 


41, Gen. 1, 22 14 lat. Matth. 6,27 24ff. Gen. 26,13 23ff. vgl. 
Orig. in Genes. Hom. XII, 5 (S. 111, 20f. Baehrens) 

2 ἘΠ᾿ T 9 spiritu sequebatur E 4 quod ^» D praece- 
pit CDe 7? potuerint De πο expon. potuerint e 8/9 Esto enim 


mult. referatur CDe] Multiplieamini enim refertur ABE 


10 fuerant -" ut B 11 habet r 
min. 4- qui B 
(marg.) cubitum unum C 
cum ἃ 


28 illius] ejus A 
78, 15 £(——18 X 


non velit] valet (aus non velit corr.) C 
16 quid] quod B 
21 facere - non DImn, -Ἐ nos r 
29 suos - et De 


78, 23—'9,32 X 


9ut—B]etr 


13 —in nostra potest. est B 14 ho- 
15 adjicere 4- 
17 quippe estAB 19 et 4, 


22/23intelligitur De 20 vel - ABE 


30 divinitus C 


in Lucam, Hom. XI. 


plabatur et exercebat se me- 
moria, ut plura in thesauro suo 
conderet et firmius retineret. At- 
que in hune modum evenit, ut 
5 qui omnes virtutes suas in animae 
agro excoluerit, impleret manda- 
tum praecipiens: »crescitec. Quam- 
obrem et Joannes adhue par- 
vulus crescebat et multiplicaba- 
10 tur; difficillimum autem est par- 
vulum spiritu crescere et inter 
mortales perrarum. »Puer autem 
crescebat et confortabatur spi- 
ritu« —. Aliud est »crescebat«, 
15 aliud »confortabatur«.  Infirma 
es& humana natura et, ut fieri 
possit fortior, divino auxilio indi- 
get. Legimus: (124) »caroinfirma«. 
Quo igitur auxilio confortanda 
80 est ?^ Utique spiritus; »spiritus 
enim promptus, caro autem 
infirma«. Qui vult fortior 
fieri, non debet nisi spiritu 
confortari. Multi confortantur 
?5 carne, corpore roborantur; ath- 
leta autem Dei spiritu roborandus 
est et, cum sic fuerit confortatus, 
sapientiam carnis elidet et spiri- 
talis effectus subdet corpus ani- 
80 mi imperio. Non putemus ergo 
simplicem de Joanne historiam 
esse conscriptam, et quae nihil 


18. 20 ff. Matth. 26, 41 
28 gr. Róm. 8,7 


39et]utDe firmus AC 
parvulus D 
autem B 
eonfirmanda De 


Domini BE 27 Et € 
29 subdit BED (in subdet corr. D) 


25/26 Qoi — ἀϑληταὶΣ Kl. Kr. ^ X 





6 excoluerat B 
10 Per difficillimum CD, Vel diff. est autem E 

12 perr.] petrarum r, per parum AE 

20 spiritus ABC] spiritu De — E 

tus enim] Sanctus enim Spiritus CDe 

sie C 


79 


τῆς μνήμης ἐπὶ τὸ δραστικώτερον, 
ὥστε πλειόνων μνημονεύειν. Οὕτως 
ὁ πάσας τὰς δυνάμεις τῆς ψυχῆς 
αὐτοῦ γεωργῶν πληροῖ τὴν λέγου- 
σαν ἐντολήν: λαὐξάνεσϑες. Καὶ 
᾿Ιωάννης οὖν ὡς μακάριος καὶ ἔτι 
παιδίον Ov ἠύξανεν: σπάνιον δὲ &v 
ἡμῖν εὑρεϑῆναι παιδίον αὐξανόμενον 
σινεύματι. 


"AAAo δὲ τὸ λαὐξάνεινς καὶ ἄλλο 
τὸ »κραταιοῦσϑαι.. ᾿Η ἀνϑρωπίνη 
φύσις ἀσϑενής ἔστι καί, ἵνα γένηται 
ἰσχυρά, χρείαν ἔχει βοηϑείας κρείτ- 
τονος. Τίνος οὖν χρεία, ἵνα κραταιω- 
ϑῇ; Πνεύματος. 


Ὃ οὖν μέλλων ἄἅληϑῶς κρα- 
ταιοῦσϑαι κραταιοῦται πνεύματι: 
οἱ μὲν γὰρ πολλοὶ κατὰ σάρκα 
κραταιοῦνται σαρκί, {οἱ δὲ ϑεοῦ 
ἀϑληταὶ: κραταιοῦνται πνεύματι 
καὶ διὰ τὸ ἔν αὐτῷ πραταιοῦσθϑαι 
ἰσχυροὶ γίνονται πρὸς »τὸ φρόνημα 
τῆς σαρκός." παλαιόντος γὰρ τοῦ 
πνεύματος τῇ σαρκὶ νικᾷ τὸ πνεῦμα 
ὃν ἐκείνῳ, ἐν ᾧ ἡ κραταίωσις yt 
γεται τοῦ πνεύματος. 


25 zu athleta Dei vgl. 2 Tim. 2, 3—5 


impleat ACE . 8/9 crescebat 
c- est 
19 confortanda] 
20/21 Spiri- 
23 nisi 4J- in De 26 Dei] 
28 et — 30 imperio € 

29/30 — animi corpus B 


1 


[—] 


τῷ 
e 


[2] 
e 


80 


Origenes 


ad nos pertineat, in eo quod dicitur: »crescebat et confortabatur 


spirituc, sed δὰ imitationem 
taliter juxta eum, quem diximus, 
sensum incrementa capiamus. 


»Et erat in desertis usque ad 
diem ostensionis suae ad Israhelc. 
Dixi nuper, quod et conceptus 
Joannis stupendum quid habue- 
rit, quando »exultavit infans in 
uteroc« et suum necdum genitus 
Dominum recognovit, et nati- 
vitas non impar miraculum, 
quando ad eum velut audientem 
Zachariae  prophetantis sermo 
convertitur, dicens: »et tu, puer, 
propheta -ὀ Excelsi —vocaberis«. 
Digne igitur, qui sie conceptus 
fuerat et natus, non exspectavit, 
ut ἃ patre nutriretur et matre 
»usque ad diem ostensionis suae 
ad Israhele, sed recessit, fugiens 
tumultum urbium, populi fre- 
quentiam, vitia civitatum, et 
abiit in deserta, ubi purior aér 


nostram, ut multiplicati spiri- 


^» Kai ἦν ἐν ταῖς ἐρήμοις«, φησίν. 
Ὥσπερ ἡ γένεσις αὐτοῦ παράδοξος 
— ἐσκίρτησε γὰρ ἐν ἀγαλλιάσει ἔπιγι- 
γώσκων τὸν Χριστόν--- καὶ ὡς &Aa- 
λεῖτο πρὸς αὐτὸν [xav αὐτὴν] ὡς 
ἀκούοντα τὸ ὑπὸ τοῦ πατρός, ὅτι" »καὶ 
σύ, παιδίον, προφήτης κληϑήσῃς. 
οὕτως οὐδὲ ἔμεινεν μετὰ τοῦ πα- 
τρὸς καὶ τῆς μητρός, ἀλλ᾽ ἀνεχώ- 
θρησεν φεύγων τὸν ἕν πόλεσι ϑόρυβον 
καὶ τὴν ἔν τοῖς ὄχλοις ἀηδίαν, ἵνα 
ἐν ταῖς ἐρημίαις τυγχάνων, ἐπεὶ μη- 
δέπω ἐβούλετο αὐτὸν ὃ ϑεὸς ὑπη- 
ρετεῖν τῷ μυστηρίῳ τοῦ βαπτίσ- 
ματος, εὐχαῖς σχολάζῃ παραδόξως 
ἀνατρεφόμενγος. 


est et caelum apertius et familiarior Deus, ut quia necdum 
sacramentum baptismi nec praedicationis tempus advenerat, va- 
caret orationibus et cum angelis conversaretur, appellaret Domi- 
num et illum audiret respondentem atque dicentem: »ecce ad- 
sum«. Sieut enim »Moyses loquebatur et Deus respondebat eic, sic 
puto, quod Joannes locutus fuerit in deserto et Dominus 
responderit el. 
(if. Luk. 1, 44 


28 Exod. 3, 4 29 Exod. 19, 19 


2 ad] in AE, — B 6 dies ABE 8 Joannes De 9 infans C 
18 velut - ad ABE 16 Excelsi ABE] Altissimi CDe 18 —ex- 
pectavit non D 19a » D et matre 7 De 23 vitia] vicinia 
(aus vicia corr.) D, viciniam e 24 desertum B δῦ est C] 
erat De et! — ABE apertum B et? A ut C]etA 


27 appellaret -- que e 28/29 assum B 30 fuerit] sit C 


30/31 respondit A 


80, 5—81, 20 X 19 σχολάζει X 


in Lucam, Hom. XI. 


81 


Hoe autem arbitror certa de scripturis ratione commotus. Si 
enim »major in natis mulierum Joanne Baptista fuit nemoc, Moysi 
autem respondit Deus, consequenter respondit (125) et Joanni, qui 
major Moyse fuit, qui est nutritus in eremo, cujus nativitatem idem 

5 Archangelus, qui et Domini, nuntiavit, cujus pater, qui eum nasci 


non credebat, obmutuit. 
triebatur novo et extra humanam 
eonsuetudinem modo, idipsum 
Matthaeo  memorante:  »cibus 
10 autem ejus erant locustae et mel 
silvestrec. . Quia enim minister 
fuit primi Salvatoris adventus et 
tantummodo de dispensatione car- 
nis Dominicae loquebatur ac pro- 
15 phetia illius eum, qui natus fuerat 
ex virgine, praecinebat, non ha- 
buit domesticum mel et humana 
diligentia percolatum, sed »sil- 
vestre mel« et volucre, quod cibus 
50 ejus erat, volucre non grande, non 
in sublime se elevans, verum vo- 





»Erat« igitur »in deserto« Joannes et nu- 


» Hw γὰρ δὴ τροφὴ 
αὐτοῦ. κατὰ τὸν ἤϊατϑαῖον »ἀκρί- 
δες καὶ μέλι ἄγριον." ἐπεὶ γὰρ διά- 
κονος ἦν «τῆς» πρώτης Χοιστοῦ ἐπι- 
δημίας, διὰ τοῦτο ἡ τροφὴ αὐτοῦ 
οὐκ ἣν μέλι ἥμερον --- ἑτηρεῖτο γὰρ 
τὸ ἥμερον μέλι καὶ ἐξειργασμένον 
τῷ κυρίῳ --- καὶ ἐπεὶ πρὸ τῆς παρου- 
σίας προεφήτευεν καὶ φκονόμει τὰ 
πρὸ τῆς παρουσίας, διὰ τοῦτο ἣν 
αὐτῷ τροφὴ πτηνὸν ὀλίγον αἰοό- 
μενον ἀπὸ τῆς γῆς, ἀκοίδες, βοαχὺ 
ζῷον καὶ καϑαρον. 


lucre parvum et vix a terra consurgens et saliens potius quam volans. 


Quid plura?  Manifestissime 


dicitur, 


quod »locustae« fuerint 


cibus ejus, parvum animal et mundum. Considerate ergo, fra- 
25 tres carissimi, quod, qui nove natus fuerat, nove et nutritus est. 
Post quae scriptura subjicit: »Factum est in diebus illis, exivit 


edietum a Caesare Augusto, ut profiteretur omnis orbis. 


Haec 


fuit descriptio prima, sub praeside Syriae Cyrino«. 
Dieat aliquis: evangelista, quid me juvat ista narratio, quoniam 
30»prima desceriptio« universi orbis sub Caesare Augusto fuerit et 


24 Dye Ee . 28 
1 autem — De 


2f. vgl. Bxod. 3. 13.14 


2 κα nemo fuit A 


81f. Matth. 3, 4 


3 Arcangelus C qui?| 





quia ABE 8 consuetudinem] naturam De 9 commemorante B 
10 erat AC locusta CE 14 ac] et ut B: 15 eum -— B 
16 ex virgine — BE 18 per colatum C 19 quod — 20 volucre 
De quod] quid BE (richtig ? Kl.) 20 ejus] e1 C 21 in ^ BE 
22 vix a] juxta € 23 locusta fuerit C 24 parvulum De 25 ka- 
rissiumi ABD quod] quia B et — De 26 sub- 
jecit. C est -Ἑ autem De profiteretur] deseriberetur De 


-—- orbis omnis C 


28 sub] a De, sub 


21 
(aus & eorr.) E Quirino E 


29 evangelista — ista] o evangelica De narratio] narrando C 


11 (5c? πρώτης Kl. Kr.] πρὸ τῆς X 18/19 πτηνῶν ὀλίγον αἰρομένων X 


Origenes IX. 6 


1 


οι 


I 


οι 


82 


Origenes 


inter omnes etiam »Joseph cum Maria desponsata sibi atque 


praegnante« nomen retulerit in 
completur, ortus fuerit Jesus? 
Diligentius intuenti sacramentum 
quoddam videtur significari, quia 


in totius orbis professione describi. 


oportuerit et Christum, ut cum 
ommibus scriptus sanctificaret 
omnes et cum orbe relatus in 
censum communionem sui prae- 
beret orbi, ut post hanc descrip- 
tionem  describeret quoque ex 
orbe secum »in librum viventiumc«, 
ut, quicunque credidissent in eo, 
postea cum sanctis illius »scribe- 
rentur in caelisc: cui est gloria et 
imperium in saecula saeculorum. 
Amen. 


censum 86, priusquam descriptio 


Μευστήριόν τι μέγα βούλεται ὁ 
λόγος παραστῆσαι, ὅτι εἰς τὴν τῆς 
οἰκουμένης ὅλης ἀναγραφὴν ἔδει ἄνα- 
γραφῆναι Χριστὸν ᾿Ϊησοῦν, ἵνα συν- 
αναγραφεὶς τοῖς ἔν τῇ οἰκουμένῃ 
ἁγιάσῃ τὴν οἰκουμένην καὶ μεταϑῇ 
τὴν ἀπογραφὴν ταύτην »εῖς βίβλον 
ζώντωγζς, ἵνα »xà ὀνόματας τῶν συγ- 
γραφέντων αὐτῷ καὶ πιστευσάντων 
αὐτῷ »ξεγγραφῇ &v τοῖς οὐρανοῖς. 


21. Luk. 2,5 101. gr., 13 lat. Apok. 20, 15? 11ff. wr ade 
lat. Luk. 10, 20 
2 retulit C 3 videris D significare De quia] quod e 


6 professionem C 11 hane — BE 
12/13 ex orbe — E 


15 postea] profecto B 
82, 4—13 badCSUVWX£é 


13 libro ACDe 
18 Amen » C 


12 quoque] quosque AB, quodque E 
14 ut] et ABCE eo] eum A 
Explicit omelia undecima AC 


4. τ ᾿Ιησοῦν] διὰ τοῦτο xai ὁ Χριστὸς σὺν τῇ τεκούσῃ xai τῷ ᾿Ιωσὴφ 


ἀναγράφεται ὃ 

μέγα 4- ἐνταῦϑα V 
βούλ. W, παραστῆναι V] 
φῆναι dCX 
9 ἁγιάσοι S 
τὸ ὄνομα C 
πιστευόντων bUVW 


4 Mvor. — ὃ ὅτι "Ἔδει γὰρ dC 
βούλ. --- ὃ παραστ. bUVW] παριστᾷ ὁ λόγος X. [ὁ λόγος 
6 ἔδει» dC 

7 ᾿Ιησοῦν dCUVW Ξ bX 
μεταϑῇ — 11 ἵνα unleserlich X 
11/12 συναναγραφέντων C 

18 ἐγγραφῇ — X] ἐγγοάψῃ OV (?) 


τε bUVW] δὲ X 


6/7 ἀναγραφῆναι bUVW] γρα- 
8 voi; ἐν d (gg C) 
11 ἵνα — 13 οὐραν. — dS 
12 xai —13 αὐτῷ C 


in Lucam, Hom. XI—XII. 83 


HOMILIA XII. 


(126) De eo, quod scriptum est angelum venisse de caelo et 
ortum Domini nuntiasse pastoribus. 


Natus est Dominus meus Jesus, 

5et angelus descendit de caelo 
annuntians nativitatem ejus. Vi- 
deamus itaque, quem quaesierit, 
ut ejus nuntiaret adventum. Non, TY ó5xorse ὁ ἄγγελος οὐκ ἀπῆλ- 
venit Hierosolymam, non quae-|óev εἰς 'JeoooóAvue, οὖκ ἐζήτησε 
10 sivit scribas et Pharisaeos, non ᾿ τοὺς γραμματεῖς x«i τοὺς Φαρισαί- 
synagogam ingressus est Judae-|ovc, οὐκ εἰσῆλϑεν εἰς τὴν τῶν " Iov- 
orum, sed »pastores« repperit »su- | δαίων συναγωγήν, ἀλλὰ ποιμένας« 
pergregessuos vigiliasexcubantes« εὗρεν δἀγραυλοῦντας xai qvAáccor- 
eisque loquitur: »natus est vobis | τας τὰς φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν 
15 hodie Salvator, qui est Christus | ποίμνην αὐτῶν. κἀκείνους εὐηγγελί- 
Dominus«. σατο; l| Ὅτι ἐκεῖνοι μὲν ἦσαν διε- 
φϑαρμένοι καὶ τῷ φϑόνῳ ἤμελλον 





2—38 Luk. 2,8—12 


1 Incipit. XII. de ... AC 2 angelos C 3 Domini 4 Sal- 
vatoris C 4 — Jesus meus D 3 460] eC ἢ itaque] igitur C 
quem - quem (!) A 8 ejus] eis r annuntiaret C 9 Hieru- 
solimam E, Iherosolimam (immer) AC 11 est — E 13 grege 
suo ABCE 14 eisque] eis BE vobis — De 


83,8—84,4 b* SUVW(gekürzt) Y 83,8—15 εὐηγγ. ΧΕ 83,8 — 15 4- 
84,1—4 -- 83,16—84,1 dC 


8 Tí— - ἀπῆλϑεν] (διὰ τοῦτο οὖν S) οὐκ εἰς τὴν τῶν "Iovóaíov συναγωγὴν ΟΝ 
δήποτε --- δὲ V 9 “]Περουσαλήμ X o)x — 10 γραμμ.}] πρὸς τοὺς ἱερεῖς 
xai dC οὐκ ἐζήτησε] πρὸς τοὺς ᾿Ιουδαίους ἤτοι τοὺς ἱερεῖς καὶ S 10 τοὺς 
 dexvY 11 ox — 12 ovrayoy.] ἀπέρχεται ὃ ἄγγελος dCS (- 16 ὅτι--- 
p. 84, 1 διαπρ.) ox — 18 αὐτῶν] ἀλλὰ πρὸς zxowuévac Y τῶν X 
12 ἀλλὰ -- πρὸς τοὺς S ποιμένας --- 15 κἀκείνους 7» X 13 εὑρίσκει dC 
εὗρεν — 19 εὐηγγ.] ἀπελϑὼν ἕκείνοις enyy. S 14 τὰς » dCUV 15 κἀκεί- 
vovc] τούτοις γὰρ dC 15/16 εὐαγγελίζεται dC -I- τοῦ σωτῆρος τὴν γέννησιν 
dSC (r. γενν. τ. σωτ. C) 16 ὅτι» dCS ἐκεῖνοι 7» S μὲν» SY] δὲ dC 
ἦσαν — 11 xai] διερϑαρμένοι (-- γὰρ S) ὄντες dCS 17 ἔμελλον dC 

6* 


10 


20 


τῷ 
[5 


84 Origenes 


Putasne nihil aliud divinius | διαπρίεσϑαι, οὗτοι δὲ ἄπλαστοι 
scripturarum sermo significat, ἦσαν, τὴν παλαιὰν πολιτείαν ζηλοῦν- 
sed tantum hoe dicit, quod ad τες τῶν πατριαρχῶν καὶ αὐτοῦ Μωῦ- 
pastores venerit angelus et eis |oécc: ποιμένες γὰρ ἦσαν καὶ οὗτοι. 
locutus sit? Audite pastores|74o' ὁ λόγος οὐδὲν αἰνίσσεται, ἀλλ᾽ 
ecclesiarum, pastores Dei, quod|óOvroc τὸ προκείμενον ἦν, ποι- 
semper angelus ejus descendat e | μέσι προβατίων τοιούτων αἰσϑητῶν 
caelo et annuntiet vobis, quo-|roóv ἄγγελον ἐπιστάντα λελαληκέ- 
niam »natus est vobis hodie Sal- veu καὶ οὐδὲν ἄλλο ἐμφαίνει παρὰ 
vator, qui est Christus Dominus«.|roóro; ᾿Αλλὰ τοῖς τῶν ἐκκλησιῶν 
Etenim pastores ecclesiarum, nisi ποιμέσιν ὁ ἄγγελος εὐαγγελίζεται 
ile pastor advenerit, per se bene τὸν Χριστόν. Οὗτοι γάρ, ἐὰν μὴ 
gregem servare non poterunt: in- ἐκεῖνος ὃ ποιμὴν ἔλϑῃ, οὐ δύνανται 
firma est eorum custodia, Ἠ15] ποιμαίνειν ἀφ᾽ ἑαυτῶν καλῶς" ἐλλι- 


5 Christus cum eis paverit atque πὴς αὐτῶν ἡ ποιμαντική, &àv μὴ 


servaverit. Dudum in Apostolo Χριστὸς αὐτοῖς συνεογῇ. 

lectum est: »Dei cooperatores| γθεοῦ yáo«, φησίν, »ἐσμὲν συν- 
sumusc«. Pastor bonus, qui imi- εργοίς. 

tatur pastorem bonum, coopera- 

tor est Dei et Christi; et propte- 

rea pastor bonus est, qui habet se- 

cum pastorem optimum compas- 

centemsibi. »Posuitcenim »Deusin| Καὶ γὰρ ἔταξεν »ὲν τῇ ἐκκλησίᾳ 
ecclesia apostolos,prophetas,evan-|àzocróAovc, προφήτας, διδασκά- 





;gelistas, pastores, doctores, om-|Aovc, εὐαγγελιστάς, ποιμένας, πάν- 


nia in perfectionem sanctorum«. ταῖς] εἰς τὸν καταρτισμὸν τῶν ἁγίων. 


Ἐπ ΤΙ ον 5:9 19 vgl. Joh. 10,11 241f. 1 Kor. 12, 28; Ephes. 4, 11.12 


1 divinus ACr 1/2 divinae scripturae B, divinis scripturis E 3 dicit 
ACDE] dicitur B, e quo D 4 evenerit E 1 e| de B 9 vobis] 
nobis C 12 advenerit] venerit e 13 gregem -ἰ- suum C servare] 
salvare A 15 Christi E 20 — Christi et Dei C 21 est " BE 
qui] quia BC 22/23 compasce.] non parcentem B 24 proph. 4- et BE 
25 pastores 4- et B 26 omnia --que C perfectionem] profectionem D 


84, 1—4 auch δ᾽ (also doppelt in b) 84, 5—16 X*&£  84,17—85,2 ΧΕ 


1 διαπρίεσϑα] κρύπτειν τὸ τῆς τοῦ κόσμου σωτηρίας μυστήριον dCS 
1 οὗτοι- -4] ἔτι δὲ καὶ διὰ τὸ ἀπλάστους αὐτοὺς εἶναι" ἐζήλουν γὰρ τὴν παλαιὰν 
πολιτείαν ποιμαίνοντες ὥσπερ oi πατριάρχαι ᾿Ιακὼβ (7 b) καὶ αὐτὸς Mo ὕσῆς aS 
δὲ] μὲν γὰρ dC ἄπλαστοι 4- re V 3 τῶν πατριαρχῶν — dC 3/4 xai 
— Moüc. Σ dCY 4 obro(-l- οἵ xai δραμόντες τοῖς ἑτέροις (ἑταίροις C) ἀπήγ- 
γελλον dC (wahrsch. Kyrill) 


5 


10 


15 


20 


in Lucam, Hom. XII. 85 
“Ὡς οὖν τύπον ἐπέχουσι τῶν τὰς ἑἕκκλησίας μελλόντων ποιμαίνειν 
αὐτοῖς εὐηγγελίσϑη τοῖς ποιμέσιν. Καὶ μάλα εἰκότος. 

Αὐτοὺς γὰρ ἔδει τὸ » Exi γῆς εἰρήνη. κατὰ τὴν πρώτην τάξιν ἀκού- 
ειν, οἵτινες ἤμελλον τὴν εἰρήνην ἐπιφωνεῖν παντὶ τῷ τῆς ἐκκλησίας 
πληρώματι. Τὸ δὲ τῶν ποιμένων πρόσωπον καὶ ἡ δι ἀποκαλύψεως 
αὐτοῖς γενομένη χαρὰ σημαίνει σαφῶς, ὡς ἐπὶ Στὸ πλανώμενον πρόβατον« 
ἦλϑεν »ó ποιμὴν ὁ καλόςς. 

Ποιμένας γὰρ οὐδὲν οὕτως εὐφραίνει, ὡς ἣ τοῦ ἀπολωλότος βοσκή- 
ματος εὕρεσις, ὅπερ οὐκ Tv ἑτέρου τινὸς εὑρεῖν ἢ »τοῦ ἀρχιποίμενος 
“Χροιστοῦς. 

Et haec quidem sint 
dieta simplicius. Ceterum si ad 
secretiorem oportet adscendere 
intellegentiam, dicam quosdam 
fuisse pastores angelos, qui res 


Ταῦτα μὲν ἐπὶ τὸ εὐχε- 
oéategov. Ei δὲ δεῖ ἀναβῆναι καὶ 
ἐπὶ λόγον μυστικώτερον, λέγω. ὅτι 
ἦσάν τινες ποιμένες ἄγγελοι πεπι- 
στευμένοι, εἰ δεῖ εἰπεῖν, τοὺς ἀνϑοώ- 


humanas regerent, et, cum horum 
unusquisque suam custodiam 
conservaret (127) et diebus ac noc- 
tibus vigilans jam laborem ferre 
non posset et hoc ageret industrie, 


πους καὶ τούτων ἑκάστου ἀγραυ- 
λοῦντος ἐπὶ τὴν φυλακὴν τὴν ἑαυτοῦ 
καὶ κάμνοντος καὶ δεομένων πάντων 
βοηϑείας, ἵνα τὰ ἔϑνη τὰ ἐπ᾽ αὐτοῖς 
οἰκονομηϑῇ καλῶς, ἦλϑεν ὁ ἄγγελος 


ut gentes, quae sibi creditae 
fuerant, gubernaret, venisse an- 
gelum nato Domino et annuntiasse pastoribus, quod verus esset 
pastor exortus. Verbi gratia, ut ad exemplum veniam, erat quidam 
pastor Macedoniae, hie necessarium habebat auxilium Domini; 
propterea apparuit in somnis vir Macedo Paulo, »dicens: trans- 


5 M - , -€- 5 - 
ἐπὶ τῇ γενέσει τοῦ ᾿Ϊ]ησοῦ 





6 Matth. 18, 12 


11 sunt De 
rem A] sacratiorem BCDEe 
16horum]eorum C 


(vieja, ΤΟΣ 11 


οὐ "ΑΒ agere ΑΒ 
quia B 23/24 — pastor esset B 


85, 1—10 dCSV (τοῦ Xovoocotóuov) 


— 93, 13 W (2. Teil eines Kyrill-Schol.) 


11/12 — dicta sint C 
14 intelligentia B 
17-—-custod. suam C 

22 fuerant J- Dominus B 
235 Machedoniae D 


DISISPerre5 t 201. Akt. 16, 9 


12 simpliciter ABE 13 secretio- 
15 — pastores fuisse A 
18 observaret C 20 possit B 
28 et — BCE quod | 
26 Machedo D 


85, 1—10 4- (Hom. XIII) 92, 28 διέλϑ. 
85, 3—' X& 85,8—87,24 XE 


1 “Ὡς οὖν] ποιμέσι (δὲ SW) πρῶτον ἀποκαλύτεται τὸ διὰ (610W) τῶν ἀγγέλων 


ὑμνούμενον (-[- μυστήριον W), οἵτινες (οἵτ.] ἐπειδὴ S) dCSW 
ποιμέσιν 7 dCSW 
ὃ Αὐτοὺς — ἔδει] sig γὰρ αὐτὸ ἥρμοττε S 
ἀκούειν τὸ »ἐπὶ γῆς εἰρήνης, διότι καὶ οἱ πνευματικοὶ ποιμένες W 
4 ἔμελλον VX 
9/6 — γενομένη δι’ ἀποκ. αὐτοῖς dCSW 
8 εὐφραίνειν οἷδεν dCW, 





τῆς ἐκκλησίας € 2 αὐτοῖς 
μάλα S8 
καὶ πρώτους 
τὴν — (ΟΝ 
διὰ -᾿ τῆς W 
προβ. SW 


3/4 ἀκούειν S 


ἐπεῖχον dS8W 

Kai — εἰκότως ——W 
s 3 

10 — 4 οἵτινες] 


9 Τὸ δὲ] ἔτι δὲ τὸ W 
6 ὡς] ὅτι ὃ 6/1 — ἦλθεν 
εὐφραίνειν εἴωϑεν S 


σι 


1 


e 


m 
σι 


80 


iens in Macedoniam adjuva nos«. 


Origenes 


Quid de Paulo loquar, cum haec 


non Paulo, sed, qui in Paulo erat, locutus sit Jesu? Indigent itaque 


pastores praesentia Christi. 
caelo et ait: »nolite timere; ecce 
enim annuntio vobis gaudium 
magnum.«. Vere gaudium mag- 
num his, quibus hominum fuerat 
et provinciarum cura permissa, 
Christum venisse in mundum. 
Multum utilitatis accepit angelus, 
qui dispensabat Aegyptias res, 


caelo, ut Aegyptii christiani fierent. 


Quamobrem angelus descendit de 


λέγων: »Mij φοβεῖσϑε: εὐαγγελί- 
ζομαι γὰρ ὑμῖν yapáv«. ᾿Αληϑῶς 
γὰρ χαρὰ μεγάλη τοῖς οἰκονομοῦσι 
ἀνϑρώπους γέγονεν, ὅτι Χρι- 
᾿]ησοῦς ἐπιδεδήμηκεν. 


postquam Dominus descendit e 
Profuit cunctis, qui di- 


versas provincias obtinebant, verbi causa praesidi Macedoniae, 
praesidi Achaiae reliquarumque regionum. Neque enim fas est 
credere malos angelos singulis praeesse provinciis et bonos non 


easdem provincias atque regiones habere permissas. 


quod de singulis provinciis dicit, 
puto et de universis hominibus 
generaliter debere credi. Unicui- 
que duo assistunt angeli, alter 
justitiae, alter iniquitatis. δὶ 
bonae cogitationes in corde nostro 
fuerint et in animo justitia pullu- 
laverit, haud dubium, quin nobis 


; loquatur angelus Domini. Si vero 


malae fuerint in nostro corde ver- 
satae, loquitur nobis angelus dia- 
boli. Quomodo igitur per sin- 
gulos homines bini sunt angeli, 


80 sic opinor et in singulis dispares 


2 vgl. Gal. 2, 20 
1 Macedonia BE, 


B-reic qui] fidei quae A 
3 de] e ACD 6 vere — magnum BE 
rum E permissa] commissa AB 


11 Dominus ^ BE e] de Ὁ 
13 provincias] pronuncias A 
causa] gratia C 
{115 E bonis A 
sas B 17 dicitur ABE 
eredi] credere De 
24 haut ABE 
26/27 versata CDe 


28 anima C 
quin] quid E 





Machedoniam D 
Jesu A] Jesus C 


12 ut 4- etiam B 
obtinebant -- Christum venisse in mundum B 
Macedone, Achiae E 
16 atque regiones 7» De 
18 et] etiam e 


26 mala CDe 
29 homines 7 BE 


Hoc autem, 


e iJ e , - 9 , 

[^ Oc γὰρ] ἑκάστῳ τῶν ἀνϑοώπων 
πάρεισι δύο ἄγγελοι, Ó μὲν τῆς δι- 
καιοσύνης, ó δὲ τῆς ἀδικίας, καὶ ξὰν 
μὲν ἀνατείλῃ ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν 

^ EJ , /, e - e - e 
τὰ ἀγαϑά, δηλονότι ὁμιλεῖ ἡμῖν ὁ 
E E δ, os) ΤΕ. - 
ἄγγελος τοῦ ϑεοῦ ὅταν δὲ ἀναβῇ 
ἡμῶν ἐπὶ τὴν καρδίαν τὰ φαῦλα, 
ὅμιλεῖ ἡμῖν ὃ ἄγγελος τοῦ διαβόλου. 
e * 3 er , » , 
Qc οὖν xaÜ ἕκαστον δύο ἄγγελοί 
εἶσιν, οὕτως οἶμαι, ὅτι καὶ κατὰ 
ἔϑνη ἄγγελοί εἶσιν, οἵ μὲν κρείττονες, 
οἱ δὲ ἐναντίοι. 


2 sed] fidei E sed -- de eo 


itaque] autem C 
Verum C 8 pronuntia- 
9 Christ. — mundum 7 B 
Profuit - et De 


15 singulis] suis De — pronun- 
permiss.] commis- 
19 generaliter — € 
23/24 pullularit De, polluerit C 
— corde nostro AC 
30 in € 


10 


2 


n 
Q 


C 


0 


in Lucam, Hom. XII. 


esse provinciis, ut sint et boni, 
sint et mali. Verbi gratia, in 
Epheso propter eos, qui in illa 
urbe peccatores erant, pessimi 
angeli praesidebant. Eiursum quia 
multi erant credentes in ea, erat 
(128) et angelus ecclesiae Ephe- 


87 


Οἷον ἐν ' Εφέσῳ εἰκός, ὅτι διὰ μὲν 
τοὺς ἁμαρτάνοντας ἄγγελός τις ἦν 
ἐγκεχειρισμένος τοὺς ἁμαρτάνοντας, 
διὰ δὲ τοὺς πιστεύοντας, ὅτι ἄγγε- 
Aog τις ἦν τῆς ᾿Εφεσίων ἐκκλησίας, 
οὕτω δὴ καὶ πανταχοῦ καὶ πρὸ τῆς 
Χοιστοῦ ἐπιδημίας. 


siorum utique bonus. Hoc autem, 

quod de Epheso diximus, super omnibus provinciis cognoscendum. 
Ante adventum Domini Salvatoris isti angeli parum poterant creditis 
sibi utilitatis afferre et conatus eorum sequi non valebat effectus. 
Quodnam est signum, quia parum poterant prodesse subjectis? 
Auseulta, quod dicimus: Quando angelus Aegyptiorum Aegyptios 
adjuvabat, vix unus proselytus credebat in Deum; et hoc fiebat 
Aegyptios angelo dispensante. Denique quia plerique de Aegyptiis et 
Idumaeis proselyti accipiebant fidem Dei, propterea scriptura dicit: 
»non abominaberis Aegyptium, quoniam advenae eratis in terra 
Aegypti, et Idumaeum, quia frater tuus est. Filii si nati fuerint 
eis, in generatione tertia intra-| - 


bunt ecclesiam Deic«. Atque ita 
fiebat, ut de omnibus gentibus 
nonnulli proselyti fierent, et hoc 
ipsum angelis, qui gentes habe- 
bant subditas, adnitentibus. Nunc 
autem populi credentium acce- 


Οἷον οὖν ἐνδυναμοῦνται oi dy- 
γελοι συνιστᾶν πανταχοῦ ἔκκλη- 
σίας ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν ἔκ τοῦ εὐαγ- 
γελισμοῦ τοῦ ἀγγέλου περὶ τοῦ 
Χριστοῦ. 


dunt ad fidem Jesu, et angeli, quibus creditae fuerant ecclesiae, 
roborati praesentia Salvatoris multos adducunt proselytos, ut 


Iifovol Apok. ὃ, lif. 


1 ut sint boni et sint et mali C 
EX 3 Effeso AE 
ecclesiarum B, ecclesiorum (!) E 
8 autem 5» ABE 
9 provinc. 4- est A 
Quoddam Dmr, Quod nam A 
poterant e subieetus A 
e proselytis ACE (e — E, ex C) 
15 Aegypti ABE 
16 proselytis ACE 
ad B, eredebant ad E 


Lot. 


illa ^ BE 


9 Effeso AE 
cognosc.] intellegendum C 

quia] quod B, quam e 
14 unus -ἰ- aliquis ABE 


Angelo Aegypti BE 
accipiebant] accedebant ad AC, credebant conversi 
Dei] Christi De 


Deut. 93, 7. 8 


2 sint —— ABE 2/9 in Epheso 
ὃ Rursus De ἢ et 5 ABE 
Effesiorum AE, Efesiorum C 

9 omnes provintias C 

12 Quodnam] 
-- prodesse 
proselytus] 
Deum] Dominum ABE et — E 
dispensate B de] ex € 


17 abhomineris B, 


abhominaberis AE Aegyptios E eratis] fuistis A 18 et] nec A 
fuerint J- ex B 19/20 introibunt B intrab. -- in e 22 nonn. 
-F aliqui € 23/24 — subd. habeb. BC 24 subditis D anniten- 
tibus ABC 26 fuerint De 21 ut] et BE 


οι 


10 


15 


τῷ 
eo 


25 


30 


S8 Origenes 


congregentur in omni orbe conventieula christianorum. ^ Qua- 
propter consurgentes laudemus Dominum et fiamus pro carnali 
Israhel spiritalis Israhel. Benedicamus omnipotenti Deo opere, 
cogitatione, sermone, in Christo Jesu: cui est gloria et imperium 
in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XIII. 


De eo, quod scriptum est: »et facta est multitudo exercitus cae- 
lestis, usque ad eum locum, ubi ait: »invenerunt Mariam et Je- 
sum positum in praesepic. 

Dominus noster atque Salvator 
nascitur in Bethleem, (129) et 
»multitudo caelestis exercitusc| "᾿Μαπισυγάπτει δὲ τῷ ὕμνῳ ἡ ày- 
laudat Deum et dicit: »Gloria in γελικὴ στρατιὰ τῷ: »Δόξα ἕν ὑψί- 
excelsis Deo, et super terram pax  στοις ϑεῷς τό" »xai ἐπὶ γῆς εἰρήνη ὃν 
in hominibus bonae voluntatisc. ἀνϑρώποις εὐδοκίαςς, ἐπειδήπερ xex- 
Haec autem loquitur »multitudo μήκει βοηϑοῦσα τοῖς ἀνϑοώποις καὶ 
caelestis exercitusc, quia jam 46- ἑώρα, ὅτι οὐκ ἠδύνατο τελειῶσαι 
fecerat praebere hominibus auxi-|cO ἔργον, ὃ ἣν ἐγκεχειρισμένη, yo- 
lium et videbat se opus, quod ρὶς τοῦ σωτῆρος. 
sibi creditum fuerat, implere non 
posse absque eo, qui vere salvare poterat et praesules quoque ipsos 
juvare, ut homines salvarentur. Quomodo igitur scriptum est in 
evangelio, quod quidam remis suleantes mare adversus contra- 
rios ventos jam fessi erant et viginti quinque sive triginta stadiis 





;laborantes portum tenere non poterant, et postea Dominus 


supervenit et quiescere fecit fluctus tumentes navemque, cujus 
hine inde latera fundebantur, ab imminenti discrimine liberavit, 
sic intellege, quoniam et angeli volebant quidem hominibus prae- 
bere auxilium et eis ab aegrotationibus suis tribuere sanitatem, 
quia »omnes sunt apparitores spiritus, in ministerium missi prop- 


2I. vel. 1 Kor. 10.518 7—9 Luk. 2, 13—16 2891, vgl. Joh. 6, 
18—21 30f. Hebr. 1, 14 
1 congregantur B 2 Domin.] Deum BE 3 spiritales B Israhel? 


ΒΕ 4 Jesu - Domino C 5 Amen —-C Explicit omelia XII. AC 
6 Incipit XIII. de... AC --exerc.multit. E 9 praesepe De, praesepio 
ABE 11 Bethleem (immer) ACD, Bethlem E 18 et dicit — C 
14 in — De 17/18 — def. iam BCE 22 adjuvare BE 24 quinque] 
duobus B 26 ot ^B navi C (que "5) 21 tundebantur B 
27/28liberavit Ὁ Sic Ar 28 — hom. quidem B 29suis—-BE .30sunt E 

88, 12—19 ΧΕ 18 εὐδοκία X£, vgl. dazu u. zu p. 90, 9; 91, 1 Th. 
Zahn, D. Evang. des Lukas S. 143 Anm. 47 


σι 


10 


T 
ι 


ὃ 


in Lueam, Hom. XII—XTITII. 89 
ter eos, qui consecuturi sunt salutem«, et, quantum in suis erat 
viribus, homines adjuvabant; videbant autem multo inferiorem 
suam esse medicinam, quam illorum cura poscebat. Porro ut de 
exemplo possis intellegere, quod dicimus, vide mihi urbem, in qua 
aegrotent plurimi et medicorum frequens adhibeatur manus; sint 
diversa vulnera et cotidie in emortuam carnem serpens putredo 
penetret, et tamen medici, qui adhibiti sunt ad curandum, neque- 
ant alia ultra invenire medicamina et artis suae scientia magni- 
tudinem mali vincere: cum haec in tali statu sint, eveniat aliquis 
archiater, qui habeat summam in arte notitiam, et illi, qui prius 


sanare nequiverant, cernentes ma- 
gistri manu putredines cessare 
vulnerum non invideant, non 
livore erucientur, sed in laudes 
erumpant archiatri (130) et prae- 
dicent Deum, qui et sibi et aegro- 
tantibus tantae scientiae homi- 
nem miserit. In hanc ergo simili- 
tudinem et »multitudo exercitusc 
angelorum audita est, dicens: 
»Gloria in excelsis Deo, et super 
terram pax in hominibus bonae 
voluntatisc«. Postquam enim Do- 
minus venit ad terram, »pacem 


95 fecit per sanguinem crucis suae, 


sive eorum, quae in terra erant, 
sive eorum, quae in caelisc. 


24ff. Kol. 1, 20 


1 consecuti De 
viribus erat De 
ut --etC]et E . 4vide] ostende C 
7 sint € 17/8 non queant AC 
talibus nacti De 
veniens curaverit B 
quieverant ACE 
14 laudem B, laude E 
— BE 23/24 — venit Dominus AE 
qui BE erant] sunt 

89, 12—23 dC 

12 Οὐδενὸς — γῆς » X 
δὲ] γὰρ (αὐτῶν ἔστι X. 
18 àvaz.— 14 δοξολ. X. 
19 ἐνέφηνε X 





et] Qui e, quod (qd) D 


2 --adjuv. homin. e 


8 scientiam C 
eveniat] veniat AC —— B 


cernentes 4- ad ABCE 


13 àvaz. nach 14 oy. X 
15 οἵτινες C 
17 διὰ --- μὲν X. 
21 xai — 23 Χριστόν (Text korrumpiert; unecht?) X 


[ Οὐδενὸς γὰρ ἔστιν τῶν »énxi yijcc 
ἀναπέμπειν τὴν ἐπὶ τῇ καταβάσει 
- ς / £ , ,^ Al 
τοῦ ὑψίστου δοξολογίαν, μόλις δὲ 
- , er ἐς e Jj 
τῶν »&y ὕψει. δυνάμεων, αἵτινες διὰ 
τοῦ ἀνυμνεῖν τὸν ὕψιστον μᾶλλον 
ὑψοῦνται: διὰ μὲν γὰρ τοῦ εἰπεῖν 
μετ᾽ ἐπιτάσεως" »év τοῖς ὑψίστοις « 
ἔἐνέφηναν τὴν πασῶν ὑψηλοτέραν 
δόξαν ὀφειλομένην ἀναπέμπσπεσ!θαι 
- - M] e eh e » [74 
τῷ Χριστῷ [καὶ ὡς, ὅτι αἱ λὲν ὕψεις 
πασῶν τῶν δυνάμεων, δύνανται πο- 
σῶς ὑμνολογῆσαι τὸν Χριστόν"}} 
διὰ δὲ τοῦ: »ἐπὶ γῆς εἰρήνης τὸ εἰ- 
οηνοποιηϑῆναι διὰ τῆς ἐπιδημίας 
53 - » ^ 9 M τὰ τῷ T »" 
αὐτοῦ, »εἴτε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, εἴτε 
τὰ ἐν τῷ οὐρανῷς, παρίσταται). 


“σα erat in suls A, in suis 
3 cura — E] infirmitas B 
urbem] orbem E 6 et De in 5B 
9 haec — B tali statu] 


aliquis B 10 notit. — ad- 


et—11 sanare — E] quos illi curare B 11 non 
12 manus BCE 13 non! — E 
19 multitudo] multimodo C 22in 5B 28 enim 


25 per sang.] sanguine C 26 quae] 


27 quae] qui B 
89, 17 —21 Χριστῷ 4- 12 — 17 4 


24— 90,8 XE 

14 τοῦ ὑψίστου —» dC 
αἵτινες — 1€ ὑψοῦνται 7 X, dann 

γὰρ] οὖν (?*) X. 18 ἐπιτάσ. -ἰ- τὸ X 

TE pU) 


1 


τῷ 
οι 


σι 


Q 


e 


e 
e 


non sicut mundus iste dat pacem, 


90 Origenes 


Siquidem volentes angeli, αὖ  '£Ezei γὰρ ἐζήτουν οἱ τοῦ ϑεοῦ ἄγ- 
recordarentur homines creatoris|ye40t ἐχϑροὺς βλέποντες τοὺς ἀν- 
sui, cum fecissent omnia, αὯθ ϑρώπους διὰ τὰς ἁμαρτίας, φίλους 
in suis viribus erant, ut sanaren-| αὐτοὺς ποιῆσαι καὶ πεποιήκασι τὰ 
tur, et noluissent illi recipere παρ᾽ ἑαυτοῖς, ἵνα αὐτοὺς ϑεραπεύσω- 
sanitatem, cernunt eum, qui sa-|gir, oí δὲ οὐδὲν ἧττον οὐκ ἰάϑησαν, 
nare potuit, et glorificantes α1- ἰδόντες τὸν ἰασόμενον δοξάζουσι 
cunt: »Gloria in excelsis Deo, οὖ καὶ »émi γῆς εἰρήνης λέγουσιν. 
super terram pax«. To δὲ »év ἀνϑρώποις εὐδοκίας « 
φασὶν ἀντὶ τοῦ: ἐπιϑυμητικῶς ἔσχεν 
ὃ ϑεὸς τοῦ εὐεργετῆσαι τοὺς ἀνϑρώ- 
πους" λεὐδοκεῖνς γάρ ἐστιν τό: σφόδ- 
ρα ἐπιϑυμητικῶς πρός τι ἔχειν. 

Diligens scripturae lector in-|  'A44à ζητήσει τις ἂν ἐν CO τό-» 
quirat, quomodo Salvator loqua-|z«' εἰ ὃ σωτὴρ λέγει: »Ox ἤλϑον 
tur: »Non veni pacem mittere βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τὴν γῆν, ἀλλὰ ud- 
super terram, sed gladium«, et | χαιραγί, πῶς Coi» ἄγγελοι ἐπὶ τῇ ye- 
nunc angeli in ejus nativitate|véce. αὐτοῦ λέγουσιν" »ἐπὶ γῆς &i- 
decantent: »super terram pax«. ᾿οήνηζ; Αὐτὸς δὲ ἀλλαχοῦ λέγει: 
Siquidem et in alio loco ex per- δείρήγνην ἀφίημι ὑμῖνς. 
sona ipsius dicitur: »Pacem meam 
do vobis, pacem relinquo vobis: 


ego do pacem«. Videat ergo, quod 
inferimus, an possit solvere 
quaestionem. Si seriptum esset: | AAA (e ἐγδέγραπτο μόνον τό" 
»super terram pax« et hucusque |»ézi γῆς εἰρήνη. καὶ μέχρι τούτου 
esset finita sententia, recte στᾶσα ἣν 4] γραφή, εἶχεν ἄν τινα 
quaestio nasceretur. Nunc vero λόγον τὸ ἀπορούμενον. Νῦν δὲ 1j προ- 
id, quod additum est, hoc οϑῦ, σϑήρκη λύει τὸ ζητούμενον, ἥτις καὶ 
quod post »pacem« dicitur: »in| μετὰ τό" λἐπὶ γῆς εἰρήνη. ἔστιν" δὲν 
15ff. Matth. 10, 34 211 Joh. 14, 27 


4 utsan. » BE  JGbrecipere]rescipere CDe  9super - inE 15/16 lo- 
quitur De 16 — mitt. pac. BE 19 decantant A (?) De 20in—4A 
22 pacem -- meam BCE 28 pacem 4- et C 24 ego do pacem —— A 
Videant C, Vide B, Unde et E 24/25 Vide ut quod est inferius A 26 est 
E-EtE 30 id] in eo De 31 post pacem] pax C 

90, 9——13 dCSX€ (X nur sehr lückenhaft leserlich) 90, 14—20 ΧΕ 
90, 26—92, 11 Xé 

1 ᾿Επεὶ Kai X, Ei conj. Kl. — 9 εὐδοκίας dOSX£ 4- εἰκότως ἐπάγουσιν" ἐπειδὴ 
ἤμελλεν ἀρέσκειν ἀνϑοώποις τὸ ποιεῖν καλὰ xai εὐσεβεῖν" ἢ τοῦτό dCS (Tjue A2ev] ἔμε λ- 
λὲν S | ἀνϑρώποις-] τοῖς πιστεύουσι S | τὸ] τῷ S | 109107 8) 10 φασὶν ἀντὶ τοῦ] ὅτι ὃ 
18 ἐπιϑυμ. --- ἔχειν] ϑέλειν S 14 río τόπῳ: Εἰ conj. Kl.] τούτοις, πῶς ? Kr. 





οι 


10 


μ 
e 


2 


n2 
σι 


3 


e 


e 


in Lucam, Hom. XIII. 


hominibus bonae voluntatisc, sol- 
vit quaestionem. Pax quoque, 
quam non dat Dominus »super 
terram«, non est »pax bonae volun- 
tatisc. Neque enim ait simpliciter: 
»non veni pacem mittere«, sed cum 
additamento: »super terram« ; ne- 
que e contrario dixit: »non veni 
pacem mittere super terram 
bonae voluntatisc« (131). Haec 
locuti sunt angeli ad pastores, 
qui non solum eo tempore lo- 
quebantur; sed usque hodie, nisi 
locuti fuerint ad pastores et sua 
eis opera copularint, dicitur ad 
eos: »nisi Dominus aedificaverit 
domum, in vanum laboraverunt, 
qui aedificant eam; nisi Dominus 
eustodierit civitatem, in vanum 
vigilat, qui custodit eam«. Si au- 
dacter expedit loqui scripturarum 
sensum sequenti, per singulas 
ecclesias bini sunt episcopi: alius 
visibilis, alius invisibilis, ille visui 
carnis, hic sensui patens. Et quo- 
modo homo, si commissam sibi 
dispensationem bene egerit, lau- 
datur a Domino, si male, culpae 
et vitio subjacet, sie et angelus. 
Seriptum est enim in Apocalypsi 
Joannis: »sed habes ibi nomina 
pauca, quae non pollueruntc, vel 











91 


ἀνϑοώποις εὐδοκίαςς«. ΕἸ δὲ λεϊρήνηγς 
λέγει ὁ σωτὴρ μὴ διδόναι »ἐπὶ γῆςς, 
οὐκ ἔστιν εὐδοκίας εἰρήνη«. Οὐ γὰρ 
ἀρνεῖται διδόναι τὴν εἰρήνην, ἀλλ᾽ 
ἁπλῶς λέγει" λοὺκ ἦλϑον βαλεῖν εἰρή- 
γῃν ἔπὶ τὴν γῆν" 


5 Ξ 3A! 3 ,ὔ 5 vi 
οὐκ εἶπε δὲ εὐδοκίας εἰρήνην" 


5 ^ - Δ y jJ - 
ἀλλὰ ταῦτά γε εἶπον παρὰ τοῖς ποι- 
μέσιν οἱ ἄγγελοι. 


Καὶ ἅγιοι ποιμένες ἐὰν μὴ ἔχωσι 
καὶ ἀγγέλους συμποιμαίνοντας, λεχ- 
ϑήσεται τό" »ἐὰν μὴ κύριος φυλάξῃ 
πόλιν, elg μάτην ἠγούπνησεν ὃ φυ- 
λάσσωνς. 


"Ἔστι δὲ εἰπεῖν ἀπὸ τῆς γραφῆς, 
er /, 3 M] £e , EJ , d 
ὅτι δύο εἰσὶν ἑκάστης ἔκκλησίας 
ἐπίσκοποι, ὃ μέν τις αἰσϑητὸς καὶ 
βλεπόμενος, ó {δέδ τις νοητός" καὶ 
ὥσπερ «ὁ ἄνϑρωποςΣ ἐπαινεῖται κα- 
λῶς οἰκονομήσας, οὕτω καὶ ὃ {ἄγ- 
γελος. 


Γέγραπται γοῦν ἐν «τῇ ᾿Απο- 
καλύψει» ᾿Ιωάννου: »(ἀλλλὰ ἔχετε 


ὃ vgl. Luk. 12,51; zu εἰρήνη εὐδοκίας s. zuletzt J. Jeremias in Z ntl W 


XXVIII (1929), 15 


94:22:15 — 1 εὐδοκία X8 
1 solvet E 2 quoque] enim De 
— 1 addit. ^ BE 8 econtrario r 


hominibus C 13 sed 4- et A] et BE 
laverint AB, contulerint C 


22 sensus C 
29 et? — ABE 
32 quae - se B 


sequentes B 


non B — ACDEe 


off. Mattb. 10,34. 161:. Ps: 126 (127), 1 


dicetur AC 
20 vigilat] vigilant BE, vigilavit C, laborabit De 
23 bini] boni € 

30 Apocalipsin D 


30 ff. Apok. 


3 Dominus] Deus AC 6 sed 
dixit] ait C 9 terram -- sed in 
14/15 suam eisoperam B 15 copu- 

17 vanolaborantBE . 19 vanoBE 
custodiunt BE 
28/29 — vitio et culpae B 

31 Johannis AC sed 5» Α 

polluerunt --- illud ADe vel —B 


1 


20 


n2 


| 


τ 


9 


92 


illud et rursus: »habes ibi, qui 
doetrimam Nicolaitarum — do- 
ceant«, ae deinde: »habes illa« vel 
illa »peccata facientesc, et accu- 
santur angeli, quibus creditae 
sunt ecclesiae. 5i autem angelis 
sollicitudo est, quomodo ecclesiae 
gubernentur, quid necesse est de 
hominibus dicere, quantum me- 
tum habeant, ut possint cum ange- 
lislaborantibuslaborantessalutem 
consequi? Ego puto inveniri si- 
mul posse et angelum et hominem 
bonos ecclesiae episcopos, et quo- 
dammodo unius operis esse partici- 
pes. Quod cum ita sit, petamus om- 


Origenes 


ὀνόματα ὀλίγα, ἅτινα (oOx) ἐμό- 
Avvavc- (xai πάλιν") δἔχεις ἔκεῖ τάδε 
ἁμαρτήματα ποιοῦντας«, καὶ μέμ- 
φεται τοῖς ἀγγέλοις. Εἰ. δὲ τοῖς 
ἀγγέλοις μέμφεται τοῖς πεπιστευμέ- 
γοις τὰς ἐκκλησίας καὶ φροντίζουσιν, 
ὧν πεπιστευμένοι εἰσὶν ἄγγελοι, τί 
χρὴ λέγειν περὶ ἀνϑοώπων, ὅσον 
δεῖ φόβον ἔχειν, ἵνα δυνηϑῶσι συμ- 
πλέοντες τοῖς ἀγγέλοις συνσωϑῆναι 
τοῖς ἀγγέλοις; 

Οἷον γὰρ κοινωνοί εἶσι τοῦ ἔργου 
ἀμφότεροι ἐπίσκοποι, ὁ νοητὸς λέ- 
yo δὴ ὁ ἄγγελος ὁ πεπιστευμένος 


M » ^ /, M e 9 , 
τὴν ἐκκλησίαν καὶ ὁ αἰσϑητός. 


nipotentem Deum, ut angeli et homines ecclesiarum episcopi adjumento 
sint nobis, et sciamus, quoniam utrique pro nobis a Domino judicen- 
tur. Quod si illi fuerint judicati, et vitium atque peccatum non in 


eorum incuria, sed in nostra neglegentia fuerit inventum, nos ar- 


guemur atque plectemur. Illis 
enim universa facientibus et pro 
nostra salute nitentibus nos 
nihilominus peccatis vacabimus. 
Porro frequenter evenit, ut nobis 
laborantibus illi suum officium 
non expleant et in culpa sint. 


[Θείᾳ δόξῃ καὶ οὐρανίῳ περι- 
αστραφέντες ot ποιμένες καὶ ἀγγελι- 
xiv στρατιὰν ϑεασάμενοι καὶ ὑμ- 
γολογούσης ἀκούσαντες, ἐπιζητοῦσι 
ϑερμῶς τὴν Βηϑλεέμι, ἥτις »oixoc 


| ἄρτους μεϑερμηνεύεται, [»διέλϑωμεν 
8ff. vgl. Apok. 18, 17 ? vgl. p. 88, 22 ff. 


271. zu Βηϑλεέμ vgl. Wutz, 


Onom. saera 676 (Namenliste zu Gen. 46, 8ff. aus Okt. 28 bff.) 


1 illud — BC 
Nicolaitanorum E 
6 autem] haec B 10 cum BE 
17 adjumentum AE et] ut A 
guimur A 21 plectimur A 
vacabamus ἃ. vacavimus C 

92,12—15 X £ 
(2. "Teil eines Kyrill-Schol.) 


et] ut C 


92, 26 Βηϑλ. — 93, 7 ἐπείγ. - 14—94, 2 X£ 
92, 27—93, 13: die eingeklammerten Stellen - 


92, 26 B50.4. — 93, 13 dC 
vielleicht nicht von Orig. ? 
1 o9» — X (vgl. lat.) 


ziv στρατιὰν a] ἀγγελικῆς στρατιᾶς D 


dCW, ὦ τύπου ( *) μυστηρίου ϑεοπρεποῦς" By02. V 
διέλθωμεν --- p. 93, 8 ἱερεῖς» dCVWX. 


μηνεύεται dCW X, διεομηνεύεται V 


rursum BE 
2/8 doceant — A, docentes B 


22 enim] autem B 
21 et - ili B 
(Hom. XII) 85, 1—10 -- (Hom. XIII) 92, 27 01£20.—93,13 W 
92, 22— 93, 3 ἱερεῖς - 93, 11—13 ak (K: Σευήρου) 


συμπλέοντες) συμπονοῦντες ? Kl. 
μῶς 7 dOWX] ἔνϑεν oi ποιμένες ἐλλαμφϑέντες ϑεομῶς ἐπιζητοῦσιν A 


27 τὴν» ΟΥ̓Χ 8βηϑλ εἶτα ἐπειδὴ Βηϑλ. 


quic ΑΒΕ  2Nicholaitarum AC, 
3 deinde A, inde E 
11 collaborantes B 15 esse — C 
19 — judieati fuerint A 20 ar- 
24 a pecc. De 
culpis De 


92, 26 Βηϑλ.--- 93, 10 V 


23 Ocía — 26 ϑερ- 
24/25 ἀγγελι- 


ἥτις dOWX]»yaoV . 28éo- 


5 


10 


20 


in Lueam, Hom. XIII. 93 
ΣΕ factum estc, inquit, »cum δὴ ἕως εἰς Βηϑλεὲμ. λέγοντες, 
(132) abiissent ab eis angeli 1η τοὺς τῆς ἐκκλησίας προτυποῦντες 
caelum, pastores dixerunt ad in- ποιμένας τε καὶ teoetz.] Ποῦ δὲ ἤμελ- 
vicem: Transeamus usque Beth-|Aov oí ποιμένες μετὰ τὸ κήρυγμα 
leem. et videamus verbum hoce,|r/z εἰρήνης ἢ ἐπὶ τὸν πνευματικὸν 
quod factum est, quod Dominus | οἶκον τοῦ οὐρανίου dorov Χριστοῦ, 
ostendit nobis. Et venerunt festi-| roov ἔστιν τὴν ἐκκλησίαν ἐπείγε- 
nantes, et invenerunt Mariam et σϑαι-- Χοιστὸς δέ ἔστιν »ó ἄοτος ὁ 
Joseph et puerum«. ζῶν ὃ ἔκ τοῦ οὐρανοῦ καταβὰς καὶ 
δοϑεὶς ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς«--- 
οἷς ἔργον ἐστὶ τὸν οὐράνιον ἄοτον ἐπιζητεῖν [»τὸν ἀμνὸν τοῦ ϑεοῦ, τὸν 
αἴροντα τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμους καὶ] μυστικῶς xa ἑκάστην ἱεοουργού- 
[μενον [κατὰ τὸ μέγα ἔλεος αὐτοῦ]: | 





Quia festinantes venerant, et 
non pedetentim, neque fesso gra- 
du, ideo invenerunt Joseph dis- 
pensatorem ortus Dominici et 
Mariam, quae Jesum fudit in 
partum, et ipsum Salvatorem 
»jacentem in praesepi«. Praesepe 
illud erat, de quo propheta va- 
ticinatus est dicens: »cognovit 
bos possessorem suam, et asinus 
praesepe Domini suic«. Bos animal 
mundum est, asinus animal im- 
mundum. »Cognovit asinus prae- 
sepe Domini suiv. Non populus 

8ff. Joh. 6, 51 


11 Ὁ Joh. 4, 29 


Σ πεύσαντες δὲ ἤλϑον xai οὐ βάδην 
οὐδὲ ἐκλελυμένως" διὰ τοῦτο εὗρον 
αὐτὸν £v φάτνῃ. 


Αὕτη δὲ ἦν, περὶ ἧς ὃ προφήτης 
ἔλεγεν. ΣΕγνω βοῦς καὶ ὄνος τὴν 
φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦς, Ó μυ- 
στήριόν ἐστι δηλούμενον" βοῦς κα- 
ϑαρὸν ζῷον, ὄνος ἀκάϑαρτον. 

Οὐχ ὃ λαὸς ἔγνω τὴν φάτνην τοῦ 
κυρίου αὐτοῦ, ἤγουν ὃ ἐξ ᾿Ισραήλ, 

2215:;/26f- Jess 17:9 24ff. vgl. 


Hieron. in Isaiam I, 1 (PL 24, 27 AB): Bos juxta anagogen refertur ad Israel; 
qui legis portavit jugum, et mundum animal est. Asinus peccatorum onere 
praegravatus gentium populus accipitur. 


1 inquit — ABE 
3 — hoe verbum e 
runtque C 15 pedetemptim AE 
20 praesepe C, praesepio ABEe 
ABCE (D korr.) 

1 sig — A 2 τυποῦντες A 
μένοι dC ὅ πνευματικὸν 7 C 
ὃ εἰρήνης W 


εὐαγγελίοις φησ V 11 
γεῖται (vor ὃ Χριστὸς) W 
12 τὰς ἁμαοτίας a 
πάντας A 





13— VX 


3 caelos e 
hoe — C 1 


Praesepe 7 De 
25 — animal asinus D 
Φ 08 —W 

6 Χοιστόν X. 7 dCVW 
8—10 ζωῆς] ἕν ἢ μυστικῶς xaÜ' ἑκάστην ἱερουργεῖται ὁ &x τοῦ 
οὐρανοῦ καταβὰς ἄοτος καὶ ζωὴν διδοὺς τῷ κόσμῳ W 


3 dicebant B ὅ et — D 
Et ^ Dmnr 8 et inven.] invene- 
17 Dominici] Domini mei C 19 partu E 


21 illud. —- Israhel 
26 asinus 5 B 

9 ἔμελλον VWX. 4 οἱ 4 εἰρη- 

4 ἐπείγεσϑαι nach 


10 ζωῆς -"- ὡς αὐτὸς ἐν 
- "m i με δε 


11. 13] & ἣ μυστικῶς xa ἑκάστην ἱερουρ- 
11 τὸν" ---ἸΤὸ xai 5 dOCW 
καὶ μυστικῶς A 
13 κατὰ — αὐτοῦ 7 dCW] τῷ ἐλέει αὐτοῦ A 


11 τοῦ 50D — A 

12/13 icoovoy. -- καὶ ἁγιάζοντα 
! —« M 4 

μέγα 7 α 


Qt 


10 


τῷ 
e 


94 Origenes 

Israhel cognovit praesepe Domini|à444à τὸ ἀκάϑαρτον ζῷον, τὸ ἀπὸ 
sui, sed immundum animal ex τῶν ἐϑνῶν. 

gentibus: »Israhel veroc, ait, »me 

non cognovit, et populus meus me non intellexit«. Intellegentes 
hoe praesepe nitamur cognoscere dominum et digni fieri scientia 
ejus, assumere quoque non tantum nativitatem et resurrectionem 
carnis ejus, sed et inclytum secundae majestatis adventum: cui 
est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XIV. 


De eo, quod scriptum est: »Cum autem impleti essent dies 
cireumcisionis ejus« usque ad eum locum, ubi ait: »par tur- 


turum aut duos pullos columbarumc«. 


»Quod mortuus est« Christus, 
»peccato mortuus estc; non quia 
ipse peccaverit — »neque enim 
peccatum fecit, nec inventus est 
dolus in ore ejusc« — sed mortuus 
est, (133) ut nos, qui mortui su- 
mus, illo moriente »peccatisc, ne- 
quaquam »peccato« et vitiis vive- 
remus. Unde scribitur: ΣΟῚ com- 
mortui sumus, et convivemusc«; 
sicut igitur »commortui sumus« 


31. Jes. 1, 3 
121. vgl. Róm. 6, 2 


j-non meA vero autem B 
me — BC 9 et ^ BE 
secundae]ac secundum e 
Explicit omelia XIII. AC 
quam C essent] sunt C 
13 Christus — E -Ὁ pro De 
Si — 22 conviv. 7 Ce 


10—12 Luk. 2, 21—24 
21f. Róm. 6, 8 


ait De 
6 non tantum 7 De 
majest. -- ejus De 
9 Incipit XIIII. de 
11 ad — locum € 
14 quia] quod ABE 
28 sicut igitur] 8i C 


»CO0» ἀπέϑανεν. Χριστός, »τῇ 
ἁμαρτίᾳ ἀπέϑανεν«, οὐχ ὅτι ἥμαρ- 
τεν --- »οὐδὲ yàp ἁμαρτίαν ἐποίησεν 
οὐδὲ εὑρέϑη δόλος ἐν τῷ στόματι 
αὐτοῦς — ἀλλ᾽ [ὅτι] ἀπέϑανεν, ἵνα 
ἡμεῖς ot συναποϑανόντες αὐτῷ, αὖ- 
τοῦ ἀποϑανόντος »rjj ἁμαρτίᾳς, μη- 
κέτι ζῶμεν »τῇ ἁμαρτίᾳ«. Av ὃ λέ- 
yerav ^ei συναπεϑάνομεν, καὶ συν- 
ζήσομεν.: ὥσπερ οὖν συναπεϑά- 
γομεν αὐτῷ ἀποϑνήσκοντι τότε, o0- 


189Róm.6,10 . 15ff.lPetr.2,22 


4 meus 7 A (B marg!) DE 
4etA  inclhtum A 
cujus E 8 est », BC 

sie 5: 10 Cum] post- 

12 aut] et BDEmnr 

21 Si] Sieut E 


94, 13—95, 21 k (PG 72) (Κυρίλλου, aber letzter Teil d. Schol.) (Reihenfolge: 


95, 13—21; 94, 17 ἀλλ᾽ ---θὅ, 7; 94, 13—17) 


13 ᾿Απέϑ. Χριστός) ᾿Αποϑανεῖν δὲ λέγεται k 


94, 13—95, 31 X* 


14 ἀπέϑ. — k 17 αὐτοῦ 


EJ “νι J * EJ * e e - , - :-Σ , 
-- ἀλλὰ διὰ τὴν ἐμὴν ἁμαρτίαν. “Ὥσπερ οὖν συναπεϑάνομεν αὐτῷ ἀποϑνήσκοντι, 


καὶ συναναστῶμεν αὐτῷ k 
σωμεν Κα 


ἀλλ᾽ --- ἀπέϑι ἀπέϑ. γὰρ k [ὅτι] Kr. 
AU — λέγεται] Διὸ εἴρηται k 


20 ζῶμεν] ζή- 
22 ὥσπερ — p. 95, 7 γεγέν. 5 k 


(22 ὥσπερ — 23 ἀποϑνήσκ. vorher nach 17 ἀπέϑ.) 


10 


M 
κι 


9 


20 


25 


30 


in Lucam, Hom. XIII—XIV. 


tune illo moriente et consur- 
reximus resurgenti, sic cum eo cir- 
cumcisi sumus et post circumci- 
sionem sollemni purgatione mun- 
dati. Unde nequaquam jam indi- 
gemus circumcisione carnali. Et 
ut scias propter nos illum fuisse 
eireumeisum, audi Paulum mani- 
festissime praedicantem: »in quo 
habitat«, inquit, »omnis plenitudo 
divinitatis corporaliter, et estis in 
illo repleti, qui est caput omnis 
principatus et potestatis; in quo 
et circumcisl estis cireumcisione 
sine manibus, in exspoliatione cor- 
poris carnis, in circumcisione 
Christi, consepulti ei in baptis- 
mate, in quo et consurreximus per 
fidem operationis Dei, qui susci- 
tavit eum a mortuisv. Et mors 
igitur et resurrectio et circum- 
cislo ejus pro nobis factae sunt. 

»Cum impletic, inquit, »essent 
dies cireumeidendi puerum, vo- 
catum est nomen ejus Jesus, 
quod vocatum fuerat ab an- 
gelo, antequam  conciperetur«. 
Vocabulum Jesu gloriosum omni 
adoratu cultuque dignissimum, 
»nomen, quod est super omne 
nomen«, non decuit primum ab 
hominibus appellari neque ab eis 

9ff. Kol. 2, 9—12 30 Phil. 2, 


1/2 consurr. 4- illo A 
eo] illo C 
nequaqu. A 
inquit — BCE 
22 ejus] Dei B 
26 fuerat] est De 





7 sciamus C 

18 et — C 
23 inquit —— ABE 
28 Jesum E 


conresurreximus D (corr. E) 
4 purgatione -|- sumus B 
—- fuisse illum DEe 

18 resurreximus B, econresurreximus DE 


29 adoratum E 


95 


τῷ περιετμήϑημεν αὐτῷ περιτμη- 
ϑέντι τότε: καὶ μετὰ τὴν περι- 
τομὴν αὐτὴν γέγονεν οἰκονομία ἡ 
διὰ τοῦ προτέρου καϑαρισμοῦ. Διὰ 
τοῦτο ἡμεῖς οὐκέτι περιτεμνόμεϑα, 
ὅτι 1 περιτομὴ αὐτοῦ δι’ ἡμᾶς γε- 
γένηται" 


δὲν à περιετμήϑητες, φησὶν ó ΠΠαῦ- 
Aoc, περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ 
ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῆς σαρκός, 
ὃν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συν- 
ταφέντες αὐτῷ ἕν τῷ βαπτίσματι, 
ὃν ᾧ καὶ συνηγέρϑητε διὰ τῆς πί- 
στεως«. Οὐκοῦν καὶ ὃ ϑάνατος 
αὐτοῦ ὑπὲρ ἡμῶν γέγονεν, καὶ ἡ 
ἀνάστασις καὶ ἡ περιτομή. 
᾿ἀναγκαίως δὲ ἐπεση- 
μήνατο ὁ εὐαγγελιστὴς λέγων": 
»ἐκλήϑη τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ϊησοῦς 
τὸ κληϑὲν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλους. Οὐκ 
ἔδει γὰρ ἀπ᾿ ἀνϑρώπων πρῶτον κλη- 
ϑῆναι οὐδὲ ἀπ᾿ (aovÀv» δοξασϑῆγαι, 
ἀλλ᾽ ἀπὸ κρειττόνων παρὰ τὴν τῶν 
ἀνϑοώπων φύσιν καὶ κληϑῆναι τὸ 
προσκυνητὸν ὄνομα καὶ ἔντιμον καὶ 
λύπὲρ πᾶν ὄνομαφς. 


9 

2 resurgente AC 
9 nequaquam] non De -- jam 
10 — inquit, habitat A 


25 est] fuerat De Jesum D 
29 dign. — 32 homin.] 


dignum, non debuit a parentibus aut alio homine ln 7 mr 


13 ᾧ Ὁ γὰρ k 
-- πίστεως 7» k 
ἀνϑρώπων X 


c- φησί, περιετμ. k 
19 καὶ» k 


13/14 ὁ Παῦλος 7» k 18/19 διὰ 


26 ἀπ’--- 21 (αὐτῶν Kl.] ἀπατηϑῆναι οὐδὲ ἀπὸ 


Qt 


10 


E" 
20 


5 vero in eo, quod ait: »dies pur-| 


06 Origenes 


efferri in mundum, sed ab excellentiori quadam majorique na- 
tura. Unde signanter evangelista addidit, dicens: »et vocatum 
est nomen ejus Jesus, quod vocatum fuerat ab angelo, antequam 
conciperetur in utero«. 

Deinde sequitur: »cum impleti essent dies purgationis eorum, 
secundum legem Moysi, duxerunt eum in Hierosolymamc«. Propter 
purgationem, inquit, »eorunk | 
Quorum »eorum«? Si scriptum 
esset: propter purgationem ejus, | — Ei δὲ ἔκειτο ὑπὲρ »τοῦ καϑαρισ- 
id est Mariae, quae pepererat, μοῦς Μαρίας μόνης, οὐδὲν ἐζητοῦμεν" 
nihil quaestionis (134) oriretur, νυνὶ δὲ »ro6 καϑαρισμοῦ αὐτῶν φη- 
et audacter diceremus Mariam, σίν. ^ Ap' οὖν καὶ ᾿]ησοῦς δεῖται xa- 
quae homo erat, purgatione ϑαρισμοῦ; AAA ὅρα τὸ τόλμημα 
indiguisse post partum. Nunc. 





gationis eorum«, non videtur unum significare, sed alterum sive 
plures. Ergo Jesus purgatione indiguit et immundus fuit aut 
aliqua sorde pollutus? '"lTemerarie forsitan videor dicere, sed scrip- 
turarum auctoritate commotus. 

Vide, quid in Job scriptum sit: τοῦ λόγου" μνήσϑητι τῶν 
»nemo mundus a sorde, nec 51] εἰρημένων ἐν τῷ "lof μυστικῶς" 
unius quidem diei fuerit vita|»o?óeig καϑαρὸς ἀπὸ ῥύπου, οὐδ᾽ 
ejusc. Non dixit: »nemo mundus | àv μία ἡμέρα xj ζωὴ αὐτοῦ ἐπὶ τῆς 
a peccatoc, sed: nemo mundus a |yZz«: οὐκ εἶπεν. ἀπὸ ἁμαρτίας, 
sorde«. Neque enim id ipsum sig- ἀλλ᾽  »àzmoó ῥύπους. 

nificant sordes atque peccata; et 

ut scias aliud sordem, aliud sonare 

peccatum, Isaias manifestissime | — "Ori καὶ οὐ ταὐτά, Aéyev Hoaíaz: 
docet, dicens: »lavabit Domi- | »éxzAvvei κύριος τὸν ῥύπον τῶν υἱῶν 
nus sordem filiorum et filia-| καὶ τῶν ϑυγατέρων Σιών, καὶ τὸ 
rum Sion, et sanguinem mundabit | αἷμα ἐκκαϑαριεῖ ἔκ μέσου αὐτῶν «" 

211f. Job 14, 4 291. Jes. 4, 4 


1 offerri C ab — C 4 — in utero concip. e 5 Deinde] 
Dehine De, Dein E cum -;- jam De completi B 6 Moysis Imn 
dux. eum.] tulerunt illum B eum — E in — CDe 6 Ihero- 
solhimam A, Hierusolimam E 1 inquit — ABE 19.161 Ξ NEZBI 
16 sive] vel A 18 Temerarie] Temere A 20 510] est De 21 nec] ne C 
23 dixit] ait B δῦ enim C 26 peccatum A 27/28 — peccat. 


son. A 28 Ysaias A, Esaias E — manifeste CDe 29 lavitC, laudabite E 
31 mundavit CE 


96, 9—97, 30 X* (Lemma 3 Zeilen vorher, die aber noch zum vorhergeh. 
Schol. gehóren) 


σι 


10 


μ᾿ 
x 


Ὁ 


20 


τῷ 
Qt 


30 


in Lucam, Hom. XIV. 


de medio eorum, spiritu judicii | 
sordem et spiritu combustionis 
sanguinem«. Omnis anima, quae 
humano corpore fuerit induta, 
habet »sordesc suas. Ut autem 
scias Jesum quoque sordidatum 
propria voluntate, quia pro salute 
nostra humanum corpus assump- 
serat, Zachariam prophetam au- 
sculta dicentem : »Jesus erat indu- 
tus vestibus sordidisc«. Quod qui- 
dem adversus eos facit, qui negant 
Dominum nostrum humanum ha- 
buisse corpus, sed de caelestibus 
et spiritalibus fuisse contextum. 
Si enim de caelestibus et, ut illi 
falso asserunt, de sideribus et 
alia quadam  sublimiori 





ἐῤῥύπωται οὖν πᾶσα ψυχὴ 
δεδυμένη σῶμα ἀνϑοώπινον. 


"Axove Ζαχαρίου: » ]ησοῦς ἣν ἐνδε- 
δυμένος ἱμάτια ῥυπαράς. TO δὲ ῥητὸν 
χρήσιμον καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, ὅτι 
ὃ σωτὴρ οὐκ ἔλαβε σάρκα ἀνϑοωπί- 
γην, ἀλλ᾽ ἤνεγκεν ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ 
πνευματικὸν σῶμα, τὸ πνευματιζκὸν 
σῶμα ἐῤῥυπωμένον φ'"ομίζοντας. 


spiritalique natura corpus ejus fuit, 


respondeant, quare potuerit spiritale corpus esse sordidum aut 
quomodo hoe interpretentur, quod posuimus: »Jesus erat indutus 


vestibus sordidis«. 
suscipiant spiritale corpus sordi- 
dum intellegi vestimentum, debent 
eonsequenter (135) dicere, quo- 
niam illud, quod in repromissioni- 
bus ponitur, completum sit, id 
est: »seminatur corpus animale, 
surgit corpus spiritalec, [et] quod 
polluti et sordidi resurgamus, 
quod etiam cogitare piaculum 
est, maxime cum quis sciat scrip- 

101., 901. lat. Zach. 3,3 


5/6 — suas sordes B 6 quoque C 


24 f. 
1 spir. — 3 sang.] et spiritu judicii et spiritu combustionis. 
dieii sordes et spiritu combustionis sanguinem B 


Si autem fuerint necessitate compulsi, ut 


᾿Επεὶ γὰρ λέγειν δυνήσον- 
ται (ταῦτα καὶΣ τοῦτο παραδέξονται, 


er 3 
οτι ἕν 


ὅρα αὐτοὺς λέγειν, ταῖς 
EJ , e Ld , 
ἐπαγγελίαις, ὅταν πληρωϑῇ có: 


σπείρεται σῶμα ψυχικόν, ἐγείρεται 
σῶμα πνευματικόν, ἐγειρόμεϑα ἐῤ- 
δυπωμένοι, ὅπεο καὶ λέγειν (ἄτοπον). 


1 Kor. 15,44 

Spiritu ju- 
2et A 4 fuit C 
sordidatum -J-sentiendum secundum 


ignominiam crucis, non secundum ipsam, quam assumpsit, sanctam carnem, 
— de qua Apostolus ait »in similitudine carnis peccati« (Róm. 8,3) fuisse De 


11/12 quidem -- et CDe 
18 fuerit De, fuerat C 
aus potuerunt)B, potuerint E 
niam] quomodo B, quod E 
get A 29 et] vel DIn 


12 adversum AE 
19 quare] quod A, qui BCE 

20 — interpret. hoc AC 
26 ponatur C 
31 cum quis] si quis B,eum qui CDe 


14 de » De 16et —C 
poterunt (corr. 

24/25 quo- 
28 sur- 
scit De 


complendum B 


29 xai λέγειν (drozov» Kr.] ἤει λέγειν X. 


Origenes IX. 


1 


σι 


e 


m 
οι 


τῷ 
οι 


3 


e 


e 


98 Origenes 


tum esse: »seminatur in corruptione, surget in incorruptione; 
seminatur in ignobilitate, surget in gloria; seminatur in infirmitate, 
surget in fortitudine; seminatur corpus animale, surget corpus 
spiritalec. ^ Oportuit ergo, ut 
pro Domino et Salvatore nostro,| ᾿βδεήϑη οὖν ó σωτήρ, ὡς »évóc- 
qui »sordidis vestimentisc fuerat | δυμένος ἱμάτια ῥυπαρὰς τὸ σῶμα τὸ 
»indutus« et terrenum corpus as- | ἀνϑρώπινον καὶ γήϊνον, τοῦ προσεν- 
sumpserat, offerrentur ea, quae |ez0fjvat xai πεοὶ αὐτοῦ καϑαρισμόν. 
purgare sordes ex lege consueve- 
rant. Quod frequenter inter fra- 
tres quaeritur, loci occasione com- 
motus retracto. Parvuli baptizan- 
tur »in remissionem peccatorumx«.|Tà παιδία βαπτίζεται »eig ἄφεσιν 
Quorum »peccatorum«? vel quo ἁμαρτημάτωνς. Ποίων; Ilóre γὰρ 
tempore peccaverunt ? aut quomo- ἥμαρτον; AAA4à μήποτε, ἐπεὶ »οὐδεὶς 
do potest illa lavacriin parvulis ra- | xaÜ«oóg ἀπὸ ῥύπους, τὸν ῥύπον δὲ 
tio subsistere, nisi juxta illum sen- ἀποτίϑεταί τις διὰ τοῦ μυστηρίου 
sum, de quo paulo ante diximus: τοῦ βαπτίσματος, διὰ τοῦτο xai và 
»nullus mundus a sorde, nec si uni- παιδία βαπτίζεται. 
us quidem diei fuerit vita ejus su- 
per terram« ? Et quia per baptismi sacramentum nativitatis »sordesc 
deponuntur, propterea baptizantur et parvuli: »nisi« enim »quis rena- 
tus fuerit ex aqua et spiritu, non poterit intrare in regnum caelorum«. 
»Cum«, inquit, »expleti es- 
sent dies purgationis eorum«. Ex- Μυστικῶς δὲ »ἣ- 
plentur »diesc et mystice. Neque | μέραις πληρούμεναι" οὐ γὰρ ἅμα τῇ 
enim statim, ut nata fuerit anima, γενέσει ὃ καϑαρισμός, 
purgatur, nec potest perfectam 
in ipso ortu consequi puritatem; ἀλλ᾽ ὥσπερ 
sed sicut scriptum est in lege: »8i γέγραπται ἐν τῷ νόμῳ" »ὅτι ἐὰν τεχ- 
masculum pepererit, septem die- |j ἄρσεν, ἑπτὰ ἡμέρας καϑιεῖται ἕν 
bus sedebit mater in sanguine,cfuer( ἀκαϑάοτῳ, εἶτα τριάκοντα 


1ff.1Ko0r.15,42—44 δ. Zach. 3, 3 181. Akt. 2, 38 — 15ff.Hiob14,4 
221f.Joh.3,5  30ff.Levit.12, 2—4 
: 1, 2, 3 (2mal) surgit DEe 3 resurget? B, resurgit E corpus B 
4 Oportet De 8 — ea offerrentur De 9/10 consueverat (!) € 
11/12 commotus] commonitus A, commota BDe 13 remissione ACD 
15 peccaverint E 16 illa] ulla De lavachri A 20 — diei quidem De 
21/22 deponantur C 22 οὗ» A 23 potest C introire B 
23 regno BE, regna C 24 inquit ^» ABE 26 mystice] justitiae e, 
mysticae E 27 ut nata » BE 28 purgata B 31 peperit BEe 
32 mater — C -- mater sedebit lr 


98, 5—100, 10 σύμβιος X 25 Μυστικῶν X 27 τόν καϑαρισμὸν X 








in Lucam, Hom. XIV. 99 


immundo, ac deinde triginta tribus | τρεῖς ἐπὶ αἵματι καϑαρῷς καὶ αὐτὴ 
in sanguine puro, et ad extremum | xai τὸ παιδίον, 
ipsa et infans sedebunt(136) in 
sanguine purissimo«, sic quia lex οὕτως, ἐπεὶ »ó νόμος σκιὰν ἔχει τῶν 
5 spiritalis est. et »umbram παροὺ μελλόντων ἀγαϑῶν., ἔστιν ἰδεῖν 
futurorum bonorum«, possumus |zcÜcouuov γινόμενον ὕστερόν ποτε" 
intellegere purgationem veram no- | τάχα δὲ éàv ἀναστῶμεν ἔκ νεκρῶν, 
bis evenire post tempus.  EÉgo|«ósóusÜm τοῦ; μυστηρίου «τοῦ; 
puto, quod et post resurrectio-|xaDceíoovrog; ἡμᾶς... ϑαυμάζω, 
10 nem ex mortuis indigeamus sacra-|e( τις ἀνίσταται mav(vOc? ῥύπου 
mento eluente nos atque pur-|x«Üeoeócov: £v «τῇ» παλιγγενεσίᾳ 
gante — nemo enim absque sor- οὖν very» τοιοῦτόν τι ἔσται μυστή- 
dibus resurgere poterit —, nec|ouv καϑαρισμοῦ, ὅπερ ἐποίησεν ὁ 
ullam posse animam reperiri, ᾿]ησοῦς ἐπὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ. 
; quae universis statim vitiis ca- 
reat. Unde in regeneratione baptismi assumitur sacramentum, ut, 
quomodo Jesus secundum dispensationem carnis oblatione pur- 
gatus est, ita etiam nos spiritali regeneratione purgemur. »Duxe- 
runt eum secundum legem Moysi in Hierosolymam, offerre ante con- 
e; spectum  Domini«. Ubi sunt, qui Deum legis negant, qui aiunt 
non istum, sed alium a Christo fuisse in evangelio praedicatum: 
»Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege« ? 
"Ergo putandum est, quod Filium suum bonus Deus sub lege fecerit 
Creatoris et sub inimici jure, quod ipse non dederat? Quin potius 
5 ideo sub lege factus est, »ut redimeret eos, qui sub lege erant«, et 
aliae legi subjiceret, de qua dudum lectum est: »Attendite, popu- 
lus meus, legem meam«, et reliqua. »Adduxerunt« ergo »eum, ut 
statuerent ante conspectum Domini«. Cujus scripturae praecepta 
complentes? Nempe illius: »sicut scriptum este, inquit, »in 
solege Moysi, quia omne masculinum, quod aperit vulvam, sanc- 
Df.Hebr.10,1 |. 22.25 Gal.4, 4.5 — 26f. Ps 77 (78), 1 29 ff. vgl. Exod. 
᾿ς ΝΥΝ απ 5.10 


1 trig. tribus] XX X? et tres dies C, tres AB 3 ipsaet]etipse De  sede- 
bit De — 7intellegere BE(immer) 9 et — ΑἹ υὖ E 11 eluente]elevante B, 
elevente E 15 universis] diversis BE 17 oblat.Jablutione C 18spiritale r 
19eum]illum De 20 Domini] Dei BE 21—in evang.fuisse B. 22 Misit — 
suum — ABE factum! 7» BE factum?] facto B 23 quod] ut De 
bonum AE 24 quod — dederat] non dederit C, condiderit B, non dederat E 
non De 25 — sub lege ideo C 20 8111] subjecerit BE, subjaceret C 
dudum lectum] dictum B Attendite DEe] Attende ABC popule e 
27 meus - ἢ D  etreliqua ^ AC . eum]ilum C . 27/238 ut statuer.] et 
statuerunt De, stat. J- eum BE 28 Domini] Dei A 29 Nempe AB 

4 ἐπεὶ -- ὅ ἔστιν Kl.] εἶπεν ὃ νόμος σκιὰν ἔχων τῶν μελλόντων ἀγαθῶν: ἔστιν X. 

7: 





1 


σι 


0 


Ὁ 


30 


r2 
[2n] 


100 


tum Domino vocabiturc, et: »ter | 
per annum apparebit omne mas- 
eculinum in conspectu Domini 
Deiv. Masculina, quae ex eo, 
quod vulvam matris aperuerunt, 
sancta erant, offerebantur ante | 
altare Domini: »omne«, inquit, 
»masculinum, quod aperit vul-| 
vam«, (137) sacratum quippiam 
sonat.  Quemeunque enim de 
utero effusum marem dixeris, non | 
sic aperit vulvam matris suae ut 
Dominus Jesus, quia omnium 
mulierum non partus infantis, 
sed viri coitus vulvam reserat. 
Matris vero Domini eo tempore 
vulva reserata est, quo et partus 
editus, quia sanctum uterum et 
omni dignatione venerandum 
ante nativitatem Christi mascu- | 
lus omnino non tetigit. Audeo 
quid loqui, quia et in eo, quod 
scriptum est: »Spiritus Dei veniet | 
super te, et virtus Altissimi obum- 
brabit tec, principium seminis et 
conceptus fuerit, et sine vulvae 


7íf. Exod. 34,93 
Schenkl) 281f. lat. Luk. 1,35; gr. 


2/3 masculum E 





3apperuerant AC 9 quidpiam De 


Origenes 


Τὰ οὖν ἀρσενικὰ ἅγια ὄντα “ἅτεΣ μήτ- 
ραν ἀνοίγοντα ἔδει ἀναφέρεσθαι κυ- 
οίῳ παρὰ τῷ ϑυσιαστηρίῳ, μόνος δὲ 
Χριστὸς διήνοιξεν μήτραν ἔκ παρ- 


| Üévov τεχϑείς" οὐδὲν γὰρ ἄλλο πρὸ 


τοῦ Χριστοῦ τῆς μήτρας ἐκείνης τῆς 
ἱεζρᾶςΣ ἥψατο" πάντων δὲ τὰ πρω- 
τότοκα, εἶ καὶ πρωτότοκά ἔστιν. 
ἀλλ᾽ οὐ διανοίγουσιν αὐτὰ πρῶτα 
τὴν μήτραν, ἀλλ᾽ ὃ σύμβιος.} ᾿Αλλὰ 
τίνα τὰ τῶν ἀντι(λεγ)γόντων; Εἰ εἰς 
τζὸν Χριστὸν; ἔχει τὴν ἀναφορὰν τύ" 
πᾶν» ἄοσεν διανοῖγον «μήτραν» 
ἅγιον τῷ κυρίῳ κληζςϑήσεταις», οὐκ 
ἔμεινεν yj Μαρία» παρϑένος" τέκνον 
γὰρ ἥφψατο......«.... διανοῖγζον αὐτήν. 


» ^. icd 5» - Α ec ^ 
|! Avé»qzro οὖν ἄνζευ ἀνδρὸς ἡ παρ-; 


ϑενικὴ μήζτρα. Πρὸς τοῦτ᾽» ἔστιν 
ἀπαντῆσαι: ἐτήρει» μὲν τὴν παο- 
ϑενζικὴν» φύσιν, οὐδ᾽ ὅλως αἱ zt ao-» 
ϑενικαὶ πύλαι ἀνεῴζχϑη)σαν βουλήσει 
τοῦ zvogo»oovuérvov κατὰ τὸ φαζνε- 
006» ῥητόν" » H πύλη αὕτη (κεκδλεισ- 
μένη ἔσται: οὐδεὶς «μὴ διρέλϑῃ δι 
αὐτῆς εἶ μὴ κύριος" καὶ ἔσταικεκλεισ- 
μένη., ὥστε πρὸς τὴν δύναμιν τοῦ 


101. vgl. Ambros. in Lucam 1I 56 (S. 72, 11ff. 


Ezech. 44, 2. 
10 Quae cumque B 


enim B 11-—marem]matrisABE 12apperuitC 13quia]quodB 15 vul- 


vam; »A 16 Domini — E]ejusB 

natione -- venerationis De 

et BE 28 Dei] DominiC 25 te] 
100, 3 μόνος — 10 σύμβιος dCS 

nach 100, 10) X 


eo tempore C  18quia]quaeB 19 dig- 
21 Audeo — 22 loqui BE 


22 quid] aliquid € 
tibi BE et — E 26 fuit B 
100, 10 ᾿Αλλὰ — 101, 11 (neues Schol. 


1 Tà— 3 ϑυσ Kai ó μὲν νόμος πᾶν ἀρσενικὸν (ἄρσεν d) πρωτότοκον ἅγιον 


καλεῖ: οὐ μὴν γυναῖκα: οὐδὲ γὰρ γυνὴ ἤμελλε τῷ κόσμῳ σωτὴρ ἀναφαίνεσϑαι ὁ 
Χριστός" διὰ γ᾽ οὖν αὐτὸν τὸν μέλλοντα διανοίγειν μήτραν ó νόμος οὗτος ἐτέϑη dCS 
(Καὶ ó μὲν] ὃ μέντοι S | οὐ μὴν γυναῖκα 7» ΑΚ | ἔμελλε S | ἀναφαίνεσθϑαι 4- 
ἄρσεν γὰρ dS | διὰ γ᾽ οὖν — ἐτέϑη » dS) (dre? Kr. 5 X. ὃ δὲ] γὰρ dC -- 0 C 
4 Χριστὸς) οὗτος dS διήνυξε S 9 ἄλλο» dCS a00z — 6 Χοιστοῦ nach 7 
ἤψατο ἃ ὁ τοῦ 7 C 6/1 τῆς ἱεζφρᾶςΣ —» dCS 1 πάντων] πάντα eCS, πάντως d 
1/8 πρωτότοκα -- τῶν ἀνϑοώπων καὶ τῶν ἀλόγων C 8 εἰ---πρωτότ. » ὃ 
ἐστὶν] εἰσὶν S 10 6] 5 ὃ σύμβιος dC] ἀνζήον X 


σι 


1 


e 


μ᾿ 
[2] 


20 


25 


in Lucam, Hom. XIV. 


reseratione novus in utero foetus 
adoleverit. Unde et ipse Salvator 
loquitur: »ego autem sum vermis 
et non homo, opprobrium homi- 
num et abjectio plebisc. Videbat 
in matris utero immunditiam cor- 
porum, visceribus ejus hine inde 
vallatus terrenae faecis patiebatur 
angustias; unde  assimilat se 
vermi et dicit: »ego sum vermis 
et non homo«. Ex mare quippe 


101 


TeyÜévroc οὐδὲν χέκλεισται αὐτῷ 
ὡς δεσπότῃ, ἀλλὰ πάντα ἀνέῳκται. 
Καίτοι οὔκ ἀνάγκην εἶχεν v) παρ- 
ϑένος, ἀλλ᾽ ὅμως οὖν νόμος ἐπλη- 
ροῦτο κατὰ τὸν νόμον Μωῦσέως, 
οὐχ ὅτι ὁ νόμος Μωῦσέως κυρίου 
οὐκ ἣν νόμος" ὅσα γὰρ λαλεῖ προ- 
φήτης πνεύματι ἁγίῳ, οὐκ αὐτὸς 
λαλεῖ, ἀλλ ὃ κύριος ὑποβάλλει: 
ὅμως δὲ ὁ καϑαρισμὸς τύπον εἶχε 
σωματικόν. | 


aec femina homo nasci solet, ego 

vero non ex maseulo et femina, secundum ritum hominum atque 
naturam, sed in exemplum »vermisc natus sum, cujus non aliunde 
semen, sed in ipsis et ex ipsis, in quibus coalescit corporibus, origo 
est. Propter quod, quia »omne masculinum, quod aperit vulvam, 
sanctum Domino vocabiturc, ductus est »in Hierosolymam«, ut 
appareret ante conspectum Dei, et propter illud, quod sequitur: 
»ut daretur munus pro eo, quod in lege Domini scriptum est: par 
turturum aut duo pulli columbarum«.  Turturum par et duos 
pullos columbarum pro Salvatore videmus oblatos. Ego et 
aves istas beatas puto, quae pro ortu Domini oblatae sunt; et quo- 
modo asinam Balaam miror et felicitate accumulo, (138) quia digna 
fuerit non solum videre angelum Dei, sed etiam ore reserato in hu- 
manum sermonem erumpere, sic multo amplius has volucres prae- 
dico atque sustollo, quod pro Domino nostro et Salvatore ante altare 
oblatae sunt. »Ut offerrent pro eo par turturum aut duos pullos 


31f. Ps. 21 (22), 7 231f. vgl. Num. 92, 9517. 


2 adolevit B ipse — CDe 3 autem — De 
τ Ὁ 6 immundicias B, inmunditia E 6/7 corporum -- et A 9 unde] 
ut BE, et A assimilet BE 10 ego -- autem B 11 mari C 
12 ac] et A 13 hominum] humanum CDe “- hum. rit. C 14 non 
--F est CD 15 et] ut BE 17 vocatur A 18 ante consp.] in con- 
spectu B Dei] Domini C illud — A 19 — scriptum est Domini A 
est ^C 20 aut] et B duos pullos! BDEe et] aut C 28 feh- 
citatis ABCDE quia] quod B 24 fuerat BE 26 atque] eas- 
que De quod] quae A nostro ^ BE ante altare —- CDe 
21 offerr. -Ἐ inquit A aut| vel BE, et C 


271. vgl. Levit. 12, 8 
4 opprob. — 11 homo 


101, 3—11 U (τοῦ ἁγίου ἐπισκόπου Τίτου) (bei Sickenberger, Titus, nur in 
d. App. aufgenommen) 

8 Καίτοι — 5 Μωῦύῦσέως 7 X 
ἡ 60a — ὃ ἁγίῳ — U 


6 ὅτι -ἰἰ δὲ X 
10 ὅμως --- 11 σωματικόν 7 X 


Μωσέως UX 


1 


2 


σι 


eo 


οι 


0 


οι 


102 Origenes 


columbarum«. Novum quid forsitan videar inferre, sed pro maje- 
state rei parum dignum. Sicut nova fuit generatio Salvatoris 
non ex viro et muliere, sed ex sola tantum virgine, sic et »par 
turturum et duo pullic isti »columbarum« non fuerunt tales, quales 
oculis carnis adspieimus, sed qualis Spiritus sanctus est, qui »in 
specie columbae descendit et venit« super Salvatorem, quando 
in Jordane baptizatus est. Tale fuit et »par turturum«: non erant 
illae volucres, ut istae, quae per aérem volitant, sed divinum quid- 
dam et humana contemplatione augustius sub specie columbae 
et turturis apparebat, ut non talibus victimis, qualibus omnes 
homines, ille, qui pro toto mundo nascebatur et pati habebat, co- 
ram Domino mundaretur, sed, ut dispensatio ejus nova omnia, ita 
novas quoque haberet hostias, secundum voluntatem omnipo- 
tentis Dei in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula sae- 
culorum. Amen. 


HOMILIA XV. 


De Simeone, quod in spiritu ad templum venerit, usque ad eum 
locum, ubi ait: »Nunc dimittis servum tuum, Domine, in pacec. 


Digna Dei munere quaerenda est ratio, quomodo »Simeon vir 
sanctus et Deo placensc, sicut in evangelio scriptum (139) est, »ex- 
spectans consolationem Israhel, responsum acceperit a Spiritu 
sancto; non se prius morte obiturum, quam videret Christum 
Domini«. Quid ei profuit videre Christum? Utrum hoc tantum 
in repromissione habuit, ut videret illum nihilque ex visu ejus con- 
sequeretur utilitatis, an latet aliquod donum dignum Deo, quod 
beatus Simeon et meruit et accepit? »Fimbriam vestimenti 
Jesu mulier tetigit et sanata est«. Si illa ad extremam partem vesti- 
menti tantum emolumenti habuit, quid putandum est de 


Sff. vgl. Luk. 3, 21. 22 u. Par. 17íf. Luk. 2, 25—29 201. Luk. 8, 44 


1 videat A 2 reir 3 et sic D 4 et] vel BE isti BC 
(C über d. Zeile) E — ADe 93 quale E ἡ baptizatur E 7 non — 
8 istae] Non ille volueres ut istae A 8 aera C 8/9 quiddam 7» € 
9 humana 7 C 10 appar.] appellabat BE 11 nasceretur C 12 ejus 


J-et A 13 haberet — et ABE 14 Jesu ^» BE 15 Amen » C Ex- 
plieit omelia XIIIT. AC 16 Incipit XV. de ... AC 17 Symeone (immer) 
ACE ad] in C venerit ad templ. B 18 ait] dicitur B Domine 4- 
secundum verbum tuum C 19 quomodo De 20 Deo] Domino De 
21 acceperat De 22 mortem e videre D 23 Dominum C 
videre] ut videret De 24 promissione DDe 25 donum 7 B] bonum C 
26 et meruit — E] expectavit B 28 quid] quod E est ^ BE 


in Lucam, Hom. XIV—XV. 103 


Simeone, qui »in suas ulnas accepitc infantem et in brachiis 
tenens ]laetabatur atque gaudebat, videns parvulum a se 
gestari, qui ad vinctos venerat 
resolvendos seque ipsum nodis| “ὥς ἔν δεσμωτηρίῳ ὧν τοῦ σώ- 
5 corporis liberandum, sciens nemi-| ματος καὶ ὁρῶν, ὅτι οὐδεὶς αὐτὸν 
nem posse de claustro corporis | λύει ἀπ᾽ αὐτοῦ, ὥστε μετ᾽ ἐλπίδος 
quempiam emittere cum spe fu- | ἀΣδπολυϑῆναι τοῦ κόσμου, ἢ ἐκεῖνος, 
turae vitae, nisi eum, quem 1π ὃν αὐτὸς κατέσχεν »eig τὰς ἀγκάλας« 
brachiis continebat? Unde et ad αὐτοῦ, φησίν" »νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦ- 
10 eum loquitur: »nune dimittis, | λόν σου κατὰ τὸ ῥῆμά σους. 
Domine, servum tuum in pace«; 
quamdiu enim Christum non tenebam, quamdiu illum meis brachiis 
non artabam, clausus eram et de vinculis exire non poteram. 
Hoe autem non solum de Simeone, sed de omni humano genere 
15 sentiendum est. S1 quis egreditur e mundo, si quis e carcere 
et vinctorum domo dimittitur, ut ad regnandum vadat, sumat 
Jesum in manibus suis et cireumdet eum brachiis suis, totum 
habeat in sinu suo, et tunc exsultans ire poterit, quo desiderat. 
Considerate, quanta dispensatio praecesserit, ut Filium Dei $Si- 
30 meon mereretur tenere. Primum responsum a sancto Spiritu ac- 
ceperat »non eum videre mortem, nisi prius vidisset Christum Do- 
miniv. Deinde non fortuito ac simpliciter ingressus est tem- 
plum, sed »venit ad templum in spiritu Deic; »quotquot enim spi- 
ritu Dei ducuntur, hi fili Dei sunt«. Spiritus igitur sanctus eum 
85 duxit in templum. Tu quoque si vis tenere Jesum (140) et amplexari 
manibus et dignus fieri exire de carcere, omni labore nitere, ut 
ducem habeas spiritum veniasque ad templum Dei. Ecce nune 
stas in templo Domini Jesu, hoc est in ecclesia ejus: hoe est 
templum »e vivis lapidibus« exstructum. Stas autem in templo 
30 Domini, quando vita tua et conversatio ecclesiae fuerit appel- 





28f. Róm. 8, 14 29 vgl. 1 Petr. 2, 5 

1 Symone A -- ulnas suas A in » De 3 corporalibus C 
5/6 neminem -- in eum E 6 clauso D 1 quemquam B 966 7e 
11 —serv.tuum Dom. BE 13 arctabam e 14 sed -ἰ et C 15 sen- 
tiendum] sciendum De 16 et ^ De 17 et — ABE eum - τὰ ὦ 
18 suo "6 20 — Spir. sancto C 20/21 — accep. à Spir. sancto B 
21 vidisset] videret A 22 est J- in A 23 ad] in De 24 ducun- 
tur] aguntur CDe filu sunt Dei CDmn, sunt filii Dei lr eum 7 B 
25 amplexare Dlnr 26 fieri] fueris ABE enitere C 27 veniesque B 
Eece - et AE 28 est? -- in B, - enim C 28/29 — templum est A 


29 e — BCE] de De 30 et — C 
103, 4—10 X* 8 ὃν αὐτὸς K1.] ὃς αὐτὸν X 9 αὐτοῦ] αὐτόν X 


1 


τῷ 
e 


σι 


σι 


o 


104 


latione dignissima. 


Origenes 


Si veneris »in spiritu ad templumce, invenies 


parvulum Jesum, levabis illum brachiis tuis et dices: »Nunc 


dimittis servum tuum, 
tuum.« Simulque attende, quod 
solutioni et dimissioni »pax« addita 
sit. Non enim ait: dimitti volo, 
sed cum additamento: »in pace« 
dimitti. Nam et beato Abrahae 
hoe idem promissum est: δα 
autem vades ad patres tuos in 
pace, enutritus in senectute bona«. 

Quis est, qui moriatur »in 
pacec, nisi ille, qui habet »pacem 
Dei, quae omnem sensum supe- 
rat custoditque cor« possessoris 
sui? Quis est, qui de saeculo 
isto recedit »in pacec, nisi is, qui 
intellegit, quod »Deus erat in 
Christo mundum reconcilians sibi«, 
nihilque inimicum habet et ad- 


Domine, 





in pace secundum verbum 

Kai ἴδε τὴν προσϑήκην, τὸ »év 
εἰρήνῃ." οὐχ ἁπλῶς φησιν: ἀπολυ- 
ϑῆναι OéAo[v], ἀλλ᾽ »ἐν εἰρήνῃς 

^ * hi -99 » 5 

κατὰ τὸ λεχϑὲν τῷ ᾿Αβραάμ:' »ἀπε- 
λεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου μετ᾽ 
εἰρήνης. 


Τίς δέ ἐστιν δ) μετ᾽ εἰοήνης« ἀπαλ- 
λασσόμενος ἢ ὃ νοήσας, ὅτι »ϑεὸς ἦν 
«ἐν Χριστῷ κόσμον» καταλλάσῴζσων 
ἑαυτῷς xal» μηκέτι ἔργον τι ἔχϑρας 
(ἔχωνΣ πρὸς τὸν ϑεόν, ἀλλὰ πζᾶσλαν 

M A 5 M] »5 wv 5 - 
εἰρήνην ἀναλαβὼν δι ἔργων ἀγαϑῶν. 


versarium Deo, sed omnem pacem atque concordiam bonis in se 
operibus assumpsit et sic »in pace« dimittitur pergere ad sanctos 
patres, ad quos et Abraham profectus est? Quid de patribus 
loquar? Ad ipsum quoque patriarcharum principem et do- 
minum est ire, Jesum, de quo dicitur: »melius est resolvi et 
esse cum Christov. Ille habet Jesum, qui audet loqui: »vivo, 
jam nen ego, vivit autem in me Christusc«. Ut igitur et nos stan- 
tes in templo et tenentes Dei Filium amplexantesque eum digni 
remissione et profectione ad meliora simus, oremus ommipoten- 
tem (141) Deum, oremus et ipsum parvulum Jesum, quem alloqui 


13ff. lat. Phil. 4, 7 15 ff. gr., 18ff. lat. 2 Kor. 5, 19 
251. Phil. 1, 93 201. Gal. 2, 20 


9ff. Gen. 15, 15 
171. gr., 20f. lat. vgl. Róm. 8,7 


1 in 106 -—- ad templ. Spir. D ad] in B 9 dismissioni B, 
demissioni C 10/11 in pace - A 11 nutritus CDe senec- 
tute] senecta De 12 moratur B 13 ille — e 14/15 — sup. omn. 


15 corp9$ sessoris A, corpus 
est -- iste lmn qui — A 
20 et — CDe 21 Dei CDe 
24 patr. — Dom.] qui patriareharum 
dissovi (!) € 


14/15 superat] exuperat A 
sessoris BE 16 est — A (radiert ?) 
17 recedit] redit n 18 intellegat E 
atque ^» B 28 et 4- sanctus De 
princeps et Dominus CDe 25 ire -ἰ- dimittitur C ' 
27 autem] vero e 


104, 5—19 X* 


sens. C 


5 


10 


€ 
οι 


in Lucam, Hom. XV. 105 


et tenere desideramus in brachiis: cui est gloria et imperium in 
saecula saeculorum. Amen. 

Οὗτος ἦν κεχρηματισμένος ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος μὴ πρότερον 
τελέσαι τὸν βίον, ἕως ἂν ἴδῃ τὸν Χριστόν: ἐξεδέχετο οὖν ἰδεῖν τὸν 
Χριστὸν κυρίου πρὶν τελευτῆσαι, ἐξεδέχετο τὴν ἐπαγγελίαν, ἔμενεν 
ἔν τῷ ναῷ ἔσω ἐκεῖνο λέγων ἕν ἑαυτῷ: ὅπου ἂν γένηται, πάντως 
ἐνταῦϑα ἀπαντᾷ, καὶ δεξάμενος εἰς τὰς ἀγκάλας αὐτοῦς τὸν ᾿]ησοῦν »ηὐ- 
λόγησε τὸν ÜcÓr« λέγων" »νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτας. IIóüev 
ἀπολύεις; "Ex τοῦ βιωτικοῦ σκάμματος" λύτρα γὰρ καὶ δεσμωτήριον 
ὁ βίος. 

Ὃ γὰρ μέλλων εἰοηνοποιεῖν τὸν κόσμον παρεγένετο, ὃ συνάπτων τὸν 
οὐρανὸν τῇ γῇ, ὃ κατασκευάζων τὴν γῆν οὐρανὸν διὰ τῆς εὐαγγελικῆς 
διδασκαλίας. 

»Ὅτι εἶδον oí ὀφϑαλμοί μου τὸ σωτήριόν σους." πρότερον μὲν γάρ, 
φησίν, ἐπίστευον ἐν διανοίᾳ, τῷ λογισμῷ. ἐγίνωσκον, νῦν δὲ καὶ τοῖς 
τῆς σαρκὸς ὀφϑαλμοῖς μου τεϑέαμαι, ὡς τετελείωμαι" »εῖδον«ς γὰρ »τὸ σω- 
τήριόν σους, ὅς ἐστι Χριστός" τοῦτο δὲ ὃ »eióov« οὐ μόνον σωτηρία ἐστὶν 
᾿Ιουδαίων, ἀλλὰ καὶ παντὸς τοῦ κόσμου. Τί δὲ εἶδον: »TO σωτήριόν 

11 vgl. Kol. 1, 20 

2 Amen — C Explicit omelia XV. AC 

105,3—10 Q* 105,3—7 ἀπαντᾷ P* 105,3—7 vgl. (im Apparat) 
Ἢ Kyrill - 105, 7 xai—106, 2 (105, 11—13 d) 4- Kyrill dC 105, 7 xai 
—]10 P (τοῦ αὐτοῦ: Orig.) 105, 7 xai —13 P?» [PG 72 in e. Kyrill- 
Schol. als Einschub (nicht in k)] 105, 8—10 » (PG 72 aus P!) 
105, 11—13 P (τοῦ αὐτοῦ: Orig.) Q* 105, 14—106,3 P (τοῦ αὐτοῦ: Orig.) Q* 
105, 14—106, 14. (-- Kyrill) Q'* 

9—7 ἀπαντᾷ) οὗτος ὃ Συμεὼν πολλάκις μὲν ἤρχετο tig τὸ ἱερόν, ἀλλὰ κατ᾽ ἰδίαν 
πρόϑεσιν" τότε δὲ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος χειραγωγηϑεὶς εὐκαίρως πρὸς τὴν ἀπο- 
πλήρωσιν τῆς ἐπαγγελίας dC (als Anfang des aus Orig. ἃ. Kyrill gebil- 
deten Scholions) (1 οὗτος --- 2 δὲ ΟΣ» d | 3 ἐπαγγελίας -- ἦλϑεν εἷς τὸ ἱερὸν d) 
9 ἐξεδέχετο] ἔξε (!) Q τὴν ἐπαγγελίαν "9 * καὶ --- 8 λέγων] δέχεται 
μὲν eic ἀγκάλας αὐτὸν καὶ εὐλογεῖ τὸν ϑεὸν καὶ λέγει (— auch Kyrill-Text) dC 
αὐτοῦ — P 7[8 εὐλογεῖ P. 8 Πόϑεν ἀπολύεις] τοῦτ᾽ ἔστιν d 9'Ex — 
10 βίος] ἀπὸ τοῦ παρόντος αἰῶνος dC -4- τῆς στενῆς xai τεϑλιμμένης πύλης (Matth. 
7, 14), ἧς ἔχαιρε ἐξιὼν ὡς τέλειος ἐν ϑεοσεβείᾳ d. ((τῆς στεν. --- πύλης 7 d | ἧς] ἔν 


εἰρήνῃ ἃ | ἔχαιρε -!- γὰρ d) 11 Ὃ] ἐν εἰρήνῃ δέ φησιν" ἐπεὶ ὁ Ὁ γὰρ — C 
εἰρήνην ποιεῖν v, ἔν εἰρήνῃ ποιεῖν C τὸν κόσμον C] τῷ κόσμῳ PP*Q 
11 ὁ συνάπτ.--- 18." dC 14 Ὅτι — σου 7» PQQ'! πρότερον — 15 φησιν] 
ὅπερ γὰρ πρότερον d μὲν γὰρ »ΡῸ 1 «οΟ ἐν διανοίᾳ ἐπίστι d τῷ --- &yívooz. 
»αΟ ἐγίν γινώσκων ῬῚ νῦν — xai 7» d ó8 7 9 xai — 16 τε- 
ϑέαμαι] ἴδον (Q, εἰδὼν ΟἹ, ἰδὼν P) τοῖς óg0a2u. μου PQQ' 16 μου" C] νῦν ἃ 
ὡς  PQQ! ὡς τετελ. 5 d εἶδον- — 18 κόσμου - PQQ! 17 ὅς --- 
Χριστός] τοῦτ᾽ ἔστιν Χοιστόν d τοῦτο --- εἶδον" d οὐ — 18 κόσμου 
erst nach d. 1. Kyrill-Stück d σωτηρ. ἐστὶν] eic. σωτηρίαν d 18 T; 


— p. 106, 1 λαῶν" dC εἶδον 1] ἴδον PQ 


1 


20 


106 Origenes 


σους. φησίν, »0 ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον. οὐ τοῦ λαοῦ τοῦ ἕνὸς οὔτε 
τοῦ ᾿Ισραὴλ μόνον οὔτε τῶν ᾿]Ιουδαίων, ἀλλὰ κατὰ πρόσωπον πάν- 
TOY τῶν λαῶν. 

»Φῶς εἷς ἀποκάλυψιν ἐϑνῶν«" φῶς δέ ἐστιν ἐϑνῶν 0 Χριστός, ἐπειδὴ 
τὰ ἐσκοτισμένα ἔϑνη ἤμελλεν φωτίσαι τῇ διδασκαλίᾳ: νῦν γὰρ εἶσε- 
δέξατο ὃ πατὴρ τοὺς ἐξ ἐϑνῶν σύνϑημα δοὺς αὐτοῖς εἰρήνης, τὴν σω- 
τηοίαν τὴν διὰ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως. 

»Kai δόξαν λαοῦ σου ᾿Ισραήλ.: ὧδε δόξα, ἔκεῖ ἀποκάλυψις" ἐκεῖ γὰρ 
τοῖς ἔϑνεσι διδασκαλίας ἀρχή, ἐνταῦϑα δὲ τῷ ᾿Ισραὴλ ἀκόλουϑος ἡ μάϑη- 
σις" εἴ τις τοίνυν οἶδεν τὸν Χριστόν, οὗτος ᾿Ισραηλίτης, εἴ τις μὴ οἶδεν, 
οὔκ ἔστιν ᾿Ισραηλίτης" ᾿Ισραὴλ γὰρ ἑρμηνεύεται »votc ὁρῶν ϑεόνς. »Δόξας 
δὲ ᾿]Ιουδαίων ἐστὶν τὸ εἰς Χριστὸν πιστεῦσαι τὸν κηρυχϑέντα ὑπὸ τῶν 
προφητῶν: »δόξας γὰρ τῶν προσδοκώντων ἣ ἀπάντησις τοῦ προσδο- 
κουμένου. 


HOMILIA XVI. 


De eo quod scriptum est: »Erant pater ejus et mater admirantes 
super his, quae dicebantur de eoc, usque ad locum, ubi ait: »ecce 
iste positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel. 

»Et erantc, inquit, »pater illius et mater admirantes super 
his, quae dicebantur de eo«. Congregemus in unum ea, quae in 
ortu Jesu dicta scriptaque sunt de eo, et tunc scire poterimus sin- 
gula quaeque digna esse miraculo. Quamobrem mirabatur et pater 


11 vgl. in Num. Hom. 11 (S. 83, 21 Baehrens): mens videns Deum; in Gen. 


Hom. 15, 3 (8. 130, 1 Baehrens); Wutz, Onom. sacra 745 16—18.Luk. 2, 
33. 34 


15 Incipit omelia XVI. de... AC (omelia A) 15—230 eo —» O 
16 ejus 5 C ammirantes AB mirantes CDe 17 eo] illo C ad 4 
eum D 18 iste] hie B et -- in C οὗ resurreet. 5 A | 19—20 eo A 
19 erat B, erate D mirantes C 21 ortu 4- Domini B et scripta ἃ 
tunc] nune e 22 miratur O eb ὦ 

106, 4—7 P (τοῦ αὐτοῦ: Orig.) Q* 106, 8—14 P (τοῦ αὐτοῦ: Orig.) Q* 

1 ó5ro(u. — Q! οὐ — 2 πρόσωπον 7» Qt 4 δέ) γάρ d AXoto10c] 
διὰ τί φῶς PQQ! ἐπειδὴ — ὃ διδασκ.] τῶν ἑἕσκοτισμένων τῇ διανοίᾳ d 
ὃ ἑἐσκοτισμ. 5» PQQ! ἤμελλεν --- διδασκ.] ἐν σκότει ὑπῆρχον καὶ δι’ αὐτοῦ 
ἐφωτίζετο PQQ! νῦν — € πίστεως 7» PQ!] καὶ - 2 Zeilen verwischt Q (mit 
ἐφωτίζετο schlieBt P) . γῦν — ἡ τὴν] εἰσεδέξατο γὰρ τὸν φωτισμὸν τοῦ εὐαγ- 
γελίου ἃ 8 Kai — 'Ioo. Ξ PQQ! ὧδε — 11 ϑεόν » dC 902 Q 
10 εἴ τις --- 11 ᾿]σραηλίτης  Q! oiócv? PQ] ἴδε ΟἹ 11 γὰρ 1] δὲ PQ 
12 τὸ ---πι στεῦσαι] ὃ Χριστός" τὸ εἰς αὐτὸν πιστεῦσαι d 13 δόξα — προσ- 
óox. —- d γὰρ -ἰ ἦν Q προσδοκούντων C ἀπάντησις C] ἀπαντὴ 
PQ, ἀπαρχὴ ΟἹ 13/14 τῶν προσδοκουμένων C 





in Lueam, Hom. XV—XVI. 107 
— sie enim appellatus est et Joseph, quia nutricius fuit —, mira- 
batur et mater super omnibus, »quae dicebantur de eo«. Quaenam 
ergo sunt, quae de parvulo Jesu fama disperserat ? »Pastores erant 
in regione illa, vigilantes et observantes custodias noctis super 

5 gregem suum.« Venit angelus sub ipsa hora nativitatis Jesu et ait 

ad eos: »Annuntio vobis gaudium magnum: ite et invenietis in- 

fantem involutum pannis et positum in praesepiv. Necdum 
angelus verba finierat, et ecce »multitudo caelestis exercitus« lau- 
dare coepit et benedicere Deum. Cum hoe pastores trepidi per- 
spexissent et »angelus recessisset ab eis, dixerunt ad se invicem: 

Eamus Bethleem et videamus factum, quod Dominus ostendit 

nobis«. Venerunt et invenerunt 


10 


25 


parvulum. Tam ilh quam pa- 
rentes super haec, quae facta 
fuerant, mirabantur. Et de Si- 
meone scribitur, quod rumorem 
auxerit et miraculi vel magna pars 
(142) fuerit. Tenuit enim puerum 
in brachiis suis et ait: »Nunc di- 
mittis, Domine, servum tuum in 
pace, secundum verbum tuum, 
quia viderunt oculi mei salutare 
tuum«. Fastigium et, ut ita di- 
cam, eulmen super his, quae 
jactabantur de Jesu et pater et 
mater illius mirabantur, sermo 
Simeonis fuit. Non enim suffecit 
ei tenere parvulum et ea, quae 





' Exi ποίοις δὲ »λαλουμένοις πεοὶ 
αὐτοῦς ἐθαύμαζον ᾿Ιωσὴφ καὶ ὴ 
μήτηρ αὐτοῦ; ^ Ez τοῖς ὑπὸ τῶν ποι- 
μένων, ὑφ᾽ ὧν 1) φήμη διέτρεχεν, ὅτι 
ὁ Χοιστὸς γεγέννηται, Cai» ὑπὸ τοῦ 
Συμεῶνος ἐπ᾽ αὐτῷ τῷ εἰπεῖν" »νῦν 
ἀπολύειςς, ὃ ἣν 1) κοοωνὶς τῶν λαλου- 
μένων πεοὶ αὐτοῦ. 

᾿Εἰς πατέρα δὲ τὸν ᾿Ιωσὴφ ϑαυ- 
«μαστῶς τίϑησι, οὐ πατέρα» κηου- 
κεύζων τοῦτο ELT) OY, ἀλλ᾽ ἔπζιπρο-Σ 
φητεύει zteol τοῦ παιδίου, εὐλογή- 
σας τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, καί 
φησιν" »Ióoó οὗτος κεῖται εἰς πτῶ- 
σιν καὶ ἀνάστασιν. 
de semetipso scripta sunt, pro- 


loqui, sed »benedixit« patri illius et matri, et de ipso quoque prophe- 
80 tavit infante dicens: »Ecece, hic positus est in ruinam et resur- 
rectionem multorum in Israhel, et in signum, cui contradicetur. 
Tuam quoque ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur 


4—16 vgl. Luk. 2, 8—18 


1 et — ADe quia] qui € 
6 eos] illos C 4 praesepio C 
10 recess.] discessit E 
13/14 parent. -- videntes DOe 
— 15 fuerant — B 
De, mirantur E 17 et — De 
18/19 — puer. in brach. suis O 
29 quoque ^ B 30 et - in AC 


Τὸ EE 207A 


4 super] supra DO 
se 7» Ae 
14 super haec € » ABDEOe 
15 mirab. -- super hoc ABDEOe 


25/26 — illius et mater € 


107, 21—111, 6 X 


3 grege suo CE. 

et —- C 
13 111 — E 
quae 
admirabantur 
18 Tenuit enim] tenuitque De 
29 sufficit DOe 


ὃ — finierat verba ἃ 
[2565 316 


32 pertransiet C 
14 ᾿Ιωσὴφ Kl.] Συμεὼν X. 


16 ὅτι 


— 18 Συμεῶνος)] ὑπὸ τοῦ Συμεών, ὅτι ὃ Χοιστὸς γεγέννηται X. 


1 


3 


σι 


σι 


Θ 


C 


e 


108 


Origenes 


de multis cordibus eogitationesc. Quid sibi vult hoc quod ait: »ecce, 
hie positus est in ruinam et resurrectionem multorum in Is- 


rahel« ὁ Huic quid simile in evan- 
gelio secundum Joannem scrip- 
tum repperi: »in judicium ego in 
mundum istum veni, ut qui non 
vident, videant et, qui vident, 
caeci fiant. Quomodo ergo in 
judicium venit, ut »non videntes« 
de nationibus »viderent« et, qui 
prius videbant de Israhel, »caeci 
fierente, sie venit »in ruinam et 


“Ὅμοιον δὲ αὐτῷ ἔστιν ἐν τῷ κατὰ 
᾿Ιωάννην τό" »εῖς κρίμα ἐγὼ eic τὸν 
κόσμον τοῦτον ἤλϑον, ἵνα οἵ μὴ 
βλέποντες βλέπωσι καὶ οἱ βλέπον- 
τες τυφλοὶ γένωνται." ὥσπερ οὖν »ot 
μὴ βλέποντες. ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν 5βλέ- 
axovow, καὶ οἱ ἀπὸ τοῦ "Ἰσραὴλ 
τυφλοὶ γίνονται, οὕτως ἤλϑεν »eic 
πτῶσιν καὶ ἀνάστασινς ἡμῶν. Ot γὰο 


resurrectionem multorum«. [ἢ 86 - 
ventu enim Domini Salvatoris, 
qui prius steterant, corruerunt et, 
qui ceciderant, surrexerunt. Una 
haec est interpretatio de eo, quod 
dictum est: »ecce, hie positus est in ruinam et resurrectionem mul- 
torum in lIsrahele. Est autem et altius quid intellegendum adver- 
sus eos vel maxime, qui contra Conditorem latrant, et hine inde 
de veteri testamento, quae non intellegunt, testimonia congre- 
gantes »simplieium corda decipiunte. Aiunt enim: ecce, Deus 
legis et prophetarum, videte qualis sit. »Ego«, inquit, »occidam, 
et ego vivificabo, percutiam et (143) sanabo, et non est, qui 
eruat de manibus meisc«. Audiunt: »occidam«, et non audiunt: 


ἑστηκότες πεπτώκασι καὶ OL πεπτω- 
κότες ἀνέστησαν Χριστοῦ ἐπιδη- 
μήσαντος. "ἔχει δὲ τοῦτο καὶ βαϑυ- 
τέραν διήγησιν" 


»vivifieaboc, audiunt: »perceutiam«, et audire contemnunt: »et 
ego sanabo«.  Istiusmodi occasionibus Creatorem  calumnian- 
tur. Igitur antequam interpreter, quem sensum habeat: »ego 


interficiam οὖ vivifieabo, percutiam et sanaboc, opponam eis 
testimonium evangelii dicamque adversus haereticos — innume- 
rabiles quippe haereses sunt, quae evangelium secundum [πι- 
cam recipiunt —: Si propterea cruentus et tantum judex et cru- 


ὉΔῚ Deut. 32, 39 


2 hic] iste EO positus est — E 
8 ergo — A 13 mult.] mortuorum E 
17 haec] hoc A — BE 18 ecce — est 5" BE 


Dif. Joh. 9, 39 22 Róm. 16, 18 
1 de] ex C hoe De 
4/5 — reperi scriptum e 
16 resurrexerunt B 


hic] iste ACO positus est iste C 18 multorum — E 19 et — € 
altius] aliud B. 20 eos ὶ E  latrantes C 22 simplicum D, simplicia Or 
24 ego ^ Dmn vivificabo] vivere faciam De et? - ego De 25 eruat 
nachmeisC — 26et?-— E 28interpretem AB, interpretetur De — habeant 


ABEO 30adversum De 
31/32. Lucam -- non C 


31haereses — BE  quae]qui BE (aus quae corr. E) 
32 et! --inOe judex]saevusDe et? - C (richtig ?) 


οι 


10 


20 


30 


in Lucam, Hom. XVI. 109 


delis est Conditor, quia dicit: »ego interficiam et  vivificabo, 
percutiam et sanabo«, manifestissimum est et Jesum ipsius esse 
filum; eadem siquidem de eo scripta sunt: »ecce, hie positus 
est in ruinam et resurrectionem multorum in Israhele, non »in re- 
surrectionem« tantum, sed et »in ruinam«. Si malum est interficere, 
malum sit et »im ruinam« venire. Quid respondebunt?  Utrumne 
recedent a cultu ejus, an quaerent aliquam interpretationem et ad 
tropologias confugient, ut, quod »in ruinam« venerit, benignitatem 
magis quam austeritatem sonet? Et quomodo justum erit, quando 
quid in evangelio tale reperitur, ad allegorias et novas intelle- 
gentias confugere, quando vero in veteri instrumento, statim ac- 
cusare et nullam explanationem, quamvis probabilis sit, recipere ? 
Sed et hoe, quod sequitur: »in judicium ego veni in mundum 
istum, ut non videntes videant et, qui vident, caeci fiant«, quam- 
vis quaerant, ut edisserant, implere non poterunt. Ego vero, 
qui opto esse ecclesiasticus et non ab haeresiarchae aliquo, sed 
a Christi vocabulo nuncupari et habere nomen, quod benedicitur 
super terram, et cupio tam opere, quam sensu et esse ef dici 
christianus, aequalem et in veteri et in nova lege (144) quaero rati- 
onem. Loquitur Deus: »ego interficiam«; libenter habeo, ut inter- 
fieiat Deus. Quando enim vetus in me homo est et vivo adhue 
quasi homo, cupio, ut occidat in me Deus veterem hominem et 
vivificet me ex mortuis. »Primus« enim, ait, »homo de terra ter- 
renus, secundus homo de caelo caelestis. Sicut portavimus ima- 


ὅ gem terreni, portemus et imaginem caelestisc. Secundum hunc 


sensum intellegitur et illud: »in judicium ego veni in mundum 
istum, ut qui non vident, videant et, qui vident, caeci fiant«. Habe- 
mus in nobis omnes homines et adspectum et caecitatem. Adam 
et videbat, et non videbat. Eva quoque, antequam aperiren- 
tur oculi ejus, vidisse describitur:  »vidite, inquit, »mulier 
lignum, quia bonum ad comedendum et optimum oculis ad 


131., 26f. Joh. 9, 39 20 Deut. 32, 39 21 vgl. Róm. 6, 6 
29ff. 1 Kor. 15, 47. 49 30ff. Gen. 3, 6. 7 

2 manifestum DB, manifestissime e et — E 4 in? — DE 5et — E 
1 recedant D aliquam] aliam C 10 -- tale in evang. C alligatorias E 
13 ego — C 15 disserant C poterant C vero - A 16 qui] quia De 
haeresiarcha lr 17 benedicatur B 18 — dici et esse B 20 hi- 
benter — habeo] Habeo in me quod libenter volo B habeo — Deus] ab eo 
interficiar Ὁ — 20/21 interfic. - me DOe 21 — in me vetus C -—- homo 
in me B 22 cupio — A. 29 ait — C ait J- Apostolus B 24 Sicut 
— 25 caelestis » A 25 portavimus Ὁ 31 bonum -—- erat BO, 


- est Α 


τ 


1 


2 


[4] 


5 


0 


[7] 


eo 


110 Origenes 

videndum; et tollens de fructu ligni comedit et dedit viro suo, 
et comederunt«. Igitur non erant caeci, sed videbant. Deinde se- 
quitur: »et aperti sunt oculi eorum«. Ergo caeci fuerant nec 
videbant, quorum oculi postea sunt aperti; sed qui bene ante 
viderant, postquam mandatum Domini praetergressi sunt, coepe- 
runt videre male et adspectum oboedientiae subrepente delicto 
postea perdiderunt. Ego sic intellego et illud, quod dicit Deus: 
»Quis fecit mutum et surdum, videntem et caecum ? Nonne ego. 
Dominus Deus?« Est oculus corporis, quo terrena ista conspici- 
mus, oculus secundum sensum carnis, de quo scriptura dicit: 
»frustra incedens inflatus sensu carnisc. Cui habemus alium con- 
trarium meliorem et divina sapientem; qui quia caecus in nobis 
erat, venit Jesus, ut faceret eum videre, ut, qui non videbant, vide- 
rent, qui autem videbant, caeci fierent. Juxta hunc ergo sensum 
et hoc, quod nune habemus in (145) manibus, intellegendum: »ecce, 
iste positus est in ruinam et re- 
surrectionem multorum in [5-᾿ 
rahelc. Habeo aliquid in me, quod | 
male stat et peccati superbia se 
erigit: hoc cadat, hoc subruatur, 
quod si ceciderit, id quod ante | 
corruerat,surgens stabit. »Interior | 
homo« meus quondam jacebat 
elisus, et exterior stabat erectus. 


ἔχω Ti ἑστὸς ἔν ἔμοί: τοῦτο πε- 
| σέτω, 


» 


ἔσω dvÜpoxoc« πεπτωκώς μου 
ἦν, ὃ ἔξω ἄνϑρωπός μου εἱστήκει. 
Πρὸ τῆς πίστεως τίνα εἴχομεν; τὸ 


^»ó 
c 
0 


Antequam crederem in Jesum, 


bonum in me jacebat, malum 
stabat. Postquam ille venit, tunc 
quod in me malum fuit, corruit, 


et expletum est illud: »semper. 


mortificationem Jesu in corpore 
circeumferentes«, et illud: »morti- 
ficate membra vestra super ter- 
ram, fornicationem, immundi- 


8 Exod. 4, 11 1 ΚΌΪ ΟΡ 18 
8. ff. ΚῸ 1 5:5 


4 — sunt oculi postea C 
6 subripiente CDe 
nus ABEO 
10 — sensum secundum D 
De, incedens -- e£ BCOE 


21 id » De 22ruerat CDe 


ante — non E 
delicto] diabolo C 

9 Dom. Deus] dicit Dominus A 
-— earn. sens. B 
carnis — suae B 
manibus — et ABOe (-— intell. est BO) 
29 illud ^ ABOE 


κρεῖττον πεπτωκός, TO χεῖρον διε- 
γηγερμένον. Ὅτε δὲ ἦλϑεν Χοιστός, 
'τότε τὸ ἑστηκὸς πέπτωκέ μου τὸ 
χεῖρον" 


᾿δνεκρώσατες, φησίν, »τὰ μέλη τὰ 
ἐπὶ τῆς γῆς" πορνείαν, ἀκαϑαρσίαν« 
| «ai τὰ ἑξῆς. 

22f. Róm. 7, 22 





2911.2 Kor. 4, 10 


5— Domini mandatum CDe 
1 illud] aliud € Deus] Domi- 
conspiec.] concupiscimus E 


dicit] ait ABOE 11 incedis 
contrar. — E 15 hoc - B 
16 et --- inCDmn 1710... 1Ὁ 


32 vestra - quae sunt BO 


in Lueam, Hom. XVI—XVII. TI 


tiam, luxuriam, idolatriam, veneficiac, et cetera. Horum om- 

nium utilis ruina facta est. Et | 

de hae ruina dicitur: »Ubicunque ᾿Επεὶ δὲ πτῶμα yéyovev — 

fuerit cadaver, illuc congregabun- | ὅπου γὰρ πτῶμα, ἔκεῖ καὶ oi ἀε- 
$tur aquilae«. Cadaver quippe ἃ τοίς —, καλὸν τοῦτο τὸ πτῶμα, ἐφ᾽ 

casu nomen accepit. Bona est|ó ἦλϑεν πρῶτος ὁ ᾿Ϊησοῦς. 

haec ruina, ad quam primum 

venit Jesus, nec potest facere 

resurrectionem, nisi ruina praecesserit. Veniat ante destruere, 
10 quod in me malum fuit, ut illo destructo et mortificato consur- 

gat in me et vivificetur id, quod bonum est, ut consequatur in 

eo regnum caelorum: cui est gloria et imperium in saecula saecu- 

lorum. Amen. 


HOMILIA XVII. 


i De eo, quod scriptum est: »Erat pater ejus et mater admi- 
rantes super his, quae dicebantur de eo«, rursum usque ad eum 
locum, ubi de Anna serihitur. 


Lucas, qui scripsit: »Spiritus sanctus veniet super te, (146) et virtus 
Altissimi obumbrabit te; propter hoe et quod natum fuerit sanc- 
850 tum, vocabitur Filius Deic, et 
qui manifeste nobis tradidit, quo- | Ὃ μακάριος “ουκᾶς, ὃ σαφῶς 
niam virginis filius fuit Jesus ἡμῖν παραστήσας, ὅτι παρϑένου υἱὸς 
nec de humano conceptus est|ó σωτὴρ ἦν, οὐκ ἐξ ἀνδρός, οὗτος 
semine, iste patrem ejus Joseph πατέρα αὐτοῦ τὸν ᾿]ωσὴφ νῦν ἀνη- 
25 testatus est dicens: »Et erat pater γόρευσεν. 
31f. Matth. 24, 28 15—17 Luk. 2, 35—38 181ff. Luk. 1, 35 


1 idololatriam DEOe 2 utilis] ut illis Dmn 4fuerit]erit Dlr illuc] 
ibi C,ilice 06 Bona] Una De 6/7?— ruina est haec B 9 Venit ABDEe 
10/11 conresurgat C consequamur ADEe, consequar BO — in eo consequ. 
BO  ineo^De  9/10regnum caelorum] vitam aeternam A 12 caelorum 

' -- per Dominum nostrum Jesum Christum CDe eui — SehluB 7, sofort 
anschl. Hom. XVII O est-C 18 Amen C Explicit omelia XVI. AC 
Incipit XVII. de... AC 15 De — 16 rursumj unde supra C 15 quod — 
16 eo] unde supra A 15erante | eo--etDe(Dhineinkorr.) rursum B 
18 Lucas anschl. an Hom. XVI Schluf O qui — O veniet — te] 
superveniet in te AB 19 6] tibi Bl 22--filius virginis A — fuit 
filius CE fuerit B  Jesusest De 23est ^» BO 25 Eterat] erat D, erant Ce 

111, 21—112, 15 b*dCSV4 (-- Hom. XIX, 129,6 διὰ — 8 γεγενν. S) 

6 óKr.]]oóX ᾿]ησοῦς -ἰ 3 Zeilen zerstórt X 21 — p. 112, 4 γενέσ.  À 
21— 23 ἀνδρός — dCS μακάριος --οὗτοον ὅσαφῶςβ 239 οὗτος--- 24 ἀνηγόρ. V 
2» b] τιμᾷ τὸν μνηστευσάμενον ἣ παοϑένος xai πατέρα καλεῖ τοῦ ᾿Ιησοῦ dCS 





σι 


1 


112 


illius et mater admirantes super | 


his, quae dicebantur de eo«. Quae 
igitur causa exstitit, ut eum, qui 
pater non fuit, patrem esse me- 
moraret? Qui simplici exposi- 
tione contentus est, dicet: hono- 
ravit eum Spiritus sanctus patris 


Origenes 


Πρὸς τί οὖν πατέρα εἶπε τὸν μὴ 
σπείραντα μηδὲ αἴτιον αὐτῷ γενό- 
μενον τῆς γενέσεως; “Απλούστερον 
μὲν λέγοιτο ἄν, ὅτι ἐτίμησεν αὐτὸν 
τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τῇ τοῦ πατρὸς 
προσηγορίᾳ, ἐπειδήπερ ἀνεϑρέψατο 


vocabulo, quia nutrierat Salva- 
torem. Qui autem altius aliquid 
inquirit, potest dicere: quoniam 
generationis ordo a David usque 
ad Joseph deducitur, ne vid- 
retur frustra Joseph nominari, 
qui pater non fuerat Salvatoris, ut 
generationis ordo haberet locum, 
»pater« appellatus est Domini. 
»Admirabantur« igitur »pater illius et mater super his, quae dice- 
bantur de eo« tam ab angelo, quam a »multitudine caelestis exercitusc 
nec non et ἃ pastoribus. Omnia quippe haec audientes vehemen- 

10ff. vgl. Luk. 3, 23ff. 18 Luk. 2, 13 

1 illius] ejus C mirantes C 


αὐτόν. Et δὲ δεῖ τι εἰπεῖν καὶ fa é- 
τερον, ἐροῦμεν" ἐπεὶ v) γενεαλογία 
ἐγενεαλόγησε τὸν ᾿]Ιωσὴφ ἀπὸ Aa- 
βίδ, ἵνα μὴ δόξῃ περιττὴ εἶναι ἡ 
γενεαλογία ἐρχομένη ἐπὶ τὸν "Io- 
σὴφ μὴ γεννήσαντα τὸν σωτῆρα, 
ἵνα ἡ γενεαλογία λόγον ἔχῃ ἐπιτή- 
δειον, πατὴρ ἀνηγορεύϑη τοῦ κυρίου. 


4/5 commemoraret B 6 con- 


temptus A dicit De 6/7 honorificavit B 9/10 — inqu. aliqu. € 
10 quoniam] quia De 11/12 — ad Jos. usque ABEO 12 deducitur 
4- et De 13 nominari 4- pater C 14 qui] quia ABEO 18 eo] illo € 


Cu cES JE 19 nec »» C et — Ce 


— haec quippe D 


(Hom. XIX), 129, 3—9 φησίν -- (Hom. XVII) 112, 4 *Azoor. — 15 -Ὁ 
(Hom. XIX) 127, 5—10 -- 128, 3 οὕτως — 6 - 129, 11—130,2 km L (127, 20 — 
128, 5 Xovovoo — L) (Hom, XIX) 129, 3—9 φησίν -ἰἰᾧ (Hom. XVII) 112, 4—7 
προσῆγ. ε (aus K) 112, 4—15 4 

2—4 yevéo. 7 ΟΝ 8 αὐτοῦν 4 An 40001. — 4 ἐπειδήπερ] οἶμαι δὲ τρεῖς 
αἰτίας, ἢ ὅτι ὃ 9 μὲν 4- οὖν km4 λέγοιτο ---- ἰ προσηγ. 7» dC ὅτι -- εἰ B 
6:0? K? 7 ἐπειδὴ kmBA (ἐπειδήπερ f) Τἠ{8 ἀνεϑρέψ. αὐτόν] τὸ παιδίον ᾽]η- 
σοῦν ἀνεϑρ. km 8 εἰ — xai 7» km4 εἰ — βαϑύτ. S δεῖ] δὴ CD5 
9 ἐροῦμεν] δὲ km, εἰποῦμεν V ἐροῦμεν ---10 Aap(ó — dCS ἐπειδὴ V 
10 ἐγενεαλ. nach ΖΔ αβὶδ km4 11 ἵνα — δόξῃ] ἔδοξε δὲ bV ἵνα --- 12 γενεαλ. 
dcs 11 εἶναι --- 12 γενεαλ. 7» km4 12 ἔρχ. nach 18 σωτῆρα km 
12/13 "Ioo7 p  km4A 14 ἵνα — ἐπιτήδ. 4- 12 ἔρχ. ---Ιωσὴφ 4- oc μνηστῆρα 
τοῦ παρϑένου" διὸ καὶ πατὴρ ἀνηγόρευται τοῦ κυρίου" ti καὶ πρὶν ἢ συνελϑεῖν 
αὐτοὺς εὐρέϑη ἔγκυος (11 περιττ. --- 12 γενεαλ., 18 μὴ --- σωτῆρα —) dCS 
(14 ἔχει C | μνήστορα CS | διὸ--- ἔγκυος] ἔϑος γὰρ τῇ γραφῇ γυναῖκα μὴ 
γενεαλογεῖν" ἢ διὰ τὴν ὑποψίαν τῶν ᾿Ιουδαίων νομιζόντων ἔκ πορνείας αὐτὸν γε- 
γεννῆσϑαι S, vgl. 129,6—8) — fva — ἔχῃ! ἀλλ᾽ ἔχῃ (ἔχει K) λόγον κτλ — iva] 7j 
iva S ἐπιτήδ. -- διὰ τοῦτο km -- 'Ioonp m 15 àvgy. 4- ᾿Ιωσὴφ bV 
τοῦ — p κυρίου 4- ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ bV 


omnia — p. 113, 1 mirab. » € 


10 


15 


30 


in Lucam, Hom. XVII. 


tissime mirabantur. 
et dixit ad Mariam matrem ejus: 


113 


Deinde seriptura ait: »Benedixit eis Simeon 


Eece, iste positus est in ruinam 


et in resurrectionem multorum in Israhel, et in signum, cui con- 


tradicetur. 


Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut re- 
velentur ex multis cordibus cogitationes«. 


Quomodo Salvator »in 


ruinam et in resurrectionem multorum« venerit, (147) est contemplan- 


dum. 


Qui simpliciter exponit, potest dicere »in ruinam« eum ve- 
nisse infidelium et »in resurrectionem« credentium. 


Qui vero curio- 


sus interpres est, dicit nequaquam eum cadere, qui ante non 
steterit. Da mihi igitur, qui fuerit ille, qui steterit, et in cujus »rui- 


nam« Salvator advenerit, nec non et eum, qui consurgat. 


utique ille consurgit, qui ante 
corruerat. Videndum est itaque, 
ne forte Salvator non aliis atque 
aliis »in ruinam« venerit et »in re- 
surrectionem«, sed eisdem et »in 
ruinam et in resurrectionem« ve- 
nerit. »In judicium«,ait, »ego veni, 
ut, qui non videbant, videant et, 
qui videbant, caeci fiant«. Est 
enim in nobis aliud, quod videbat 
prius et postea videre desivit, 
et aliud, quod non videbat et 


18ff. Joh. 9, 39 221f. 2 Kor. 


1 Deinde] Dehinc De, Dein E 
3 in! — AC 3/4 contradieitur Ar 
templ. est B 4 eum ΣΡ 
^ AE 10/11 ruina O 
15 ruina E 
torum De - venerit E 
nit O 
videbat C 


18 veni -—- in mondum C 





eis] illis C 


9 dicet C 
11 eum] illum A 
venerit ^ B] aus erit corr. E 
16 eisdem] hisdem ADE 


Nam 


'"Hyotuet »εὶς πτῶσιν καὶ avá-, 
στασινζ εἶναι τὸν κύριον οὐκ ἄλλων 
πιπτόντων καὶ ἄλλων ἀνισταμένων, 
ἀλλὰ τοῦ αὐτοῦ, ^el; πτῶσινς τοῦ χεί- 
oovog »x«i ἀνάστασιν. τοῦ βελτίονος, 
Ι ἵναςφἀνασστῇ μου τὸ κρεῖττον" καῦ- 
αιρετικὴ μὲν γὰρ παϑημάτων ἡ ἐπι- 
φάνεια τοῦ κυρίου, διεργετικὴ δὲ τῶν 
τῆς ψυχῆς ἰδιωμάτων. Ὅταν λέγῃ 
IlaóA20oz: ὅταν ἀσϑενῶ, τότε δυνατός 
εἶμις -- ὁ αὐτὸς ἀσϑενεῖ, εἰ καὶ δυνατός 
12, 10 
21ste — est] positus est hie B 

est ^» COE 6/1 — con- 

-- cadere eum BD 10 et 
13 itaque] utique Dlmr 
15/16 resurrect. -- mul- 
et — AC 17/18 ve- 
21 aliud — De 21/22 — prius 


60 — A 


125 


22 desivit] defuit (?) O 


113.019. — 115. 5 adO SUV. (d. — 114, 19 — 91. C7» 114; 19 — 18. ἀπιστίᾳ) 
113, 18—115, 4 ἀνϑήσει X. (was vorher in X stand, ist zerstórt) 


13 'Hy.— 14 κύριον] Τὸ δὲ εἰς πτῶσιν xai ἀνάστασιν εἶναι τὸν κύριον πολλῶν 


ἐν τῷ ᾿Ισραὴλ ἡγοῦμαι adCS (ΑΝ πολλῶν nach ἀνάστασιν | | 


c πολλῶν τὸν κύρ. C | 07 5) 
τίονος 7» U 


κρεῖττον nur X 
ϑαρτικὴ C, ὀλλυτικὴ Ὁ 


10 ἀλλὰ --- 17 βελτίονος ^ aS 
εἰς — 17 βελτίονος] βελτίονος διανισταμένου V 
-- τοῦ χείρονος πίπτοντος καὶ τοῦ βελτίονος διανισταμένου C 
18— p. 114, 2 — a8 
19 μὲν dCV — UX 


ἐν τῷ "Ioga]]À 7» d | 
16 eic — 17 βελ- 
17 βελτίονος 

18 ἵνα — 
18/19 καϑαιρετικὴ dVX] xa- 


παϑημ.] τῶν τοῦ σώματος παϑῶν X, 


ἔστι τῶν σωματικῶν παϑῶν dCV 19/20 — τοῦ κυρίου ἐπιφάνεια dCV X. 
21 ἰδιωμάτων 4- ὡς V τοῦ - --114. δ᾽ ἀνίστ. dO Ὅταν — Παῦλος] κατὰ 
10 X λέγει Ὁ 23 ἀσϑενεῖ) ἀσϑενής X. EDU ENG 


Origenes IX. 


ὃ 


1 


σι 


Θ 


CQ 


e 


114 


postea coepit videre. Verbi gra- 
tia, volo videre illis oculis, qui- 
bus antea non videbam et qui 
mihi postea reserati sunt, quo- 
niam post inoboedientiam et Adam 
et Evae »oculi sunt aperti«, de qui- 


bus superiori sermone tractavimus. 


Origenes 


ἔστιν, ἀλλ᾽ ἄσϑενεῖ μὲν τῇ σαρκί, 
δυνατὸς δέ ἔστι τῷ πνεύματι --- οὕ- 
τως καὶ ὃ κύριος οὐχὶ τοῖς μὲν τοῦ 
σίπτειν τὰς ἀφορμὰς παρέχει, τοῖς 
δὲ τοῦ ἀνίστασϑαι.] 


Nune autem  interpretan- 


dum, quid sibi velit hoc, quod ait: »Ecce, hie positus est in rui- 
nam et in resurrectionem multorum in Israhele. Me oportet 
primum cadere et, cum cecidero, postea bene surgere, ne Salvator 
mihi causa fuerit malae ruinae.| 


Sed propterea cadere me fecit, 
ut consurgam, et multo mihi 
ruina utilior fuerit, quam illud 
tempus, quo videbar stare. Sta- 
bam enim peccato eo tempore, 
quo peccato vivebam; et quia 
peecato stabam, prima mihi uti- 
litas fuit, ut caderem et peccato 
morerer. Denique et sancti pro- 
phetae, quando augustius aliquid 
contemplabantur, cadebant in fa- 
ciem suam; propterea autem 
cadebant, ut peccata per ruinam 


6 Gen. 3, 7 


2volo] NoloAE . oculis O 
et^ B 6 de — 7 tractav. 5 C 
4 est B 8 ait] dixit C 
10 surgere] facere C, resurgere e 
-- causa mihi COE 
21 angustius (C:n aus u corr?) CO 


1 ἔστιν » VX 
12 στάσεως Sp] πίστεως B 
ότι» X 
μετὰ — 14 ἀπιστίᾳ 7 a8 
οὖν ὅϑεν V] ὧν U 


ἁμαρτίᾳ ἱστάμενος διὰ τῆς μετανοίας πίπτει καὶ ἀποϑνήσκει ἐξ αὐτῆς aS 
20 τῇ ἁμαρτίᾳ C -ΥΧ 
20 τῇ --- 21 πίστεως] in X nur kl. Lücke: 


δὲ OX] óc πρώτη UV 
ζῇ a8 21 τῇ .. . πίστει aS 
καὶ ἀναστῆναι ? 
ἑκάτ. — 24 ἀνάστασιν» X. 
Ἢ οὖν d 

aS, - οὖν X 





ΤΡ ΎΡΙΣ Ρ 109; 2741 
3 ante E 


—- positus est hie A 
11 mihi 7 De 
13 multum C 


2 δυνατὸς δ᾽ ἐστίν 

12. 18 ἀπιστίᾳ »Ο 
14/15 ἄπιστος —- ἀεὶ aSVX 
16 συνέπεσαν U (!) 
18 Πρώτη — 19 ἀποϑαν. ἀλλ᾽ οὕτως χρὴ νοεῖν, ὅτι ὃ ἐν τῇ 


21 ἀνίσταται aS, ἀναστῆσαι V 
ἡμῖν] Lücke X — U 


23 λάβῃ — 24 ἀνάστασιν] ἀναστῇ τὰ βελτίονα a8 


Οἱ yào πίπτοντες ἀπὸ τῆς στάσεως, 
ἐν j ποτε ἦσαν, καταπίπτουσι δη- 
Aovótv οὐδέποτε δὲ εἱστήκει ὃ ἄπισ- 
τος χαμαὶ συρόμενος μετὰ τοῦ ὄφεως, 
ᾧ συνέπεσεν' οὐκ ἔχει οὖν, ὅϑεν πέσῃ 
διὰ τὸ καταβεβλῆσϑαι τῇ ἀπιστίᾳ. 
Πρώτη δὲ εὐεργεσία τὸν στήκοντα 
τῇ ἁμαρτίᾳ πεσεῖν καὶ ἀποϑαγεῖν 
τῇ ἁμαρτίᾳ, εἶτα ζῆσαι τῇ δικαιοσύνῃ 
καὶ ἀναστῆναι, τῆς εἷς Χριστὸν πί- 
στεως ἑκάτερον ἡμῖν χαριζομένης" 
πιπτέτω τὰ χείρονα, ἵνα λάβῃ καιρὸν 
τὰ βελτίω εἰς τὴν ἀνάστασιν. ᾿Εὰν 


191. vgl. Róm. 6, 2 


non^ BE 53 post] propter O 
7 superiore ABO 1/8 interpret. 
hic] iste C 9in^A 
σα eausa fuerit mihi A, 
16 enim - in De eo AB 


22 in] ante A 24 peccato AE 


2/8 οὕτως — οὐχὶ] οὐδὲ γὰρ aS 
12. --225. ἃ 13/14 δηλον- 
15 χαμαὶ X] κάτω S 

16 οὐκ — 17 ἀπιστίᾳ" X 


Πρώτη 
εἶται ζῆσαι] καὶ λοιπὸν 


22 ἕκάτ. --- χαριζ." aS 
23 πιπτ. 4- γὰρ aS, 
᾽Εὰν 4- γὰρ 


in Lueam, Hom. XVII. 115 


plenius purgarentur. Hoc ipsum |j πέσῃ 2j πορνεία, yj σωφροσύνη 
et Salvator tibi primum concedit,|o?x ἀνίσταται,  éàv μὴ v ἀλογία 
ut eorruas. Ethniceus eras, cadat | συντοιβῇ, τὸ λογικὸν τὸ £v ἡμῖν οὐκ 
in te ethnicus; diligebas scorta, avüWcsv οὕτως οὖν »ἡἣ πτῶσις καὶ 


5 primum in te scortator intereat; ἡ ἀνάστασις πολλῶγ«. 


peccator (148) eras, cadat in te 

peeeator, ut possis dehinc resurgere et dicere: »si commortui sumus, 
et convivemus«, et: »si conformes facti sumus mortis, conformes et 
resurrectionis erimus«. Iste igitur »in ruinam et in resurrectionem 


10 multorum positus est in Israhelc, hoc est in his, qui plena possunt 


15 


20 


acie et ratione conspicere, et »in signum, cui contradiceturc. Om- 
nibus, quae narrat historia de Salvatore, contradicitur. Virgo 
mater est, signum est, cui contradicitur: Marcionitae contra- 
dieunt huie signo et aiunt penitus eum de muliere non esse 
generatum;  Hebionitae contradicunt signo, dicentes ex viro et 
muliere ita natum esse, ut nos quoque nascimur. Habuit corpus 
humanum, et hoc signum est, cui contradicitur: alii enim dicunt 
eum venisse de caelis, alii tale, quale nos, corpus habuisse, ut 
per similitudinem corporis etiam nostra corpora redimeret a pec- 
eatis et daret nobis spem resurrectionis.  Resurrexit à mor- 
tuis, et hoc signum est, cui contradicitur: quomodo resurrexerit, 
utrum ipse et talis, qualis mortuus est, an certe in melioris sub- 
stantiae corpus resurrexerit; et est infinita contentio, aliis di- 


centibus: fixuram clavorum 'Thomae monstravit in manibus suis, 
“τ Ὁ bim 2, 1] 8f. Róm. 6,5 241. vgl. Joh. 20, 27 


man 


1 Hoe J- et A 2et ^0 3 cadit D 4 Diligebat B scortum Oe, 


scortam D 9 scortator] scorta D, scortum e 1 51] sieut E 8 et? — B 
conform.! — conform.?] mortis conformes, simus De conformes? — C 
11 ratione J- Deum C 13 est! — O Mareionistae O, Martionistae C 


14 — eum penitusC 17 Ebionetae De . contradicunt J-huic AB 106 ita 
E 17 —estsignum A Alii enim 7 E 17/18 — eum dicunt AO, eum 
enim dic. B ali—E 18 — abuisse corpus C ut]etE 21 — est 
signum C est A contradicetur Ὁ resurrexit Or resurr. - et Ar 
22 et A 22in — CDlr in meliori substantia C 23 Et — contentio — A 
23/24 dicent. -- quomodo C 24 fixuram] figuram ACO — "Thomae cla- 


vorum D monstravit] ostendit De -- in man. suis monstr. E 

1 μὴ -- ῶ οὐκ Lücke in X ΞΘ σορνεία)] ἀκολασία Δ. 2 ἀνίσταται 
-- xai S ἐὰν κτλ. in X zerstórt (letztes Schol.) &dv — 4 ἀνϑήσ.) xai 
ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως dC 7] πᾶσα a(ggp) — ὃ 9 τὸ ἐν ἡμῖν λογικὸν 
a(ggp), τὸ ἐν ὑμῖν λογικὸν S 4 ἀνϑήσει aSV] ἀνϑήσεται ὌΧ οὗτος V οὕτως 
οὖν] τοῦτο À. οὖν -[- ἔστιν p οὖν - xai a ἡ — 8 ἀνάστασις] τὸ eic πτῶσιν 
καὶ ἀνάστασιν aSV (τὸ V) statt 4 5 hat dO Zusatz: τινὲς δὲ εἰς πτῶσίν 


φασι τῶν ἀπίστων, ἀνάστασιν δὲ τῶν πιστευόντων, πολλῶν ὄντων ἕκατέρων 


8. 


cQ 


10 


TM 
οι 


20 


95 


116 Origenes 


alis e regione tractantibus: si idem corpus habuit, quomodo 
»clausis ingressus est ostiis et stetit« ^ Vides igitur, quemadmo- 
dum argumentis variis etiam resurrectionis ejus quaestio con- 
citetur, et sit »signum, cui contradiciture. Ego et hoc, quod pro- 
phetarum ore praedictum est, puto signum esse, cui contra- 
dicitur; sunt enim plures haeretici, qui asserunt eum a pro- 
phetis penitus non fuisse praedicatum. Et quid me necesse est 
multa prosequi? Omnia, quae de eo narrat historia, signum est, 
cui contradicitur, (149) non quo contradicant hi, qui credunt in 
eum — nos quippe omnia scimus vera esse, quae scripta sunt — 
sed quia apud incredulos universa, en de eo scripta sunt, signum 
sit, cui contradicitur. 
Deinde Simeon ait:»ettuamip-|  »xei 4c09 δὲ αὐτῆς» τὴν ψυχὴν 
sius animam pertransibit gladius«. διεςφλεύσεται ooug»aíac. 
Quis est iste gladius, qui non alio- l*Pouqaíav λέγει τὸν λόγον τὸν 
rum tantum, sed etiam Mariae πειραστικόν, τὸν κριτικὸν τῶν ἐνϑυ- 
cor pertransiit? Aperte scribitur, | μήσεων, τὸν »διϊκνούμενον dyot με- 
quod in tempore passionis omnes | ρισμοῦ ψυχῆς καὶ πνεύματος, ἁρμῶν 
sint apostoli scandalizati, ipso|re καὶ μυελῶν, καὶ κριτικὸν ἐνϑυ- 





2 Joh. 20, 26 1:11. gr. Hebr. 4, 12 

1 si -τ inquid C 2? hostiis A, ianuis C 2/3 quemadmodum] ut ABOE 
5 resurrectioni DOe ejus — BC 4 sit] fit Dr, est C 9 ore| more mn 
praedictus B 6 asserant C * praedicatum] praedictum COE me BC 
8 persequi C eo] Deo C 9 quo] quod BCEe contradicunt E 
hi ^ E 10 — scimus omnia AB quae -- de eo B scripta] dieta C 


12 sit] sint n contradicatur ABOE 13 Deinde] Et E 14 pertransiit A 
18 omnes 7» ABE 19 sunt C 





14 Quis — p. 118, 8 gladius — OP, ersetzt durch Sondergut: Nulla docet 
historia beatam Mariam ex hac vita gladii occisione migrasse, praesertim 
cum non anima, sed corpus ferro soleat interfici. Unde restat intellegi 
gladium illum, de quo dicitur: »et gladius est in labiis eorum« (Ps. 58(59), 8) 
hoc est, dolorem dominicae passionis eius animam pertransisse, quae etsi 
Christum utpote Dei fihum sponte propria mori mortemque ipsam non 
dubitaret esse devicturum, ex sua tamen carne procreatum non sine doloris 
affectu potuit videre crucifigi. Nam et ferrum, quod animam Joseph per- 
transisse canitur, nullum melius quam dura tribulatio mentis intellegitur. 

28—36 findet sich schon in o mit dem Lemma Origenes 28— 30 vgl. 
Ambros. II 61 (S. 74, 7—10 Schenkl): nec littera nec historia docet ex hac vita 
Mariam corporalis necis passione migrasse; non enim anima, sed corpus mate- 


riali gladio transverberatur 30 — soleat ferro P 31 est! ΞΡ 33 mor- 
temque] morte quam P ipsum P 34 non ΞΡ 359 Joseph ^ P 

116, 13—14 - 117, 1 Φαίνεται --- ὃ - 11 Zeilen (zerstórt) X 116, 15 
—]117,5 4- 12—118, 4 V 116, 15—16 ἐἔνϑυμ. as 


15 'Poug. 4- δὲ αὖ 16 τὸν] xai à τὸν κριτ. 7» b τῶν 7 ἃ (steht f) 
16/17 ἐνθυμηϑέντων a 


in Lucam, 


quoque Domino dicente: »omnes 
vos scandalizabimini in nocte 
hae«. Ergo scandalizati sunt uni- 
versi in tantum, ut Petrus quo- 
que, apostolorum princeps, tertio 
denegarit. Quid putamus, quod 


ex 


m 


Hom. XVII. 1 


11 
μήσεωνς«.}. Φαίνεται, «ὅτι πεοὶ τὸν» 
καιρὸν τοῦ ztáCÜovc πάντες» ἕσκαν- 
δαλί(σϑησαν" καὶ γὰρ αὐτὸς; εἶπεν, 
«ὅτι. »πάντεςΣ σκανζδαλισϑήσεσϑε 
5 3 V, 

ἕν &uolX.» 


seandalizatis apostolis mater Domini a scandalo fuerit immunis ? 
Si seandalum in Domini passione non passa est, non est mor- 


tuus Jesus pro peccatis ejus. 


e 


Maria ilo tempore scandalizata 
est. Et hoc est, quod nune Si- 
meon prophetat dicens: »et tuam 
ipsius animam«, quae scis absque 
viro peperisse te virginem, quae 
audisti a Gabriele: »Spiritus 
sanctus veniet super te, et virtus 
Altissimi obumbrabit tibic, »per- 
transibit« infidelitatis »gladius« 
90 et ambiguitatis mucrone ferieris, 
et cogitationes tuae te in diversa 
lacerabunt, cum videris illum, 
quem Filhum Dei audieras et 
sclebas absque semine viri esse 
1ff. Mark. 14, 27 
2219 28 gr. Róm. 3, 25 
2 seandal. - in me AC (me rad. 
Putamus De 4 Dommi — C 
-- est passa A 9 autem " B 
14 animam -- pertrasibit (!) gladius, 
17 superveniet in te BCE 18 tibi] 
21 tuae — C [6] οὐ E. 22 Cum C 
117, 12—21 σάλος aS (B: "Αλλως) 
— 21 - 118, 5—119,7 X 


15 


9f. Róm. 3,2 


Si autem »omnes peccaverunt et 


indigent gloria Dei, justificati gratia ejus et redemptic, utique et 


Προοφητεύει οὖν ὁ Συμεὼν xai 
περὶ αὐτῆς τῆς ἁγίας παρϑένου Ma- 
οίας, ὅτι: παρεστῶσα τῷ σταυρῷ καὶ 
βλέπουσα τὰ γενόμενα καὶ ἀκούουσα 
τῶν φωνῶν τῶν φονευτῶν, μετὰ τὴν 
τοῦ Γαβοιὴλ μαρτυρίαν, μετὰ τὴν 
ἀπόῤῥητον γνῶσιν τῆς ϑείας συλ- 
λήψεως, μετὰ τὴν μεγάλην τῶν ϑαυ- 
μάτων ἐπίδειξιν, γενήσεταί τις περὶ 
τὴν σὴν ψυχὴν σάλος ἕν διακρίσει" 
| ἔδει δὲ τὸν κύριον ὑπὲρ παντὸς γεύ- 
σασϑαι Üavárou« καὶ »ἱλαστήριονς 
γενόμενον τοῦ κόσμου πάντας δι- 





9 16ff. Luk. 1, 35 22f.gr. Hebr. 
C) 3 hae] ista A 6 Quid ? 
| fuit C 8 — Domini in ἃ 

10 egent De ejus] Dei C 
videlicet te C 16 Gabrihele A 
te ADE 19 — gladius infidelitatis A 


23 audieris E 24 — viri semine C 


117, 12 (verstimnmelt, sicher 17 μετὰ) 


117, 22—118, 4 dC 


1—5] ἐπειδὴ τοίνυν πᾶσα ψυχὴ περὶ τὸν καιρὸν τοῦ πάϑους οἷονεὶ δια- 
κρίσει τινὲ ὑπεβάλλετο, κατὰ τὴν τοῦ κυρίου φωνὴν εἰπόντος, ὅτι »πάντες σκαν- 


δαλισϑήσεσϑε ἐν &uoí« V 
einzelne Silben lesbar, anfangs: :49 
ϑαρὰ ἣν ἡ Ma»oía; Kr. 
Aa  pV xai o» S8 
ϑεοτόκου a 13/14 Μαρίας 8S 
185 xai— 21 σάλος] πάϑη τὴν ψυχήν ὃ 
19 μετὰ --- μεγάλην] τῶν μεγάλων α 

διακρίσει " V, dafür 22— p. 118, 4 


12—17 μαοτυρίαν in X zerstórt 
18 αὐτῆς — S 


Nach 5 ἐμοί in X. noch 11 Zeilen, wovon nur 


(οἰόμεϑα, ὅτι μόνη» ἀπὸ {σκανδάλου xa- 

12 οὖν a!S] δὲ 

ἄγ. παρῦ. V ày. — Mao.] 

14 xageot. — τῷ] παρεστήσατο a 

16 τῶν φονευτῶν — a(ggp)V 

μετὰ — 30 ἐπίδειξιν 7 X 91 ὃν 
22 — p. 118, 1 αἵματι — dC 


1 


σι 


e 


Qt 


o 


118 Origenes 


generatum, crucifigi et mori et|zawocet »év τῷ αὐτοῦ αἵματις" καὶ 
suppliciis humanis esse subjec-|coó οὖν αὐτῆς τῆς ἄνωϑεν δεδι- 
tum et ad postremum lacrimabi- δαγμένης τὰ περὶ κυρίου derat τις 
liter conquerentem atque dicen- διάκρισις, τοῦτ᾽ ἔστιν 1j »pouqaía«, | 
tem: »Pater, si possibile est, per- ἐπὰν ἴδῃς τὸν τηλικοῦτον σταυρού- 
transeat calix iste a me«.  »Et|uevov xai Óávarov ἀνϑρώπινον ἀνα- 
tuam« ergo »animam  pertran- δεχόμενον. Ὅπως àv ἀποκαλυφϑῶ- 
sibit gladius, ut revelentur ex|ocw διαλογισμοί«" διαλογισμοὶ ἦσαν 
multorum cordibus cogitationes«.|:z0r5ooi ἔν τοῖς ἀνϑρώποις τούτοις" 
Cogitationes erant malae in homi- τότε ἀπεκαλύφϑησαν, ἵνα ἀποκαλυ- 
nibus, quae propterea revelatae φϑέντας αὐτοὺς ἀφανίσῃ ὃ ὑπὲρ τῶν 
(150) sunt, ut prolatae in medium  ἀνϑρωπίνων ἁμαρτημάτων ἀποϑνή- 
perderentur et interfectae atque σκων. Ὅσον γὰρ ἦσαν κεκρυμμένοι, 
emortuae esse desinerent, et occi- οὐχ οἷόν τε ἦν αὐτοὺς ἀφανισϑῆναι 
deret eas ille, qui pro nobis mor- τέλεονγ᾽ 

tuus est. Quamdiu enim abscon- 
ditae erant cogitationes nec pro- 
latae in medium, impossibile erat διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς ἐὰν 
eas penitus interfici. Unde et πὸβ ἁμαρτήσωμεν, κελευόμεϑα λέγειν" 
si peccaverimus, debemus dicere:|»r/»v ἀνομίαν μου «ἐγνώρισα, καὶ 
»peccatum meum notum feci tibi, τὴν ἁμαρτίαν μοῦ οὐκ ἐκάλυψας. 
et iniquitatem meam non 80Ὁ- | Αἰνίττεται δέ, ὅτι μετὰ τὸν σκαν- 
scondi. Dixi: annuntiabo ἰη- δαλισμὸν τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ γενό- 
justitiam meam contra me Do- | μενον τοῖς μαϑηταῖς καὶ τῇ Μαρίᾳ 


5f. Matth. 26, 39 20ff. Ps. 31(32), 5 





3 ad — ABE postremo B 4 conquirentem D atque] ac C 
9 si— est C transeat C -- a me calix iste C 7 ergo 5 À 
8 ut beginnt wieder O 9 multis BCO 14 mortuae E 19 peni- 
tus] posse € 19/20 — si nos A 94 contra me 7 ABO] ante te C 


24 Domine C 
118, 229—119, 7 adCVZ 


1 xai] εἶτά φησιν ("»zai σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν διελεύσεται Qougaíac καὶ ῥομ- 
φαίαν φησὶ C) τὴν ἀμφιβολίαν καὶ τὸ πειρατήριον, ἥτις διῆλϑε τὴν ψυχὴν αὐτῆς 
ἐν τῷ καιρῷ τοῦ σταυροῦ" ἀντὶ τοῦ xai dC 2/3 δεδειδαγμένης V 3 περὶ] 
παρὰ τοῦ d, περὶ τοῦ C κυρίου -- γενήσεταί τις σάλος καὶ dC (τις -ἰ περὶ 
τὴν ψυχὴν C) ἅψηται CV 4 τοῦτ᾽ ἔστιν 1j ῥομφ. 7» dC 20 ἐγνώρ. --- 21 μου 
wohl durch Homoiotel. ausgefallen (Kl.) 22—p. 119,7 A anderer Text: 
Αἰνίττ. δὲ ὅτι & ἡ vexotoa ..... 99 Vor Ai».] Ὅτι τὸ »σοῦ δὲ αὐτῆς τὴν ψυχὴν 
διελεύσεται ῥομφαίας περὶ τοῦ πάϑους λέγει τοῦ Χριστοῦ Z Αἰνίττ Τὸ δέ; 
»ὅπως ἂν ἀποκαλυφϑῶσιν ἔκ πολλῶν καρδιῶνς τοῦτο αἰνίττ. adCZ (τοῦτο) δια- 
λογισμοὶ bCZ | aivízz.] δηλοῖ Z) ó£7»adCVZ 28 τοῦ σταυροῦ Z σταυρῷ 
-Ἡ τοῦ Χριστοῦ adCV 24 τοῖς -Ῥ τε dCVZa καὶ J- αὐτῇ adVZ Μαρίᾳ] 
παναγίᾳ παροϑένῳ a, ϑεοτόκῳ Z 


in Lucam, Hom. XVII. 


mino«. Si enim hoc fecerimus et 
revelaverimus peccata nostra non 
solum Deo, sed et his, qui pos- 
sunt mederi vulneribus nostris 

5 atque peccatis, delebuntur pec- 
cata nostra ab eo, qui ait: »ecce, 
delebo ut nubem iniquitates tuas 
et sicut caliginem peccata tua«. 
Post Simeonis prophetiam, quia 

10 necesse erat, ut mulieres etiam 
salvarentur, venit prophetes mu- 
lier, de qua scribitur: »et erat 
Anna prophetes, filiáà Phanuel, 
de tribu Aserv. Quam pulcher 
15 ordo! Non venit ante virum mu- 
lier, sed primus venit Simeon, 
qui apprehendit infantem et te- 
nuit in brachiis suis, deinde mulier, 
cujus non sunt quidem verba dige- 

50 Sta, sed dictum est generaliter, 
quod. »confessa sit Domino et lo- 
cuta de eo omnibus, qui exspecta- 
bant redemptionem Hierusalem«. 
Et juste sancta mulier spiritum 
:5 prophetandi meruit accipere, quia 
6ff. Jes. 44, 22 


Wutz, Onom. sacer. 745 
3 his]iisn 


EO, Phanuhel C 14 pulchre E 
16 primum e, prius ABO 


23 Hierusalem] Israel ADe (aus Jerus. 
119, 8—10 πρόσωπον -- 20—22 X 


119, 8—19 dCS 


1 τάχιστα Z ἐπακολουϑεῖ D 


2 fep. — ὃ πίστιν] εἰς τὴν πίστιν τοῦ “Χριστοῦ Ζ 


18 zu “Ἱερουσαλήμ vgl. in Jerem. Hom. IX (8. 
Klostermann): Ὅρασις τῆς εἰρήνης ; Comm. in Joh. Fragm. LXXX (5 
Preuschen); in Jesu Nave Hom. 21 (S. 431,5 


7deleoAE  iniqu. — 8calig. 5 C 
etiam?» C 11 prophetis E Imn, prophetissaB 13 prophetissa BDEe 
15 Anna ante virum A. mulier] Anna ἃ 
19 non — digesta] quidem verba non sunt digesta A 


119 


ταχεῖά τις ἴασις ἐπακολουϑήσει, 
βεβαιοῦσα αὐτῶν τὴν καρδίαν εἰς 
τὴν ἐπ᾽ αὐτὸν πίστιν: οὕτως γὰρ 
καὶ Πέτρον ἀντισχόμενον εἴδομεν τῆς 
εἰς Χριστὸν πίστεως. Τὸ ἀνθρώπινον 
οὖν σαϑρὸν διηλέγχϑη, ἵνα τὸ ἰσχυ- 
oov τοῦ κυρίου δειχϑῇ.] 

"Qc ἀπαραλείπτως ὑποσχόμενος 
0 εὐαγγελιστὴς πάντα εἰπεῖν οὐδὲ 
τὸ τῆς "Αννης παρεσιώπησε πρόσ- 
ὠπον, ἱ ἀπὸ δύο προφητῶν τὸ ἀληϑὲς 
συνιστῶν τῶν λαληϑέντων περὶ Χοι- 
στοῦ: καὶ γὰρ καὶ αὐτὴ ὡς προφῆς- 
τις πᾶσιν ἔλεγεν, ὅτι αὐτός ἔστιν ὃ 
Χριστὸς ὃ μέλλων λυτρώσασϑαι 
τὴν ᾿]Ιερουσαλήμ, τοῦτ᾽ ἔστι τὴν τῶν 
ἐν ϑεοσεβείᾳ διαπρεπόντων καὶ ἐν 
γνώσει γραφῶν πόλιν" “]Ιερουσαλὴμ 
γὰρ ὅρασις ὑψίστου. ἑρμηνεύεται. 
Καὶ ἡ τάξις δὲ ἀ(μώμητος»" οὐ 
πρώτη γὰρ τοῦ ἀνδρὸς 1?) γυνή, ἀλλὰ 
πρῶτος ὃ Συμεὼν «παρλεισάγεται. 
Οὔκουν ἐγέγῴφοαπτοΣ ἰδὲ] αὐτῆς κα- 
«(τὰ A»é&w «ὃ λόγος, ἀλλ᾽ ὅστι »é&o- 
μολόγει «τῷ ϑεῷ καὶ ἐλάλει περὶ 

65, 21. 
S. 547, 19 f. 


Baehrens): visio pacis; u.a.; 


9quia]quaC 10 ut J- etC 
Fanuel 


25 quia] quae A 

119, 95 150, 16. X 
ἔπακ. -ἰ- παρὰ τοῦ κυρίου adCV 
3 οὕτως --- 4 δειχϑῇ — acZ 


eorr. D) 


4 xai— 5 πίστεως] εἴδομεν (εἴδωμεν V) xai Πέτρον τῆς εἰς Xg. πίστεως ἀντισχ. aV. 


0 τὸ---7 δειχϑῇ ^X 
9 ὁ εὐαγγ. — dC 


ποιεῖν ἃ οὐδὲ Kr.] οὔτε X. 
αὐτὴ] αὕτη γὰρ S 
dS 


δὲ d 


“σ΄ ἕομην. ὅρασις ὑψίστου d 


8 ἀπαραλ. ónooy.] εἰπὼν δὲ X 
πάντα εἰπεῖν] πᾶσι παρηκολουϑηκέναι X. 
12 2a250.] λαλουμένων dS 
16 τὴν '"Iegovo.] τὸν ᾿Ισραήλ S 
18 *"Ieoovo. — 19 ἕρμην.] ἥτις ἑρμηνεύεται ὅρασις εἰρήνης S 


ἀπαραλ. J- δὲ S 

εἰπεῖν] 
13 γὰρ καὶ 
τοῦτ᾽ ἔστι --- 18 πόλιν 
19 γὰρ] 


20 — p. 120, 2 conj. Kr. 


1 


n2 
οι 


eo 
οι 


40 


120 


longa castitate longisque jeju- 
niis ad hoc culmen adscenderat. 
Videte, mulieres, testimonium 
Annae, et imitamini illud! $i 
quando vobis evenerit, ut per- 
datis viros, considerate, quid de 
ea scriptum sit: »septem annis 
vixit a virginitate sua cum viro« 
et reliqua; propterea »prophetes« 
fuit; neque enim ut libet et 
fortuito Spiritus sanctus habi- 
tavit in ea. Bonum est et pri- 
mum, si qua potest virginitatis 
gratiam possidere; si autem hoc 
non (151) potuerit, sed evenerit ei, 








Origenes 


«orov«. C Eov»xe δέ γε δικαίως ye- 
yXové»vat προφῆτις, τοῦ ἁγίου πνεύ- 
ματος χώραν δυνηϑέντος εὑρεῖν ἐν 
αὐτῇ διὰ τὴν ἁγνείαν καὶ τὴν καϑα- 
ρότητα" »ἔτης γὰρ ἑπτὰ ζήσασα ἀπὸ 
τῆς παρϑενίας αὐτῆς μετὰ ἀνδρόςς, 
διὰ τοῦτο γέγονε προφῆτις" οὐ γὰρ 
ὡς ἔτυχεν τὸ ἅγιον πνεῦμα ᾧκησεν 
&v αὐτῇ. Καλὸν μὲν γὰρ εἴ τις δύ- 
γαται παρϑενεύειν: εἰ δὲ μὴ δύνα- 
ται τοῦτο, χηρευσάτω, £àv συμβῇ 
τι ἀνϑοώπινον, καὶ ἐχέτω τοῦτο πρὸ 
ὀφθαλμῶν καὶ μετὰ ἀνδρὸς οὖσα, 
ὥστε τὴν παρϑενίαν αὐτῆς δικαιω- 
ϑῆναι ἐνώπιον τοῦ ϑεοῦ. 


ut perdat virum, vidua perseveret. 
Quod quidem non solum post mortem viri, sed etiam, cum ille 
vivit, debet habere in animo, ut etiam, si non evenerit voluntas 
ipsius et propositum, ἃ Domino coronetur et dicat: hoc voveo 
atque promitto, si mihi humanum aliquid, quod non opto, con- 
tigerit, nihil aliud faciam, quam incontaminata et vidua perseve- 
rem. Nune vero et secundae et tertiae et quartae nuptiae, ut de 


8 vixerat B viro 4- suo DOe 9 prophetis Olm, prophetissa BE 
11 fortuita O, fortuitu C 15 ei — € 16 perdatur E 18 evenerit] 
venerit DeE 19 ipsius] ejus € Domino] Deo O Et C 20 atque] 
hoc € opto] volo C 21 viduaque e 


22Nune— SehluD —OP,dafür Sondergut: Et ut perfecerunt omnia secun- 
dum legem Domini, reversi sunt in Galilaeam in civitatem suam Nazareth. 
Praetermisit hoe loco Lucas, quae a Matthaeo satis exposita noverat Do- 
minum videlicet post haec, ne ab Herode necandus inveniretur, Aegyptum 
a parentibus esse delatum defunctoque Herode sic demum Galilaeam rever- 
sum Nazareth civitatem suam inhabitare eoepisse. Solent enim evange- 
listae singuli sie omittere quaedam, quae vel ab aliis commemorata vide- 
rint, vel ab aliis commemoranda in spiritu praeviderint, ut continuata 
suae narrationis serie quasi nulla praetermisisse videantur, quae tamen 
alterius evangelistae considerata scriptura quo loco transilita fuerint, dili- 
gens lector inveniat. »Puer autem crescebat et confortabatur plenus sa- 
pientia, et gratia Dei erat in illo«. Notanda distinctio verborum, quia 
Dominus Jesus Christus in eo, quod puer erat, idem habitum humanae 
fragilitatis induerat crescere et confortari habebat, in eo vero, quod etiam 

29 exposita] explorata P 29/30 Dom. — haec] post haec Dom. P 
30 imvenir. - in P 91 esse ^» P sic demum » P 32 suam 
ΞΡ habitare P enim] autem P 33 vel] velut P 33/34 vide- 
rint — commem. — P 39 — narrat. suae P 317 invenerit P 

9 à] ἔτι X. 6. 14 παοϑενείας X. 





5 


10 


n2 
οι 


40 


in Lueam, Hom. XVII. 121 


pluribus taceam, in ecclesia reperiuntur, et non ignoramus, quod 
tale conjugium ejiciet nos de regno Dei. Sicut enim ab ecclesiasticis 
dignitatibus non solum fornicatio, sed et secundae nuptiae repellunt 
— neque enim episcopus nec presbyter nec diaconus nec vidua 
possunt esse digami ---, sic forsitan et de coetu »primitivorum 
immaculatorumque«, »ecclesia, quae non habet maculam neque 
rugam«, ejicietur digamus; non quo in aeternum mittatur incen- 
dium, sed quo partem non habeat in regno Dei. Memini, cum inter- 
pretarer illud, quod ad Corinthios scribitur: »ecclesiae Dei, quae est 
Corinthi, cum omnibus, qui invocant eum«, dixisse me diversi- 
tatem esse »eeclesiae« et eorum, »qui invocant« nomen Domini. Puto 
enim monogamum et virginem et eum, qui in castimonia perse- 
veret, esse de ecclesia Dei, eum vero, qui sit digamus, licet bo- 
nam habuerit conversationem et ceteris virtutibus polleat, tamen 
non esse de »ecclesia« et de eo numero, qui »non habet rugam 
aut maculam, aut quid istiusmodic, sed esse de secundo gradu 
et de his, »qui invocantc nomen Domini, et qui salvantur quidem 
in nomine Jesu Christi? nequaquam tamen coronantur ab eo: 
cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 

5f. Hebr. 12, 23 6f. Ephes. 5, 27 9f. 1 Kor. 1, 2; vgl. 'Qoruyévovc. 
Ei πάντες ἦσαν ἐκκλησία, τίς ἔτει χρεία προζσ)κεῖσϑαι »σὺν πᾶσι τοῖς &wxaZovuévotc«; 
εἶ πάντες ὁμοίως ἐπεκαλοῦντο, τίς χρεία μὴ πᾶσιν ἐπικαλουμένοις γεγράφϑαι μόνον, ἀλλὰ 
πέρ«α» αὐτῶν »τῇ ἑκκλησίᾳ τοῦ ϑεοῦς«;: [Catena n 1 Cor. ed. Cramer (V, 7, 9—12); 
Journ. of Theol. Stud. IX (1908) 232, 2—4 Cl. Jenkins] 15f. Ephes. 5, 27 

1 in ecelesia ^ e non 7 ABE 2 eiciat B, eiecit ACE 3 se- 
cundae 7 De 3 repelluntur AC 4 enim - aut C nec!] 
aut C nec? — vidua 7 C 3 sic] s8 B 6 que] quae est A 
ecclesiae E habent C neque] aut BC 7 eicitur A 8 Memini 
-- enim C 11 esse Ὁ ACDe 11 nomen Domini] Deum C Domini] 
Dei AE 12/18 perseverat ABDEe 14 habeat e 15 qui] quae A 
habent Dlmr 15/16 — maculam aut rugam BC 16 aliquid ADe 
17 his] eis C quidem -4- et E 18 nomine 4- Domini C tamen 
ἘΞ (rad.) € 19 et imper. » € Amen E Explicit omelia XVII. AC 


verbum Dei et Deus aeternus erat, nec confortari indigebat nec habebat 
augeri. Unde rectissime »plenus sapientia« perhibetur σοῦ gratia«. Sapientia 
quidem, »quia in ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter« 
(Kol. 2, 9); gratia autem, quia »eidem mediatori Dei et hominum Jesu 
Christo« (1 Tim. 2, 5) magna gratia donatum est, ut ex quo homo fieri 
coepisset, perfectus esset et Deus. Cui simile est, quod Johannes scribit 
eum »plenum gratia et veritate« (Joh. 1, 14), eandem ipse divinitatis excel- 
lentiam veritatis quam Lucas sapientiae nomine commendans. 


32 — erat aeternus P nec J-et P haberi O 39 — sapientia 
plenus P -- et gratia perhib. P 34 mediator (?) OP 86 — grat. 
et verit. plenum P 34 sapienti P 


122 Origenes 


HOMILIA XVIII. 


(152) De eo, quod scriptum est: »Puer autem crescebat et conforta- 
baturc, usque ad eum locum, ubi ait: »Nescitis, quoniam in patris 
mei oportet me esse ?« 

5  Natusest Dominus meus Jesus, et adscenderunt parentes ejus Hiero- 
solymam, ut complerent ea, quae fuerant in lege praecepta, et offerrent 
pro eo »par turturum aut duos pullos columbarum«. Tenuit eum brachiis 
suis Simeon, ut dudum lectum est, et prophetavit de-eo, quae narrat 
historia. Et postquam omnia ex more completa sunt, revertuntur pa- 

10 rentes. Quotum Jesus tune agebat annum? Utique adhuc parvulus erat 
et tamen »crescebat et confortabatur et replebatur sapientia« et gratia ; 
necdum quadraginta dies purgationis impleverat, necdum Nazareth 
venerat, et jam totam sapienti- 
am recipiebat. Potuit sceriptura| "Eóórvaro δὲ eizeiv: προέκοπτε λαμ- 
dicere : »crescebat et confortabatur, βάνων σοφίαν, ἀλλ᾽ ἐπεί, ὅτε ἤρχετο, 
et accipiebat spiritum« ; sed quia λέχένωσεν ἑαυτόγε, εἶπεν »πληρούμε- 
»evaeuaveratse,formam servi acci- | vovc, irc ὟΝ ὅτι ὃ ἐκένωσεν ἐπλή- 
piense, statim ut pro mundatione|ocoos καὶ ἐλάμβανε πάλιν ταῦτα, 
ejus sacrificium oblatum est, 14 ἀφ᾽ ὧν ἕκὼν κεκένωτο" [ »ἡλικίᾳς δὲ 
90 quod vacuefecerat, δα] ντῦ, ΠΟ οὐ τῇ σώματος, &v ἣ Ἐπροέκοπτεγς 
quo corpus ejus illico majus fuerit|o?x ἐφ᾽ ἡμῖν οὔσῃ, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῇ 
effectum, sed quod sacratius quip- φύσει: τῇ δὲ ψυχῆς, ἥτις ἐφ᾽ ἡμῖν, 

2—4 Luk. 2, 40—49 9ff. vgl. Luk. 2, 22—39 7 Luk. 2, 24 
I6, Phil. 2; 7 

1 Incipit XVIII. de ... AC 2 et confortabatur — C 3 an nescitis B, 
nesciebatis De quoniam] quia De 3 in — 4 mei] in his quae patris mei 
sunt ADe 9 ejus4d- in De 6 complerentur A in 7» BDEmn, lege 
fuerant BE, in lege fuerant A offerrunt E 7 aut Cl] et ABDEmnr eum 
-J- in BC 8 et ^ BE 9 ex] in Dmr, de In 10 Quotum — erat] 
quo Jesus tune agebat De (nune e) -- annum Jesus tunc agebat B 
10 adhue — B 11etreplebatur ^ CDe 13etjam]etiam DE οὗ 4- tamen C 
respiciebat De 16 spir. - sanctum B quia] qui De 18 emun- 
datione AB 20 evacuaverat C, vacuefuerat A 21 quo] quod e 
majus] magnum B 22 quod] quo ABCD 

Kyrill —- 122, 14—19 κεκέν. - Kyrill - 123, 3—10 (vielleicht auch Kyrill ?) X 
122, 14—123, 2 C (ἄλλως τε) (19, ἡλικία ---- 123, 2 gehórt zu Hom. XX, p. 135) 

14 vor 'Eóívaro] διὰ δὲ τοῦ εἰπεῖν" »τὸ δὲ παιδίον ηὔξανενς xai τὰ ἑξῆς X. (rà yào 
ἀνϑρωπίνως περὶ αὐτοῦ γεγραμμένα v) -᾿- τὸν τῆς κενώσεως διαδείκνυσι ταῦτα ("5 v) 


- 
σι 


τρόπον Xy (PG 72 in e. Kyrill-Schol.) ᾿Εδύν. δὲ εἰπεῖν» C σροέ- 
κοπτε» X. λαμβ.---1ῷὸ ἀλλΞ 15 ὅτε ἤρχετο» C 16 ἑαυτὸν 
4- καταβαίνων ἐνταῦϑα C εἶπεν — 18 xai] καὶ κενώσας ἑαυτὸν C 18 ταῦτα 


— 19 κεκένωτο] ἀπὸ τοῦ πληρώματος X. 22 ψυχῇ € 


σι 


10 


τῷ 
[in 


in Lucam, Hom. XVIII. 


piam demonstraretur, scriptura 
referente: »puer autem crescebat 
et confortabatur et replebatur sa- 
pientiac. Quaeramus, sicubi alibi 
de parvulo scriptum sit: »crescebat 
et confortabaturc«, ut ex ocolla- 
tione multorum, quid plus in Do- 
mino nostro dicatur, intellegere 
valeamus. Legimus de Joanne: 
»puer autem crescebat et conforta- 


123 


ἣν ἐνίσχυεν 50 καταργήσας τὰ τοῦ 
γηπίους.] 

lo 3 CO LY) 296 [s 1 2. 

Oy ἢ λόγος ἐστὶ «ai ϑεός, προ- 
κόπτειν εἴρηται, ἀλλ᾽ ὅτι μειζόνως 
ἀεὶ ϑαυμαζόμενος χαοιέστερος παρὰ 
τοῖς ὁρῶσι διὰ τῶν ἀποτελεσμάτων 
ἀνεδείκνυτο' προκοπτούσης, ὡς ἐστὶν 
μᾶλλον εἰπεῖν, ἀληϑέστερον τῆς τῶν 
ϑαυμαζόντων ἕξεως ἤπεο αὐτοῦ 
τοῦ τελείου πρὸς χάοιν ϑεοῦ. 


batur«, et tamen non additur: »et 
replebatur sapientiae, sed: »con- 
fortabatur(153)spiritu«. Hic vero de Domino: »crescebat«, inquit, »et 
confortabatur et replebatur sapientia, et gratia Dei erat super eum«. 





5; Haec omnia de puero, qui needum duodecim annos impleverat, 


dieta sunt. Cum autem duodecim esset annorum, remanet Hieru- 
salem. Parentes ejus ignorantes quaerunt eum sollicite et non in- 
veniunt. Quaerunt »inter affinesc, quaerunt »in comitatu«, quaerunt 
»inter notosc, et in his omnibus non reperiunt. Quaeritur ergo Jesus 
a parentibus suis, a patre, qui nutrieius et comes fuerat Aegyptum 
descendentis, et tamen non statim, ut quaeritur, invenitur. Non enim 
inter cognatos et carnis propinquos invenitur Jesus, non in his, qui 
ei corporaliter juncti sunt. In multorum comitatu Jesus meus non 
potest inveniri. Disce, ubi eum quaerentes reperiant, ut et tu quae- 
rens cum Joseph Mariaque reperias. Et quaerentes, inquit, »invenerunt 


illum in templo«. Non ubicunque in alio loco, sed »in temploc, neque 
Por T Kor 13, "Br 10f. Luk. 1, 80 


1 demonstratur A 
— De 11 tamen C 


2 referente] dicente C 1 in]deA 9 Legimus 

13 vero] autem A inquid (!) (so sehr oft) € 
158 duodecim] quindecim C 16 duod. — ann.] XII annos implevisset C 
reman. 4- ine 19 notos] cognatos C jin —A Jesus — C 20 aC 
2 BE]et à A, cum De fuerat -- in DlIn 21 tamen B enim »» C 
23 — corpor. ei Ce 24 — quaer. eum C reperiunt B, repperint A, repe- 
rerint C, repperunt E 28 et Maria A 26 illum] eum € -—- in templo 
illum D 


123, 3—10 auch als Teil eines Kyrill-Schol. bei » (PG 72), vielleicht also 
nicht Origenes. 

ἃ Oy — 4 εἴρηται 7» X. Οὐχ] ἄλλως τε οὐχ C 
καϑ' ὃν 4 ἀλλ᾽ ὅτι] ἢ ἀντὶ τοῦ X. (vorher Kyrill) 9 ἀεὶ ϑαυμαζ. ἔκ 
τοῦ δὲ ἐθαυμάζετο X 7 ἀνεδείκν.] δεικνύμενος X, ἀπεδείκνυτο v 8 μᾶλλον 
Sehluss der Hs X 9 ϑαυμαζ. ξξεως]ϑαυμάτων ἕξεως v -ἰ- ἐν ταῖς τῶν ὁρώντων 
διανοίας ν 10 χάριν -ἰ- ὡς v 


Οὐχ ἢ] Οὐκοῦν οὐ 


[41] 


n 


τῷ 
οι 


30 


124 Origenes 


»in templo« simpliciter, sed iin medio doctorum, audientem et inter- 
rogantem eosc. Et tu ergo quaere Jesum »in templo« Dei, quaere in 
ecclesia, quaere eum apud magistros, qui »in temploc sunt et non egre- 
diuntur ex eo; si enim ita quaesieris, invenies eum. Porro si quis- 
piam se dicit magistrum esse et Jesum non habet, iste nomine 
tantum magister est, et ideo apud eum non potest inveniri Jesus, ver- 
bum Dei et sapientia. Inventus est, inquit, »in medio doctorum«. Quo- 
modo in alio loco de prophetis scriptum est, sic et nunc intellege »in 
medio doctorum«. »Sic, inquit, »alteri revelatum fuerit sedenti, primus 


) taceat«. »[In medio doctorum sedentem« (154) inveniunt eum, et non 


solum »sedentem:, sed et »sciscitantem et audientem eos«. Et nune prae- 
sens est Jesus, interrogat nos et audit loquentes. »Et mirabantur«, »in- 
quit, »omnes«. Super quo »mirabantur« ? Non super interrogationibus 
ejus, licet et ipsae mirabiles erant, sed »super responsionibusc«. Aliud 


;est enim interrogare, aliud respondere. lInterrogabat magistros et, 


quia interdum respondere non poterant, ipse illis, de quibus interroga- 
verat, respondebat. Quod autem responsio non vicissitudinem sermo- 
cinandi, sed doctrinam in scripturis sanctis ὅποι, lex divina te doceat. 
»Moyses loquebatur, Deus autem respondebat ei voce«. Responsio illa 
eorum erat, super quibus ignorantem Moysen Dominus instruebat. 
Interdum interrogat Jesus, interdum respondet, et sicut supra dixi- 
mus, quamquam mirabilis ejus interrogatio sit, tamen multo mira- 
bilior est responsio. Ut igitur et nos audiamus eum et proponat nobis 
quaestiones, quas ipse dissolvat, obsecremus illum et cum labore 
nimio et dolore quaeramus, et tunc poterimus invenire, quem quaeri- 
mus. Non enim frustra scriptum est: »ego et pater tuus dolentes 
quaerebamus te«. Oportet eum, qui quaerit Jesum, non neglegenter, 
non dissolute, non transitorie quaerere, sicut quaerunt nonnulli et 
ideo invenire non possunt. Nos autem dicamus: »dolentes quaerimus 
tec. Et cum hoc dixerimus, ad laborantem animam nostram et cum 
dolore quaerentem respondebit et dicet: »nescitis, quia in patris 


6f. vgl. 1 Kor. 1, 24 9f. 1 Kor. 14, 30 19f. vgl. Exod. 19, 19 


3eumC]etA 4invenisC — 5-—-dicitsee 6 poterit C 1 est 5» B 
Sseriptum]dietum BC  et^C  ?9primus]prior ABE — 10tacetr ^ — inv. 


eum sed. C 11 solum sed.| sed. tantum B 11 et!] etiam BC et? 
— eos] eos et interrogantem C 12 inquit — ABE 14 respons. 4- ejus e 
16 interdum » De illis] his CDe illis, de quibus] de his, quae C 
interrogabat C 17? Quod] Quia DE viciss. J- designet A 18 sonet 
— AE] significet B -᾿ et BE 19 ei. Voce illa eorum responsio erat C 
20 ignorant. — C 21 respondit E et — De superius B 22 Quam- 
quam De interrogatio J- Jesus B 26 Non] Nec C 27 eum] enim e 


30 cum] dum E 31dicit E in — p. 125, 1 mei] in his, quae patris mei sunt Ae 


i» Lucam, Hom. XVIII—XIX. 125 


mei oportet me esse?« Ubi sunt haeretici, ubi impii atque ve- 
sani, qui asserunt non esse patris Jesu Christi legem et prophetas ? 
Certe Jesus »in templo« erat, quod a Salomone constructum est, et 
confitetur templum illud patris sui esse, quem nobis revelavit, cujus 

5 (155) filium esse se dixit. Respondeant, quomodo alter bonus et 
alter sit justus Deus. Quia igitur Salvator Creatoris est filius, in 
commune Patrem Filiumque laudemus, cujus lex, cujus et templum 
est: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XIX. 


10 Rursum de eo, quod scriptum est: »Puer autem crescebat et con- 
fortabatur«, usque ad eum locum, ubi seniores in templo interrogat. 


Quia nonnulli, qui sanctae scripturae videntur credere, quasi in 
gloriam omnipotentis Dei divinitatem Salvatoris negant, justum 
mihi videtur, ut ipsarum scripturarum auctoritate doceantur in 

τι humanum corpus quiddam venisse divinum, et non solum in 
humanum corpus, sed in humanam quoque animam.  Quam- 
quam, si diligenter sensum intendimus scripturarum, plus aliquid 
anima illa habuit, quam ceterae hominum animae. Omnis quippe 
anima hominis, antequam ad virtutem veniat, vitiis sordidatur. 
50 Porro anima Jesu nunquam peccati sorde maculata est. Siqui- 
dem antequam ad duodecimum aetatis pervenerit annum, Spiri- 
tus sanctus de eo in Lucae scribit evangelio: »Puer autem crescebat 
et confortabatur et replebatur sapientiae. Hoc hominum natura 
non recipit, ut ante duodecim annos sapientia compleatur. 
8 Aliud est partem habere sapientiae, aliud sapientia esse com- 
pletum. Non ambigamus ergo divinum aliquid in Jesu carne 


10—11 Luk. 2, 40—46 


1 mei] meis D -- me oportet BCDEmn ubi? — De 4 quem] 
quo D ὃ — se esse A 6 filius J- et E 7? communem E 
εὐ: Ξ- 8 est — C Amen — E et imperium 7 € Explicit 
omelia XVIII. AC 9—11| Incipit XVIIII. de eadem rursus lectione C 
9 Incipit XIX. rursum de ... A Rursum De 11 ubi - ait CDe 
—- interrogat in templo A 12 qui] quoniam C —- script. sanct. C 
13 gloria AE 15 quiddam € 16 sed —— et C 17 intend.] 
intellegimus C '* 18 habuit — quippe C -- animae hominum A 
18/19 — hominis quippe anima B 19 anima —- enim C virtutes De 
21 duodec. perv. ann. aetat. B pervenisset A, perveniret E 22 scripsit A 
23 sapientia] spiritu ABCE -- sancto A 24 recepit E 26 ambigi- 
mus De -— earne Jesu e 


σι 


10 


τῷ 
οι 


3 


Qt 


o 


126 Origenes 

apparuisse, et non solum super hominem, sed super omnem quo- 
que rationabilem creaturam. Et »crescebatc, inquit. »Humiliaverat« 
enim »se formam servi accipiensc, (156) et eadem virtute, qua »se hu- 
miliaverate, crescit. Apparuerat infirmus, quia infirmum corpus 
assumpserat, et ob id iterum confortatur. »Evacuaverat se« Filius 
Dei, et propterea rursum completur sapientia. δε gratia Dei 
erat super eum«. Non quando venit ad adolescentiam, non 
quando manifeste docebat, sed adhuc cum esset parvulus, habe- 
bat gratiam Dei; et quomodo omnia in illo mirabilia fuerant, 
ita et pueritia mirabilis fuit, ut Dei sapientia compleretur. »Ibant 
itaque parentes ejus juxta con- 
suetudinem in Hierusalem ad sol- 
lemnem diem Paschae. Et cum 
factus esset annorum duodecim«. 


“Ὅμως, ὅτε »δώδεκα érOv« yeyo- 
voc ἦν, ἄνεισιν μὲν ἅμα τοῖς γονεῦ- 
2 


Diligenter observa, quia, prius- 
quam duodecim esset annorum, 
sapientia Dei et ceteris, quae de 
eo scripta sunt, 
Cum ergo, ut diximus, duodecim 
esset annorum et juxta morem 
dies,sollemnitatis expleti essent 
et reverterentur parentes, »re- 
mansit puer in Hierusalem et 
nesciebant parentes ejus«. 


Et 
humana natura patitur, intellege. 


σιν εἷς ᾿Ιερουσαλήμ, τὴν ἑοοτὴν τοῦ 
Πάσχα τελεσόμεγνος. Ὥς δὲ ἐκείνη 
πέρας εἶχεν ἐν ἡμέραις ἑπτὰ τελου- 


complebatur. μένη, αὐτοὶ μὲν ὑπέστρεφον, ᾿Ϊησοῦς 


δὲ ὑπομένει, τούτους λαϑών" καὶ 
οἱ μὲν ἐζήτουν, ὃ δὲ τριῶν ἡμερῶν 
ἄδηλος ἦν. 


hic sublimius quiddam, quam 
Non enim simpliciter »re- 


mansit« et parentes ejus, ubi esset, ignorabant, sed quomodo 
in Joannis evangelio scriptum est, quando insidiabantur ei Ju- 
daei et elapsus est de medio eorum et non apparuit, sic et 
nune puto remansisse puerum in Hierusalem et parentes ejus, ubi 


remanserit, ignorasse. 
21-59 Phil 2, 7E 


1 paruisse AE 


2 rationalem De 


Nec miremur parentes vocatos, quorum 


27if. vgl. Joh. 8, 59; 10, 39 


creaturam excrescebat BD, creat. 


crescebat A inquit ^ ABE Umiliaverat C $ ob — iterum] ideo C 
6 compleatur E 7adA adolescentia A 8 — cum adhue Be 
9 illo] eo C -- mirab. in illo B 10 pueritia - in eo C 14 esset] 
fuisset De 22 parentes -J- cum infantulo Jesu ADEe 24 nescierunt C 
quiddam] aliquid C 25 — patitur natura B potest intellegi C 26 ubi 
esset ^ C esset -- tantum B ignorabat B quom.] quemadmodum C 
27 quando] quoniam e 28 et! — C 


126, 13—21 k καὶ (K in einem Scholion τοῦ Merago. zai τοῦ Γεωμέτρου, ab- 


gedruckt Mai, Ser. v. n. c. IX) 


1 


2 


σι 


e 


σι 


eo 


in Lucam, Hom. XIX. 


alter ob partum, alter ob obse- 
quium matris et patris meru- 
erunt vocabula. Sequitur: »do- 
lentes quaerebamus te«. Non 
puto eos idcirco doluisse, quia 
putarent (157) errasse puerum 
vel periisse; nec poterat accidere, 
ut Maria, quae sciebat se de Spi- 
ritu sancto concepisse, quae et 


" 


Τί δὲ καὶ δλεζήτουν advóvc; Ὦρα 
e 5 A^ c - - er ’ 
ὅτι ἀπόλωλεν ὡς παῖς ἢ ὅτι πεπλά- 
γηται; "Απαγε; οὔτε γὰρ τῆς παν- 
σόφου Μαρίας ἣν τοῦτο, τῆς μυρίας 
περὶ αὐτοῦ δεξαμένης ϑείας ἀπο- 





angelum loquentem et currentes 
pastores et Simeonem audierat 
prophetantem, timeret, ne puerum perderet oberrantem. Amove 
hane opinionem maxime de Joseph, cui ab angelo praeceptum 
fuerat, ut tolleret puerum et Aegyptum pergeret, qui audierat: 
»ne timeas tollere Mariam uxorem tuam; quod enim in ea natum 
est, de Spiritu sancto est«. Nunquam fieri poterat, ut perditum 
formidaret infantem, quem divinum esse cognoverat. Aliud quid- 
dam dolor et quaestio parentum, quam simplex lector intellegit, 
sonat. Quomodo tu, si quando 
scripturas legis, quaeris in eis 
sensum eum dolore quodam 
atque tormento, non quo scrip- 


13f. vgl. Matth. 2, 13 


1 alter!] altera Cln ob? — E 2 — patris et matris De 
lentes J- inquit CDe 8/9 — sancto spir. A 10 concurrentes B 
12 Amove] abige AB, apage E 14 puerum — 15 tollere — C et -ine 
159 uxorem] conjugem De tuam] suam C 17 formid.] crederet C 
quoddam E 18 quaestio de dolore B, dolore quaestio E 19 Quo- 
modo -Ὁ enim CDe quando 4- tu E 20 legeris D 22 atque] 
ae e quo| quod AB 

129, 3—9 φησίν -ἰ (Hom. XVII) 112, 4 'Azoior. — 15 -- (Hom. XIX) 
197, 5— 10 - 128, 3 οὕτως — 6 - 129, 11 — 130, 2 kmL (127, 20 — 128, 5 
“Χριστόν 7» L) 127, 5 — 6 - 128, 3—23 εἶναι Z 127, 4—128,6 4 127, 
4—128,6 - 129, 3—168 127,4 — 128, 6 -Ἡ 24 xai — 129,2 - 1160— 130,2 S 


ὃ Tí— xoi] Ἄρα V Tí— αὐτόν; — a] Πῶς évó,uCov αὐτὸν ἀπελη λυ- 


καλύψεις, οὔτε τοῦ ᾿ΪΙωσήφ. 


"AAA ὥσπερ σὺ ἐὰν ζητῇς γρα- 
φήν, ὀδυνώμενος αὐτὴν ζητεῖς, οὐχ 
ὡς πεπλανημένην οὐδὲ ὡς ἑἐσφαλ- 
15f. Matth. 1, 20 
3 do- 


ϑέναι Z  Tí—" Apa] ἐζήτουν οὖν οὐχ dCS δὲ -- δὴ km * Apa -- δὲ 
μὴ ἃ (un) 5/6 Ἄρα ὅτι ΞΝ 6/4 ὅτι --- πεπλάν.] ὡς πλανώμενον ἢ 
ὅτι ἀπόλωλε: οὐχὶ Ζ 6 ànóÀoA.— ὅτι] μήπως ὡς παιδίον ἀπόλωλεν ἢ 


(- ὅτι S) CS (ἀπώλω λεν dC), μὴ ἀπόλωλεν ὡς παιδίον ἢ | óc]ómA παῖς -- κατε- 
ζήτουν a 7 οὔτε] οὐ m γὰρ — πανσόφου 7 V 1/8 xavoógov -- ϑεο- 
τόκου ài S ὃ τοῦτο 7» ὃ μυρίας] κυρίας m (!), Μαρίας K?V (), πολλάκις A. 
9... δεξαμ. περὶ αὐτοῦ aSV 10 οὔτε] ἀλλ᾽ οὐδὲ a, οὐδὲ S 20 σὺ ἐὰν ζητῇς V] 
ἐάν τις ζητῇ 81,51 21 ὀδυνωμένως Ὁ ζητεῖς V] ζητεῖ aLSA 22 ὡς -- τὴν α 
ὡς πεπλαν.] ὥσπερ πλανημένην B οὐδὲ ὡς) οὐχ óc V, ἢ A 22 σφαλλόμενον α 


σι 


1 


20 


25 


128 


turas errasse aut perperam quid 
habere arbitreris, sed. quod illae 
intrinsecus habeant veritatis ser- 
monem atque rationem, et tu 
nequeas invenire, quod verum 
est: ita et illi quaerebant Jesum, 
ne forte recessisset ab eis, ne re- 
linquens eos ad alia transmi- 
grasset et, quod magis puto, ne 
revertisset ad caelos, cum illi 
placuisset, iterum  descensurus. 
»Dolentes« ergo quaerebant Filium 
Dei. Et cum quaererent, non 
invenerunt »inter cognatosc«. Ne- 
que enim poterat humana cogna- 
tio Dei Filium continere. Non inve- 
nerunt »inter notosc, quia divina 
virtus major erat notitia scientia- 
que mortali. Ubi igitur inveniunt 
eum ? 


In templo«; ibi enim 
invenitur Filius Dei. Si quando 
et tu quaesieris Filium Dei, 


(158) quaere primum templum, 
illue propera, ibi Christum, ser- 
monem atque sapientiam, id est 


221. gr. vgl. Joh. 8, 41 





Origenes 


^5 c , M] 
μένην, ἀλλ ὡς ἔχουσαν μὲν τὸν 
ἀληϑῆ καὶ μυστικὸν λόγον, μήπω 


δέ σοι 
κεῖνοι 


πεφανερωμένην, οὕτως κἀ- 
δζήτουν τὸν κύριον ἡμῶν 
^l ἂν EXC , , P. 5 / EJ 5 

ησοῦν Χριστόν, μήπως ἀπέστη ἀπ 
αὐτῶν, μήπως καταλέλοιπεν αὐτούς. 


Ι Διὸ καὶ αὐτὴ ὡς ἐκείνου πατέρα τὸν 
᾿]Πωσὴφ ὠνόμασε διὰ τοὺς ᾿]Ιουδαί- 
ους. Αὐτὸς τὴν ὑπόνοιαν ἔκκόπτων 
ταύτην πάλιν ἔλεγεν: »o)x ἤδειτε 
ὅτι £v τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ 
εἶναί ue«, πατέρα αὐτοῦ δηλῶν τὸν 
ϑεόν, ἀλλ᾽ οὐ τὸν ᾿]Ιωσήφ' δὲν τοῖς 
τοῦ πατρὸς. δὲ εἶπεν διὰ τὸν ναόν, 
ἂν ᾧ ἦν, ὅπου καὶ εὑρέϑη ζητού- 
μενος. llóg λέγει ἡ παναγία παρ- 
ϑένος" »ἰδοὺ ἐγὼ καὶ ὃ πατήρ σου 
ὀδυνώμενοι ἐζητοῦμέν ae«, ἔπιστα- 
μένη, ὅτι ἔκ παρϑενίας ἐστὶν ἄμο- 
λύντου; Διὰ τοὺς ἀκούοντας διδασκά- 
λους, ἐπειδὴ ἐνόμιζον αὐτὸν ἔκ πορ- 
γείας εἶναι. »ὈΟδυνώμενοις οὖν ἔζή- 
τοὺυν τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ, καὶ ζητοῦν- 
τες αὐτὸν οὐχ εὗρον »&v τοῖς συγ- 


941. lat. vgl. 1 Kor. 1, 24 


3 veritatem sermonem D*E, veritatem sermonis B, veritatem sermonum C 


4/5 et tu nequeas] et ut queras A, non possis autem C 


Jesum 55 De 8 alia] alta ABE 
9 et — 11 plaeuiss. — C 
notos] cognatos CDe 

erant De 19 invenerunt C 
21 Filium Dei] eum A 
templum corr.) e 24 ibi] ubi E 


15 cogitatio (!) C 
divina virtus — ABE 


6 ille quaerebat E 
8/9 transmigr.] transvolasset A 

17 inter notos » C 
virtus — De 18 maiora 
20 Ibi] ubi AE enim 7» C 


23 templum] in templum AC, in templo (aus in 


128, 17 Πῶς — 23 εἶναι neues Schol. Z 


1 uév — 2 λόγον] ἐν ἀπορρήτῳ λόγον τινὰ μυστικὸν A. 
μήπω] μηδέποτε a, μηδέπω a! 
οὕτως — 6 αὐτούς] 


μυστικ. ὃ 
φανερωμένην a 
αὐτοὺς ἢ ἀπέστη ἀπ’ αὐτῶν Ζ 
«Χριστόν 7» km κύριον — ὃ Χριστόν] 
τοὺς καταλελοιπ. km (αὐτὸς Κ3) 

οὐχ εὑρέϑη δὲ ὃ 


17 ὅτι πῶς Ζ 


2 — λόγον καὶ 
ὃ cou. V 7» aLSA διεπε- 


ἀλλ ὡς νομίζοντες, ὅτι κατέλιπεν 
9/4 οὕτως κἀκεῖνοι] ἀλλ᾿ km 4 róv — 5 
᾿Ιησοῦν V ὃ ἀποστῇ a 0 -- αὐ- 


24 καὶ — δῦ εὗρον] 


1 


οι 


e 


in Lucam, Hom. XIX. 


Filium Dei, reperies. Quoniam 
vero parvulus erat, invenitur »in 
medio praeceptorum« sanctificans 
et erudiens eos. Quia parvulus 
erat, invenitur »in medio« non eos 
docens, sed »interrogansc, et hoc 
pro aetatis officio, ut nos doceret, 
quid pueris, quamvis sapientes et 
eruditi sint, conveniret, ut audi- 
ant potius magistros, quam do- 
cere desiderent, et se vana osten- 
tatione non jactent. Interroga- 
bat, inquam, magistros, non ut 
aliquid disceret, sed ut interrogans 


129 


yevéaw«: ὑπὲρ γὰρ τὴν συγγένειαν 

-. »“ Ξ 
αὐτῶν ἦν. 

| "Hióet μὲν ἣ παναγία παρϑένος 
μὴ τέκνον αὐτὸν εἶναι τοῦ ᾿Ιωσήφ, 
ἀλλ᾽ εἰς πατέρα τούτῳ τὸν ἑαυτῆς 
ἐγκρίνει μνηστῆρα (καὶ; διὰ τὴν τῶν 
᾿Ιουδαίων ὑποψίαν, οἱομένων αὐτὸν 
ἐκ πορνείας γεγεννῆσϑαι, τοῦτό 
φησιν. Καὶ ἐπειδὴ εἴπεν, ὅτι" »ὅὃ πα- 
τήρ σου κἀγὼ ὀδυνώμενοι ἐζητοῦ- 
μέν σε., ὃ κύριος, ἀφεὶς ἀνϑρω- 
σπίνην δοῦναι ἀπόκρισιν, ϑείαν δίδωσι 
παρεμφαίγνων, ὅτι ϑεὸς εἴη σεσαρκω- 
μένος. Διὰ τοῦτο καί φησιν" »τί ὅτι 


6—8 gr. vgl. Orig. contra Celsum I, 32 (S. 83, 17 f. Kótschau); vgl. auch 


E22 4951055. 51. 25 


1 repperias E 


9 sunt E conveniat A 


3 praecept.] doctorum C 
11 desiderant E 


8/9 — sint et erud. A 
14 disceret] doceret C 


129, 3—9 φησίν -- (Hom. XVII) 112, 4 Απλουστ. — 15 4- (Hom. XIX) 
127,5 — 10 - 128, 3 οὕτως — 6 -4- 129, 11 — 130, 2 kmL (127, 20 — 128, 5 


χριστόν "» L) 
129, 3 — 11 σε 4- 14 — 130,2 W 
XIX) 129, 6 διὰ --- 8 γεγενν. S 





1 ὑπὲρ γὰρ] ὅτι ὑπὲρ S 


2 αὐτῶν 75 S 


129, 3—9 φησίν -- (Hom. XVII) 112, 4—7 zooory. ε (aus K) 
(Hom. XVII) 111, 21 — 112,5 -ἰ (Hom. 


ἣν dC 4- Zusatz: διὸ xai πρὸς 


αὐτοὺς ἔλεγεν" διὰ τί ἐζητεῖτέ ue; vgl. 14—130,2) μὴ γὰρ (- dS) δύναται σωτὴρ 
ἀπολέσϑαι; οὐκ ἐνταῦϑα καταλελοίπατέ ue; dCS (ἔλεγεν] ἔφη S | διὰ τί] τί ὅτι 8| 


μὲ -᾿ οὐκ ἤδειτε ὅτι ἕν τοῖς τοῦ πατρὸς δεῖ εἶναί ue S | οὐκ — ue 7» S, 4- 116 


ο 


—130, 2 S) ὃ xai ἤδει 8 μὲν - γὰρ W παναγία 7 a(ggf)m παναγία 
παρϑ.] μήτηρ αὐτοῦ W 4 — εἶναι αὐτὸν W 9 cic] ec m eic — 6 μνη- 
στῆρα » ΝΝ πατέρα τούτῳ] πρόσωπα τούτων ε — 6/1 — ὑποψίαν τῶν 'Iovó. ASW 
4 oiouévow] νομιζόντων a8 οἰομένων — ὃ γεγεν. 7» mW 7/8 — ἔκ nopv. 
αὐτὸν aS ὃ τοῦτο — 9 εἶπεν] φησὶ πρὸς αὐτόν à τοῦτο---11 σε 
nur aW —km 9 ὅτι -4- ἰδοὺ à ὅτι 7» d 11 6— 13 oeoaox. » dOW 
11 ὁ -ἰ δὲ akmL ó — 12 ἀπόκρισιν] διὸ καὶ ἀφεὶς ἀνϑρωπίνην δοῦναι ἀπο- 
λογίαν ὃ κύριος -ἰ- ἡμῶν καὶ ϑεὸς aL 12 ϑείαν δίδωσι] ϑείας ἅπτεται ἀπο- 


κρίσεως aLS 


13/14 σεσαρκωμένος -- ἐπειδὴ γὰρ ἡ παρϑένος xai ϑεοτόκος τὸν 


ἐπικληϑέντα αὐτοῦ πατέρα ᾿Ιωσὴφ ἔλεγεν αὐτοῦ πατέρα (-- διὰ τὰς εἰρημένας 
αἰτίας S), αὐτός φησιν, ὅτι ἐμὸς πατὴρ οὐχ ó "I oco), ἀλλ: ὁ ϑεός ἐστιν, ὁ τοῦ ναοῦ 
δεσπότης" εἰς τὸν ναὸν γὰρ τοῦ ϑεοῦ ὥν aS [παρϑένος xai - A | καὶ ϑεοτόκος 7» 8 | 
τὸν — πατέραΞ] τὸν ᾿Ιωσὴφ ἐκάλει πατέρα αὐτοῦ A. | ἐμὸς] ἐμοῦ aS --Ἦ ó S | — πα- 
τὴρ ἐμὸς A | ἀλλ᾽ ὃ ϑεὸς 7» A | ἐστὶν] ὅτι B | — ὧν τοῦ ϑεοῦ aS(ggb)] 14 Διὰ 
— φησιν] καὶ εἶπε πρὸς αὐτοὺς K?, ὃ σωτὴρ πρὸς τοῦτο λέγει W, ἔφη aLS 4- τὸδ 
Ztà—p. 130, 1 ue — ke 1í — p. 130, 1. με» aW 


Origenes IX. 9 


σι 


A 
cQ 


n 
e 


130 


^ 


erudiret. Ex uno quippe doctri- 
nae fonte manat et interrogare et 
respondere sapienter; et ejusdem 
sclentiae est scire, quid inter- 
roges quidve respondeas. Opor- 
tuit primum Salvatorem eruditae 


Origenes 


, - , 5 E/4 e 5 - 
ἐζητεῖτέ με; οὐκ ἤδειτε ὅτι &v τοῖς 
τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί με; «}} 
Πρεπόντως δὲ παιδίῳ, ὅτε »δι- 
δασκάλων ἔν μέσῳς ᾿Ϊησοῦς" οὐκ 
9597 , 9 3 ΕΣ A ON 
ἐδίδασκε μέν, ἀλλ᾽ ἤκουεν καὶ ἔπη- 
ρώτας, ὅπερ καὶ ὃ ᾿Ϊησοῦς ἐποίει 


- , , * , e 
τοῖς νέοις τύπον διδοὺς καὶ ὑπο- 
γραμμὸν μὴ προπετεύεσϑαι, κα- 
λῶς διεγείρων πρὸς ἐπαπορήσεις. 


interrogationis magistrum fieri, 
ut postea interrogationibus re- 
sponderet juxta rationem Dei 
atque sermonem: cui est go 


et imperium in saecula saeculo- | 
rum. Amen. 


HOMILIA XX. 


De eo, quod scriptum est: »Quid quoniam quaerebatis me ?« 
usque ad eum locum, ubi ait: »conservabat Maria omnia verba 
in corde suoc«. 


Quaerebant Maria et Joseph »inter affinesc Jesum et non in- 
veniebant, quaerebant »in comitatu« et invenire non poterant. 
Quaesierunt »in templo« et non simpliciter »in temploc, sed apud 
magistros, et »in medio praeceptorum« inveniunt eum. Ubicunque 
magistri fuerint, ibi »in medio magistrorum« invenitur Jesus, si 
tantum magister sedeat »in templo« et nunquam egrediatur ex eo. 
Profuit Jesus magistris suis et eos, quos interrogare videbatur, 


14 10 Luk. 2; 49—51 


manant fonte doctrinae B 7 inter- 
18 Incipit XX. de... AC 

15 conservat D 
17 Quaerebat ABE 
21 ibi 


2 manante E 
12 Explicit omelia XVIIII. AC 
-- me quaereb. B 
verba - haee A 

19 et— templo? — De 
nunquam] non C 


1 Ex] et E 
rogantibus BC 
14 quoniam 7 A] est quod e 
-—- Mar. conserv. AC Maria 7» BE 
inveniebat B 18 quaerebant » De 
 CDe 22 tantum] tamen CDe 


130,3—9 dCS (8 καλῶς — 9 gehórt zu Hom. XX ?) 


1 us -ἰ οὐ συνῆκαν δὲ τὸ ῥῆμα οἱ περὶ τὴν ἁγίαν ϑεοτόκον, ὃ ἐλάλησεν αὐτοῖς ὁ 
κύριος, ἐπειδὴ οὐκ ἦν ἀνϑρωπίνης διανοίας τὸ οὕτω λεπτὸν συνιδεῖν μυστήριον aLS 
[οἱ ---- κύριος 7» 8S | ἁγίαν — a(ggb) | ἄνϑρωπ. 4- τῆς a] 2 ue -ἰ xai αὐτοὶ οὐ 


συνῆκαν τὸ ῥῆμα ὃ ἐλάλησεν αὐτοῖς K? 8 πρέπον ὃ δὲ -ἰ ἐν d ὅτε] 
τὸ μὴ διδάσκειν S 9/4 ἐν μέσῳ τῶν διδασκάλων S 4 μέσῳ - ὃ ἃ 
4 ᾿Τησοῦς --- ὃ μέν 5 ὃ ὅ uév d 34. — ἐπηρ.] ἀκούειν xai ἕπερω- 


τᾶν S 6 ὅπερ --- ὃ nooner. 7» dC 8 καλῶς — 9 ἐπαπορ. ^ ὃ 


1 


2 


2 


[51] 


0 


οι 


0 


[21] 


in Lueam, Hom. XIX-—XX. 


docuit »in medio« eorum loquens, 
et quodammodo concitabat eos 
ad quaerenda, quae ignorabant, et 
investiganda, quae usque ad id 
locorum, utrum (159) scirent an 
ignorarent, nosse non poterant. 

Invenitur ergo Jesus »in medio 
magistrorum« et inventus dicit 
quaesitoribus suis : »Quid quoniam 
quaerebatis me? . Nesciebatis, 
quia in patris mei oportet me 
esse?« Primum simpliciter sen- 
tientes armemur adversus impios 
haereticos, qui dicunt non esse 
Conditorem patrem Christi Jesu 
neque Deum legis et prophetarum. 
Ecce pater Christi Deus templi 
asseritur. Erubescant Valentiniani 
audientes Jesum dicentem: »in 
patris mei oportet me esse«. Eru- 
bescant omnes haeretici, qui evan- 
gelium recipiunt secundum Lu- 
eam et, quae in eo sunt scripta, 
intellecta simplicius. Quoniam 
intellexerunt sermonem«, sensum 

3 quae — 4 investig. ^ De 
« CDe 
11 quia] quoniam B 





6 ignorent D 
9 quoniam 7 AC] est quia De 
11 in — mei] in his quae patris mei sunt Ae (— 6) 


131 


[καλῶς 
σεις] 


διεγείρων πρὸς ἑἐπαπορή- 


»Οὺκ ἤδειτε, ὅτι ἕν τοῖς τοῦ πα- 

, - "y. ,ὔ e ^ ' 
τρός μου δεῖ εἶναί ue;« * Qc πρὸς τὸ 
ἴτι , e » ^ - 59 /, 
ῥητόν, ὁπλισώμεϑα κατὰ τῶν ἀϑέων 
αἱρέσεων λεγουσῶν, ὅτι οὐχ ὃ 4η- 
μιουργὸς πατὴρ ᾿ΪΙησοῦ Χριστοῦ 

5 M] e Ἁ - , 5 ^ e Ἁ 
οὐδὲ ὁ ϑεὸς τοῦ νόμου, οὐδὲ ὁ ϑεὸς 
τοῦ ναοῦ οὗτός ἐστιν ὃ πατὴρ τοῦ 
Χριστοῦ. Τῆς γὰρ φωνῆς αὐτοῦ 
- /, C 5 ' τι », 5 
ἀκούοντες oí ἀπὸ Οὐαλεντίνου αἱ- 
δείσϑωσαν λέγοντος" »£v τοῖς τοῦ 
πατρός μου δεῖ εἶναί μεῖς, ei προσίεν- 
ται τὸ ῥητόν. 


contemnunt. Haec, ut dixi, sint 
vero infertur: »ipsi autem non 
scripturae diligentius ventilemus. 


poterat B 1 ergo 
10 — me quaereb. B 


13 adversum B 15 Christi ^ ABr — Jesu Christi C 16 legis 4- 
sed De et] nee e 17 patri B Christi — CDEe Dei E, 
Deo B templo B 18 asseritur] adscribitur AB, adscribetur E 


Valentiani E 


oportet B 21/22 evang. - non C 
non recip. B 24 simpl.] ut di(!)C 
genter C ventilemus, utrum n 


131, 2—3 Schluf des vorhergeh. Scholions 


(KvoíAAov xai 'Qgry.) 
10—11 με" km4 


19 dicentem 55 E] inquientem e 
mei] in his quae patris mei sunt AB [- D (spáter eingefügt) e] 


10 ἤδειτε] οἴδατε V 


19/20 in — 
20 — me 
22 recip. — Lucam] sec. Luc. 
Quoniam] quem B 25 dih- 


131, 10—21 e (E! *)kmLV *z4 


11 μου δεῖ V] ἔδει e ε *Qc 


— 21 ῥητόν] ᾿Ενταῦϑα oi ἀπὸ Οὐαλεντίνου ἀκούοντες, ὅτι ϑεοῦ ἦν ὃ ναὸς xai ἦν 

ἐν ἰδίοις ó Χριστός, ὃ καὶ πάλαι διὰ τοῦ νόμου γραφόμενος, καὶ ὡς ἕν σκιαῖς καὶ 

τύποις μορφούμενος, αἰδείσϑωσιν λέγοντες, ὅτι οὐχ ὁ δημιουργὸς οὐδὲ (Ζ. 15) — 

Χριστοῦ (Z. 17) Κτη 1,1 107 € 14 Χριστοῦ 7 V 20 uov V εἴ MV 
9: 


1 


15 


2 


τῷ 
Q 


m 


e 


9 


0 


132 


Sic erant stulti et insipientes, ut 
nescirent, quid diceret, quia hoc, 
quod ait: »in patris mei me esse 
oportet«, significaret »in templo«, 
an aliud quiddam altius significet, 
et quod magis aedificet audientes. 
Unusquisque nostrum si bonus 
fuerit atque perfectus, possessio 
Dei Patris est. Generaliter igi- 


Origenes 


Ὦρα γὰρ οὕτως ἦσαν 
ἀσύνετοι, ὡς μὴ συνιέναι, ὅτι ἔλεγεν" 
δὲν τοῖς τοῦ πατρός μου δεῖ εἶναί uec 
ἀντὶ τοῦ" ἐν τῷ ναῷ; "H μήποτέ τι 
μυστήριον αἰνίττεται: εἴ τις ὑμῶν 
τοῦ πατρός ἔστιν, ἔχει τὸν Χριστὸν 
ὃν ἑαυτῷ; 


tur de omnibus Salvator docuit, | 
quod non debeat esse alibi nisiin his, qui patris sunt. Siquis vestrum 
Dei Patris est, habet in medio sui Jesum. Credamus quippe dicenti: 
»quoniam in patris mei me oportet esse«. Et magis rationabile atque 
(160) vivens et verum templum Dei hoc esse suspicor, quam illud, 
quod typice terreno opere con- 


structum est. Unde in illo templo Μᾶλλον γὰρ τοῦ πατρὸς 


ut typice fuit, ita recessit et typice. 
»Egressus est« enim »de templo« 
terreno dicens: »ecce, relinquetur 
vobis domus vestra deserta«, et 
relinquens illam domum venit ad 
possessionem Dei Patris, eccle- 
sias in toto orbe dispersas, et 
dicit: »in patris mei me oportet 


ὁρῶ ἔμψυχον ναόν, τὸν καλόν τε καὶ 
ἀγαϑόν, ἢ τὸν ναὸν ἐκεῖνον" »ἐξῆλϑες 
γὰρ »ἀπὸ τοῦ ναοῦς ἐκείνου εἰπών" 
ἀφίεται ὑμῖν ὃ oixoc ὑμῶνς, καὶ 
ἀπῆλϑεν ἐπὶ τὸν ναὸν τοῦ πατρός, 
τὰς ἐκκλησίας τὰς πανταχοῦ. 


esse«. ΤΌΠΟ ergo »non intellexerunt verbum, quod locutus est eisc. 


Simul et illud attendite, quod, 


18f. Matth. 24, 1 


1 Sie] si Dlmr 2 dicerent E 
Ἢ esset C 3 ait] dixit C 
sunt Ae (— e) ὃ mei — D 
9 AnC quoddam BE 
9 — est Dei patris C 
10edocuitC — 11esse —C 
12 est - et De Credimus BC 
14 Dei C 
in De 14 π»0 
mum illam De 


ΞΞΣ E -—- oportet me A 


132, 1—22, e (E! τοῦ αὐτοῦ) V (ἄλλως) ε 


2 συνιέναι 4- μέ E 
ϑὲν e] ἤλϑεν V 


191. Matth. 23, 38 


suspieor] susceperunt C 

17/18 — et typ. rec. C 
22 Patris - ad De 
25 eis] illis B 


9 μου δεῖ εἶναί ue nur V 
ναὸν — E!V, τὸν ναὸν ^ E 


quamdiu in possessione patris 
22f. vgl. 1 Kor. 4, 17 


quia] quoniam B, quid C hoc 


9, 13, 24 in mei] in his quae patris mei 
3/4 — oportet me esse AC 

significat BCE 
9 Et generaliter C 
alibiesse A qui] quae ABC patris 4- ejus AE 


4 utrum signif. C 
τ Unusqu. 4- enim B 
General. — 12 est »» De 


Et De 
16 — illo 


13 — oportet me A 
16 Unde -- sicut C 
19 ecce 5 A 21 — do- 
Patris - scilicet A 24 mei 
26 in - divina C 


159: T 1τ|οὐ sut 


ΤΕ — V 21 ἀπῆλ- 


in Lueam, Hom. XX. 133 


sui fuit, sursum erat. Et quia necdum plenam fidem Joseph et 
Maria habebant, propterea sursum cum eo permanere non pote- 
rant, sed dicitur descendisse cum eis. Crebro Jesus descendit cum 
discipulis suis, nec semper versatur in monte nec absque fine 
5sublimia tenet. In monte cum Petro est, cum Jacobo, cum 
Joanne, et rursum in alio loco cum ceteris discipulis. Porro quia 
non valebant hi, qui variis aegrotationibus laborabant, in montem 
conscendere, idcirco »descendit et venit« ad eos, qui deorsum erant. 
Nune quoque scribitur: »descendit cum eis et venit Nazareth 
10 et subjiciebatur eis«. Discaius, filii, subjecti esse parentibus nos- 
tris: major minori subjicitur, qui, quia majorem Joseph videbat 
aetate, propterea eum parentis 
honore coluit, omnibus filiis exem-| — //«oáóetyua διδοὺς πᾶσιν υἱοῖς, 
plum tribuens, ut subjiciantur| ἵνα τιμῶσι τοὺς γονεῖς, μὴ μόνον 
1; patribus et, si patres non|ro9c; φύσει, ἀλλὰ καὶ τοὺς ϑέσει, 
fuerint, subjiciantur his, qui pa-| καὶ ποιῶσιν, ὅσα ἐπιτάσσουσι πλὴν 
trum aetatem habent (161). Quid | exeívow, ὅσα εἰς ϑεοσέβειαν βλάπτει: 
loquor de parentibus et filiis? Si|óuX τοῦτο γὰρ καὶ ἔμεινεν ἔν τῷ 
Jesus Filius Dei subjicitur Joseph | ναῷ, ἵνα προτιμήσῃ τὴν ϑεοσέβειαν 
50 et Mariae, ego non subjiciar epi-|xai τὸν ἀληϑῆ πατέρα αὐτοῦ καὶ 
scopo, qui mihi a Deo constitutus |e0v τῶν κατὰ σάρκα συγγεγῶν. 
est pater? Non subjiciar pres- 
bytero, qui mihi Domini dignatione praepositus est? Puto, quod 
intellegebat Joseph, quia major se erat Jesus, qui subjiciebatur 
?5 Sibi, et sciens majorem esse subjectum trepidus moderabatur im- 


bf. vgl. Luk. 9, 28 Par. 6ff. vgl. Matth. 5, 1; 8, 1 


Tur C Etr 2 habebat B sursum] rursum B 
manere De 4 nec? — 5 tenet 7» A nec? -- ferme B vers.] 
moratur C fine — 5 tenet] sublimitate BE, -ἰ- sed B,-- nec E 7 valeb.] 
habebant C monte CE 9 venit -- in E 10 Dieamus filis E 
11 maior -ἰ- enim In qui] quid C, quod D, nam e — Jos. maior. C 
12 aetatem E eum -- Iacob C parentis ^» A 14 tribuens] prae- 
bens B 15 patribus] parentibus De et konj.] Quod alle Hss. ^ patres 
Ἢ iis e 16 fuerunt E his]iisr 17 aetat.] honorem C -—- habent 
aetat. B habeant C 18 parent.] patribus B S81-C 20 Ego C 
21 constit.] ordinatus De 23 — dign. Dom. A 24 qui] quod e 


133, 139—21 dCW 133, 189—16 ἐπιτάσσ. aLSVA 


13 JJagd0.]. Διὰ τοῦτο δὲ ἦν ὑποτασσόμενος αὐτοῖς, παράδ. aSA σᾶσι -- 
τοῖς À 14 τοὺς -[- ἑαυτῶν Δ τοὺς — 16 ἐπιτάσσ.] xai ὑποτάσσωνται 
τοῖς γονεῦσι S γονεῖς] πατέρας V 10 ποιῶσιν ---- ἐπιτάσσ.] ὑποτάσσων - 
ται αὐτοῖς aV, ὑποτάσσονται αὐτοῖς X, ὑποτάσσεσϑαι αὐτοῖς D 13—16 ἐπιτάσοσ.] 
Τοῦτο ποιήσας ἐδίδαξεν ἡμᾶς τιμᾶν τοὺς γονεῖς καὶ ποιεῖν ὅσα ἡμῖν ἐπιτάττουσι dC 
14 μὴ --1ῦ aSVA 10 πλὴν---21 — aSVA 20 ἀληϑινὸν dC 


σι 


Ó 
οι 


134 


perium. 


Origenes 


Videat ergo unusquisque, quod saepe melioribus prae- 


positus sit inferior et nonnunquam accidat, ut ille, qui sub- 


jeetus est, melior sit eo, qui sibi videtur esse praepositus. 


Quod 


cum intellexerit dignitate sublimior, non elevabitur superbia 
ex eo, quod major est, sed sciet ita sibi meliorem esse subjectum, 
quomodo et Jesus subjectus fuit Joseph. 


Deinde sequitur: 
haee in corde suo«. Plus aliquid 
quam de homine suspicabatur; 
unde et »custodiebat omnia verba 
ejus in corde suo«, non quasi 
pueri, qui duodecim esset anno- 
rum, sed ejus, qui de Spiritu 
sancto conceptus fuerat, quem 
videbat »proficere sapientia et 
gratia apud Deum et homines. 
Jesus »proficiebat sapientia« et sa- 
pientior per singulas videbatur 
aetates. Nunquid sapiens non 
erat, ut sapientior fieret? An 


»Maria autem  conservabat omnia 


verba 


| Οὐχ ὡς παιδίου ἤκουε δωδε- 
- 5 3 Cy A Aue e 
καετοῦς, ἀλλ᾽ λέτήρει τὰ ῥήματας ὡς 
τελείου, ὅσα Ó ἄγγελος εἶπε πρὸς 
αὐτήν, ὅσα οἱ ποιμένες, ὅσα ὁ Συ- 
μεὼν καὶ ἣ " Avva καὶ ὅσα νῦν αὐτὸς 
* 5 ΄ὔ 5 , 3? / € 
πρὸς αὐτούς" »évijoe«c οὖν »ztávra« ὡς 
M] e - "4 5 
ϑησαυρὸν ὡς τῶν πραγμάτων ἔπι- 
’ οὶ 1 κ᾿ e » 
στήμων" οὐδὲν γὰρ ὡς ἔτυχεν ἢ Aa- 
λούμενον ἢ γινόμενον ἐδέχετο, ἀλλ᾽ 
εἶχε πάντα ἐν ἑαυτῇ, τὰ μὲν νοοῦσα, 
τὰ δὲ περιεργαζομένη, cióvia, ὅτι 


15f. Luk. 2, 52 

1 quod| quo D saepe] sibi € 
eis B, illo C qui sibi] quibus BE esse praepos.] subpositus B 
-—- praep. esse vid. A 4 cum] quicunque C dignitate C ὅ major 
— sed]majorem et B  scietita]scientia BE — esse] habet B — ita A . me- 
lior.] majorem A 1 observabat AD 9 suspicatur A 10 unde] Inde AE 
11 ejus ^» B 12 duod.] quindecim C 13 ejus ^» B 17 Jesus 
-- autem A et — De 

134, 10—135, 2 dCW (4- xai ᾿Ιησοῦς προέκοπτε κτλ W) 
λείου V 134, 10—16 ἐπιστ. aLS 

10—12 τελείου nach 15 αὐτούς (4- Zusatz) a 
λείου nach 16 ἐπιστήμων dC 10 Oóy — 12 τελείου] οὐ γὰρ ὡς δωδεκαετοῦς 
παιδίου ἤκουεν, ἀλλ: ὡς τελείου ἐτήρει πάντα τὰ ῥήματα αὐτοῦ dC 10 Οὐχ] 
οὐδὲ γὰρ à, οὐ γὰρ B ἤκουεν a] ἤκουσε aL 12 ὅσα — 15 αὐτούς “- dC 
12/183 πρὸς αὐτήν a 18 δ: 14 xai] ὅσα ὃ 15 αὐτούς 4- εἰ 
γὰρ καὶ μὴ τελείως ἔγνωσαν τὰ εἰρημένα παρ᾽ αὐτοῦ, πλὴν συνῆκεν 7) παναγία 
ϑεοτόκος, ὅτι ϑεῖα ὑπῆρχε καὶ ὑπὲρ ἄνϑρωπον. ἃ [πλὴν -ἰ- τέως τοῦτο A | παν- 
αγία — A | ὑπῆρχε] ὑπῆρχον af, ἦν BL | xai] μὲν B | ἄνϑρωπον] αὐτῶν β, 
αὐτοὺς BL, ἀνϑρώπων at] ἐτήρει — 16 ϑησ.] ἡ οὖν Μαρία ὡς ϑησαυροὺς (ϑη- 
σαυρὸς CD95) ἐτήρει πάντα dC ἑτήρει-- -10 ἐπιστήμων vor 12 ὅσα 81,8: 
διετήρει δὲ ἡ μήτηρ αὐτοῦ ἡ παναγία παρϑένος καὶ ϑεοτόκος ποῖα ῥήματα ab 
διετήρει πάντα τὰ ῥήματα ταῦτα!,, ἡ δὲ ϑεοτόκος διετήρει τὰ δήματά φησιν ποῖα; A, 
ποῖα δὲ ῥήματα συνετήρει ἣ παρϑένος ἢ ὃ 17 οὐδὲν γὰρ] καὶ οὐδὲν CD* οὐ- 
δὲν---ἔτυχεν] καὶ ὡς ἔτυχεν οὐδὲν d 19 ἑαυτῇ) αὐτῇ ἃ 20 περιεργ.} οὐ 
περιεργάζουσα dC 


3 melior] major ABE eo] 


134, 10—12 ce- 


10--19τελείου» S  10—12 ze- 


in Lucam, Hom. XX. 135 


quoniam »evacuaverat se, formam ἔσται καιρός, καϑ' ὃν τὸ κεκρυμ- 
servi accipiensc, id, quod amiserat, μένον ἔν αὐτῷ φανεοωϑήσεται. | 
resumebat et replebatur virtuti- 
bus, quas paulo ante assumpto 

5 corpore visus fuerat relinquere? »Proficiebat« ergo non solum »sa- 
pientia«, sed »aetate«. Est et aetatis profectus. Duae in scripturis 
feruntur aetates, altera corporis, 
quae non est in potestate nostra, | »' HAuxía« δὲ οὐ τῇ σώματος, 
sed in lege naturae; altera ani-|év jj προέκοπτεν οὐκ £y ἡμῖν 

10 mae, quae proprie in nobis sita|ojcgy, ἀλλ᾿ ἐπὶ τῇ φύσει: τῇ δὲ 
est, juxta quam, si volumus,|yvyiüc, ἥτις ἐφ᾽ ἡμῖν, ἣν ἐνίσχυεν 
cotidie crescimus et ad summi-|»ó καταργήσας τὰ τοῦ νηπίους. 
tatem ejus venimus, »ut non simus 
ultra parvuli et fluctuantes et 

15 qui cireumferamur omiii vento doctrinae«, sed esse »parvuli« desi- 
nentes incipiamus esse »viri« atque dicamus: »quando factus sum vir, 
destruxi ea, quae erant parvuliv. Hujus, (162) ut dixi, aetatis pro- 
fectus, qui incrementum habet animae, in nostra est potestate. Si 
autem hoe non sufficit testimonium, etiam aliud de Paulo suma- 

80 mus exemplum : »donec perveniamus« , inquit, »omnes in virum perfec- 
tum, in mensuram aetatis plenitudinis corporis Christiv. In nobis 
ergo est, ut »ad mensuram perveniamus aetatis corporis Christi« et, si 
in nobis est, omni labore nitamur deponere parvulum et destruere 
illum et ad aetates reliquas pervenire, αὖ nos quoque audire 

25 possimus: »tu autem ibis ad patres tuos cum pace, nutritus 
in senectute bona«, utique spiritali, quae est vere senectus bona, 
canescens et ad finem usque perveniens in Christo Jesu: cui est 
gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


1f. lat. Phil. 2, 7; 1f. gr. vgl. Mark. 4, 22 1591: er. 0}. 1 Kor. I3, ΤΙ 
13ff. Ephes. 4, 14 20f. Ephes. 4, 13 25f. Gen. 15, 15 


1 evacuavit A se -Ἑ forma Dei B 9 reliquisse A 6 sed - et C 
Est^B  et-?De profectibus B 7 altera] alia B, una A 8in»€ 
13 ejus » BDe 14 et! — De 16 atque] et A quando -- autem B 


17 e2—A aetatis - qui A 18 qui ^ A habeat A, habebat E 
est — E 19 hoec De aliud] illud B 20 omnes ^» A 
22 Christi - Jesu AB (— B) aetat. - et BCE Et C 24 aetatis 
reliquias B (aetatis reliquas E) 25 cum — nutrit. C 26 senecta! De 
21 οὐ» € ad] in e pervenias C 28 gloria ^ B gloria -ἰ- et honor 
et imper. ^ C Explicit omelia XX. AC 


(Hom. XVIII) 122, 14—19 - 135, 8—13 C 
2 αὐτῷ] αὐτῇ dC 11 φυχῆ € 


σι 


15 


136 


Origenes 


HOMILIA XXI. 


De eo, quod scriptum est: 


»Quintodecimo anno imperi Ti- 


berii Caesarise, usque ad eum locum, ubi ait: »rectas facite se- 
3 


mitas ejus«. 


Quando ad Judaeos tantum 
sermo propheticus mittebatur, Ju- 
daiei reges ponebantur in titulo. 
Verbi gratia, (163) »Visio, quam 
vidit Isaias filius Amos adversus 
Judaeam et adversus Hierusalem, 
in regno Oziae et Joatham et 
Achaz et Ezechiaec; nee alium 
quemquam, exceptis Judaeae re- 
gibus, Isaiae video tempore de- 
signatum. ln quibusdam  pro- 
phetis et Israhel reges legimus, 
sicut ibi: »et in diebus Hiero- 
boam filii Joas regis Israhelc. 
Quando vero sacramentum evan- 
geli praedicandum erat et in 
toto orbe evangelium disseminan- 


2—4 Luk. 3, 1—4 


1 Incipit XXI. de ,... AC 


Sif des2E 


3 eum  r 


' Eni μὲν τῷ παρὰ  Iovóaíoig μό- 
γοις κηρυσσομένῳ λόγῳ προφητικῷ 
ἀναγράφεται βασιλεία μόνον "Iov- 
δαίων. ΣὍρασιςς, γάρ φησιν, »ἣν 
εἶδεν Πσαΐας κατὰ τῆς "lovóaíagz 
καὶ κατὰ τῆς “]ερουσαλήμ, ἕν βασι- 
λείᾳ " OC(ov καὶ ᾿Ιωαϑὰμ καὶ ᾿Αχὰξ 
καὶ '"ECexíov«: καὶ οὐδένα ἄλλον 
οἶδα βασιλέα ἀναγεγραμμένον £v τῷ 
χρόνῳ τῆς" προφητείας, ἢ τὸν τῆς 
᾿]ουδαίας, ἐπί τινων δὲ προφητειῶν 
καὶ τὸν βασιλέα τοῦ ᾿Ισραήλ. Ὅτε 
δὲ ἤμελλε τὸ μυστήριον τοῦ εὐαγ- 
γελίου ὁ ᾿Ιωάννης κηρύσσειν, ἀνα- 
γέγραπται οὐχὶ ᾿Ιουδαίων μόνος βα- 
σιλεὺς Πρώδης οὐδὲ Ρωμαίων μό- 
νος Τιβέριος" ἐπειδὴ δὲ τὸ μυστήριον 
1 171: ΓΑΥΘΟΒΤΡ ul 
9 Esayas B, Esaias DE, 


Ysaias AC 9 adversum BE 10 adversum B » € 11 Joatham 
ABC, Joathan D, Jotham E 12 Achat D, Achath A C nee] et E 
Ezechiae - regum Juda € 13 Judae BE 14 Ysaye (aus Esaye 
corr.) D video 7 C] vides e 15 quibusdam -- etiam C 16 et — C 
17 et — A diebus 4- inquit CDe 17/18 Jeroboam CD, Iheroboam A 
18 Johas E 19 sacram. -- etiam C 


136, 5—12 ? ECex. -|- 21 ἐπειδὴ --- 137, 6 ἀναγέγρ. k*LA 
136, 21 ἐπειδὴ — 137, 6 ἀναγέγρ. dCS 


136, 5—137, 17 V 


136, 5—21 Τιβ. e* 


9 μὲν -᾿ οὖν k τῷ] τὸ K? τῷ - πεντεκαιδεκάτῳ 1} zapg K 
5/6 μόνοις —— K?4] μόνῳ Καὶ 1 àvayo. — 'Iovó.] βασιλεία μόνον 'Iovóaíov ἀναγρά- 
φεται kA 9 εἶδεν -- ὁ K*e xard — 10 βασιλείᾳ] ἐν ἡμέραις Κὰ 10 vic V 
11 ᾿Ιωάϑαν e, ᾿Ιωνάϑαν K?e, ᾿Ιωάϑαμ k "Axab K?V 12 xai ' EGex. 7 ke 
12 ᾿Εζεχίου λ --- ((Αχὰξ Καὶ - ot ἐβασίλευσαν τῆς ' Iovóataz kA) 18 — Bao. 
oióa V 14 τὸν] tov V 16 τὸν E] τῶν E! 16 Ὅτε] ὅτι E. 18 0e 
κηρύσσειν 7- V ἀναγέγραπται] ἀναγράφεται E, ἀναγράφεσϑαι V 19 ᾿Ιουδαίας E! 
20 Ἡρώδης — 31 Τιβέριος] οὐδὲ βασιλέως ᾿Ιουδαίων μόνον ᾿Πρώδης V 21 ἐπειδὴ 


—]p. 137, 6 ἀναγέγρ.] ἐπὶ δὲ τῷ μυστηρίῳ τοῦ εὐγγελίου μέλλοντι & ὅλῳ τῷ κόσμῳ 
κηρύσσεσϑαι ἡγεμονία Τιβερίου Καίσαρος ἀναγράφεται, ὃς ἐδόκει ὅλου τοῦ κόσμον 
εἶναι βασιλεύς kA (ὅλῳ κόσμῳ EK, τοῦ κόσμου ὅλου K?) ἐπειδὴ δὲ] ἀλλ énei V, 
ἐπειδὴ xai ὃ 


10 cerat dicere: 


in Lucam, Hom. XXI. 


dum, eujus princeps Joannes in 
eremo fuit, et orbem terrarum 
Tiberii regebat imperium, tunc »in 
quintodecimo« ejus »anno verbum 
5 Domini ad Joannem factum« esse 
describitur. Et si tantum his, 
qui de nationibus credituri erant, 
annuntianda salus fuisset et pe- 
nitus exeludendus Israhel, suffe- 
In quintodecimo 
anno Tiberii Caesaris, praeside 
Judaeae Pontio Pilato«. Quia 
vero et de Judaea et de Galilaea 
multi credituri erant, idcirco et 
1 haec regna ponuntur in titulo 
dieiturque: »tetracha Galilaeae 





137 


- 5 , E ’ 9 
τοῦ εὐαγγελίου ἔδει κηρύσσεσϑαι ἂν 
ὅλῳ τῷ κόσμῳ καὶ ὅλου τοῦ κόσμου 
ἐδόκει Τιβέριος εἶναι βασιλεύς, διὰ 
τοῦτος »ἔν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ 
τῆς ἡγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος 
καὶ τὰ ἑξῆς ἀναγέγραπται. Καὶ εἰ 
μὲν oi ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν μόνοι ἤμελλον 
σώζεσθϑαι, πάντῃ δὲ ἀπεκέκλειστο 1j 
σωτηρία τῶν υἱῶν ᾿Ισραήλ, ἤρκει τό; 
δὲν ἔτει πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἥγεμο- 

/ Δ , 
γίας Τιβερίου Καίσαροςς. 

᾿Επειδὴ δὲ ἔδει καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς 
Γαλιλαίας καὶ τοὺς ἀπὸ τῆς ᾿Ϊτου- 

La ' /, "2 
ραίας καὶ Τραχωνίτιδος καὶ 'Ar- 
ληνῆς πιστεύειν, διὰ τοῦτο ἀναγρά- 
φονται καὶ αὗται αἱ βασιλεῖαι ἤγουν 


Herode, et Philippo fratre ejus | τετραρχίαι. 


tetrarcha Ituraeae et lTrachonitidis 
regionis, 


et Lysania tetrarcha Abilenae, 


sub principibus sacer- 


?:0 dotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini ad Joannem, 


filium Zachariae, in deserto«. 


Olim »verbum Dei fiebat ad Hiere- 


miam, filium Chelciae, qui erat de sacerdotibus« tempore illius vel 


21f. Jerem. 1, 1 
2 terrarum] Romanum BCDe 


3 ettuner 


4 quintodec.] duodecimo C 


ejus ^ BDe 4 de E 8 — fuiss. salus A 10 dicere] dicens De 
In^A quintodec.] duodecimo C 11 praesidente A 12 Judae DE 
13 de? — B 14 et — C 16 diciturque 4- et BE diciturque] et 
dieitur C tetràrea C (so immer) 17 ejus] suo B 18 et — E 
Traconit. BCD 19 regionum B tetrarcha — B —- Abil. tetr. C 
Abilennes E 20 Chaipha C 21 — Zachar. fil. B Olim — p. 138, 9 de- 
serto — C 21/22 Iheremiam (immer) A, Jeremiam D Elchiae ADe 


22 qui erat — B 
tempore 7 AE] in diebus De 
137, 6 Kai—17 dk*CA 
1 τοῦ εὐαγγ. — dOSV 
2 xai ὅλου] ὅλου δὲ S 
— Καίσαρος] Τιβερίου βασιλείας S 
4 μὲν -ἰ οὖν S ἔμελλον ἸΚ55λ 
κέκλεισται dCe, ἀποκέκλειστο D 
ναι μόνον Τιβερίου kA(ggK5) 12 
᾿Αβιλινῆς dC 


(ἤτοι ε) 


qui — sacerdot. — e 
ill.— 138, 1 ill.] Josiae e 


ἔδει] ἔμελλε V 
ὃ — Τιβέρ. ἐδόκει ὃ 


9 τῶν υἱῶν] τοῦ S 
᾿Επεὶ À 
18 τοὺς — 14 Αβιλ.] τῶν λοιπῶν χωρῶν S 

15 διὰ τοῦτο] εἰκότως S 
ἡγεμονία τοῦ Πιλάτου xai ai τῶν ἑξῆς S 
16/17 εἴτουν τετραρχ. - dOV 


sacerdot. - in Anathoth De 


ἐν — 2 κόσμῳ nur V 


εἶναι 7» S 9 "yeu. 
6 xai — ἑξῆς V καὶ S 
8 πάντῃ δὲ] xai πάντῃ S ἀπο- 





12 Καισ.] μνησϑῆ- 
ἔδει] δεῖ dkCVA xai  SÀ 
14/15 xai ' ABiA. — k(ggK5)VA 
16 xai — 17 τετραρχ.] xai ἡ 
ἤγουν Kr.] εἴτουν n4, ἥτουν K* 

17 τετραρχίαι] τοπαρχίαι A 


οι 


1 


eo 


MT 
οι 


138 Origenes 
illius regis Judae; nune »sermo| Οὐδέποτε »yéyove ῥῆμα ϑεοῦς ἐπί 
Dei fit ad Joannem, filium Za- τινα τῶν προφητῶν δὲν τῇ ἐρήμῳς, εἰ 
chariaec, quinunquam (164) factus | μὴ νῦν μόνον διά τινὰ μυστικὴν 
est δα prophetas »in deserto«. Sed | ϑεωρίαν. ᾿ Ἐπειδὴ δὲ ἤμελλε "πολλὰ 
quia »plures filiic credituri erant τὰ τέκνα τῆς ἐρήμου μᾶλλον εἶναι, 
»desertae quam ejus, quae habet τοῦτ᾽ ἔστι τῆς ἐξ ἐϑνῶν ἐκκλησίας, 
virum«, idcirco »factum est ver-|»7jfeo τῆς ἐχούσης. ὡς »dvóoa« τὸν 
bum Dei ad Joannem, filium Za- νόμον, τῆς ᾿Ιουδαίων φημὶ avrayo- 
chariae, in deserto. Simulque con- γῆς, διὰ τοῦτο δέγένετο ῥῆμα ϑεοῦ 
sidera, quod magis rationem ha- πρὸς ᾿Ιωάννην ἔν τῇ ἐρήμῳς. 

beat, si mystice intellegatur de- 
sertum et non secundum simpli- 
cem litteram. Quienim»indesertoc — Ei γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, ἐκ περισσοῦ 
praedicat, superflue facit ibi voci- ἐποίει »κηρύσσων ἐν τῇ ἐρήμῳς. 
ferari, ubi se loquentem nullus 
exaudiat. Praecursor ergo Christi 
et »vox clamantis in deserto« | 442 ἦν πρόδρομος Χριστοῦ »ὴ φωνὴ 
praedicat»in desertoc animae, quae | βοῶντος £v τῇ ἐρήμῳς, ψυχῇ τῇ [μὴ] 
non habet pacem. Non solum|Zyoóog πόλεμον: καὶ οὐ τότε δὲ 
autem tune, sed etiam in praesenti μόνον, ἀλλὰ ai vv πρῶτος »0 λύχνος 
primum »lucerna ardens et lucens« i ὁ καιόμενος zai φαίνων ἔρχεται »πκη- 





5ff. Gal. 4, 27; Jes. 54, 1 91 929. 5; 90 
1 Judaeae BD 1/2 — Dei sermo A 6 desertae -- magis De 
9 Simulque] simul etiam B 10/11 habet r 14 facit] videtur B 


15 loqu.] clamantem C 18 praedicat — id est B 19 Non — B habe- 
bat De 20 etiam] et r 


138,4—14 V 138; 1—14 adkCL4 138, 1—10 S, im Auszug Z 
138, 17—139, 5 V 


1 Οὐδέποτε 4- δὲ Καὶ Οὐδέποτε] Διὰ τί δὲ a, διὰ τί γὰρ a yéyove — 
2 ἐρήμῳ] ἐγένετο 6. ὃ. πρὸς ᾿Ιωάννην ἔν τῇ £o. p, γέγονε τὸ ὅ. τοῦ 9. πρὸς 
᾿Ιωάννην £v τῇ ἐρ. a, καὶ év τῇ ἐρήμῳ τὸ ᾧ. τοῦ ὃ. πρὸς ᾿Ιωάννην γέγονεν A. 
1—4 ϑεωρ. διὰ τοῦτο δὲ γέγονε τὸ ῥῆμα πρὸς αὐτὸν S 2 εἰ--- ἃ μόνον "» à 
2 εἰ---4 ϑεωρίαν  αὉ 4 δὲ S] γὰρ ak(ggK?)4 ᾿Επειδὴ --- ἤμελλε) 
ἔμελλε γὰρ A. ἔμελλε akS λ ὅ — μᾶλλον τῆς ἐρήμου V τῆς ἐρήμου] 
τῆς ἐρήμης ΚΚ8, αὐτῆς ἐρημωϑείσης p εἶναι" a 6 τοῦτ᾽ ἔστι --- ἔκκ λη- 
σίας 5 adCV ἐκκλησ. -ἰ- ἐρήμης οὔσης ϑείου λόγου ὃ 7 ἤπερ] ἢ dAS, 
ἢ περὶ β ὡς k] τὸν adCSV ἄνδρα J- τούτου χάριν τοῦτο γέγονε 
& (A) τὸν — 8 ovvay. 7» dCV] τοῦτ᾽ ἔστιν τῆς ovvay. τῶν ᾿Ιουδαίων τῆς 
ἐγκαυχωμένης τῷ νόμῳ ὃ 4 τὸν---10.- ἃ 8 — συναγ. φημι K$5 
9—10 — S (vgl. 1—4) 9 διὰ τοῦτο] τὸ δὲ εἰπεῖν ὅτι K5 9/10 -- πρὸς 
᾿Ιωάννην ἐγέν. ó. ὃ. k(ggK5)4 10 πρὸς ᾿Ιωάννην] ἐπὶ ᾿Ιωάννῃ dV, ἐπὶ 
᾿Τωάννην Ὁ ᾿Ιωάννην 4- τοῦτ᾽ ἔστιν πρόσταγμα K5 τῇ.» 1 18 ἐκ- 
περισσῶς β 14 75  À 


1 


1 


2 


σι 


e 


ex 


e 


in Lucam, Hom. XXI. 


venit et  »praedicat baptisma 
paenitentiae in remissionem pec- 
catorum« ; deinde »lux vera« sub- 
sequitur, quando »lucerna« ipsa lo- 
quitur: »illum oportet crescere, me 
autem minui«. Fit verbum Dei »in 
deserto«, et »venit ad omnem cir- 
caregionem Jordanisc. Quae enim 
alia loca debuit circuire Baptista, 
nisi vicina Jordani, ut quicunque 
voluissetagere paenitentiam,prae- 
sto esset ad lavacrum (165) aquae ? 
Porro Jordanis »descendens« in- 
terpretatur. »Descendensc« autem 
et largo impetu currens fluvius 
Dei Salvator noster Dominus est, 
in quem baptizamur aqua vera, 
aqua salutari. »In remissionem« 
quoque »peccatorum« baptisma 
praedieatur: Venite catechumeni, 
agite paenitentiam, ut »in remis- 
sionem« peccatorum baptisma con- 
sequamini. »In remissionem pec- 
catorum: ille accipit baptisma, qui 

3 Joh. 1, 9 5f. Joh. 3, 30 





139 


oóccor βάπτισμα μετανοίας εἰς 
ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, εἶτα μετὰ τοῦτον 
ἔρχεται »τὸ φῶς τὸ ἀληϑινόνς, περὶ 
οὗ φησιν ὃ λύχνος" »éxeivov δεῖ 
αὐξάνειν, ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσϑαις. 

»Καὶ ἦλϑεν εἰς πᾶσαν τὴν περίχω- 
oov τοῦ 'looóávov«. Iloó γὰρ ἔδει 
τὸν βαπτιστὴν περιέρχεσϑαι T] »εῖς 
τὴν περίχωρον τοῦ ᾿Ιορδάνους, ἵν᾽ 
&áv τις βούληται μετανοεῖν, εὐϑέως 
εὐπορήσῃ τοῦ ποταμοῦ; ᾿ Εομηνεύε- 
ται δὲ "]ορδάνης »καταβαίνωνς. Κα- 
ταβαίνων γάρ ἐστιν ἀληϑῶς ὁ ποτα- 
μὸς τοῦ ϑεοῦ, τὸ ὕδωο τὸ ἀλη- 
ϑινόν, τὸ ὕδωρ τὸ σωτήριον. 


Καὶ κηούσσει 
^ei; ἄφεσιν ἁμαοτιῶν βάπτισμας. 


13 zu ᾿Ιορδάνης vgl. Comm. in Joh. VI, 42 


(S. 151, 11 Preuschen); Wutz, Onom. sacra 745 


1et—B 
5 illum J- autem E 
regionem circa Jordanem A 
CDe 12 essent AD 
arguto B 16 Dominus » C 
17 quem] quo ADE 


aquam salutarem De, aqua veram aquam salvatorem E 


praedicabat r, praedicans B 
6 Fit] Fuit C 

9 cireumire E 
 lavaer. aquae] lavandum aqua AB 
Domin. est] est et Dominus B 
17/18 aquam veram, aquam salutarem C, quam veram 


2 remissione C 4 Quando A 
Dei — ADe 8 regionem 7» E, 
10 vicinia e Jordanis 

15 largo] 
noster -Ἐ ét E 


vera — salu- 


tari B 18 remissione A 19 peccat. J- in De baptisma 7 C 
20 praedicat e Venite C cathecumini BA, catecumini CD 
21 ut] et E 21/22 u. 23 remissione C 24 accepit B 

139, 6—15kmL 4 139, 6—140, 15 ἑοήμῳ 139, 7 Ποῦ --- 140, 4 SV* 

6 Kai À Kai — 1 'Iogó. “5 k(ggK5)mV 6 τὴν À 4 yàg — K$] 
δὲ S 8 περιέρχ.] κηρύσσειν S 9 ἵνα ὃ 10 τις] τι 1 βούλοιτο 1Κ8, 
βούλητε S εὐθέως 7» À 11 εὐπορήσει C] εὐπορῇ ὃ ποταμοῦ -ἰ- 
πρὸς τὸ βαπτίζεσϑαι ὃ * Eou. — 12 'Iogó.] ἄλλως τε ᾽]ορῦ. éou. ὃ 13 Ka- 
rap.? — 13 ἀληϑῶς] ἐφ᾽ ὃ κατέβη ὃ 13 — ἀληϑῶς ἐστιν CV 14 τὸ"! 
— 15 σωτήρ.] τὸ ἀληϑινὸν πόμα, τὸ τῆς ζωῆς ὕδωρ ὃ Χριστός ὃ 28 Καὶ — 


24 áuapor.] κηρύσσει δὲ ὃ 


κηούσσει 4- φησὶν km 


140 


peecare desistit. Si quis enim 
peccans ad lavacrum venit, ei non 
fit remissio peccatorum. Propter- 
ea obsecro vos, ne absque cau- 


5tela et diligenti cireumspectione 


Origenes 


^» Eis ἄφεσιν ἁμαρτιῶνγ« τίνι ἢ τῷ 
μηκέτι ἁμαρτάνοντι; τῷ γὰρ ἔτι 
ἁμαρτάνοντι ἄφεσις ἁμαρτιῶν οὐ 
δίδοται. 


veniatis ad baptismum, sed ostendatis primum »fructus dignos 
paenitentiaec! Facite aliquid temporis in conversatione bona, mun- 
dos vos a cunctis sordibus vitiisque servate, et tunc vobis re- 
missio peccatorum fiet, quando coeperitis et ipsi propria peccata 


10 contemnere. Dimittite delicta vestra, et dimittentur vobis. Hoc 


1 


2 


e 


5 


autem ipsum, quod nune de veteri instrumento ponitur, in Isaia 
propheta scriptum legimus. lbi 
enim dicitur: »Vox clamantis in 
deserto: parate viam Domini, 


Eia τὸν Haatav παρίστησι τοῦτο 
αὐτὸ φωνοῦντα. Τί γὰρ φησίν; 


rectas facite semitas ejusc«. Vult 
Dominus in vobis reperire vias, 


qui, ut possit in vestris animabus. 


ingredi et iter suum facere, prae- 
parate ei semitam, de qua dici- 
tur: »rectas facite semitas ejus«. 
»Vox clamantis in deserto«. »Vox« 
clamat: »praeparate viam« ; primo 


10 vgl. Luk. 11, 4 


»Oowvi) βοῶντος ἔν τῇ ἐρήμῳς. Βού- 
λεται δὲ τὴν ὁδὸν κυρίου εὑρεῖν ἕν 
ὑμῖν, ἵνα συνοδεύσῃ ταῖς ψυχαῖς 
ὑμῶν. ᾿Επειδὴ δὲ 6^ Ιωάννης πρόδρο- 
μος ἢν τοῦ λόγου, εἰκότως »φωνὴς 
ὠνόμασται, οὐ λόγος" προλαμβάνει 
γὰρ ἣ δφωνὴκς τὸν λόγον" πρώτη γὰρ 
1) φωνὴ φϑάνγει ἐπὶ τὰς ἀκοάς, εἶτα 


13ff. Jes. 40, 3 


1 desinit n 26 7B]et E 6 — ad bapt. veniatis Ir * Mundos C 
10 Dimitte A delicta] peccata C dimittuntur ABE 11 quo E 
12 scriptum C Ibi— 13 dicitur — A. Ibi] ubi E 13 dicitur ^» E 
14 Domino AE 16 nobis E viam CDe qui — De 17 vestras 


animas e 22 Prima BCE 


140, 18—21 λόγον adW (Τίτου ?) 
- 141, 9—11 C 140, 18—20 λόγος 


1 ἄφεσιν 4- δὲ C 


140, 18—141, 54-140, 15 Bov4—18 ὑμῶν 
-- 13—15 (vgl) S 


2 15 — 4 nur V, — dC] τὸ μὲν γὰρ Αριστοῦ βάπτισμα τελείως 


ἔχει ἄφεσιν ἁμαρτιῶν ἐξ αὐτοῦ τοῦ βαπτίζεσϑαι" τὸ δὲ ᾿Ιωάννου, εἰ xai εἶχεν ἄφεσιν 
ἁμαρτιῶν, ἀλλὰ διὰ μετανοίας" ἀτελὲς γὰρ ἦν, εἰ καὶ τῶν ᾿]Ιουδαϊκῶν βαπτισμάτων 
τελειότερον ὑπῆρχεν ὃ 13—15 vgl] παράγει γὰρ τὸν ᾿Η αΐαν τὸν λόγον βεβαιῶν 
καὶ φησίν: ὡς γέγραπται 8 (nach 18—20!) 15 ἐρήμῳ -4- τοῦτο δέφησιν ὡς 
ἂν Πσαίου αὐτοῦ ἀκούοντος τῶν λόγων ' Ioárvov: [ἀπόλεκτος γὰρ ἣν sic ἀποστολὴν 
᾿Ιωάννης καὶ τέλειος τῶν προφητῶν — Kyrill?] dC (ἐπέίλεκτος d | vó»? — d) 
zu 18: ᾿Επειδὴ ó^ Ioávvgc πρόδρομος ἣν expl. σκιῶν ἀφιστάμενοι 1, 18— 20 vgl. 
xai ὅτι φωνὴ ἦν, οὐ λόγος, προτρέχων τοῦ 1000 ὡς φωνὴ τοῦ λόγου als Schluf e's 
Schol: Αιρυσοστόμου κατὰ ᾿Ιωάννην καὶ Κυρίλλου ὁμιλία K (PG 72 512 A) 
18 δὲ] γὰρ α δὲ ὁ W 19 τοῦ] ἑτέρου ὃ λόγου] Χριστοῦ ἃ 
εἰκότ. ---- 20 ὠνόμ.] φωνὴ ἦν à 20 οὐ λόγος bCD5] τοῦ λόγου df, εὐλόγως A 
προέλαβε a, προέδραμεν p 21 γὰρ"»β 


in Lucam, Hom. XXI. 141 


enim»vox« ad aures pervenit, dein- | ó ἀκουόμενος ὑπὸ τῆς φωνῆς λόγος. 
de post vocem, immo cum voce, | Εν τῇ ἐορήμῳς δὲ εἰκότως, ὅτι ἡ £on- 
auditum sermo penetrat. Juxta |oc ἤμελλεν ὑπακούειν, ἣ δὲ πόλις 
hune sensum a Joanne annuntia- ἀπειϑεῖν" »£onuovc δὲ τὴν ἐξ ἐϑνῶν 


5 tus est Christus. Videamus ergo, ἐκκλησίαν φησίν. 


quid »vox« de verbo annuntiet. 

»Praeparate« , inquit, »viam Do- 
mino«. Quam»viam Dominox prae- 
paremus? Nummquid corpoream ? Οὐ γὰρ αἰσϑητὴν λέγει 


10 Aut potest (166) sermo Dei tali | »60óv«, ἀλλὰ τὴν ἔνδον ἐν καρδίᾳ, ἣν 


15 


2 


e 


30 


itinere pergere ? An intrinsecus via ὁδεύει ἐμπεριπατῶν καρδίαις ἁγίων. 
praeparanda est Domino, et in 
corde nostro rectae et aequales semitae componendae ? Haec est via, 
per quam ingressus est sermo Dei, qui in humani cordis capaci- 
tate consistit. Magnum est cor hominis et spatiosum et capax, si 
tamen mundum fuerit. Vis ejus magnitudinem latitudinemque 
cognoscere? Vide, quantam divinorum sensuum magnitudinem 
capiat.  lpse ait: »dedit mihi eorum, quae sunt, notitiam 
veram: scire rationem mundi et opera elementorum, principium 
et finem et medietatem saeculorum, temporum varietates et 
translationes mensium, annorum cireulos et siderum sedes, natu- 
ras animalium et furores bestiarum, spirituum  violentias et 
cogitationes hominum, diversitates arborum et vim radicum«. 
Vides non parvum esse cor hominis, quod tanta capiat. Neque 
in corporis quantitate, sed in fortitudine sensus magnitudinem 
ejus intellege, quae tantam scientiam capiat veritatis. Ut autem 
et simplices quosque de cotidianis exemplis ad credendum adducam, 
quod grande sit cor hominis, videamus sequentia. Quascunque 
urbes transivimus, habemus illas in animo, et qualitates et situs 
platearum murorumque et aedificiorum in corde nostro versan- 





18ff. Weish. Sal. 7, 17—20 


1 dein DE 4/5 annuntiatur Christus C 3 quod E 4 Praeparate 


-J- ergo D inquit — C 8/9 praeparamus ABDE 11 via — De 
13 recta et aequalis semita componenda De et aequal.] aequalesque C 
est —- ABE 14 cordis] corporis De 16 ejus] et B 17 quantum r, 
quantum ... sensum E 19 veram — De veram - et C — rationem 
mundi seire De — elem. - et scire C 21 translationem De et — ABE 
sedes] dies C 23 hominum] nominum n 24 Vides — capiat 7 C 
2 sensus magnit. — De 26 quae] quod B Ut autem] Et ut de hoc B 
27 de — BDe 28 videmus AE sequentia — De Quascunque] 
quasque CD 29 habeamus € illas C] illam r anima AE 


et!] Illa et C qualitas AC 30 versatur E 


142 Origenes 


tur. Viam, quam ingressi sumus, in memoriae pictura ac descrip- 
tione retinemus; mare, quod navigavimus, tacita cogitatione am- 
plectimur. Non est parvum, ut dixi, cor hominis, quod potest 
tanta capere. Si autem non est parvum tanta capiens, consequen- 
5 ter in illo via Domini praeparatur et recta fit semita, ut ambulet in 
illa sermo Dei atque sapientia. Praepara viam Domino per con- 
versationem bonam, et egregiis (167) operibus tere semitam, ut 
absque offensa ulla deambulet in te verbum Dei et donet tibi 
mysteriorum suorum adventusque notitiam: cui est gloria et 
τὸ imperium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XXII. 


De eo, quod scriptum est: »Ommnmis vallis implebiturc«, usque ad 
eum locum, ubi ait: »potens est Deus de lapidibus istis suscitare 
filios Abraham«. 


15. Videamus, quae in Christi praedicentur adventu, inter quae pri- 
mum. de Joanne scribitur: »Vox clamantis in deserto: parate viam 
Domini, rectas facite semitas ejusc. Et quod sequitur, proprie 
de Domino Salvatore est. Neque enim a Joanne »omnmnis vallis im- 
pleta« est, sed ἃ Domino Salvatore. Se ipsum unusquisque con- 

90 Sideret, quis erat, antequam crederet, et tunc animadvertet val- 
lem humilem, vallem se fuisse praecipitem et in ima demersam. 
Quando vero venit Dominus 
Jesus et misit Spiritum sanctum| — »Odo«yé« ἐστὶν βαϑεῖα xal κοιλὴ 
vicarium suum, »vallis omnis ex- πᾶς ἄπιστος, ὃς πιστεύσας εἰς Xot- 


6 vgl. 1 Kor. 1, 24 12—14 Luk. 3, 5—8 101. Luk. 8, 4 
1 qua BC memoria picturae Bmn (memoriae picturae E) 1/2 ac de- 
script. — C — 2 retinemur E  navigamus B 2/3 complectimur C 3 ho- 


minum BE 4 est —— C 5 in!2D Domino A 6 atque] et € 
7 operibus (marg. corr. aus omnibus) B, moribus C tere] tene Dee αὖ De 
8 offensione BC ulla] aliqua € ambulat BC . deambulet -Ἐ et E Ver- 


bum] sermo C 9 suorum] Dei C Explicit omelia XXI. AC 
11 Incipit XXII. de ... AC 14 Abraham (immer) ABCE] Abrahae Dr 
15 praedicuntur n 15/16 primo € 16 Johannis -- adventu C 
17 Domino A 18 est ^ B 20 et ^ De animadvertit AE, 
avertet C 21 se ^ ABE dimersam B, depressam A 22 vero ^r 
dominus -- meus A 24 — suum viear. C 


142,23—144,1áàya0.d 142, 238—143, 5 λαός ὃ 142, 238—143, 12 -- 144, 
7—145,4 κηρυσσ. -143,18—144,1 dya0.C — 142,23— 143, 12 - 144, 24—145, 
1--143,18—144,1 ἀγαϑ. W 

28 Φάραγξ -! δὲ S “- κοιλὴ καὶ βαϑεῖα W “- βαϑ. x. κοιλή ἔστιν ὃ 
24 ἄπιστος 4- καὶ ἐϑνικός W óc] ὡς W 





in Lucam, Hom. XXI—XXII. 


pleta« est. »Expleta« est autem 
operibus bonis et fructibus Spiri- 
tus sancti. Caritas non sinit per- 
manere in te vallem, quod, si pa- 
5cem habueris et patientiam et 
bonitatem, non solum.»vallis« esse 
desistes, sed etiam »mons« esse 1n- 
cipies Dei. Tam de gentibus .co- 
tidie fieri videmus atque compleri : 
10 omnis vallis implebiturc,. quam 
de populo Israhel, qui de excelso 
depositus est: »omnis mons et 
eollis humiliabitur«. »Mons« erat 
quondam (168) ille populus et 
15 »collise, qui depositus est atque 
destructus. »Illorum delicto salus 
gentibus data est, ad aemulan- 
dum eos«. Quod si et contrarias 
fortitudines, quae adversus mor- 
50 tales erigebantur, dixeris montes 
et colles esse depositos, non pec- 
eabis. Ut enim impleantur hujus- 


16 ff. Róm. 11, 11 


1 Expl. — autem ^ BE 





2/8 fructibus. Spir. 


143 


στὸν πληροῦται τῶν τοῦ πνεύματος 
καρπῶν, τοῦτ᾽ ἔστι τῶν ἀρετῶν" 
»ópoc« δὲ xai »fjovvóc« ταπεινωϑείς 
ἐστιν ὁ τῶν "lovóaíov ὑψηλόφρων 
λαός: ||{παπεινοῦται τῶν "Ιουδαίων 
τὸ ὕψος διὰ τὴν ἄγνοιαν τὴν περὶ 
Χριστόν, 1j δὲ τῶν ἐϑνῶν ταπείνωσις 
ὑψοῦται διὰ τὴν ἐπίγνωσιν, καὶ 
ἀκολούϑως »τὰ σκολιὰ εἷς εὐϑεῖανς« 
γίνεται καὶ »a6 τραχεῖαι εἰς ὁδοὺς 
λείας. διὰ τὴν πρότερον ὃν τοῖς 
ἔϑνεσι σκολιότητα καὶ τραχύτητα. | 


Ἢ τοίνυν οὕτω νοήσεις, ὅτι »ὄρης 
M ' ' σι E] , 
μὲν καὶ »flovroi« at ἀντικείμεναι δυ- 
un ee - z - 5 , 
γάμεις, at διὰ τῆς Χριστοῦ ἐπιδημίας 
ἐταπεινώϑησαν, αἱ δὲ φάραγγες ot 
ἄνϑρωποι, ot πεπλήρωνται ἐπ᾽ ἔργοις 


181f. vgl. Phil. 1, 28 


3 ka- 


... Saneti earitas B 


ritas E 4 in ^ CDe 9 patient.] sapientiam De 1 desistes] desines n, 
desistis CD 7/8 incipiens r 8 Tam] Quod tamen CDe cotidie 
-- magis De 12 depos.] positus A omnis -4- inquit CDe 14et — E 
15 qui ^» € atque] et C destr. - et B 17 data] facta € 


“- data est gentibus B 
contr. B, econtr. E 


18 si] et si De 
19 adversum ABE 


et contr.] contr. ADe, etiam 
22 enim] etiam ABE 


143, 5 zazew.—12 km (nach Skbgr, Titus 153 als 2. Teil e. Titus-Scholions, 


den aber e durch anderen Text ersetzt!). 143,18—144,1 ἀγαϑ. S 143,18 
—144, 2. V 143, 18—145, 1 ΚΙ. 

1 τοῦ -ἰ- ἁγίου S ὅ ταπειν. -4- μὲν yàg dC 9 ἀκόλουϑον dC τὰ] 
τοῦ τὰ dC εὐϑείας d γενέσϑαι dC 10 τὰς τραχείας dC εἰς» Ὁ 
Aíac C 11 προτέραν οὖσαν dC toic 7» dC 18 Ἢ — ὅτι 7 V τοίνυν 
— ὅτι 7» dCSW 19 μὲν» daCSVW βουνοί -- εἶσιν S. ai - re V 20 ai 
— kmLV διὰ --- é&uógu.7 W 81 αἱ 02 dCSW]xai ai V φάραγγες -- δὲ 


dCSW 22 ἄνϑρ. "- S 


ρωμένοι ἔργων ἀγαϑῶν πιστοὶ S 


οἵ" kmLSV] at W 
ἐπληρώϑησαν W 





144, 1 ἀγαϑ.] πεπλη- 
er  dCV] &àw 


πεπλ. 


1 


1 


n5 
οι 


οι 


[zn 


o 


144 Origenes 


cemodi valles, contrariae fortitu-| ἀγαϑοῖς. Τεγένηται δὲ καὶ »mávra 

dines, montes et colles, humili-| rà σκολιὰ εἰς εὐϑεῖαγ«. 

andae sunt. Sed et hoc, quod in 

adventu Christi prophetatum est, 

utrum expletum sit, contemple- 

mur. Sequitur enim: »et omnia 

prava erunt in directa«. | Unus- "Exaorog γὰρ ἡμῶν 

quisque nostrum pravus erat, 51) σκολιὸς ἦν" ἔν μὲν τοίνυν τῇ Χριστοῦ 

tamen erat et non usque hodie |Zzmiónuía τῇ γενομένῃ eig τὴν ψυχὴν 

perseverat, et per adventum γίνεται »τὰ σκολιὰ εἷς eO0eiave. 

Christi, qui factus est ad animam 

nostram, »prava« quaeque »directa« sunt. Quid enim tibi prodest, si 

Christus quondam venit in carne, nisi ad tuam quoque animam 

venerit? Oremus, ut illius cotidie nobis adventus fiat et possimus 

dicere: »Vivo autem, jam non ego, vivit autem in me Christusc. Si 

enim Christus vivit in Paulo et non vivit in me, quid mihi pro- 

derit? Cum autem et ad me venerit et fruitus illo fuero, sicut 

fruitus est Paulus, tunc et ego Paulo similiter loquar: »Vivo, 

jam non ego, vivit autem in me Christusc.  Consideremus ergo 

et cetera, quae in Christi praedicentur adventu. Nihil te asperius 

erat: vide pristinos motus tuos, vide iram et cetera vitia, si 

tamen cessaverunt esse, quae fuerant, et intelleges nihil te as- 

perius et, ut significantius loquar, 

nihil fuisse inaequalius. Conver-| Καὶ πάλιν τραχὺς ἦν ἡμῶν ὁ βίος 

satio tua inaequalis erat et sermo, | xai ἀνώμαλος 0 λόγος" ἐλϑὼν δὲ ὃ 
15, 18f. Gal. 2, 20 


1 contrariae — 2 colles De 1/2 fortitudinis B 2/3 humiliandi ABEe 
4 proph. est] prophetatur AE, prophetatum B, praedicatum C 9 erat — De 
-—- non et e (in D corr.) 10 et] sed C — A per adv.] ad adventum A, 
inadventuB, adventuE 11ad]inBE  12quaeque]quoque Dmn  -—tibi 
enim E 13 carnem De -— quoque ad tuam De 14 cotidie -- in A 
adventus in nobis C 15 autem] enim C 15 — non jam E vero 
Christus in me B 16 — vivit Christus A οὐ»  17et! 30 18 est 
4- illo C ego - possum ABE loqui ABE Vivo 4- autem C 
19 —» non jam E autem] vero Ce ergo ^5 A 20et^De in^ ABE 
praedicantur C 21 motus] moves C 22 “ὦ esse cessav. C esse] in 
te B quae] quod A intellegis ACDmr -— te nihil A 


144, 241—145, 1--4 Kai—9 e (E1*E?*) 


1 καὶ — dK$ 1/2 — và σκολιὰ πάντα 7 "Exactog — 11 £00. — K? 
8 ἦν 4- xai ἀνώμαλος C τοίνυν] τοίγε CK?V 9 γινομένῃ ΟΥ τὴν -ἰ- τῶν 
πιστῶν C 10 τὰ — εὐϑεῖαν] εὐθὴς καὶ λίος C 24 Καὶ πάλιν" ekC 
Καὶ ---- ἡμῶν] ἣν γὰρ ἡμῶν τῶν ἐϑνικῶν καὶ W pou τραχὺς - γὰρ € 
35 — ὅ λόγος ἀνώμ. k ἀνώμι. --- λόγος] ó λόγος τραχὺς καὶ ἀνώμαλος W 


in Lueam, Hom. XXII. 


et opera inaequalia. Venit ergo 
Dominus meus Jesus et exaequa- 
vit asperitates tuas et incomposita 
quaeque vertit »in vias planas, 
5 ut fieret in te iter sine offensione 
et leve (169) atque purissimum, 
gradereturque in te Deus Pater, 
et Christus Dominus mansionem 
apud te faceret diceretque: »ego 
10 οὖ pater meus veniemus et man- 
sionem apud eum faciemus«. Se- 
quitur: »et videbit omnis caro 
salutare Dei«. Tu quondam »caro« 
eras, e£ qui quondam »caro« eras 
15 immo, ut mirabilius loquar, cum 
adhue in carne sis, vides »salutare 
Dei«. Quid sibi autem velit, quod 
dicitur: »omnis ecaro«, eo quod 
nulla excipiatur, quae non videat 
90 »salutare Deic, relinquo intellegen- 
dum his, qui sciunt scripturarum 
mysteria venasque rimari. Sed et 
hoc, quod »populis egredientibus« 
ad baptismum Joannes loquitur, 
z5 attendendum. Si quis vult bapti- 
zari, egrediatur; manens enim in 
pristino statu et mores suos et 
consuetudinem non relinquens 
nequaquam rite ad baptismum 
80 venit. Ut autem intellegas, quid 


91. Joh. 14, 23 
(S. 136, 17—30 Preuschen) 


1 opera -- tua C 9 et — De 


gaudereturque r, et graderetur C, gauderetque ἃ 
14 eras] fueras BE 

16 salutare] Salvatorem E 
22 venasque — 23 populis] Quaenam De 


13 quondam » C 
biliter B. (mirabili E) 
(D corr.) 19 excipiantur r 





145 


κύριος ἡμῶν λεῖα πάντα πεποίηκεν" 
τὰ γὰρ ἄνισα ἴσα γέγονεν" ἐπ᾽ ἴσης 
γὰρ μία πίστις καϑ' ὅλης τῆς oixov- 
μένης κηούσσεται. Koi ἐπὶ μὲν τῶν 
ἐϑνῶν ταῦτα γεγένηται, ἐπὶ δὲ τοῦ 
λαοῦ καϑαιρεϑέντος τό: »πᾶν ὄρος 
καὶ βουνὸς ταπεινωϑήσεταις" »0poc« 
γὰρ ἣν ποτε xai »Dovvócc, καϑῃοέϑη- 
σαν δὲ καὶ τεταπείνωνται. 


Οἵ ποτε "σάρκες. τῷ φρονήματι, 
vov πνεύματι βλέπομεν Στὸ σωτήριον 
τοῦ ϑεοῦς: ἢ ἔτι σαρκοφοροῦντες 

, , A] ἐκ 
παραδόξως βλέπομεν »τὸ σωτήριον 
τοῦ ϑεοῦς. [leoi δὲ τοῦ »πᾶσας καὶ 

- 7 i] /, , 
»nüv« ζητήσεις, καὶπότεσυντελεσϑή- 
σεται ταῦτα ἀρξάμενα καὶ καϑολι- 

- i 5 er , hi 
κῶς x«i xa) ἕκαστον. | Μόνος δὲ 
οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς προσέϑηκεν 
τῇ προφητείᾳ τὰ ἀπὸ τοῦ" »καὶ ἔσται 
πάντα τὰ σκολιὰ εἰς εὐϑεῖανς, τὸ 
μὲν »πάντα. παραλιπών, πληϑυν- 
τικῶς δὲ γ»εὐϑείας« εἰπών" καὶ ἀντ- 
τοῦ: »ἣ τραχεῖα εἰς πεδίας, »ἣ τραὶ 
χεῖα εἰς ὁδοὺς λείας." παραλιπὼν 
δὲ καὶ τὸ »όφϑησετὰνρ ἢ δόξα 
κυρίου. εἶπεν: »καὶ ὄψεται πᾶσα 
σάρξς, οἷς χρηστέον πρὸς δεῖξιν τοῦ 


20 Μόνος ---- 146, 2 stammt aus d. Joh. Komm. VI, 26 


6 leve] lene A 1 gradereturque| 
10 meus —» A 
οὐ — eras 7^» De 15 mira- 


17 — autem sibi e 


23 quod 4- Johannes C 24 Joannes — C 30 intell.] scias C 
145, 13—146, 2 C 
1 ἡμῶν kW λία C 24. 27 παραλειπὼν C DAL 


Origenes IX. 


1 


σι 


οι 


e 


146 


sit egredi ad baptismum, accipe | 


testimonium et ausculta verba, 
quibus Deusloquitur ad Abraham: 
»egredere de terra tua« et reliqua. 

Egredientibus itaque ad lava- 
crum turbis, non egressis, sed tan- 
tum egredi nitentibus Joannes 
loquitur, quae sequuntur. Si enim 
jam egressi fuissent, nunquam ad 
eos diceret: »generatio vipera- 
rum«. Quaecunque igitur ad illos 
loquitur, et ad vos, o catechumeni 
et catechumenae, loquitur, qui 
disponitis venire ad baptismum. 
Considerate, ne forsitan et vobis 
possit dici : »generatio viperarum« ; 
51 





enim et vos habueritis aliquam 


Origenes 


ἐπιτέμνεσϑαι τὰ προφητικὰ τοὺς 
εὐαγγελιστάς. | 


| Φασὶ δὲ τὴν ἔχιδναν ἐν τῷ συλ- 
λαμβάνειν ἀναιρεῖν τὸν ἐξ οὗ συλ- 
λαμβάνει ἄῤδᾶενα, οὗ ἣ σπορὰ αὐξά- 
γουσα τὴν συλλαβοῦσαν ἀναιρεῖ, καὶ 
οὕτως εἰς φῶς ἐξέρχεται, διαῤῥήξασα 
τῆς μητρὸς τὴν γαστέρα, ποινὴν 
ὥσπερ τοῦ διαφϑαρέντος πατρός" πα- 
τρολῶον οὖν καὶ μητρολῶον τῆς 
ἐχίδνης τὸ γέννημα" τοιοῦτοι καὶ oí 
᾿Ι]ουδαῖοι τοὺς πνευματικοὺς αὐτῶν 
πατέρας καὶ διδασκάλους διαφϑεί- 
οοντες χερσίν. | 


similitudinem  sensualium 


viperarum et invisibilium serpentium, et vobis dicetur: »generatio 
viperarum«. Sed et illud, quod sequitur, nisi pravitatem vene- 
naque serpentium de corde vestro expuleritis, dicetur ad vos: »quis 
ostendit vobis fugere ab ira ventura?« Magna huie saeculo im- 
pendet ira, omnis iram Dei passurus (170) est mundus. Tantam vasti- 
tatem caeli et latitudinem terrae et stellarum choros, splen- 


dorem solis et lunae nocturna solatia Dei »ira« subvertet; haec 
4 Gen. 12, 1 
1 accipito A 2 absculta (immer) A] audi C 2/3 verba quib.] quid € 
3 Abraam C 4 tua - et de cognatione tua C 5/6 lavacrum] 


6 turbis — (Lücke) C egressi C 4- autem C 1 egredi 
nitentibus] egredientibus De Joannes 7» ABE 9 fuissent ^ n 
11 Quaec. — 16 viperar. ^ C 12 loqu. - et BD o eatechumini et 
catechuminae n, o cathecum. et cathec. m, eatecumini (d. übrig. 55) B, 
cathecumini et cathecuminae ADE 15ne]numr et De 16 — dici 


baptismum C 


possitCe | 17—19viper.—-De  17et^C  sensual]sensuumA »C 1860: 
— AC serpentum BE diceretur E 20 serpentum BDEe 21 vo- 
bis » B “αὶ ventura ira BC 22 ira — Dei] omnis ira Dei AE, ira Dei 


stell. ehor. 
subvertit A 


28 et? — B 
-- ira Dei A 


Passurus A est] et e 
24 nocturnae De 


quam omnis B 
nach 24 lunae B 


146, 4—15 Καὶ ('Qow. xai Γρηγ. ϑεολόγ.) ε 


9 ποίνην am Rande (v. Matthaei 3) corr. in τοίνυν K3 10 xargo2. — 12 γέν- 
»nua] in e Lücke 10/11 zargoióorv ... μητρολῶον k, vgl. Preisigke, Wór- 
terbuch d. griech. Papyrusurkunden 12. οἱ - K* 18 χερσίν 4- εἴρηται 
δὲ περὶ τούτων ἐν τῷ Ματϑαίῳ πλατύτερον k 


in Lueam, Hom. XXII. 147 


enim omnia propter hominum peccata transibunt. Et olim qui- 
dem super unam tantum terram venit »ira« Dei, »quia omnis caro 
reliquerat viam suam super terram«; nunc autem et super caelum 
et super terram ventura est »ira« Dei: »caeli pertransibunt, tu 


5 autem  permanebis,, ad Deum 
dicitur, »et omnes sieut vesti- 
mentum  veterascentv«, | Videte, 
qualis et quanta »ira« sit, quae 
mundum omnem consumptura 
1) est et puniet eos, qui poena digni 
sunt, invenietque materiam, in 
qua se exerceat. Unusquisque 


"Opa, πηλίκη ἐστὶν 1) ^uéAAovoa 
opyi« ; Καταστρέφει τὸν κόσμον, κο- 
7) s A κα f. P / : 

ἄάζει τοὺς δεηϑέντας παιδεύσεως 
καὶ ὕλην αὐτῇ ἕκαστος ποιεῖ, ἐξ 
ὧν ἔπραξεν. 


nostrum ex eo, quod gessit, irae materiam praeparavit: »secun- 
dum duritiam enim tuam οὖ impaenitens cor thesaurizas tibi 


i iram in die irae et revelationis 
manos. Deinde sequitur: »Quis 
tura? Facite ergo fructus dignos 
paenitentiae«. Et vobis, qui ve- 
nitis ad baptismum, dicitur: »faci- 

e; te fructus dignos. paenitentiae«. 
Vultis scire, qui sint fructus digni 
paenitentiae ? »Caritas fructus est 
spiritus, gaudium fructus est spi- 
ritus, pax, patientia, benignitas, 

»5 bonitas, fides, mansuetudo, con- 
tinentia« et reliqua hujuscemodi. 
Si haec omnia habuerimus, feci- 


2f.Gen.6,12 . 4ff.Ps.101(102),27 
27f. gr. vgl. Gal. 6, 10 


justi judicii Deic, dicitur ad Ro- 
ostendit vobis fugere ab ira ven- 


^Iloujse«te οὖν καρποὺς ἀξίους 
τῆς μετανοίαςς. 

Τίνες δὲ oi καρποί; Σ Εἰρήνη, μα- 
κροϑυμία, χρηστότης, ἀγαϑωσύνη, 
σίστις, πραότης, ἐγκράτεια. καὶ τὰ 
σύμφωνα τούτων, οἵ καὶ »τοῦ πνεύ- 
ματος καρποὶς λέγονται. || Οἱ μέντοι 
κατ᾽ ἀναλογίαν τοῦ πλήϑους καὶ τοῦ 





μεγέϑους τῶν προημαρτημένων &p- 
13ff.Róm.2,5 3. 21ff.Gal.5,22.23 


1 hominis peccatum ABE 2 unam tantum terram ABE] huma- 
nam tantum terram C, omnia tantum in terra De 5 manebis C 8 irà 
-- Dei BC — est ira C 9 — omn. mund. AC consummatura C 


10est|site 18. gessit] peccavit C 
16 Dein DEe (derad. ? E) quis 





praeparabit AE 14 — cor impaen. A 
ventura — A 18 Et — 20 paenit. — € 





21 sunt De digni ^ De 26 huiusmodi n ΞΟ AP 
— p. 148,1 paenit. ^» C 
147, 7—24 vovtov V 147, 19—148, 6 C 147, 25 Oí—148, 6 - 147, 


21—24 τούτων k*L 


1 Oogd KI.] ρα ( ?) V. 8 xoAdin V 19 Ποιήσ.] πλήν: xoujc. C — oov 
ΞΟ. 21 Tívec — καρποί!) τίνας δέφησι καρποὺς τῆς μετανοίας; € 21 εἰρήνην" 
μακροϑυμίαν" χρηστότητα: ἀγαϑωσύνην: πίστιν: πραότητα" ἐγκράτειαν C. 22 ἀγα- 
ϑοσύνη K?V 28 noaótgc V 24 τούτοις CV 24 901—235 λέγονται 7 kV 
25 μέντοι k] οὖν C 26 κατ᾽ k] κατὰ τὴν 


105 


σι 


1 


e 


I 
οι 


148 


mus »fructus dignos paenitentiae«. 
Rursum dicitur ad eos, qui ad 
Joannis baptismum veniebant: 
»et ne incipiatis dicere intra vos- 
metipsos: patrem habemus Abra- 


ham; dico enim vobis, quia pot- | 


est Deus de lapidibus istis susci- 
tare filios Abraham«. Prophetat 
Joannes (171) novissimus prophe- 
tarum expulsionem prioris populi 
et vocationem gentium. Illis enim, 
qui de Abraham gloriabantur, 
dicit: »et ne incipiatis dicere in 
vobismetipsis: patrem habemus 
Abraham«. Et de gentibus rur- 
sum loquitur: »dico enim vobis, 
quia potest Deus de lapidibus 
istis suscitare filios Abraham«. 
De quibus lapidibus? Non utique 
lapidesirrationabiles corporeosque 
monstrabat, sed homines insen- 
sibilles et quondam duros, qui 
quia lapides aut ligna adorabant, 

4 incip.] ceperitis C 
8 Abrahae AC 10 expulsione B 
14 habemus —— E 15 Habraham C 
potens est BC 


20 corporeos C 
aut] et CDe 


148, 8—19 dCS 


λίϑων  k 


1 τὸ ἀγαϑὸν k] τὴν δικαιοσύνην C 
χονται καρποὺς τοῦ πνεύματος C 
τῶν ᾿Ιουδαίων ὅτι πατ. ἔχ. v. 'Afo. S 


5/6 Habraham A 


18 Abrahae r, Habrahae C 
21 demonstrabat C 


148, 8—10 ἐϑνῶν 4 
(zus. m. Greg. Nyss.) L (Ὡριγένους xai Γρηγορίου Κυπρίου) 
148, 20 JToiov — 23 προσεκύν. Y 


3oik —C 


Origenes 


᾿γαζόμενοι τὸ ἀγαϑὸν ποιοῦσι »καρ- 

ποὺς τοῦ πνεύματος ἀξίους τῆς 
μετανοίας«, δι’ otc oí πρότερον γε- 
γόμεγοι )γεγνήματα ἐχιδνῶν« μεταβα- 
| λόντες γίνονται »vioi τοῦ £v οὐρανοῖς 
᾿πατρόςς. | 








| ὩΠήροφητεύει τοίνυν τὴν καϑαί- 
ρεσιν ἐκείνου τοῦ λαοῦ καὶ τὴν 
κλῆσιν τῶν ἐϑνῶν: ἔκείνοις γὰρ 
| - ' ' 
᾿αὐχοῦσι τὸν ᾿Αβραὰμ φησίν: Σμὴ 
᾿ἄρξησϑε λέγειν ἐν ἑαυτοῖς" πατέρα 
ἔχομεν τὸν ᾿Αβραάμς, εἶτα περὶ τῶν 
ἐϑνῶν λέγει" »Σ λέγω γὰρ ὑμῖν, ὅτι δύ- 
erue ὁ ϑεὸς ἔκ τῶν λίϑων τούτων 
ἐγεῖραι τέκνα τῷ ᾿Αβραάμ«. Φησὶ 
γὰρ πρὸς τὸν ᾿Αβραάμ:' »πατέρα πολ- 
ΓΞ ἐϑνῶν τέϑεικά oz«, τῶν διὰ 
| ^ , - 5» - 
πίστεως δηλονότι τῆς &v Χριστῷ. 
Ποίων λίϑων; Οὐ λίϑους ἐδείκνυεν 
9 , 9.4 3 5 v » y 
᾿ἀψύχους, ἀλλ᾽ ἀνϑοώπους ἀναισϑή- 
| 5) ΄ 5 ’ὔ ’ὔ 
τους ὄντας λίϑους, ἐπειδήπερ λίϑοις 
| «ai ξύλοις προσεκύνουν, καὶ ἐγένετο 











6/7 potest] potens est C 
11 gentilium BE 12 gloriantur C 
15/16rursum]sursumr 17 potest] 
19 utique 4- hos C 
22 Qui A 23 — ligna et lap. C 
148, 8—16 4-20 IIoíov—149, 27 k 
148, 10 ἐκείν. --- 20 
148, 20 Ποίων---149, 27 e(E1*)V 2 


ποιοῦσι --- 2 ἀξίους k] ἀξίους δέ- 
8—16 ᾿Αβραάμ] εἰπόντων γὰρ 
8—10 ἐϑνῶν] τῶν μὲν οὖν ᾿Ιουδαίων 


οὕτω τὴν καϑαίρεσιν προφητεύει, ἐισάγει δὲ τῶν ἐϑνῶν τὴν κλῆσιν, otc καὶ λίϑους 


ὀνομάζει kA 8 τοίνυν] δὲν 
11 φησί] λέγει V 
ἔϑνη δύνασϑαι τὸν ϑεὸν ποιῆσαι dC 
Φησὶ ---- 11 'Afo.] κατὰ τό" S 

δη λονότι S 20 Ποίων λίϑων — λ 
P 22 ὄντας -- oc XY 
(παρειστήκεισαν k) γὰρ καὶ ἐϑνικοὶ τῷ 


μοιῶν αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις κατὰ τό" kA 


10 éxeív.— 20 λίϑων — k (dafür Greg. Nyss.) 
12 ἐν ἑαυτοῖς — CV 

13 £ira—16' Αβραάμ — S 
19 πίστεως — Xpvoto] τῆς ἐν Χριστῷ πίστεως 


13 εἶτα--- 16 ἐγεῖραι V] τὰ δέ γε 
16 τῷ V] τοῦ dC 


20/21 ἀψύχους δεικνὺς Κλ 21 ἀψύχους 


ὄντας---Ὀ. 149, 1 γεγραμμ.] Παρεστήκεισαν 


βαπτίσματι, οὗς καὶ λίϑους καλεῖ, ἐξο- 
23 καὶ ξύλοις ΝΥ ;- ek4 


in Lucam, Hom. XXII. 149 
impletum est illud, quod in 
psalmo de talibus cantabatur: 
»similes illis fiant, qui faciunt ea, 
et omnes, qui confidunt in eise. 

3 Vere qui faciunt idola et con- 
fidunt in eis, similes diis suis sunt: absque sensu, sine ulla ratione 
in lapides lignaque conversi sunt. Cum enim tantum videant creatu- 
rarum ordinem, decorem, officium, tantam mundi pulchritu- 
dinem, nolunt de creaturis intellegere creatorem, neque con- 

10 siderant tantae dispensationis aliquam providentiam, aliquem esse 
rectorem; sed sunt caeci his tantum oculis mundum videntes, 
quibus irrationabilia jumenta et bestiae vident. Non enim 8η1- 
madvertunt in his, quae vident ratione regi, aliquam inesse ra- 
tionem. Haec propterea, quia Joannes dixerat: »potest Deus de 

1»]apidibus istis suscitare filios Abraham«. Et nos igitur obsecre- 
mus Deum, ut etiam, si quando fuimus lapides, vertamur in »filios 
Abrahaex pro his filiis, qui ejecti sunt et repromissionem adoptionem- 
que (172) suo vitio perdiderunt. 
Unum testimonium adhuc de 

?0]apidibus ponam, si quidem in 


ἐπ᾽ αὐτοῖς τὸ γεγραμμένον" »óuotot 
αὐτῶν γένοιντο oi ποιοῦντες αὐτὰ καὶ 
ztávrec oi πεποιϑότες ém αὐτοῖςς. 





"Ev δὲ xai πεοὶ τῶν λίϑων yé- 


cantico Exodi scribitur: »vertan- 
tur in lapides, donee pertranseat 
populus tuus, Domine, donec per- 
transeat:populus tuus iste, quem 
?5 possedistiv. Rogatur itaque Deus, 
ut paulisper gentes convertantur 
in lapides — hoe enim graecus | 


1ff, Ps. 113 (115), 16 





5 ff. vgl. 


γραπται ἐν τῇ 005 τῇ & τῇ Eéó0ox 
» , X 9f e ^ 

»ἀπολιϑωϑήτωσανς τὰ ἔϑνη, δἕως ἂν 

^^ QUA 3 e e^ » , 

παρέλϑῃ ὃ λαὸς οὗτος, ὃν ἐκτήσως, 

e , M ^ - 

ὡς δηλονότι μετὰ τὸ παρελϑεῖν 
^ ' /, » /, 

τὸν λαὸν μηκέτι ἀπολιϑωϑείησαν, 

E) 305 , M Y 

ἀλλ ἀπολαβέτωσαν καὶ ψυχὴν Aoyt- 

κὴν ἀνϑρωπίνην. 


Ambros. 1n Lucam II 75 (S. 81, 22 ff. 


Schenkl) 21 Exod. 15, 16 

2 de talibus e cantatur A 3 fiunt Dmn Σ “-. 115 fiant B 
-- omnes BE (in marg. E) 5 et J-qui € 6—sunt diis suis e ulla C 
ratione J- et A 12 anima advertunt E 18 videant E  regi]regali D 
14 potest] potens est BE 15 susc. — Abrah.] et cetera BE Abrahae CDr 
Et — 17 Abrah. — A 16 etiam e 17 Abraham Clmn reprom.] 
remissionem B 18 vitio] judicio B 20 Si C 21 Exodi — ABE 
describitur B, discribitur E 23 populus — pertranseat — lr transeat 
BDmn 25 Deus - pater A 26 paulipper C gentes — De 

149, 20—27 e(E!*)e4 

1 αὐτοῖς kVi] αὐτῶν e 9 πάντες — À 20 xai — kA 2 ἀπολι- 
ϑωϑείησαν kV λ ἂν 2 4| οὗ eV 24 δηλονότι k] δῆλον ὅτι eV 26 ἀλλ᾽ 
— 21 àvüg. — & xai 2 kà λογυωκὴν Σ- À 27 ἀνϑοωπ. 4- 3 Zeilen 


(wahrsch. Gregor Nyss.) k 


150 Origenes 


σι 


10 


I 
οι 


20 


sermo significantius sonat λάπολιϑοόντωσανς --- »donec pertranseat 
populusc Judaeorum. Haud dubium, quin postquam illi transierint, 
centes lapideae esse cessabunt et pro duro corde recipient huma- 
nam in Christo rationabilemque naturam: cui est gloria et impe- 
rium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XXIII. 


De eo, quod scriptum est: »Ecce, securis ad radicem arborum 
posita est«, usque ad eum locum, ubi ait: »venerunt autem et publi- 
cani, ut baptizarentur ab eo«. 


Joannes illo jam tempore loquebatur: »ecce, securis ad radicem 
arborum posita est«. Et si quidem jam ingrueret (173) consummatio 
et temporum finis instaret, nulla mihi quaestio nasceretur. Dicerem 
enim hoc, quod ait: »ecce, securis ad radicem arborum posita 
este, et illud: »omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, 
praecidetur et in ignem  mitteturc, propterea prophetatum, 
quia illo tempore complebatur. Cum autem tanta post saecula 
fluxerint et tam innumerabiles anni ab illo tempore usque ad 
praesentem diem transierint, quomodo Spiritus sanctus in pro- 
pheta dieat: »ecce, securis ad radicem arborum posita est«, de- 
bemus inquirere. Ego puto Israhelitico populo prophetari, quod 
praecisio ejus vicina sit. »His« enim, »qui egrediebantur« ad eum, 
»ut baptizarenturec, inter cetera loquebatur: »facite fructus dignos 
paenitentiae«, et quasi Judaeis dicebat: »ne incipiatis dicere in 
vobismetipsis: patrem habemus Abraham. Dico enim vobis, quia 


7—9 Luk. 3, 9—12 ΤΕ. πα 3558 


1 ἁπολιϑοόντωσαν ABDE (A: ΑΠΟΛΘΝΤΩ. BE: ΑΠΟΛΝΤΩΔ[ C] ἀναλιϑοόν- 
τῶσαν mn, ἀναλιϑοούϑωσαν r, ἀπολιϑωϑείησαν (nach p. 149, 25) 1, ἀπολιϑωϑή- 
ro0cav? Kl. 2 pop.-J-tuusABE  quinB transierunt Dnn 8 huma- 
num ABE 4 Christo 4- Jesu BE -— ration. naturam in Christo A -Ἐ 
Jesu A ration.] honorabilemque C ὅ Explicit omelia XXII. AC 
6 Incipit XXIII. de ... AC 7 radices De arborum » BE, arboris A 
10 ecce — B radices De 11 arborum BE, arboris A -—- jam qui- 
dem A 13 radices BDEe arboris ADe 14 ergo] enim e, — A 
15 excidetur AC proph. 4- esse C 16 quia -- in De 16/17 — tanta 
nach flux. A 17 illo —- verbo vel C usque — 18 diem » C 19 radices 
De arboris AB, arborem (!) E 20 prophet.] praedicare C 21 ingre- 
diebantur lmn 22 — dign. fruct. C 23 Et C 23/24 in vobis- 
metipsis — C 24 Habraham E 


in Lucam, Hom. 


potest Deus de lapidibus istis 
suscitare filios Abraham«. Hoc 
ergo, quod ait: »ecce, securis ad 
radicem arborum posita est«, 
5 Judaeis loquitur. 


10 — Cul sensui et Apostolicum illud 
congruit fractos esse ab hac 
securi infidelitatis ramos 


arbore non radicem, sed ea, 





atque 


XXII—XXIII. 151 


XA £(viv« &v τούτοις ὀνομάζει τὴν 
τομωτάτην ὀογήν, ἣν τοῖς  Iovóa(ou 
ἐπήνεγκεν ὃ ϑεὸς καὶ πατὴρ μετὰ 
ταῦτα τῆς εἰς Χοιστὸν δυσσεβείας 
ἕνεκα" τοῦτο καὶ ὁ προφήτης Ζαχα- 
οίας εἴρηκεν" ἔσται ὃ κοπετὸς τῆς 
“]ερουσαλὴμ ὡς κοπετὸς δοῶνος ἕν 
πεδίῳ ἐκκοπτομένους. 


ut amputaret ex 
radice pullulaverant, 


Succelsos, 
quae de 


ut in radicem pristinae arboris rami possint oleastri inseri. »Om- 


15 nis ergo arbor, quae non facit 
in ignem mitteture. Hune enim 


metur. 
Deinde tres ordines  indu- 
euntur  seiscitantium Joannem 


50 super salute sua: unus, quem 
scriptura appellavit »populos ex- 
euntes ad baptisma«, alius, quem 
^»publicanos« nominat, tertius, qui 
»militum« appellatione censetur. 

5 »Interrogabant eum turbae dicen- 
tes: Quid faciemus ? Qui respon- 
dens ait (174) eis: Qui habet duas 


MEZiach 2l 





fruetum bonum, praecidetur et 
finem habet, ut incendio concre- 


Τρία τάγματα εἰσήγαγε πυνϑα- 
γομένων τοῦ ^Ioárvow £v μὲν ὦνό- 
μασεν »0yAovg ἐκπορευομένους ἐπὶ 

A /, »9 ^^ M » / 
τὸ βάπτισμας, ἄλλο δὲ ὠνόμασε 5τε- 
λώναςς, τοίτον δὲ ὠνόμασε Σστρατιώ- 
τας. - 


Tí οὖν φησιν πρὸς αὐτοὺς 0^ ]ωάν- 
rns; ^O ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω 


10 ff. vgl. Róm. 11, 17 


1 de] ex DEe 2 Abrahae C 4 radices BDEe arboris A ΡΟ 
12 — ramos infidel. A 13 sed 4- amputaret C de] ex C pullu- 
larunt De 14 radice ACDe possent A 15 excidetur A 
21 appellat C populum exeuntem A 22 baptismum A 24 mili- 
tum] tumultus C 280 eum] enim DE 2i nib, τ eis 7» A 


151,2—9 SVY 
7t0 ÀAvtevóuevov) 


151, 18—23 b*e(E!*)k(Kvoí220v)LV(L expl. xai δικαίως 
151, 26—152, 6 ἄομ. dS 


151, 26—152, 6 4-10 ἀλλ᾽ ---1δ8, 


μεταδιδ. 4- 17[a42 ]—22 ἅμαρτ. 4- 5 o50—10 C 


2 ἐν---ὀνομ.] δὲ λέγει ὃ 


γὰρ αὐτοῖς ὡς πέλεκυς 1) ὀργή" V (echt ?) 
4 εἴρηκεν] φανερὸν ἐποίει λέγων V 
τάγματα -- Λουκᾶς ὁ μακάριος k 

19 ἕν --- 32 στρατιώτας] ὄχλους, τελώνας, στρατιώτας 


“τ. 5 D 
πράγματα E!(ggE) 
μένου Ὁ, πυνϑανόμενα ekL 


4/9 μετὰ ταῦτα 7- SV 


6 ἕνεκα 4- ἐπενήνεκται 
“- xai rotto V, --- rjuiv V τοῦτο 
8 ῥοῶν ὧς V 18 τάγματα] 
18/19 πυνϑανο- 


τὸ τρίτον kA (die kürzere Fassung als Anfang eines Kyrillscholions) 


21 ἄλλω (!) V 26 Tí οὖν] A: 


S 26/24 6 ᾿Ιωάννης — ὃ 


1 


τῷ 
οι 


σι 


Φ 


σι 


e 


152 Origenes 


tunicas, det ei, qui non habet, et τῷ μὴ ἔχοντι«. Γενόμενος ἐγὼ κατὰ 
qui habet cibos, similiter faciatc,| τὸν τόπον τοῦτον ἐζήτουν, sei αὕτη 
quod quidem nescio, si turbae|7j ἐντολή, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, τῷ 
conveniat praecipl. Magis enim |ózA4o ἁρμόζει: »ὃ ἔχων δύο χιτῶνας 
apostolis quam vulgo congruit,| μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντις" ὅτι γὰρ 
ut qui duas tunicas habet, unam τοῖς ἀποστόλοις ἁρμόζει, δῆλον ἔκ 
tribuat non habenti. Et ut scias τῶν ἀναγραφέντων ὡς ὑπὸ τοῦ co- 
magis hoc apostolis convenire τῆρος πρὸς αὐτοὺς εἰρημένων, &v οἷς 
quam populis, audi, quid a Sal-|22eyev αὐτοῖς μηδὲ δύο χιτῶνας 
vatore dicatur ad eos: »neque εἰς ὁδὸν ἄραις, ἀλλ᾽ ὅρα, ei τὰ εἴρη- 
duas tunicas tollatis in via«.| μένα περὶ ἐνδύματος £v τῷ λόγῳ τῷ 
Duplex itaque vestimentum, quo | πεοὶ τῆς γυμνότητος δύνασαι παρα- 
unusquisque vestitur, et ῥγδ8θ- λαβεῖν eig τό: 50 ἔχων δύο χιτῶνας 
cipitur, ut alterum tribuat »non  μεταδύτω τῷ μὴ ἔχοντι«. ἜἜρχό- 
habentic, aliam intellegentiam 50- μενος δὲ καὶ ἐπὶ βαϑύτερον λέγω" 
nat. Vult enim nos ϑαϊνδίου, ϑέλει vào ἡμᾶς μὴ δύο χιτῶ- 
quomodo non debemus »duobus|vez ἔχειν καὶ ἐνδεδύσϑαι, πῆ μὲν 
dominis servirec, sic. nec duas|,róv παλαιόν, πῆ δὲ τὸν νέον, ἀλλ᾽ 
habere tunicas nec duplici veste ἐκδύσασϑαι μὲν τὸν ἕτεοον, τὸν δὲ 
cirerumdari, ne sit unum indu- ἕτερον ἔχειν. 

mentum veteris hominis et alte- 

rum novi. E contrario autem 

cupit, ut »exspoliemus nos veterem hominem et induamus novum«. 
Hucusque facilis expositio est. Porro quaeritur, quomodo juxta 
hane interpretationem jubeatur nobis »non habenti« tribuere vesti- 





10f. Matth. 10, 10 Par. 16ff. gr., 18ff. lat. vgl. Luk. 16, 13 17 f.lat. 
vgl. Matth. 6, 24 17ff. gr., 20ff. lat. vgl. Kol. 3, 9. 10 23 017392910 


1 habet — B et—2 habet — E 3 apostol. 4- convenit C congruit 


Cc θυ» Α unam 7 C 4 tribuat] det C 8/9 — quai 
pop. conv. e 12 itaque] namque C quo] quod C 14 alteri C, 
alteram E 15 alia...sonant E 17 debemus] habemus De 18 — serv. 
dom. CDe 19 — tunic. hab. AC 23 spoliemus B 


152,11I'evóu.—153,9b*V — 152,14 "Eozy.— 20 ἔχειν (zw. 153, 11 u. 17) kmL4 
1 γενόμ. ---- 3 £&( 72 dCS 2 ἐζήτουν B] ἐπήτουν f αὕτη] αὐτὴ bV - δὲ ΟΝ 


ὃ ὅσον] ὅσα S, -ἰ- μὲν dC τῶν ῥητῶν β ῥητῷ - οὐ dC τῷ -Ξ BB!V 
4 — ἁρμόζει ὄχλῳ B! 4 ἁομόζει -ἰ- ἀλλὰ τοῖς ἀποστόλοις dCS ὁ ἔχων --- 
6 aou. — dCS 4 ἀναγραφόντων bdC 8 εἰρημένων V] εἰρημένον bdC 
11 τῷ] τοῦ C 18 εἰς — 14 ἔχοντι» C 14 ᾽Ερχ. — 15 λέγω — bCV 
15 xai — m ἐπὶ 4- τὸ km 16 ϑέλει] ὅτι km γὰρ 2 km ἡμᾶς 
4- ὁ λόγος km4 μὴ] ὡς, μηδὲ € (nach ὡς ist lat. 17 non — 18 sie zu er- 
gánzen) 18 τὸν (2mal) kmCV/] τὸ b 19 τὸν (2mal) kmVC47] τὸ b 


19/20 — ἕτερον δὲ Κλ 


in Lucam, Hom. XXIII. 


mentum. Quisnam est ille, qui 
ne unum quidem super carnem 
suam indumentum habet, qui 
nudus est, qui omnino nulla veste 
5 coopertus? Neque vero hoc dico, 
quo non praecipiatur liberalitas et 
in pauperes misericordia et hyper- 
bolica clementia, ut etiam (175) 
nudos altera tunica protegamus. 


153 


Ἅμα δὲ ἐζήτουν τό; »usraóóto 

- M » ’ ’ὔὕ 9 e 
τῷ Μὴ Eyovt«. Tí; δὲ ἔστιν ὃ 
M e 3 » ' A] 
μης«δὲ ἕν» ἔνδυμα ἔχων περὶ vOv 
χρῶτα καὶ μὴ ἐσκεπασμένος ὥστε 
αὐτῷ μεταδιδόναι; — οὐ τοῦτο 
λέγω, ὅτι οὐ δύναται καὶ καϑ' ὕπεο- 
βολὴν τοῦτο προτρεπτικὸν εἶναι 
πρὸς τὸ δεῖν ἐνδύειν τοὺς πέ- 
γητας καὶ μὴ ἀμελεῖν τῆς ἐντολῆς, 


10 Sed hoe aio, quod οὖ profundio- 
rem locus iste recipiat intellec- 
tum et oporteat nos dare ei tu- 
nieam, qui omnino non habeat. 
Quis est ergo iste, qui tunicam non habet? Nempe ille, qui 

15 penitus Deum non habet. Debemus igitur exuere nos et ei dare, 
qui nudus est. Alius habet Deum, 
alius omnino non habet, con- 
traria videlicet fortitudo. Et quo- 
modo scriptum est, ut »in pro- 

50 fundo maris praecipitemus de- 
licta nostrac, sic projici oportet a 
nobis vitia atque peccata et 
jacere super eum, qui eorum nobis 


T1915 Mich- 7, 19 


2 ne] nec BE 2/3 —indum. sup. carn. suam. e 3 indum.] vestimen- 
tum C qui] Quis € 9 coopertus - est B, cooperitur? C hoc 
dico » B 6 quo] quod € 7 hyperbol. clementia] per apostolicam 
clementiam B (hii perpoliea clementia E) 8 ut]et C, ut et E 9 tega- 
mus C 10 aio] agi B (agio E) 11 respiciat De 12 nos — De 
— ei dare De 12 habebat De, habet C 13 — ergo est B -- ergo 
iste est A qui 4- omnino C 14 igitur] ergo C -- nos exuere C 
19 Alius - enim A 17 fortitudo] servitute C 17/18 quomodo] 
quoniam C 18/19 profundum A 20/21 — a nobis oportet Alr 


153, 5 οὐ 11 4- 152, 14. "Egy. δὴ ἔχεν -- 153, 17 — 154, 6 kmA 


1 ἐζήτουν] ζητητέον xai € 2 ὃ μη(δὲ ἕν) Kr.] 

μὴ bCV 9 μεταδιδόναι -"- 
"A7[dAÀ]ete.C ^ 5/6 οὐ τοῦτο λέγω bV] τοῦτο δὲ λέγω οὐχ οὐ ---- οὐ — 
kmA 6 λέγων 5ὦ καὶ μὲν Κτηλ, μὲν καὶ K?, ——- C ττοῦτο — km4 9 ἀμελεῖν] 
μέλλειν Ο &vroÀ. -ἰ- 152, 14 ᾿Ερχ. — 20 ἔχειν bkm A 10 ἀλλ᾽ — 11 uvoziz. 

2 bkmV4A ὅτι] καὶ ὅτι κτλ — * 17 [ἀλλ᾽ — ἔχων u. 92 φοῦὕτωςΣ — p. 154,1 

ἁμαρτάνειν] anschl. an 22 ἁμαρτίας: xai τῷ αἰτίῳ γενομένῳ τῶν ἁμαρτημάτων ἐπιῤ- 

ὀῖψαι αὐτά, τῷ μὴ ἔχοντι ϑεόν, τοῦτ᾽ ἔστι τῷ διαβόλῳ km 18 «Kai» — 22 ἁμαρτίας 

ΞΟ  184Kai—19 γέγραπται 5 kmA 2] τῆς 0a2áo05gc K?2 22 φοὕτως)] 

ᾧ (anschl. an ἔχων) € 28 (a$tQ»— C 23/p. 154, 1 αἰτίου γενομένου C 


ἀλλ᾽ ὅτι δύναται καὶ οὕτως εἰρῆσϑαι 
μυστικώτερονγ᾽" 





MX c 


[ἀλλ] ἢ ὃ διάβολος ὃ μηδὲν ἔχων 
5 , e * a ' » M 
ἀγαϑόν, ὃ τὸν ϑεὸν μὴ ἔχων. «Καὶ 
ὥσπερ γέγραπται, ὅτι δεῖ ἡμᾶς 
ἀποδυσαμένους ὥσπερ »εἰς τὰ βάϑη 
τῆς ϑαλάσσης καταποντίσαι τὰς 
ς / e - 5 5ec7 
ἁμαρτίας«, φοὕτωςΣ δεῖ ἐπιῤῥίπτειν 
τὰς ἁμαρτίας aov» ὧς αἰτίῳ 





ἔχοντι -ἰ- τί δηλοῖ C 
4/5 ἔσπκεπ. C] εὐσκεπ. V, εὐσκεπασμένον b 


σι 


10 


15 


20 


154 


causa exstitit.  »Et qui habet«, 
inquit, »cibum, similiter faciat«. 
Qui habet cibos, tribuat non ha- 
benti, ut non solum ei vestimen- 
tum, sed etiam id, quod possit 
comedere, largiatur. »Venerunt 
autem et publicani baptizari ab 
eo«. Hoe et juxta simplicem in- 
tellegentiam | doceat publicanos 
»nihil amplius« quaerere, quam in 
lege praeceptum (176) est; qui 
enim plus exegerint, non Joannis 
mandatum  praevaricantur, sed 
Spiritus sancti, qui locutus est 
in Joanne. Nescio autem, utrum 
et secundum ἀναγωγὴν aliud. quid- 
dam excellentius sermo significet, 
et an debeamus in tali auditorio 
res tam mysticas prodere, maxime 
inter eos, qui scripturarum me- 
dullas non introspiciunt, sed tan- 
tum superficie delectantur. Peri- 
culosum quidem est, sed tamen 
strictim. breviterque tangendum. 
Cum exierimus e saeculo et haec 
vita nostra fuerit commutata, 
erunt quidam in finibus mundi 





Origenes 


, 


y€vonutevo) 


LI . 


ἡμῖν τοῦ ἁμαρτάνειν». Τὸ 
αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῶν βρωμάτων: κατὰ 
μὲν τὸ πρόχειρον μεταδοτέον τῷ 
μὴ ἔχοντι τροφήν, κατὰ δὲ τὸ 
κρυπτόμενον τὰ φαῦλα τοῖς δαί- 
μοσιν ἀπούὐῥιπτέον. 

» HADov δὲ καὶ τελῶναι βαπτισϑῆ- 
vai. Τοῦτο τοὺς τελώνας πεισάτω 
)σπλέογς τῆς διατάξεως τῆς κατὰ τοὺς 
τελώνας μὴ λαμβάνειν ἀπὸ τῶν τελω- 
vovuérov: ὃ γὰρ τοῦτο παραβαίνων 
καὶ »πλέον ὑπὲρ τὸ διατεταγμένον 
ἀπαιτῶν παραβαίνει ἐντολήν, οὐκ 
"Ioávvov, ἀλλὰ τοῦ ἐν αὐτῷ ἁγίου 
πνεύματος. 


Οἴδα καὶ ἄλλους τελώνας, οἵ μετὰ 
τὴν ἐντεῦϑεν ἡμῶν ἀπαλλαγὴν &mi 
τοῖς τέρμασι τοῦ κόσμου καϑεζό- 


251f. über δαιμόνια — τελῶνες in der profanen Literatur vgl. Wilh. Kroll 
in Rhein Museum f. Philologie NF 50 (1895), 637 Anm. 1 


2 inquit ΞΘ cibos C bod 6 largiamur ABE 9 docet 
De 10 in — CD 13 mandat.| praeceptum C praevaricant D 
14/15 — qui in Iohanne loquutus est C 15 Nescio] Scio AE 16 et] 


ut BDe 
auctorum defectu C 
25 e] à De (ae E) 


154, 7—156, 5 kLZ 


τ » Hàóov δὲ xai τελῶναι βαπτισϑῆναις nur Καὶ ὃ 


9 πλέον Kl. Kr.] πλὴν ΚΙ,1λ 
τελωνουμ.] τελουμένων VÀ 
βαίνων K? οὐκ] οὐχὶ V 
ἀντικειμένας δυνάμεις αἵτινες € 


anagogen BC, anagogem A 
22 superficie] superflue A 
26 nostra A 


18 auditorio] adiutorio An, 
33 quidem A 


154, 7—15 mV (τοῦ αὐτοῦ) 154, 25—155,2. € 
8 τελώνας 4- μὴ À 

διατ.] διαλέξεως K? 10 μὴ 4 

12 καὶ — 18 ἀπαιτῶν --Ν 13 παρα- 


2ῦ Oióa— 26 ἀπαλλ. νόει δὲ xai τελώνας τὰς 
20 ἡμῶν 22A 


ἐπὶ] ἐν IK? ἐπὶ — 21 


καϑεζ.] καϑέζονται ἐν τοῖς τερμ. τοῦ βίου ἡμῶν C 


in Lueam, Hom. XXIII. i P55 


sedentes, velut publicanorum offi- 
cio diligentissime perscrutantes, 
ne quid sui in nobis reperiant. 
Videtur mihi »princeps saeculi 
5 hujus« quasi publicanus esse, unde 
scriptum est de eo: »venit prin- 
ceps mundi istius, et in me habet 
nihil. lllud quoque, quod in 
Apostolo legimus: »reddite om- 
10 nibus debita; cui tributum, tri- 
butum; cul vectigal, vectigal; 
quid debeatis, nisi ut invicem 
est. Quamobrem consideremus, 
forte, cum non habuerimus, quod 
15 pro vectigali queamus reddere, 
ipsi trahamur ob debitum, ut 
solet apud saeculi quoque fieri 
vectigales, quando quis pro de- 
bito ipse rei publicae serviturus 
20 includitur. Quamplures e nobis 
ab istiusmodi publicanis tenendi 
sunt, quos Jacob ille vir sanctus 
non magnopere formidabat nec 
verebatur, ut de publicanorum 
.5 vectigalibus in eo aliquid re- 
periretur. Unde audacter ad pu- 
blicanum illum loquebatur Laban: 


4f., 6ff. Joh. 14, 30 


1 sedent. —— sedentes et C 
gentissimi A 


9 quasi] velut C Unde C 


hab. BE hab. nihil] non habet quicquam AC 
13 est — BCE quantis — subjac. — De 
ne] nec B 14 quod] quid C 


20 Quamplures BD, Quam plures AC, Complures e 
29 magno opere E 
25 eo] se In 


22 Quos AC ille — C 
24 ut] eum B (ut de] Unde E) 
26 Unde -- et De 


1 oiovei — zjuàz — C 


Κα.) Οἵα kLA 








1/2 officio] officiorum A, more C 
3 reper.] inveniant De 


ἡμᾶς — À 
τῶν αὐτοῖς προσηκόντων ὅ ἐστιν ἁμαρτίαν, αὐτὸν C (echt ?) 
ὅλον εἰς τὸ τιμωρηϑῆναι àvÜ* ὧν ἔπραξεν C 


| uevot oiovei τελωνοῦσι ἡμᾶς καὶ 


κατέχουσι, μή τι αὐτῶν ἐν ἡ μῖν ἐστιν. 


e 


Διὸ γέγραπται: »£oyerat ὃ ἄρχων 
τοῦ κόσμου τούτου, καὶ £v ἐμοὶ 
ς , 5 , 
εὑρήσει οὐδένς. 


eui honorem, honorem; nemini 
diligatise, sacrate intellegendum 


quantis periculis subjaceamus, ne 


lloia οὖν μέλλομεν πράγματα 
ἔχειν ὑπ᾽ ἐκείνων τῶν τελωνῶν τῶν 
ἐρευνώντων τὰ πάντα, ὅταν τις 
αὐτὸς ὅλος λαμβάνηται ἀντὶ τέλους; 


. ^^ 5 - 5 9 ’ὔ 
44 οὐ τοιοῦτος ἣν Tax: ϑαρ- 
ρῶν γὰρ λέγει τῷ otovei τελώνῃ Aa- 


9ffí. Róm. 13, 7. 8 


2 dili- 
4/5 — huius saec. B 
4 istius] huius AB 1/8 — nihil 
12 quid] quiequam C 
subjac.] subiciamur A 
19 ipsi Ce 

21 istismodi B 
formidavit B 
reper.] requireretur B 


17 quoque — € 


xai -ἰ- ἐὰν εὕρωσί τινα ἔχοντά τι 
à μή — ἔστιν) 


10 Ποῖα 


8 εὑρήσει] οὐκ ἔχει A 


1 


1 


οι 


e 


5 


ND 
e 


Qt 


156 Origenes 


»cognosce, si quid tuarum rerum | Báv: »Ἐπίγνωϑθϑι, εἴ τι τῶν σῶν ἐστι 
est apud me«. Super quod agit |o &uoí«. Kai μαρτυρεῖ ye ἡ γραφὴ 
testimonium scriptura dicens: »et περὶ τοῦ ᾿]Ιακὼβ λέγουσα: »καὶ οὐκ 
non cognovit Laban apud Jacob|éxéyvo Δαβὰν παρὰ τῷ ᾿Ιακὼβ 
quidquam«. Docet igitur Salvator | o?ó£r«. 

noster et (177) Spiritus sanctus, 

qui locutus est in prophetis, non solum homines, sed etiam ange- 
los et virtutes invisibiles. Quid loquar de Salvatore? Prophetae 
quoque ipsi et apostoli omne, quod resonant, non solum homini- 
bus, sed et angelis praedicant. Quod ut scias verum, »attendec, 
inquit, »caelum, et loquarc, et: »in conspectu angelorum psallam 
tibie, et: »3laudate Dominum, caeli caelorum, et aquae, quae super 
caelos sunt, laudent nomen Dominic, et: »laudent eum angeli«, 
et: xin omni loco potestatis ejus benedic, anima mea, Domino«. 
Invenies pluribus in locis, et maxime in Psalmis, et ad angelos 
sermonem fieri, data homini potestate, ei tamen, qui Spiritum 
sanctum habet, ut et angelos alloquatur. E quibus unum exem- 
plum ponam, ut sciamus angelos quoque humanis vocibus erudiri. 
Scriptum est in Apocalypsi Joannis: »Angelo Ephesiorum eccle- 
siae scribe: habeo aliquid contra te«. Et rursum: »Angelo ecclesiae 
Pergami scribe: habeo quidpiam contra te«. Certe homo est, qui 
scribit angelis et aliquid praecipit. Ego non ambigo et in coetu 
nostro adesse angelos, non solum generaliter omni ecclesiae, sed 
etiam singillatim, de quibus Salvator ait: »angeli eorum semper 
vident faciem Patris mei, qui in caelis este. Duplex hie adest 
ecclesia, una hominum, altera angelorum. ^ Si quid juxta ratio- 
nem et juxta scripturarum dicimus voluntatem, laetantur an- 
geli et orant nobiscum. Et quia praesentes angeli sunt in ecclesia, 
in illa dumtaxat, quae meretur et Christi est, propterea orantibus 


11: 91 Gen: 31232 10f. Deut. 32, 1 111. Ps.-137.(138)58 
12 f. Ps. 148, 4. 5 15:05, 148.2 14 Ps. 102 (103), 22 19f. Apok. 2, 1. 4 
20f. Apok. 2, 12. 14 941, Matth. 18. 10 


1 cogn. -- inquid C 2 quod agit] quo ait C agit — ABE 
ὃ testim. 4- ei dat A 4 recognovit A 3 igitur] ergo C 8 loquor A 
9 quoque -- et C apostoli - per A . reson.] renovant C 10 verum 


4- esse B 11 155.» 14 — omni in BDE potest.] dominationis C 
ejus — B (ad — E) Dominum BE 15—inplurimis BDe — adang.]ange- 
lorum B ad E 176et^ A 19 Johanni C 20/21 — Perg. 
eccles. BC 23 angel. -- et A omnis B, omnes E 24 sigillatim A 
25 adest] eadem C 21 dicemus E 29 in A dumtaxat] scilicet C 


4 τῷ ᾿]ακὼβ] τῷ κακῶς 1, 


οι 


10 


- 
οι 


20 


no 
οι 


χτ 


in Lucam, Hom. XXTII. 157 


feminis praecipitur, ut habeant (178) »super caput velamen propter 
angelos«. Quosnam angelos? Utique illos, qui assistunt sanctis et 
laetantur in ecclesia, quos quidem nos, quia peccatorum sor- 
dibus oculi nostri obliti sunt, non videmus, sed vident apostoli Jesu, 
ad quos loquitur: »Amen, amen dico vobis, videbitis caelum aper- 
tum et angelos Dei adscendentes et descendentes super filium ho- 
minisv. Quod si haberem hane gratiam, ut quomodo apostoli 
510 viderem et, sicut Paulus adspexit, intuerer, cernerem nune 
multitudinem angelorum, quos videbat Helisaeus, et Giezi, qui 
cum eo steterat, non videbat. In metu erat Giezi, ne ab hostibus 
caperetur, solum Helisaeum videns. Sed Helisaeus ut propheta Domini 
deprecatur et dicit: »o Domine, aperi oculos pueri istius, et videat, 
quoniam multo plures nobiscum sunt quam cum illise.. Et statim 
ad preces sancti viri angelos, quos  Giezi prius non videbat, 


5 intuitus est. Haee idcirco diximus, ut ostenderemus publica- 


nos doceri à Joanne, non solum eos, qui rei publicae vectigalibus 
serviunt, sed etiam illos, qui veniebant ad paenitentiam et 
alii erant a corporalibus publicani, sicut et alii milites, qui egre- 
diebantur ad baptismum paenitentiae. Venit enim non Joannes 
et prophetae tantum, sed etiam ipse Salvator et hominibus et 
angelis et virtutibus ceteris salutarem paenitentiam praedicare, 
ut »in nomine Jesu omne genu flectatur, caelestium, terrestri- 
um et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus 
Jesus Christus in gloria est Dei Patrisc: cui est gloria et impe- 


rium in saecula saeculorum. Amen. 

0 1 Ora 11: 10 ΠΟ 1 51 9{{{ vgl. 4 Kón. 6, 17ff. 
BATA SISOnw ὁ. 17 Ὁ ἘΝ dela, Ὁ. ΠΣ 1 

1 — velam. super cap. De 2 Quosnam angelos? ^ De sanetis 
-- et laetantur sanetis B 3 laetant.] sunt C nos — C 4 — sunt 
obliti B obliniti D Sed C Jesu C ὅ quos 4 Jesus C 


6 Dei — AB 4 quomodo r 8 et] ut BCE 9 — angel. mult. CDe 
quos|quodr . Helisaeus BCDmn] Elisaeus AElr Iezi B (immer) 10 erat 
-Ἔ etBE “ὦ Giezi erat C 11solus De Helisaseus BCDe Sed 4- et De 


prophetes DEe 12 et?] ut € 13 quoniam —illis 7 C multo B] 
multi D 14 — prius Giezi CDe Giezi — € 135 diximus 7» ABCE 
ut —E ostend. - et BCDEe 16 Joanne -" et De —- veetig. rei 
publ. € 17 illos] eos € venieb.| erant C --» ad paenit. venieb. A 
18 à corpor.] corporales A publicanis BE 20 propheta De 20/21 — et 
angel. et hom. C 21 οὐ — ceteris ^ C 22 genu 5 Α flectant Dmn 
22 caelest. - et BDEe 24 est! — BE 24/25 et imper. — C 


29 Amen » E Explicit omelia XXIII. AC 


1 


e 


1 


οι 


ND 
ς 


τῷ 
e 


158 Origenes 


HOMILIA XXIV. 


(179) De eo, quod scriptum est: »Ego quidem baptizo vos aqua«, 
usque ad eum locum, ubi ait: »ipse vos baptizabit in Spiritu 
sancto et ignic. ; 

Joannem, qui minor erat Christo, suscepit populus, reputans 
et cogitans, »ne forte ipse esset Christusc; eum vero, qui »major« illo 
venerat, non suscepit. Vis causam scire?  Cognosce: Joannis 
baptisma videbatur, Christi baptismus invisibilis erat. »Ego enim«, 
inquit, »baptizo vos in aqua; qui autem post me venit, major me 
est, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igniv. Quando bapti- 
zat Jesus »Spiritu sancto«, et rursum, quando »igni« baptizat? Num- 
quid uno atque eodem tempore et »Spiritu et igni« baptizat, an vario 
atque diverso? »Vos autem., ait, »baptizabimini Spiritu sancto non 
post multos hos diesc«. Baptizati sunt apostoli post adscensionem 
ejus ad caelos »Spiritu sancto«; quod autem »igni« fuerint bapti- 
zati, scriptura non memorat. Sed quomodo Joannes juxta Jorda- 
nem fluvium venientes ad baptismum  praestolabatur, et alios 
abigebat dicens: »generatio viperarum« et reliqua, porro eos, qui 
confitebantur vitia sua atque peccata, suscipilebat, sic stabit in 


50 igneo flumine Dominus Jesus Christus juxta »flammeam rom- 


phaeam«, ut quicunque post exitum vitae hujus ad paradisum 
transire desiderat et purgatione indiget, hoc eum amne baptizet 
et ad cupita transmittat, eum vero, qui non habet signum pri- 
orum baptismatum, lavacro igneo non baptizet. Oportet enim prius 


; aliquem baptizari »aqua et Spirituc, ut, cum ad igneum fluvium vene- 


rit, ostendat se et aquae et Spiritus (180) lavacra servasse et tunc 
mereatur etiam ignis accipere baptismum in Christo Jesu: cui 
est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


2—4 Luk. 3, 16 6 Luk. 3, 15 13f. Akt. 1, 5 18 Luk. 3, 7 
201. Gen. 3, 24 9.5 ΠῸΠ. Ὁ. 9 

1 Hom. 24 — in C, dafür 25 als 24 σοζϑῃ]ῦ usw. 2 Incipit XXIIII. 
dei. A 3 ubi] in quo A Ipse— baptiz. ^» BE — bapt. vos A 
in 7 CDe 4 igne ACDe 9 Johannem B erat] est r 6 — et 
cogitans nach Christus BE 8 baptisma? A invisibile A 9 in —B 
me ^r 10 in — CDe igne ACImn 11 igni nur B 11 Num- 


quid — 13 diverso? — B 12 et! — CDe igni nur Dr 13 autem 7» B 
ait ^ De -— sancto Spiritu E 15 igni nur Br — baptiz. fuer. B 
19 sua — De 20 Christus ^ De 20/21 rumpheam D, rumfeam A 
21 quemcumque De hujus] istius BE hujus - qui e 22 amne] 
lavamine AB, lavamen E 29 aqua ^ E 25/26 pervenerit B 
26 et! — A 28 Explicit omelia X XIIII. A 


οι 


10 


1ὅ 


20 


25 


30 


35 


in Lueam, Hom. XXIV. 159 


Οὐκ ἄκαιρον παραϑέσϑαι καὶ τὰς τῶν λοιπῶν εὐαγγελιστῶν περὶ τού- 
του λέξεις καὶ συγκρῖναι τῇ προκειμένῃ. ατϑαῖος μὲν οὖν: »οὗ οὐκ 
εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαις, φησίν, ὁ δὲ Μᾶρκος" »οὗ οὐκ εἰμὶ 
ἱκανὸς κύψας λῦσαι τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων αὐτοῦς, ó δὲ ᾿]ωάννης" 
20$ οὐκ εἰμὶ ἄξιος, ἵνα λύσω αὐτοῦ τὸν ἱμάντα τοῦ ὑποδήματος «. "Ióo- 
μὲν οὖν ἑκάστης τῶν λέξεων τὸν νοῦν καὶ τὰς διαφορὰς αὐτῶν καὶ 
πρῶτον τῆς παρὰ Ματϑαίῳ, ὃς καὶ πρῶτος τῶν λοιπῶν παραδέδοται τὸ 
εὐαγγέλιον ἐκδεδωκέναι τοῖς ἔκ περιτομῆς πιστεύσασι: τοσοῦτον, φη- 
σίν, ἐστὶν ἐμοῦ ἰσχυρότερος ὁ μετ᾽ ἐμὲ ἐρχόμενος, ὡς μηδὲ τὰ τῆς περι- 
βολῆς τῶν περὶ αὐτῷ δυνάμεων ἐσχάτων, οὐχὶ γυμνῶν ἐκκειμένων, 
ὥστε καὶ τοὺς τυχόντας γοεῖν αὐτὰ δύνασϑαι, ἱκανόν με τυγχάνειν βα- 
στάσαι, μηδὲ ταῦτα ὑπομένοντα φέρειν: εἰ δὲ ἐγὼ ὃ ὑπὸ τοῦ κυρίου 
μαρτυρηϑείς, coc ἄρα Σμείζων ἕν γεννητοῖς γυναικῶν. οὐδεὶς ἐμοῦ τυγχά- 
νει, οὐδὲ τὰ ὑποδήματα βαστάσαι ἱκανός εἶμι, τί λεκτέον περὶ τῶν 
ἐνδυμάτων αὐτοῦ; Tí; τοιοῦτος, ὃς ὁλόκληρον αὐτοῦ τὸ ἱμάτιον τηρῆσαι 
δυνήσεται; τίς, ὃς νοήσει »τὸν &x τῶν ἄνωϑεν χιτῶνα ἄραφον διὰ τὸ δι 
ὅλου ὑφαντὸν. τυγχάνειν καταλαβεῖν, ὃν ἔχει λόγον; "Eveoov μὲν οὖν vó: 
βαστάζειν τὰ ὑποδήματας, δηλονότι ἤδη λελυμένα ἀπὸ τῶν τοῦ ὑποδε- 
δεμένου ποδῶν, τὸ παρὰ τῷ Ματϑαίῳ, ἕτερον δὲ τό: »κύψαντα λῦσαι τὸν 
ἱμάντα τῶν ὑποδημάτωγ« τὸ παρὰ Μάρκῳ" καὶ ἀκόλουϑον, μηδενὸς σφαλ- 
λομένου τῶν εὐαγγελιστῶν μηδὲ ψευδομένου, ἀμφότερα κατὰ διαφό- 
ρους καιροὺς εἰοηκέναι τὸν βαπτιστὴν καϑ' ἕτερον καὶ ἕτερον κινού- 
μενον νοῦν. Μέγα μὲν οὖν τὸ βαστάσαι τὰ ᾿Ϊησοῦ ὑποδήματα, μέγα δὲ καὶ 
τὸ ἐπὶ τὰ σωματικὰ αὐτοῦ κάτω nov γινόμενα κύψαντα, ὑπὲρ τοῦ τὴν 
εἰκόνα τῶν ἄνω κάτω ϑεάσασϑαι, λῦσαι ἕκαστον τῶν περὶ τοῦ μυστη- 
οίου τῆς ἐνσωματώσεως ἀσαφῶν, olovei τὸν ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων 
τυγχάνοντα — εἷς γὰρ ὁ τῆς ἀσαφείας δεσμός, ὥσπερ καὶ μία 1) τῆς γνώσε- 
ὡς κλείς --- ἅτινα οὐδ᾽ ὃ Σμείζων ἔν γεννητοῖς γυναικῶν. xa αὑτὸν 
ἱκανὸς λῦσαι ἢ ἀνοῖξαι, τοῦ δήσαντος καὶ κλείσαντος μόνου δωρουμένου, 
οἷς βούλεται, τὸ λῦσαι καὶ ἀνοῖξαι τὸν οἷον ἱμάντα τῶν ὑποδημάτων 
καὶ τὰ κεκλεισμένα. Μηδὲ τὸν περὶ τῶν ὑποδημάτων μυστικὸν λόγον 
παρέλθωμεν. Οἴμαι τοίνυν τὴν μὲν ἐνανϑρώπησιν, ὅτε σάρκα καὶ ὀστέα. 
ἀναλαμβάνει ὁ τοῦ ϑεοῦ υἱός, τὸ ἕτερον εἶναι τῶν ὑποδημάτων, τὴν 
δὲ εἰς ἅδου κατάβασιν, ὅστις ποτέ ἔστιν ὁ ἅδης, καὶ τὴν εἰς τὴν φυ- 
λακὴν μετὰ πνεύματος πορείαν πὸ λοιπόν, περὶ ἧς εἰς ἅδου καταβάσε- 

2f. Matth. 3, 11 3f. Mark. 1, 7 3 Joh. 1, 27 13 Luk. 7, 28 
101. Joh. 19, 23 28 Luk. 7, 28 32 Luk. 24, 39 941. vgl. 1 Petr. 3, 19 


159, 1—160, 15 W * [Exzerpt aus dem Joh. Kom. VI, 31/32 u. 34/35 (8. 140, 
31— 142, 17 u. 143, 23—144, 35 Preuschen)] 


46— 5 ónoónu.- Joh. Komm. . 9/10 τὸ... ἔσχατον konj. Kr. 10 αὐτῷ] 
αὐτὸν Joh. Komm. 25 τῶν ἄνω —- Joh. Komm. 


μ᾿ 


τῷ 
οι 


160 Origenes 


ὡς εἴρηται τό: »οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ἅδην«. 'O τοίνυν 
κατ΄ ἀξίαν ἀμφοτέρων τῶν ἐπιδημιῶν τοὺς λόγους παραστῆσαι 
δυνάμενος τὸν ἱμάντα λύειν τῶν ᾿]ησοῦ ἱκανός ἔστιν ὑποδημάτων, 
καὶ αὐτὸς τῷ νῷ κύπτων καὶ συγκαταβαίνων τῷ καταβεβηκπκότι eig 
ἅδην, καὶ ἀπὸ οὐρανοῦ καὶ τῶν περὶ τῆς ϑεότητος Χριστοῦ μυστηρίων 
καταβαίνων ἐπὶ τὴν ἀναγκαίως γεγενημένην παρ᾽ ἡμῖν αὐτοῦ ἐπιδη- 
μίαν, ὅτε τὸν ἄνϑρωπον ὑπεδήσατο: 0 δὲ τὸν ἄνϑρωπον ὑποδησάμενος 
καὶ τὸν νεκρὸν ὑπεδήσατο" »εῖς τοῦτο γὰρ ᾿Ϊ]Πησοῦς ἀπέϑανε καὶ ἀνέστη, 
ἵνα καὶνεκρῶν καὶ ζώντων κυριεύσῃ«. Τίς οὖν doa »ixavoc κύψας λῦσαι τὸν 


ἀν". /, - , [3 Á, ' , M ^5- 3^5 Ἁ 3 
) ἱμάντας τῶν τοιούτων ὑποδημάτων καὶ λύσας μὴ ἐᾶσαι, ἀλλὰ κατὰ δευ- 


, e , 5 ^ - -) ' i] ἣν ' M EJ - 7: 
τέραν ἱκανότητα ἀναλαβεῖν αὐτὰ καὶ βαστάσαι. διὰ τοῦ £v τῇ μνήμῃ 
περιφέρειν τὰ νενοημένα; Μὴ ἀνεξέταστον δὲ ἐάσϑω τὸ χωρὶς τοῦ »xóyacc 
ec ' - - 3 
ὁμοίως παρὰ τῷ Δουκᾷ καὶ ᾿]ωάννῃ εἰρημένον: καὶ τάχα ἐνδέχεται 
μὲν κύψαντα λῦσαι, δυνατὸν δὲ καὶ τὸ ἀνάστημα τοῦ ἀπὸ τοῦ λόγου 
ἐπάρματος φυλάττοντα εὑρεῖν τὴν λύσιν τῶν £v τῷ ζητεῖσϑαι δεδε- 
μένων ὑποδημάτων, ἵνα ταῦτά τις λύσας τὸν χωρὶς τῶν ὑποδημάτων 
5) ^4 - 5 - - 

ἴδῃ λόγον γυμνὸν τῶν ὑποδεεστέρων xc) ἑαυτόν, υἱὸν τοῦ ϑεοῦ. 


HOMILIA XXV. 


De suspicione, quam habebat populus de Joanne, »ne forte ipse 
esset Christus«. 

Habet periculum et dilectio, si modum transeat. Debet enim, qui 
aliquem diligit, naturam et causas considerare diligendi et non eum 
plus diligere, quam meretur. Nam si mensuram caritatis modumque 
transcenderit, et qui diligit et qui diligitur in peccato erunt. Quod 
ut manifestius fiat, ponamus exemplum. Joannem populus mirabatur 
et diligebat eum, et revera erat dignum miraculum, ut plus ei quam 
ceteris hominibus deferretur, qui aliter quam cuncti mortales 
vixerat. Nos omnes non sumus simplici contenti cibo, sed varietate 
delectamur escarum, unum nobis ad potandum vinum non sufficit, 
varii gustus vina mercamur; Joannes vero semper »locustisc, semper 
vescebatur »melle silvestric et contentus erat simplici et tenui cibo, 
ne corpus illius crassioribus pulmentis pinguesceret et exquisitis da- 

1 Ps. 15 (16), 10; Akt. 2, 27 8f. Róm. 14, 9 19—20 Luk. 3, 15 
30f. vgl. Matth. 2, 4 


181ncipitXXV.de... AC(XXIV.C)  21Habet--quandoqueC  --trans- 
eat modum B 22 diligit J- et C naturas De causamC diligendi] di- 
lectiCDe 23mensur.]modum C caritatis - A —modumque»C  26dig- 


nus miraculo CDe 27homin.]mortalibusC — qui|quia De 28 Nos omnes 
non|NonomnesDe  29adpotand.— €  non;r  suff.--sedAB  30variaC 
mercatur C 31 — tenui et simpl. A 32 ne] nee B pulmentis] eibisA 


2 ἐπιδημα. τῶν W 3 τῶν] τοῦ W 13 κύψαι W 


in Lucam, Hom. XXIV—XXV. 161 


pibus gravaretur. Hujuscemodi quippe naturae corpora nostra sunt, 
ut escis superfluis aggraventur et, cum corpus fuerit aggravatum, 
anima quoque oneretur, quae per totum diffusa corpus passionibus 
illius subjacet. Quamobrem recte praecipitur eis, qui observare pos- 
5sunt: »Bonum est non manducare carnem neque bibere vinum, 
neque in quo frater tuus scandalizatur«. Erat igitur Joannis vita 
mirabilis et multum ab aliorum hominum conversatione (181) diversa. 
Non habebat saeculum, non famulum, non saltem vile tugurium. 
Morabatur in deserto, non solum usque »ad diem ostensionis suae ad 
10 Israhel«, verum et eo tempore, quo paenitentiam populo praedicabat, 
erat in solitudine Judaeae et aqua simplici irrigabatur, ut et in potu 
esset diversus a ceteris. Nos qui versamur in urbibus, qui in medio 
populorum sumus, vestes quaerimus lautiores et cibos et habita- 
cula; ille vero, qui in eremo morabatur, videte quali vestimento 
15 indutus fuerit: »de pilis camelorum« sibi tunicam fecerat et »zona 
pellieea« cingebatur. Omnia ergo in illo nova erant, et propter dissi- 
militudinem vitae universi, qui videbant, admirabantur eum et 
mirantes studiosissime colebant super omnia, quod paenitentes »in 
remissionem peecatorum« baptizabat. Quas ob causas diligebant 
20 quidem eum justissime, sed non servabant in caritate modum: cogi- 
tabant enim, »ne forte ipse esset Christusc. Quam inordinatam et irra- 
tionabilem caritatem cavens apostolus Paulus de semetipso loque- 
batur: »Timeo autem, ne quis de me cogitet supra id, quod videt 
aut audit ex me; et ne magnitudo revelationum extollat me« et 
25 cetera. Quod metuens, ne etiam ipse incurrat, nolebat omnia de se 
indieare, quae noverat, ne quis de eo plus arbitraretur esse, quam 


5f. Róm. 14, 21 15f. Matth. 3, 4 291:9' Kor. ΠΡ Ὁ. 

1 Huiusmodi quippe natura r 3 honeretur C corpus » C 4 sub- 
jaceat C praeeip. ^» A 4/5 possint C B est — B carnes B 
6 seandalizetur De Johannis ABCE Joannes vitae De 7 con- 
versationis D diversus e, diversae D 9 ostensione B -- Ostens. 
suae diem ἃ 10 populorum € praedie.] docebat C 11 solitud.] 
deserto A Judaeae 7 B] Judae E et! — AE et?| unum B 


12 diversis B versamus C 13 populi B sumus -ἰ et ADEe latiores C 
13/14 habitac.] habilia De 14 vestimentum B 15 fuerit] est C tunic.] 
vestimentum C 16 illo] eo C nova erant] noverant Dmn erunt E 
17 ammirab. AD eum » C 18 omnia - eo A paenit.] petentes B 
19 remissione C —- peccat. remiss. ABE 20 quidem] eum r ob- 
servabant B 29 de B -- cogitet de me C super] supra ABE, 
--id De quod] quam ABE videt - in me De 24 magnitu- 
dine B magn.— me] magnitudinem revelationem et cetera E πο revel. 
magn. A extollat me — B 25 ne] nee ABE ne etiam ipse 
incurreret metuens C incurrat] in corpore ABE nolebat] volebat AB 
26 indicare] judicare mr norat CD dee arbitretur De 


Origenes IX. 11 


1 


2 


οι 


Θ 


σι 


e 


Qt 


162 Origenes 


cerneret, et mensuram honoris excedens diceret, quod dictum fuerat 
de Joanne, quia »ipse esset Christusc. Quod quidem nonnulli etiam de 
Dositheo Samaritanorum haeresiarcha dixerunt, alii vero etiam de Juda 
Galilaeo. Denique in tantam quidam dilectionis audaciam prorupe- 
runt, ut nova quaedam et inaudita super Paulo monstra confingerent. 
Alii enim aiunt hoc, quod scriptum (182) est »sedere a dextris Salvatoris 
et sinistrisc, de Paulo et de Marcione dici, quod Paulus sedeat »a dex- 
tris«, Marcion sedeat »a sinistrisc. Porro alii, legentes: »mittam vobis 
advocatum, Spiritum veritatisc, nolunt intellegere tertiam personam 
a Patre et Filio «diversam» et divinam sublimemque naturam, sed 
apostolum Paulum. Nonne tibi hi omnes videntur plus amasse, quam 
expedit, et dum virtutem uniuscujusque mirantur, dilectionis perdi- 
disse mensuram ? Quod quidem et nos in ecclesia patimur; plerique 
enim, dum plus nos diligunt, quam meremur, haec jactitant et lo- 
quuntur sermones nostros doctrinamque laudantes, quae conscientia 
nostra non recipit. Alii vero tractatus nostros calummiantes ea 
sentire nos criminantur, quae nunquam sensisse nos novimus. 
Sed neque hi, qui plus diligunt, neque illi, qui oderunt, veritatis 
regulam tenent, et ali per dilectionem, alii per odium mentiun- 
tur. Unde oportet caritati quoque frena imponere et tantum ei va- 
candi permittere libertatem, quantum in praerupta non corruat. 
Seriptum est in Ecclesiaste: »ne sis justus multum neque ampliora 
te cogites, ne forte obstupescas«. Quod exemplum sequens possum 
simile quid dicere, ne diligas hominem »ex toto corde tuo et ex 
tota anima tua et ex tota virtute tua«, ne ames angelum »ex toto corde, 

3 zu Dositheus vgl. Comm. in Joh. XIII, 27 (S. 251, 15ff. Preuschen); 
Harnack, Gesch. d. altchr. Lit. I, 151f.; zu Judas vgl. Akt. 5, 37; Joseph. 


Antiqu. 18, 1, 1—6; Bell. jud. 2, 8, 1 6ff. vgl. Matth. 20, 21 8f. Joh. 
14, 16. 17 22 f. Pred. Sal. 7, 17 (16) 


2 quia] ne forte C etiam 7 C etiam — 3 Samar.] Samaritanorum 
etiam de eo B 3 Dositheo] eo ABE, Dositeo C Samaritarum De 
heresiarche ABE, heresiarcho D, heresiarce C ὃ 8111] 111 E — etiam » BDe 
4 quidem D audaciam -- usque C ὅ uti BE monstrata D, mostra € 
6 aiunt] dicunt B Salvatorem A, Salvatori B, Salvatore E, - diciB 4 eti 
--aBC de!BE de?-ACE MartioneC dictumB sedeat ;ABE]sedetr 
- & dextris sedeat C 8 Marcio Dmn, Martion C sedeat ^» C 8/9 advo- 


catum C 10 (diversam)? konj. 11 hi — De] isti A omnes] homines 
A (o5 hom. isti A, e» hom. hii C) amare A 18 et nos ^ De -— in 
ecclesia et nos C 14 nos ^ r -— nos plus B jactant De 16 tract. 
nostr.] obtrectatores nos B 17 — nos sentire C -— nos sensisse A 


18 hii C qui oderunt] quod erunt E metiuntur A. 20 quoque — ADe 
21tantam BE . 22est--et BE  23te^ De  obtupeseas D 24 homines 
ABE exl——et 7» De et—235t1ua! C 25 ex?] et B, deADEe corde 
Ἢ tuo BC 








in Lueam, Hom. XXV. 163 


ex tota anima, ex tota virtutec«, sed praeceptum hoc juxta elo- 
quium Salvatoris soli serva Deo. »Diliges« enim, inquit, »Dominum 
Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota virtute 
tua«. Respondeat mihi aliquis et dicat: Salvator praecepit: »Diliges 
5 Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex 
tota virtute (183) tua, et proximum tuum tanquam te ipsum«. Volo 
diligere et Christum: doce ergo me, quomodo eum diligam. Si enim 
dilexero eum »ex toto corde meo et ex tota anima mea et ex tota vir- 
tute mea«, contra praeceptum facio, ut alterum absque uno Deo sic 
τὸ diligam. Sin autem minus eum dilexero quam omnipotentem Patrem, 
timeo, ne in »primogenitum universae creaturae« impius et profanus 
inveniar. Doce me et ostende rationem, quomodo inter utrumque 
medius incedens diligere debeam Christum. Vis scire, qua caritate 
Christus diligendus sit? Breviter ausculta! Dilige Dominum Deum 
15 tuum in Christo nec te putes diversam habere posse in Patre et Filio 
caritatem. Simul dilige Deum οὖ Christum; dilige Patrem in 
Filio, Filium in Patre »ex toto eorde et ex tota anima et ex tota 
virtute«. Quod si aliquis sciscitatur et dicit: hoe, quod asseris, de 
scripturis proba, audiat apostolum Paulum, qui habebat rationa- 
50 bilem caritatem, loquentem: »Certus enim sum, quia neque mors, 
neque vita, neque angeli, neque potestates, nec praesentia, nec futura, 
nee fortitudo, nec altitudo, nec profundum, neque alia creatura 
poterit nos separare a caritate Dei, quae est in Christo Jesu Domino et 
Salvatore nostro«: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. 
95 Amen. 
octo 10299 10 Kol. 1, 15 19ff. Róm. 8, 38. 39 
1 ex!]et B, de ADEe anima -- tua BC ex?] et ex B, de ADEe 
virtute -- tua BC hoe De -— hoe praeceptum E 2 Salv. -- id n 
enim — C 4 Respond. — 6 tua — C Respondet A 'aliquis A 
dicet A praecipit AE 4 et — De — diligam eum B 9 mea 
— BDEe unum Deum E 10 Sin] $1 C 11 ereaturae] terrae C 
impius et C 12 Doee - ergo B 13 — ineed. med. A 14 absculta AC, 
obseultac D Diliges De 15 nec — De] ne A te — CDe Putas r 
haberi C 16 diligite! C Deum et] eum et B, Dominum De . — Chri- 
stum et Deum A Dilgite? C 16/17 in Filio] et BE, et Filium A 
17 Patre -- Patrem in Filio A eorde -- vestro C et? — A 1S8 virt. 
--tua ABE 19 scriptura C 19/20 rationalem B 20 loqu.] dicentem C 
21 angelus C potestas C nec?| neque B 22 nec altit. 5 ABE 
neque] nec e — creatura alia C 28 nos ^» E] me B Jesu Β 


et » CDe 24 Salvat. — € est - honor A 25 Explicit omelia XXV. 
AG (ΧΕΧΊΤΙΤ. €) 


11: 


1 


2 


[91] 


[--] 


e 


164 Origenes 


HOMILIA XXVI. 


De eo, quod scriptum est: »cujus ventilabrum in manu ejus, 
et mundabit aream suam«, usque ad eum locum, ubi ait: »et con- 
gregabit triticum in horreum suumx«. 


»Spiritus Deus est, et qui adorant eum, in spiritu et (184) veritate 
oportet adorare«. Deus quoque noster »ignis consumens est«. Dupli- 
citer igitur appellatur Deus: et »spiritusc et »ignisc: justis spiritus, 
ignis peccatoribus. Sed et angeli spiritus ignisque dicuntur: »qui 
facite, inquit, »angelos suos spiritus et ministros suos ignem uren- 
tem«; angeli sanctis quibusque sunt spiritus, his vero, qui meren- 
tur supplicia, ignem et incendium subministrant. Juxta quem 
sensum et Dominus noster atque Salvator, cum sit »spiritusc, »ignem 
venit mittere super terram« ; »spiritus« secundum illud, quod scribi- 
tur: »cum autem conversus fueris ad Dominum, auferetur velamenc«, 
et: »Dominus spiritus est«. »Ignem« autem »venit mitterec« non super 
caelum, sed »super terram«, ut ipse demonstrat dicens: »ignem veni 
mittere super terram, et quem volo ut jam ardeat«. Si enim »con- 
versus fueris ad Dominumc, qui est »spiritusc, Christus tibi »spiritus« 
erit et non »venit ignem mittere super terram«. Quod si non con- 
verteris ad eum, sed habes terram et fructus ejus, »ignem venit mit- 
tere super terram« tuam. Huic quid simile etiam de Deo scriptum 
est: »ignis accensus est furoris meic, non usque ad caelum, sed 
»usque ad infernum deorsumc, et »devorabit« non caelum, sed »ter- 


2—4 Luk. 3, 17 5f. Joh. 4, 24 6 Deut. 4, 24 8f. Ps. 103 (104), 4; 
Hebr. 1,7 12f. Luk. 12, 49 14.17 2Kor.3,16 . 15 Joh. 4, 24; 2 Kor. 
3, 17 16f. 20f. Luk. 12, 49 221f. Deut. 32, 22 


1 Incipit XXVI.de ... AC (XXV.C) 2ejus ^r 3 et — suam 7 € 
4 trit. -ἰ suum BCE orreum C suum 7 BCDEe 5 Spiritus — est] 
Christus (D: XPS) est Deus ABDe, Spiritus Dei E et!^ E adorat e 
6 quoque] enim C 7 igitur —» CDe et!]^A spir. - et B 8 Sed 
Ἢ dum De angelici A ignisque] ignis quidem A 9 inquit ^ ABE 
10 sancti ABE 11 supplicia] addietum D, addicunt e incendium] 
incendia C, in edium (?) D, fervorem e ministrant BE 12 Dominus] 
Deus ABDe . noster - BE 13 super] in BC illud] David C Quod € 
Ἢ autem C 14 autem 55:6 Dominum] Deum B 17 super] in BC 


quem] quam E, quid De . volo 4- nisi De jam] etiam € 18 Domin.] 
Deum C 19 — mittere ignem A 20 eum] Deum r fructum mn 
21 tuam 7 C 22 mei] eius De caelum -- sursum e 28 et — non] 


non devorabit. E devor.] ardebit A non B 


Qt 


10 


15 


20 


25 


in Lueam, Hom. XXVI. 


ram et germina ejusc. Quorsum 
ista memoravi? Quia et baptis- 
mus, quo baptizat Jesus, »in Spi- 
ritu sancto« est »et ignic. Memini 
eorum, quae nuper locutus sum, 
nee me praeteriit explanatio supe- 
rior, sed volo et novum aliquid 
inferre. Si sanctus fueris, Spiritu 
sancto baptizaberis, si peccator, 
in ignem mergeris; et unum atque 
idem baptisma indignis (185) et 
peeeatoribus in condemnationem 
ignemque vertetur, his vero, qui 
sancti sunt et tota fide ad Domi- 
num convertuntur, Spiritussancti 
gratia salusque tribuenda est. Is 
ergo, qui»in Spiritu sancto et ignic 
dicitur baptizare, habet »ventila- 
brum in manu sua et mundabit 
aream suam; et congregabit triti- 
cum suum in horreum, paleas 
autem comburet igni inexstin- 
guibiliv. Volo invenire rationem, 
quare Dominus noster habeat 
»ventilabrum:, et quo flante vento 

81 Duk. 3, 10 


1 germ.] genimina C 
2/3 baptismum ACE 


Quorsum] Quo sursum E 
3 quo] quod BC 


165 


|| » Αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσεις. Θεοπρεπὲς 
ἀξίωμα μεμαρτύρηκε τῷ Χριστῷ: 
τίς γὰρ ὁ Σεῖς ἅγιον πνεῦμα. βαπτίζων 
τοὺς ἀνϑρώπους, τίς δὲ ὃ τοὺς ἀπει- 
ϑήσαντας τῷ εὐαγγελίῳ βαπτίσων ὡς 
κριτὴς τῷ πυρὶς τῆς γεέννης; "Ao« 
οὐχ ὡς ϑεὸς ὁ Χριστός; | "Eàv ἅγιος 
ἧς, βαπτίζῃ »τῷ ἁγίῳ πνεύματικς, ἐὰν 
δὲ ἁμαρτωλὸς. ἧς, βαπτίζῃ τούτῳ 


- , i] Α 5 ἃ /, σιν 
"τῷ πυρί: τὸ γὰρ αὐτὸ βάπτισμα τοῖς 


μὲν ἀναξίοις καὶ κακοῖς βαπτιζομέ- 
γοις εἰς »n$o« καὶ εἰς κρίμα γίνεται, 
τοῖς δὲ καλῶς καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ κα- 
ταβαίνουσιν εἰς Σπνεῦμα ἅγιον. καὶ 
σωτηρίαν γίνεται. Οὗτος δὲ ὁ βαπ- 
τιστὴς δὲν πνεύματι ἁγίῳ καὶ πυρὶς 
λέγεται »πτύον ἔχειν &v τῇ χειρὶ καὶ 
διακαϑαίρειν τὴν ἅλωνα, καὶ τὸν μὲν 
σῖτον εἰς τὴν ἀποϑήκην συνάγειν, τὸ 
δὲ ἄχυρον κατακαίειν πυρὶ ἀσβέστῳς. 
Καὶ βούλομαι ἰδεῖν, τίνα τρόπον ὁ 
κύριός μου ' Inco9G ἔχει "πτύον, καὶ 
τίνος ἀνέμου πνέοντος, καὶ ταῦτα 
σφοδροῦ — ἔν γὰρ νηνεμίᾳ ἄχοησ- 


5 vgl. Hom. XXIV (p. 158) 


2 et ^ ABE 


4 est ^ B igne Clmn 


9 eorum] eorumque B 6 me » De praeterit CDe ἢ — aliquid 
et novum A 10 igne BCE 11 indignis et] indigni consequuntur et 
digni C et] Sed C, atque A 13 convertetur C, vertitur ABE 
14 sint E 14/15 Dom.] Deum C 16 salusque — € 17 ergo] 
vero AC in — CDe igne ABDEe 21 suum — A 22 igne Clmn 
24 quare 4- enim E habet ABE 29 et] eo (aus et corr.) D quo €] 


eur A, quod De, qui E, quae B -τ sint paleae quae B 


165, 2—16 γίνεται W (anschl. an p. 160, 15) 
165, 8 'Eà»y—166, 19 V 


Y (τοῦ αὐτοῦ) 
165, 22—166, 19 k2 
9 βαπτίζει V 10 ἧς — W 
ἀνταποδόσεως Y 
16 Οὗτος — 17 πυρὶ —— W 
xai — 21 ἀσβέστῳ — W 
εἰδέναι W 28 Incoócg — ΝΥ 
25 σφοδροῦ —— W 2 ἐν] εἶ λ 


τούτῳ 2 W 
13 xai κακοῖς βαπτιξζ. - 

18 λέγεται - xai W 
22 Καὶ — 1 


flante] blando De 
165, 8 ' Eày — 11 πυρί 
165, 16 Oórog—166, 19 W 


11 πυρί 4- οἶμαι ἕν ἡμέρᾳ 
18 εἰς πῦρ] ἐν πυρὶ W 
πτύον - ὁ Χοιστὸς W 


βούλομαι -- οὖν À ἰδεῖν] 
πτύον -ἰ- ἐν τῇ χειρί W 24 καὶ-- 


ἐν — p. 166, 1 πτύον — V 


σι 


1 


e 


2 


e 


n2 
οι 


80 


40 


166 


leves paleae huc illueque rapian- 
tur, grave vero triticum in unum 
deferatur locum; neque enim 
absque vento possunt triticum et 
paleae separari. Existimo ten- 
tationes pro vento intellegi, quae 
de confuso credentium acervo 
alios paleas, alios triticum esse 
demonstrant. Cum enim anima 
tua fuerit aliqua tentatione su- 
perata, non tentatio te vertit in 
paleas, sed cum esses palea, levis 
videlieet et incredulus, ostendit 
te esse tentatio, quod latebas. 


5 E contrario autem cum fortiter 


tentamenta toleras, non te facit 
fidelem tentatio atque patientem, 
sed virtutem, quae in te erat pati- 
entiae et fortitudinis, sed late- 


1 leves] lenes C 
quod vero grave B 


paleae ^ B 





trit. 4- quod B 


Origenes 


τόν ἔστι τὸ πτύον — TO μὲν ἄχυρον 
χωρίζεται εἰς οἰκεῖον τόπον, ὁ δὲ 
σῖτος. νικήσας τὸν ἄνεμον καταφέ- 
ρεται ἐπὶ τὸ αὐτό. 

Καὶ ὅρα, μήποτε οἱ πειρασμοὶ οἵ 
»τὸ ἄχυρον. χωρίζοντες ó ἄνεμός 
ἔστιν 0 ἀποδεικνὺς »τὸν σῖτογν«, ὅτι 
ἐστὶ σῖτος. 

“ 1 ic , 

Ocav μὲν οὖν πειραζομένης σου 
τῆς ψυχῆς ἡττηϑῇς, οὐχ ὁ πειρασ- 

' » / / 3 3 
μὸς »üyvpóv« σε πεποίηκεν, ἀλλ 
ὄντα σε δἄχυρονς ἤτοι κοῦφον καὶ 
ἄπιστον ἤλεγξεν. 


“Ὅταν δὲ πειρασμοῦ γενομένου 
ὑπομείνῃς τὸν πειρασμόν, οὐχ ὁ πει- 
ρασμός σε πιστὸν πεποίηκε καὶ ὗπο- 
μονητικόν, ἀλλὰ τὴν ἔν σοὶ οὖσαν 
ὑπομονητικὴν δύναμιν ἐφανέρωσεν. 

1/2 raptantur A 
.4 de ^ De 


2 grave vero] 
acervo] nu- 


mero C 9 demonstrat D 12 paleam AC esses — levis] esse paleae 
leves E 14 te ^ ABE -- tempt. esse A latebat B 15 cum 
A 16 toleraveris C, toleraris BE 18 virtus BC 19 sed] 
et ABDEe 

166,1 r0? — 19 (gekürzt) dC 166, 5—19 Y 

1 πτύον J- σφοδροῦ δὲ ἀνέμου πνέοντος W 70?| xai τὸ d 2 χωρίζ.] 


εἰσοικίζεται ἃ ὅ Καὶ ἃἁ 
διακαϑαίρων Y 

ὁ ἄνεμός ---: σῖτος » d ὃ 
ἔστι C 
10 ἡττηϑῆς] νικηϑεὶς W, νικηϑῇς V 
11 — σε ἄχυρ. W 
μόν] αὐτόν W 

ἐν σοὶ W 


ὅρα -ἰ δέ d 
, 3 
πειρασμοί 4- εἶσιν d 


12 ἤτοί xai VW 


17 — πεποίησε πιστὸν W 


Kai — 6 χωριζ.] xai 
6 χωρίζ. -ἰ- ἀπὸ τοῦ σίτου dC 


ἄν. — ἡ ἀποδεικν.] καὶ ἀποδεικνύντες € 
8 σῖτος -ἰ καὶ ἀποχωρίζων τὸ ἄχυρον Y 


9 μὲν οὖν — Y 
10/11 πειρασμὸς -Ε οὐχ ó ἄνεμος W 
15 γινομένου V 16 τὸν πειρασ- 

18 ἀλλὰ --- οὖσαν] ἀλλ᾽ οὖσαν 


9. 19 hat bei dkCZ folgenden Text: 


ki: Οὐ γὰρ ὃ ἄνεμος, εἴτουν ó πειρασμὸς νικήσας τινὰ ἄχυρον αὐτὸν ποιεῖ, τοῦτ᾽ 
ἔστιν κοῦφον καὶ ἄπιστον, ἀλλ᾽ ὄντα τοιοῦτον ἐλέγχει. Κἂν πειρασμόν τις ὑπομείνῃ, 
οὐχ ó πειρασμὸς αὐτὸν πεποίηκε πιστὸν καὶ ὑπομονητικόν, ἀλλ᾽ οὖσαν ἐν αὐτῷ 
δύναμιν ὑπομονητικὴν ἐφανέρωσεν. d: οὗτοι γὰρ ἐλέγχουσι τὸν γνήσιον ἐν πίστει 
καὶ τὸν ἄλλως ἔχοντα. C: οὐχὶ ποιοῦντες πιστὸν ἢ ἄπιστον τὸν πειραζόμενον, 
ἀλλ᾽ ἐλέγχοντες. 

38 0? — 4 


39 πειρασμόν 2] πειρασμός k 40 — πιστὸν πεποίηκεν k 


in Lueam, Hom. XXVI. 167 


bat, profert in medium. »Putas enim«, ait Dominus, »aliter me 
tibi locutum fuisse, quam ut appareres justus?« (186) Et alibi: 
»afflixi te et affeci penuria, ut manifesta fierent, quae erant in 
corde tuo«. In hune modum et tempestas non facit super arenam 
5 aedificium consistere, sed, si vis aedificare, »super petram«; quae 
cum fuerit exorta, id quod »super petram« fundatum est, non ever- 
tet, quod vero »super arenam« fluctuat, probat illico non bene 
fuisse fundatum. Quapropter antequam oriatur tempestas, an- 
tequam ventorum flabra consurgant, priusquam intumescant flu- 
10 mina, dum adhuc silent universa, omne studium nostrum ad aedi- 
ficiorum fundamenta vertamus, aedificemus domum nostram va- 
ris firmisque lapidibus praeceptorum Dei, ut, cum persecutio 
saevierit et adversus christianos dirus turbo surrexerit, ostenda- 
mus nos habere aedificium »super petram« Christum Jesum. $i quis 
15 autem — quod procul absit a nobis — negaverit, iste sciat non 
se illo tempore, quo negasse visus est, Christum negasse, sed semina 
et radices habuisse negandi jam veteres, tunc vero fuisse agnitum, 
quod habebat, et in medium esse productum. Oremus igitur Domi- 
num, ut simus firmum aedificium, quod tempestas nulla subvertat, 
2» »fundatum super petram« Dominum nostrum Jesum Christum: 
cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


1ff. Hiob 40, 3 LXX 3f. Deut. 8, 3. 5 4ff. vgl. Matth. 7, 24. 25; 


Luk. 6, 48. 49 14. 20 vgl. 1 Kor. 10, 4 
1 profertur C 2 fuisse 7» C 3 afflixit BCE affecit BE, fecit C 
4 modum] mundum E et — € harenam BCDE -- nostram BE 


5 sed ΞΙ BE — si— aedificare 7 CDe] sive BE supra A petram] terram 
Be quae A]sed BE 6 supra ADE petram]terram Be — fundatum] 
aedifieium C, fundamentum E 6/7 evertit A 7 ilico ABCD 8 fon- 
datum C 10 omnes E 11 aedifieemus 7» C 12 firmisque — C 
Dei - muniamus C 13 et ^ De adversum ABE dirus] durus C, 
durusque De — surrexit B 15 —sciatiste A 16 negare B 17 — neg. 
hab. ABE veteres] veterascentes A argutum ABE 18/19 Do- 
minum] Deum BE 19 firmum De subvertet D 20 fundat. — AE] 
fundati B, fundamentum C supra AElmr petram -- per De Dom. 
nostrum 7 C nostrum 7» B — Christum Jesum C 21 est - honor A 
Explicit omelia XXVI. AC (XXV. C) 


οι 


1 


2 


Θ 


οι 


e 


168 Origenes 


HOMILIA XXVII. 


De eo, quod scriptum est: »Multa quidem et alia exhortans 
annuntiabate, usque ad eum locum, ubi ait: »Spiritus sanctus 
descendit super eumc«. 


Qui evangelii sermonem docet,| Ὃ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου δι- 
non unam rem annuntiat, sed plu- δάσκων οὐχ ἕν πρᾶγμα εὐαγγελίζε- 
rimas. Hoc quippe scriptura signi- ται, ἀλλὰ πλείονα" νοῦν γὰρ ἔχει (10) 
ficat dicens:(187) »multa quidem ἐπαγγελλόμενον, ὅτι »πολλάς ἐστιν ἃ 
et alia exhortans annuntiabat«.|eóeyyeA(levav εὐαγγελίζεται μὲν 
Itaque etiam »aliac, quae scripta οὖν ὁ ᾿]Ιωάννης »πολλὰ καὶ éveoac 
non sunt, Joannes populo prae- 
dicabat; quae autem scripta sunt, 
considerate, quanta fuerint. Annuntiavit Christum, monstravit 
eum, baptismum Spiritus sancti praedicavit; publicanos salutem 
docuit, milites disciplinam, aream purgari, succidi arbores et cetera, 
quae evangelii narrat historia. Exceptis ergo his, quaescripta sunt, 
etiam alia, quae scripta non sunt, annuntiasse monstratur in eo, 
quod dicitur: »multa quidem et alia exhortans annuntiabat po- 
pulo«. Et quomodo in evangelio secundum Joannem de Christo 
refertur, quia multa et alia locutus est, »quae non sunt scripta 
in libro istoc, »quae si sceriberentur, neque ipsum puto mundum ca- 
pere potuisse libros, qui scribendi erant«: sic et in praesenti loco in- 


2—4 Luk.3, 18—22 13 f. vgl. Mark. 1, 7. 8 Par.; Joh. 1, 29. 33u. ó. 
20f. Joh. 20, 30 211t. Joh; 21,,25 


1 Incipit XXVII. de... AC (XXVI. C) ὃ eb Ξ π hortans E 





9 ad—— ait — A 4 descendet A 6 adnuntiet E 7 quippe 
-J- non B, - nune AE 10 Itaque] Ita B Itaque — 11 praed. » € 
alia] illa B 12 scripta 5» A sunt ^r 13 fuerint — 15 milites] 


fuerint quae annunciant Christum. Monstravit enim baptismum Spiritus 
sancti, praedicavit publicanis salutem, docuit milites De 14 baptisma AC 


-- sancti Spir. B sancti — C 15 — arb. succ. € 18 alia] 
ila De * . annunt.] evangelizabat C 20 et —C 21 scribantur ABE 
168, 5—10 a 168, 5—169, 3 CV 168, 9—169, 3 d 168, 9— 


169, 3 4- 168, 5—8 S 


5 Ὃ- -10 ἕτερα] εἰπὼν δὲ ὅτι πολλὰ μὲν οὖν xai ἕτερα παρακαλῶν εὐηγγε- 
λίζετο τὸν λαόν, ἔδειξεν ὅτι ὃ τὸν λόγον τοῦ εὐαγγελίου διδάσκων πολλὰ σωτήρια 
εὐαγγελίζεται διδάγματα a (ὃ τὸν λόγον--- διδάγμ.)] καὶ ἄλλα πλεῖστα περὶ τοῦ 
Χριστοῦ εἰρήκει ὃ ᾿Ιωάννης A) Ὃ » V] ὁ γὰρ Ο, ἢ ὅτι ὃ ὃ οὐχ 
— $8 εὐαγγ.] σωτήρια πολλὰ εὐαγγελίζεται διδάγματα S 9 εὐαγγ. ----[10 ἕτερα] 
πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἕτερα καὶ ὃ ᾿Ιωάννης εὐηγγελίζετο C, ἐπάγει δὲ ó εὐαγγε- 
λιστής. ὅτι καὶ ἕτερα πολλὰ παρακαλῶν εὐηγγελίζετο τὸν λαόν dS (ὁ εὐαγγ. 7 S | 
εὐαγγελίζεται S) 


οι 


1 


e 


[2 
c 


25 


in Lucam, Hom. XXVII. 169 
tellege, quod forsitan Lucas, quo- 
niam majora quaedam a Joanne 
annuntiabantur, quam ut debe- 
rent litteris credi, noluerit ea 
nominatim dicere, sed tantum significaverit, quod dicta sint, et 
idcirco dixisse: »multa quidem et alia exhortans annuntiabat po- 
pulo«. Miremur Joannem et ex his quidem, quae sequuntur, maxime 
quod »inter natos mulierum major Joanne Baptista nemo« fuerit et 
in tantam opinionem merito virtutis adscenderit, ut a plerisque 
»Christus« putaretur. Sed illud multo mirabilius: Herodes tetrar- 


καὶ οὐ γέγραπται, ὅτι, ἐπειδὴ eixoc 
μείζονά τινα ἢν τῆς γραφῆς, ἐσιώ- 
πησεν ὃ Λουκᾶς. 


cha habebat regiam potestatem 
(188) et poterat eum, cum voluis- 
set, occidere; et cum rem fecisset 
injustam et contra legem Moysi, 


»ut uxorem fratris sui acciperet, 


quae habebat filiam de priori 
viro, non eum timuit, non accepit 
personam, non cogitavit, ut dixi, 
regiam potestatem, non formi- 
davit interitum — sciebat enim, 
etiam si propheta non esset, quod 
lacessitus eum posset occidere — 
haee igitur universa cum nosset, 
libertate prophetica corripuit 


Οὗτος παρανόμως ἔγημε τὴν yv- 
vaixa τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ παρὰ τὸν 
ΜΜωῦσέως νόμον. 

Ι Ὅτι δὲ τοῦτό ἐστιν, ἔνϑεν ἐστὶν 
σημειώσασθϑαι" £v γὰρ τῷ αὐτῷ ἔτει, 
xcUÜ ὃ ὁ ᾿Ιωάννης ἦλϑε βαπτίσων, 
ἔν ᾧ καὶ ἀπετμήϑη ὑπὸ ᾿Ηρώδου, 
ἀμφότεροι ἦσαν ἄρχοντες τετράρχαι, 
ὁ μὲν “Πρώδης τῆς Γαλιλαίας, ὃ 
δὲ Φίλιππος τῆς ᾿Ιτουραίας xai 
Τραχωνίτιδος χώρας. | 

"AAA ὃ ἀκατάπληκτος ᾿]Ιωάννης 


Herodem et incestas nuptias ar-|ó μηδενὸς πρόσωπον λαμβάνων, 


8 Luk. 7, 28 


1/2 quoniam] quando B 
sunt E 7 Miremus C 


9f. vgl. Luk. 3, 15 


3/4 deberet CD 
et ^ BDe 


9 quae dicta sunt AB 
quidem — C] vor Joann. De 


9 tantum illius opinio B, tantum opinionis A, tantum (-- marg. illud) 


oppinionem E 
poterat eum 7» ABE 
M 16 priore A 
c 21 non » AB 


169, 13—15 -- 24—170, 7 b*V4 


10 illud] aliud Dlr 

cum — 13 occid. — B 
18 dixi] dietum est C 
22 eum] se Dlm 


-- multo illud C 12 et — BCE 
voluiss. τ eum A 13 et 


19 non — 21 esset 


169, 13—23 dCS8 - 170, 3 ἤλεγξε 


— 7 d€ (169, 16—23 statt 24— 170, 3 zagonoc.in 405) 


1 xaidC] ἀλλ C 


yéyo. 4- δέ dS 


ὅτι — dCS 2 ἦν] εἶναι ὃ 


2/9 ὅϑεν ἐσιώπησεν S, διὸ καὶ ἐσιώπησεν ἃ -- αὐτὰ dS (-Ὁ p. 168, 5—8 S) 


ὃ ὁ Δουκᾶς — dS 13 Οὗτος -" ὁ 
13/14 γυναῖκα 4- Φιλίππου dC 
σεώς ΟΝ 

βαπτίζων S 


χοντες ὃ 24 ἀκατάληπτος À 


“Ηρώδης dCS 


Οὗτος] αὐτὸς b(ggf) 


14 αὐτοῦ -᾿- ἔτι ζῶντος αὐτοῦ dCS 15 Mo- 
νόμον -ἰ- τοῦτο ποιήσας S 18 xa0' ὃ] ἐν ᾧ S, xa0' ᾧ D* 
19 iv —'Hoóóov| ὅτε καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀπετμήϑη S 20 do- 


170 Origenes 


guit, et ob id clausus »in carcerec, οὐ φοβηϑεὶς τὴν βασιλικὴν é£ov- 
non de morte sollicitus, non de in- σίαν, οὐδὲν ἧττον πληρῶν προφητι- 
certo judicio judicis, sed in vinculis | κὴν παῤῥησίαν, ἤλεγξε τὸν 'Hoo- 
de Christo, quem annuntiaverat,|ómgv ἐπὶ τῇ παρανομίᾳ τοῦ γάμου" 
5 cogitabat. Et quia ipse ad eum διὸ xai κατεκλείσϑη »εῖς φυλακήνς, 
ire non poterat, mittit discipulos καὶ μὴ μεριμνῶν ϑάνατον ἐμερίμνα 
suos sciscitans: »tu es, qui νϑῃ- περὶ Χριστοῦ. 
turus es, an alium exspectamus ?« , 
Animadvertite, quod »et in carcere« docuerit. Unde enim et in illo 
10 loco discipulos habebat, et quam ob causam ibidem perseverantes, 
nisi quod et in carcere magistri fungebatur officio et eos divinis 
sermonibus erudiebat? Inter quae etiam, cum de Jesu orta esset 
quaestio, mittit ex discipulis et interrogat: »tu es, qui venturus 
es, an alium exspectamus ?«  Revertuntur discipuli et nuntiant 
15 magistro, quae Salvator jusserat nuntiari: cujus verbis Joannes 
armatus ad praelium confidenter emoritur et libenter capite trun- 
catur ipsius Domini voce firmatus verum esse Dei Filium, quem 
credebat. Haec de Joanne et libertate ejus, et de Herodis in- 
sania, qui super multa scelera etiam hoc addidit, ut Joannem 
20 primum carcere clauderet et postea decollaret. Quia vero Do- 
minus baptizatus est et caeli aperti sunt et »Spiritus sanctus 
descendit« super eum voxque de caelis intonuit dicens: »hie est 
Filius meus dilectus, in quo mihi complacuic, dicendum est in 
baptismo Jesu caelum esse reseratum, et ad dispensationem remis- 
25 sionis peccatorum, (189) non illius, »qui peccatum non fecerat, neque 
inventus est dolus in ore ejusc, sed ad totius mundi apertos esse 


7f., 181. Matth. 11, 2 Par. 19f. vgl. Luk. 3, 20 25f. 1l Petr. 2, 22 


1 non]sed C 2 incerto] incesto C 3 judicio] judicii De, indicio C 
judicis ^ CDEe sed] et A, set C sed 4- et E 9 ire] venire C 
6 potuit B mittit J- ad eum C 7 suos 7» ἃ seiscitantes De 
9 Animadverte ABE, Animadvertes De docuerit. Unde enim] docuerit, 
videns eum ln, docuerit: vides eum r et] ei C 10 discipuli B 
habebat — BCE] habere De ob - hane E persever.] per se e 
persever. - erudiebat Be 11 nisi — 12 erudiebat — e 11 et! — C 
fungebantur AB 13 ex disc.] discipulos C 4- suos C 14 et — ABCE 
16 moritur B 17 ipsa De 4- vox De -— Domini voce A 18 de? 
De 19 qui] que C scelera - sua B ut E 20 clau- 
deret] cluderet Dr 21 sunt — A 22 voxque] vox quoque C caelo C 
-- super eum C 23 dilectus — C in? ^» BCDE 24/25 remis- 
sionis] remissionemque De 26 ad — e 


2 οὐδὲν V] οὐδὲ bÀ ὃ ἤλεγξε] ὃ οὖν ᾿Ιωάννης ἤλεγξε, φησίν dC 
3/4 'Hoóón B 4 τῇ» 1 παρανόμῳ β ὅ διὸ — b 6 ϑάνατον 
dCVf] ϑανάτου bA 7 περὶ] παρὰ B! περὶ -ἰ τοῦ d (2 D5) 


in Lueam, Hom. XXVII. : 171 


caelos et Spiritum sanetum descendisse, ut, postquam Dominus 
»adseendisset in excelsum captivam ducens captivitatem«, tri- 
bueret nobis Spiritum, qui ad se venerat, quem quidem et dedit 
resurrectionis suae tempore dicens: »Accipite Spiritum sanctum! $i 
5 cui dimiseritis peccata, dimittentur ei; si cui tenueritis, tenebuntur«. 
»Descendit« autem »Spiritus sanctus super« Salvatorem »in spe- 
cie columbae«, avis mansuetae, in- 
nocentis et simplicis. Unde οὖ] [ἤτοι] διὰ τὸ πρᾶον καὶ ἀκέραιον, 
nobis praecipitur, ut imitemur |íva καὶ ἡμεῖς τὸ πρᾶον καὶ ἀκέραιον 
10 innocentiam columbarum. 'Talis| τῆς περιστερᾶς μιμησώμεϑα καὶ τὸ 
est Spiritus sanctus, mundus οὐ πέτασϑαι τῷ νῷ ὑπὲρ τὰ γήϊνα. 
volucris et in sublime consurgens. 
Quamobrem orantes dicimus : »quis dabit mihi pennas ut columbae, et 
volabo et requiescam ?«, id est: quis dabit mihi pennas Spiritus sancti? 
15 Et in alioloco sermo propheticus pollicetur : »si dormieritis inter medios 
cleros, pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in virore 
auriv. Si enim »inter medios clerosc« veteris et novi testamenti re- 
quieverimus, dabuntur nobis »pennae columbae deargentataec, id 
est, sermones Dei, et »posteriora ejus auri« fulgore et »virorec radian- 
20 tia, ut sensus noster Spiritus sancti sensibus compleatur, id est, ut 
sermo et mens illius compleatur adventu et nec loquamur aliquid 
nee intellegamus, nisi quod ille suggesserit, omnisque sanoti- 
ficatio tam in corde, quam in verbis et in opere, a sancto Spi- 
ritu veniat in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in saecula 
25 saeculorum. Amen. 


2 Ps. 67(68), 19; Ephes. 4, 8 4íf. Joh. 20, 22. 23 9 f. vgl. 
Matth. 10, 16 13 Ps. 54 (55), 7 15ff. Ps. 67 (68), 14 

2in^4A excels.] altum C et captivam duxit D, et captivam 
duxisset e captivam 7 AE 2/8 tribuerit D 3 Spir. 4- sanc- 
tum B venerat - et AE et — A -- ded. et De dederat BDe 
4 suae  BDe 5 dimittuntur? Ar ei] eis DEe retinueritis, 
retinebuntur A 6 autem] enim r speciera E 11 est — C 
et — B 12 τὴ mr 13/14 et volabo — ADe 14 et requiesc. ^ A 
16 dorsi ^» BE '18 id — 19 serm.] sermo ABE, sermone C 19 et 
virore — C 20 nostri A —- compleantur sens. A ub — De, 
- et BE 21 compleantur CE et?| αὖ 21/22 intellig. aliquid 
nee loqu. A 22 sucgesserit C omnisque] sed omnis De, —r illa C 
23 quam] tam (aus quam corr.) C et] quam € 23/24 — Spir. sancto B 


24 in^ E]letB, età A — Jesu Christo AE Jesu - Domino nostro C 
δῦ Explicit omelia XXVII. AC (XXVI. C) 


171, 8—11 dCS 


8 ἤτοι] ἢ S ἀκέρ. -ἰ τῆς περιστερᾶς ὃ 9 καὶ — 10 περοιστ.] αὐτὸ S 
10 καὶ --- 11 γήϊνα nur C 


1 


2 


2 


0 


σι 


e 


οι 


Origenes 


HOMILIA XXVIII. 


(190) De genealogia Salvatoris, 
diversi ejus ferantur auctores. 


Dominus noster atque Salvator, 
qui multo Melchisedech, cujus 
generationem scriptura non do- 
cuit, melior fuit, nune secundum 
patrum ordinem natus esse descri- 
bitur; et cum divinitas ejus hu- 
mano non subjaceat exordio, prop- 
ter te, qui ortus in carne es, nasci 
voluit. Et tamen (191) non aeque 
ab evangelistis nativitatis ejus 
ordo narratur, quae res nonnullos 
plurimum conturbavit. Matthaeus 
enim incipiens nativitatis illius 
seriem texere ab Abraham usque 
ad id pervenit, ut diceret: »Christi 
autem Jesu' generatio sic eratc, 
et describit non eum, qui bapti- 
zatus est, sed qui venit in mun- 
dum; Lucas vero exponens nati- 
vitatem ejus non a superioribus 
ad inferiora deducit, sed cum 
baptizatum ante dixisset, usque 
ad ipsum pervenit Deum. Nec 


2—8 Matth. 1, 1—17; Luk. 3, 23—38 


181. Matth. 1, 18 


1 Incipit XXVIII. de... AC (XXVII. C) 
—- auctores ferantur B 
multo Melchisedech] multorum Salvator e 

9 humano — De 
16 illius] ejus AC 


3 fer.] feriuntur A, referantur e 

multum A 

Ἢ quae e 1 nunc] non B 

12 Et AA tamen — B 

2 BE 22 vero] autem C 
172, 9—177, 2 uov C 


10 μὲν» C 


14 ὅπερ — 15 γραφῇ  αΥΚΥ 
LK ἀρχόμενος ὟΝ 


172, 9---177, 16 VW 
12 σέ] τὸ ἀνϑρώπινον C 

4- ὁ κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς κατὰ τὸ ἀνϑρώπινον d 
ἐτάραξαν C 
ἀρξ. — 11 αὐτὸν] οὐ τὸν βαπτιζόμενον, ἀλλὰ 


et quod in Matthaeo et in Luca 


Τενεαλογεῖται ὃ κύριος ἡμῶν 
᾿]ησοῦς Χριστός, ἀγενεαλόγητος μὲν 
ὧν κατὰ τὴν ϑεότητα, eic γενεαλογίαν 
δὲ ἐμβαλὼν ἑαυτὸν διὰ σέ. Καὶ γε- 
γεαλογεῖται δὲ οὐχ ὁμοίως ὑπὸ τῶν 
εὐαγγελιστῶν, ὅπερ ἐτάραξε πολ- 
λοὺς τῶν ἐντυγχανόντων τῇ γραφῇ. 
Ματϑαῖος μὲν γὰρ ἀρξάμενος ἀπὸ 
᾿Αβραὰμ γενεαλογῶν αὐτὸν κατάγει, 
μέχρις εἴπῃ" τοῦ δὲ ]ησοῦ Χριστοῦ, 
ἡ γέννησις οὕτως ἦν«. Koi ὁ μὲν 
Ματϑαῖος οὐ τὸν βαπτιζόμενον ye- 
γεαλογεῖ, ἀλλὰ τὸν eig τὸν κόσμον 
ἐρχόμενον: Λουκᾶς δὲ γενεαλογῶν 
οὐ κατάγει τὴν γενεαλογίαν, ἀλλ᾽ 
ἀνάγει ἐπ᾽ αὐτὸν τὸν ϑεὸν vOv βαπ- 
τιζόμενον. Καὶ οὐ διὰ τῶν αὐτῶν 
ἡ κατάβασις τῆς γενεαλογίας xai ἣ 

5i. vgl Hebr. 7, 3 

2 et! — C] eo D in? B 
53 multo] 
6/7 docuit 
11 ortus] natus C 
17:528br—E5 19 Jesu 


172, 12 Kai —175, 7 dkà 
Kai :-- dkCA 12/3 γεν. 
13 δὲ ΚΟ αὶ dVWA 


15 τῆς γραφῆς V 16 μὲν 


τὸν εἰς τὸν κόσμον ἐρχόμενον γενεαλογῶν ἀπὸ τοῦ ᾿Αβραὰμ kA (dafür 19 xai — 


22 ἔρχ. — k4) ἀπὸ 4- τοῦ C 
ἐγενεαλόγει ὁ CW, γενεαλογεῖ ó V 


17 'Afo. - αὐτὸν K? 
20/21 γενεαλ. —— CVW 


19 ó uà] 
26 ἡ λ 


in Lueam, Hom. XXVIII. 


eaedem personae sunt in gene- 
ratione ejus, quando descendere 
dieitur et quando conscendere. 
Qui enim facit eum de caelestibus 
5 descendentem, et mulieres non 
quaslibet, sed peccatrices et, quas 
scriptura reprehenderat, intro- 
ducit; qui vero baptizatum nar- 
rat, nullius facit mulieris men- 
10 tionem. In Matthaeo ergo, ut 
diximus, nominatur Thamar, quae 
eum socero fraude concubuit, et 
Ruth Moabitis nec de genere 
Israhel, et Rachab, quae unde 
15 sumpta sit scire nequeo, et con- 
jux Uriae, quae violavit mariti 
thorum. Quia enim Dominus 
noster atque Salvator ad hoc 
venerat, ut hominum peccata sus- 
50 ciperet, et »eum, qui non fecerat 
peccatum, pro nobis peccatum 
fecit« Deus, propterea descendens 
in mundum assumpsit peccato- 
rum hominum vitiosorumque per- 
?5 sonam et nasci voluit de stirpe 
Salomonis, cujus peccata con- 
Scripta sunt, et Roboam, cujus 


20ff. 2 Kor. 5, 21 


1 eodem (aus eadem corr.) D, eadem E 


eaelo tibi De 
9 fecit ABE 
Moabitidis D 


5 et ^ De 


14 Raab ABDEe 


Uriae, quae] cum luxuria equi A, cum luxoriae quae E 
19 susceperit E 


17 torum e 18 adhoc A 


24/25 personas C 

1 vào J- Maróaiog W 
3 uóvag — 4 ἐπιληψ. - α 
δὲ - Aovxác; W 6 £v—— αὐτοῦ —— d 


Ἢ ἐκεῖ W, -ἰΞ δ᾽ ἐκείνου V (11 οὐ — V) 


BV 
16 Οὐρίου -- τὴν ἐπιλήψιμον VW 
24 o? — ἁμαρτ. — (s. Z. 26) 








501. 3 Kón. 11, 8 (6) u. ó. 


10 ergo] enim r, igitur C 


26 Salemonis (immer) B 


Ρούϑ' -- ἐκεῖ: Μωαβῖτις δὲ ἣν VW (δὲ] γὰρ V) 
18 ἤρχετο] ἦλϑε ἃ 
οὗ] ὧν d 


178 


ἀνάβασις. Ὃ μὲν γὰρ καταβιβάζων 
τῷ λόγῳ καταβιβάζει αὐτὸν καὶ διὰ 
γυναικῶν ἁμαρτωλῶν, μόνας ἀνα- 
γράψας τὰς ἐπιληψίμους, ὃ δὲ γε- 
γεαλογῶν τὸν βαπτιζόμεγον γυναῖκα 
002 ὀνομάζει ἕν τῇ γενεαλογίᾳ αὐτοῦ; 


τὴν Θάμαρ, οὐ νομίμως τῷ πενϑερῷ 
συνελϑοῦσαν, τὴν Μωαβίτιδα ᾿Ρούϑ, 


τὴν ἹΡαχάβ, ἣν οὐδὲ οἴδαμεν, 
καὶ τὴν 
τοῦ Οὐρίου. 


᾿Επειδὴ γὰρ ἤρχετο λαβεῖν τὰς 
ἁμαρτίας τῶν ἀνϑρώπων, καὶ »τὸν 
μὴ γνόντα ἁμαρτίαν ὑπὲρ ἡμῶν ἅμαρ- 
τίαν ἐποίει. ὃ ϑεός, διὰ τοῦτο κατα- 
βαίνων ἀνέλαβε τὰ ἁμαρτωλὰ πρόοσ- 
ὦπα καὶ γεννᾶται διὰ Σολομῶν- 
τος, οὗ ἀναγέγραπται τὰ ἁμαρτή- 
ματα, καὶ ᾿Ροβοάμ, οὗ ἐν ταῖς Βα- 
σιλείαις λέγεται τὰ πταίσματα, καὶ 
τῶν λοιπῶν, ὧν οἱ πολλοὶ ἐποίησαν 


27f. 3 Kón. 14, 21 ff. 


4 fecit De de caelest.] 


7? reprehenderet ABE, reprehendit C 


13 Ruht C Moabites A, 
15/16 conjux] uxor B conjux 
16 mariti] viri C 
21/22 — fecit pecc. A 
26/27scriptaAB — 27 sunt » De 


2 τῷ λόγῳ alle Hss] τῷ οὐρανῷ (vgl. lat.) 3 
4 0 — 6 αὐτοῦ] k4 erst nach p. 174, 1 κυρίου 


11 τὴν — 16 Οὐρίου — dC Θάμαρ 
τῷ πενϑερῷῃς-.ὀὉ VW 12 Μωαβίτιδα 
“Ρούϑ -᾿ xai VW 

19 καὶ — 21 ϑεός - d 
δῦ ταῖς Κλ 20 λέγεται 


— πταίσμ.] ἀναγέγραπται τὰ ἁμαρτήματα (— 7. 34) ἃ 


σι 


10 


[2 
σι 


τῷ 
e 


174 


delieta referuntur, et ceterorum, 
equibus multi fecerunt »malum in 
conspectu Dominic. Quando vero 
de lavaero conscendit et secundo 
ortus describitur, non per Salo- 
monem, sed per Nathan nascitur, 
qui ejus arguit patrem super 
Uriae morte ortuque Salomonis. 
(192) Sed in Matthaeo semper ge- 
nerationis nomen adjungitur; hic 
vero penitus siletur. Scriptum est 
enim ibi: »Abraham genuit Isaac, 
Isaac genuit Jacob, Jacob genuit 
Judam et fratres ejus, Judas 


» genuit Phares et Zaram de Tha- 


mar«, et usque ad finem »genuit« 
semper apponitur. In Luca vero, 
ubi de lavaco conscendit Jesus, 
»filius« dieitur, »sicut putabatur 
Joseph«; etin tam multa serie no- 
minum nunquam, excepto quod 
»putabaturfilius Joseph«, »genera- 
tionisc nomen adscriptum est. In 
Matthaeo non est scriptum: »in- 


2f. vgl. 3 Kón. 15, 26. 34 u. a. 


1 feruntur De et - dee 


mini C] Dei ABDEe 


eodem seribitur E 7? ejus - ABE 
B, Isae E 13 Isaak -4- autem C 
Zara B, Zare E 19 — dic. fil. B 


multa] tanta ultra B, tota ultra A, tantum ultra E 


29 nomen - ab eo B 


1 κυρίου 4- 'O óà — αὐτοῦ (— 173, 4—6) Κλ 


τος — 2 ἀναβαίνων] xai ἀναβιβάζων kA 
ὃ xad ὁ τῇ γενεαλογίᾳ -- αΥΥ 
4 — àvap. nach 6 Xo4ogu. d 
4 ἀναιρέσει 7 V Kàxei] &xet À 
—k4 12—20 ᾿Ιωσήφ —4d 

17 μέχρι 4- yào k 
ταῦϑα — kCVW A 
CW 
24 ἀναβαίνει — d 


3/4 de lavacro 7» ABE 
4/3 secundo ortus] secundus ordo De 4- esse De 


9 τοῦ — 4 ἀναιρέσει 7» Κλ 


Origenes 


^ 3 5 , , T 
^10 πονηρὸν ἐνώπιον κυρίους. Οὗτος 
δὲ ἀναβιβάζει ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ 
βαπτίσματος, καὶ τῇ γενεαλογίᾳ 
39 / 5 iJ - 5 ^ 
ἀναβαίνει οὐ διὰ Σολομῶντος, ἀλλὰ 
διὰ Ναϑὰν τοῦ ἐλέγξαντος τὸν πα- 
τέρα ἐπὶ τῇ γενέσει Σολομῶντος καὶ 
τῇ τοῦ Οὐρίου ἀναιρέσει. Κάἀκεῖ μὲν 
ἀεὶ τὰ τῆς γεννήσεως ὀνομάζεται, 
ἐνταῦϑα δὲ τὰ τῆς γεννήσεως σεσιώ- 
πηται. 


»᾿Αβραὰμ ἐγέννησε τὸν 'Icaáx, 
᾿Ισαὰκ ἐγέννησε τὸν ᾿]ακώβ, ᾿Ιακὼβ 
δὲ ἐγέννησε τὸν ᾿Ιούδαν καὶ τοὺς 
ἀδελφοὺς αὐτοῦ, ᾿Ιούδας δὲ ἐγέν- 
γησε τὸν Φαρὲς καὶ τὸν Ζαρὰ ἔκ τῆς 
Θάμαρτ-: καὶ μέχρι τέλους vó* »ἐγέν- 
vnae« ὁ δεῖνα τὸν δεῖνα. ᾿Ενϑάδε δὲ 
5 / v2. - CN » e 
ἀναβαίνει ὃ ᾿]ησοῦς, »viog àv, ὡς 
5 /, 3 ᾽ὔ ' 5 m€ 9 
ἐνομίζετο, ᾿Ιωσήφε«: καὶ οὐδαμοῦ ἐν- 
ταῦϑα »γέννησιςς, ἀλλὰ μόνον »vout- 
ζεται. Κἀκεῖ μὲν οὐδέποτε ἄρχεται 

5 /, » /, γι 5 1x5 * M 
εἰς γέννησιν, ἐνϑάδε δέ, ἐπεὶ ἀπὸ τοῦ 
βαπτίσματος ἀναβαίνει, Σἄρχεσϑαις 


ceteris De 2e]lex € 3 Do- 
4 conse.] descendit A 

3 ortus J- eius B deser.] 
9 Sed --et A 12 Ysaac A, Jsahae 
14 ejus 4- et BE 15 Fares AE 
putabatur -ἰ- fiiius Dlmr 20 tam 


21 nunquam De 


adscriptum] scriptum B, 4- non De 


Οὗτος] ó ve V Οὐ- 
2 ἀναβαίνων — τοῦ] ἀναβαίνοντα W 
4 ἀναβαίνει ΚΟΥ 2] ἀναβιβάζει W 
6 Σολομὼν C 
9—17 xai 


ὃ ἀεὶ —— d τὰ] τὸ A 


18 ᾿Ισαὰκ --- 117 Θάμαρ] ἐκεῖ καὶ τὰ ἑξῆς C 
18 ὁ --- δεῖνα" —— CVW 
22 Κάκεῖ---28 γέννησιν "- kA 
ἔνϑ. — p. 175, 1 λέγεται] λέγεται δὲ καὶ ἄρχεσϑαι kÀ 
24 ἄοχεσθϑαι ---- p. 


20 xai —d 20/21 ἐν- 
22 μὲν -|- γενεαλογούμενος 

23 ἐπεὶ --- 

175, 1 λέγεται] ἄρχεται λέγεσϑαι CV 


in Lucam, Hom. XXVIII. 


eipiebat«; hic vero, quia de bap- 
tismate conscensurus erat, »inci- 
piebat« legitur, scriptura refe- 
rente: »et ipse erat Jesus inci- 
5 piens. Quando enim baptizatus 
est et mysterium secundae gene- 
rationis assumpsit, ut tu quoque 
priorem nativitatem destruas et 
in secunda regeneratione nasca- 
10 ris, tune dicitur »incepisse«. Et 
quomodo populus Judaeorum, 
quando erat in Aegypto, non ha- 
bebat initium mensium, quando 
vero egressus est ex Aegypto, 
15 tune dicitur ad eum : »mensis iste, 
initium mensium, primus erit 
vobis de mensibus annic, sie, qui 
necdum est baptizatus, nec »ince- 
pisse narratur. Neque enim 
50 frustra additum putemus ad 1d, 
quod dicitur: »ipse erat Jesus«, 
quod sequitur: »incipiens«. Sed 
et hoc, quod ait: »quasi annorum 
trigintac, considerandum. »Joseph 

55 triginta annorum erat«, quando 
dimissus est e vinculis et interpre- 
101. Exod. 12, 2 








24ff. vgl. Gen. 41, 14 ff. 


175 


λέγεται" »καὶ αὐτόςς, yáo φησιν, »ἦν 
᾿]ησοῦς ἀρχόμενος." ὅτε γὰρ ἐβατπ- 
τίσατο καὶ τὸ μυστήριον ἀνέλαβε 
τῆς ἀναγεννήσεως, ἵνα καὶ σὺ κατ- 
αργήσῃς τὴν προτέραν γέννησιν 
καὶ ἀναβῆς δευτέοαν διὰ τῆς παλιγ- 
γεγεσίας, τότε »ἄρχεσϑαι«. λέγεται. 


Καὶ ὥσπερ οἱ ἐν Αἰγύπτῳ ὄντες οὐκ 
εἶχον ἀρχὴν μηνῶν οὐδὲ μῆνα ἕορ- 
τῶν, ὅτε δὲ ἤδη &&fjecav, νομοϑε- 
τοῦνται λέγοντος τοῦ λόγου πρὸς 
αὐτούς: »ὃ μὴν οὗτος ἀρχὴ μηνῶν, 
πρῶτός ἔστιν ὑμῖν ἔν μησὶ τοῦ ἐνιαυ- 
τοῦς, οὕτως ὃ μὲν μηδέπω βαπτισά- 
μενος οὐδὲ »ἤρξατος, ὃ δὲ βαπτισά- 
5, 5 * ^ 5 - 
μενος Σἤοξατος. Οὐδὲ γὰρ εἴκῇ προσ- 
/ - 3 5 i] 3 3 € 
ἔϑηκε τῷ" »xai αὐτὸς ἣν ᾿]ησοῦς« 
^ 5 , » Ml M » 
τὸ »àpyóuevoc«. Εἴπωμεν δὲ καὶ eic 
τὸ δῶν ἐτῶν τριάκοντατ᾽ τίς v ἐτῶν 
τριάκοντα ἤρξατο τῆς οἰκονομίας τῆς 
πεοὶ αὐτόν; ᾿Ιωσήφ. Γέγραπται γάρ, 
er ’ El - 3 es p 5 / 
ὅτι τριάκοντα ἑτῶν ἦν, ἡνίκα ἐλύϑη 
ἀπὸ τῶν δεσμῶν καὶ φσυνδέκοινε 
94f. Gen. 41, 46 


1 hie vero 5 B 4 -- Jesus erat A Jesus C 6 secundae 7 € 
7 ut — BE 8 nativ.] generationem C 9in—A 13 mensuum D 
14 egressus] ingresssus n, regressus CDlmn -—- est regressus C 1 tunc] 
nune r 16 mensuum DE 17 nobis E sie 4- nune C 18 — baptiz. 
est AC 18/19 incepisse] cepisse CDe 19 Neque] Nec e 20 putem 
B, imputemus D 21 — Jesus erat AB 23 hoe De ait] se- 
quitur C 26 est — De --e vine. est AB 

1 ydo φησιν — CW ἦν - 6 k (ἦν — K?4) 2 Ἰησοῦς Ξ À | ó:£E CW] 
ὅτι dV ὅτε ----4 ἄναγενν. - Κλ ὃ ἀνέλαβε] ἔλαβε W 4 tva — 6 πα- 
λιγγ. 2 dC 4/5 καταργήσεις W 6 ἀναβῇς - eic W 4 τότε 
— λέγεται 2 ka] nach 4 ἀναγεννήσ. VW (τότε ἄρχεται V) doy. λεγ.] 
ἄρχεται CV 11 Kai — 16 ἐνιαυτοῦ — C 16 ἐν - roi; V 17 οὕτως --- 


μὲν] ó μὲν γὰρ € 
οὐδέπω οὐδὲν C 
-- ἐτῶν ὡσεὶ τριάκοντα W 
ξατο CV —— W 
᾿Ιωσήφ C] τὸν ᾿Ιωσήφ VW 


μηδέπω W] μὴ ΟΥ 
18/19 ὁ δὲ βαπτισάμενος ἤρξατο CV Ξ-- W 
21 τὸ -ἰ- xai CV 


23 τῆς oixovoutag CV] ἐκ τῆς ἱστορίας W 


18 οὐδὲ W] o? μηδέπω οὐδὲ V, 
20 ᾿Ιησοῦς 
τίς — 23 1jo- 
24 αὐτόν; 


99 


eu 


δὲ Ξ W 


1 


1 


2 


ho 
σι 


σι 


e 


5 


0 


170 


tatus somnium Pharaonis Aegypti 
effectus est princeps ubertatis- 
que tempore tritieum congre- 
gavit, ut famis tempore haberet, 
quod distribueret. Ego puto, 
quod triginta anni Joseph in typo 
triginta annorum  praecesserint 
Salvatoris. Iste enim Joseph non 
(193) tale triticum congregavit, 
quale in Aegypto ille Joseph, sed 
tritieum verum atque caeleste, 
ut tempore ubertatis tritico con- 
gregato haberet, quod distribue- 
ret, cum fames esset missa in 
Aegyptum, »non fames panis ne- 
que sitis aquae, sed fames audiendi 
sermonem Dei«. Congregat itaque 
de prophetis, de lege, de apostolis 
verba abundantiae, ut quando 
jam non scribuntur libri nec 
novum aliquod conficitur instru- 
mentum nec mittuntur apostoli, 
ea, quae ab Jesu in horrea aposto- 
lorum fuerant comportata, hoc 
est in animas eorum omniumque 
sanctorum, tune distribuat et 
nutriat Aegyptum fame pericli- 
tantem maximeque fratres suos, 


81ff. vgl. Gen. 41, 47 ff. 


1 Pharaoni AB C 
12 ubert.] necessitatis C 
15 neque 4- stella (!) C 


Origenes 


τὸ ὄναρ τῷ Φαραὼ καὶ ἐπιστεύϑη 
τὴν Αἰγύπτου ἀρχὴν καὶ τὸν σῖτον 
τῆς εὐθηνίας συνήγαγε τῷ Φαραώ, 
ἵνα καὶ ἔν τῷ λιμῷ αὐτὸν διαδῷ. 

Τάχα ἐκεῖνα τὰ τριάκοντα τοῦ 
᾿Ιωσὴφ ἔτη τύπος ἦν τῶν τριάκοντα 
τοῦ Χριστοῦ μου ἐτῶν. Οὗτος γὰρ ὃ 
᾿Ιωσὴφ οὐχ ὅμοιον τῷ ᾿Ιωσὴφ ἐκεί- 
γῳ σῖτον συνάγει, ἀλλὰ σῖτον τὸν 
ἀληϑινόν, ἵνα ἔν καιρῷ τῆς εὐθηνίας 
αὐτοῦ συναγαγὼν τὸν σῖτον ἔχῃ ἐπι- 
μετρῆσαι, ὅταν ἐξαποσταλῇ λιμὸς 
ἐπὶ τὴν γῆν, »οὺ λιμὸς ἄρτου οὐδὲ 
δίψος ὕδατος, ἀλλὰ λιμὸς τοῦ ἀκοῦ- 
σαι λόγον κυρίους. 


Συνάγεται γὰρ τὰ ἀπὸ τῶν προ- 
φητῶν, τὰ ἀπὸ τοῦ νόμου, τὰ ἀπὸ 
τῶν ἀποστόλων τῆς εὐϑηνίας δή- 
ματα, ἵνα, ὅταν μηκέτι γράφηται 
γραφή, 


τὰ ὑπὸ τοῦ ᾿Ϊ]ησοῦ συναχϑέντα 
εἰς τὰς ἀποϑήκας τῶν ψυχῶν 
τῶν ἀποστολικῶν καὶ τῶν δια- 
δεχομένων αὐτοὺς ϑρέψῃ τὴν Ai- 
γυπτον, τὸν κόσμον, μάλιστα δὲ 
τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, πεοὶ ὧν γέ- 


13 ff. gr., 15ff. lat. Amos 8, 11 


Aegypti — A, Aegyptii E 
tritieum congregatum C 
17 serm.] verbum C 


6 typo  r 
14.15. 16 famis E 
itaque — BCDEe 


18 de lege — C 19 habundantiae ACD ut] unde De 20 — non 
jam € 21 aliquod 7 € 22 apost.] ab apostolis De 23 in 
^ AB 24 comparata B 26 sanctarum E tunc ^ r 28 suos » De 

[0€ 2 Αἰγύπτου CV] ἐκείνου W ὃ τῆς — Φαραώ] συνήγ. 
τῷ Φ. τῆς εὐϑηνίας ΟΥ 4 ἵνα — V xai Ξ C 5 τριάκ. — C 
7 Χριστοῦ CV] ᾿]ησοῦ W ἡ uov — C 48 ὁ ᾿Ιωσὴφ ΞΟ 8 ᾿Ιωσὴφ᾽ 
4- σῖτον 8/9 ἐκείνῳ  ΟΥ 9 σῖτον! 5» citro»? -ἰ- συνάγει V 
11 σῖτον" ἔχει C 11/12 ἐπιμετρῆσαι CV] ἀπομετρῆσαι W 13 οὐδὲ --- 
14 ὕδατος — C 14 δίψος] λιμὸς V 18 τοῦ — V 20 i, V 28 7 xà C 
ὑπὸ] ἀπὸ W τοῦ 2 CV 27 μάλιστα C] κάλιστα W 28 αὐτοῦ C] 


τοῦ ᾿Ιωσὴφ VW 


in Lucam, Hom. XXVIII—XXIX. 


de quibus scribitur: »narrabo no- 
men tuum (ífratribus meis, in 
medio ecclesiae cantabo te«. Ha- 
bent et alii homines verba patien- 
5tiae verbaque justitiae et reli- 
quarum verba virtutum; hoe est 
. triticum, quod Joseph Aegyptiis 
distribuit. Sed aliud est frumen- 
tum, quod dat fratribus, id est 
10 discipulis suis, de Gessen terra, 
de ea, quae ad orientem respicit: 
tritieum  evangelieum, triticum 
apostolieum. De hoe tritico de- 
bemus panes facere, ita tamen, ut 
15 non commisceantur »veteri fer- 
mento«, habeamusque panem no- 
vum de scripturarum tritico fari- 
naque commolitum in Christo 
Jesu: cui est gloria et imperium 
?0 in saecula saeculorum. Amen. 





7} 


γραπται δδιηγήσομαι τὸ ὄνομά σου 
τοῖς ἀδελφοῖς μους. "ἔχουσι καὶ oi 
ἄλλοι ἄνϑοωποι λόγους πεοὶ σωφρο- 
σύνης, λόγους περὶ δικαιοσύνης, 
λόγους περὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν" 
οὗτος ὃ σῖτός ἐστιν, ὃν ᾿Ιωσὴφ ἔδωκε 
τοῖς Αἰγυπτίοις. "AAAog δὲ σῖτος, 
ὃν μερίζει τοῖς ἰδίοις ἀδελφοῖς ἀπὸ 
τῆς l'ecéu, ἀπὸ τῆς ἀνατολικῆς γῆς" 
οὗτός ἐστιν ὃ σῖτος, ὃν ὁ ᾿Ϊ]ησοῦς 
ἔδωκε τοῖς ἰδίοις μαϑηταῖς" σῖτος 
εὐαγγελικός τε καὶ ἀποστολικπός. 
Διὰ τούτου ἀοτοποιῶμεν, παλαιὰν 
δὲ »ζύμην. μὴ παραλάβωμεν, ἵνα 
καινὸν ἄοτον ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμ- 
μάτων ποιήσωμεν. 


HOMILIA XXIX. 


De eo, quod scriptum est: »Jesus autem plenus Spiritu sancto 
reversus est«, et de tentatione ejus prima. 

Quando legis in. evangelio: »Jesus autem plenus Spiritu sancto 

?5 reversus este, et in Actibus Apostolorum, (194) ubi de eis scribitur, 

quod »repleti« fuerint »Spiritu sanctoc, vide ne aequales putes 


ΤΡ Ps. 21 (22), 93 
Gh 99. 98 Luk. 4,1—4 


1 scrib.] dicitur B 


BDe ὃ — est aliud C 
suis dat A 10 suis — A 
in BE Gessen ACr] Jessen DImn 


15 commisceatur De 
molitam CDe 
AC (XXVII. C) 
23 reversus| regressus ABE 
ABCDE  prima^C 
de eis —» e scribitur] dicitur De 
ὅ τῶνν ΞΟ 
ἀδελφοῖς W 


Origenes IX. 


4 Ííf. vgl. Gen. 41, 56; 45, 10. 11 
26 Akt. 2, 4 
3 cantabo] laudabo A 
9 dat — De 
suis -Ε distribuit De 


16/17 — nov. panem BE 
19 Jesu -- Domino nostro C 
22 Ineipit (omelia C) XXIX. de .. 
est -- ab Jordane A 
prima - a diabolo sibi illata A 


9 Γεσέμ V] Γεσίμ W 


12 — ἄποστ. τε xai svayy. V 


18} Ὸ 1 Kor. 


9 justitiae] judicii 
dat fratribus] fratribus 
de Gessen] degens 
“αὶ terra Gessen ἃ 11. de — B 
17/18 farinamque com- 
Explicit omelia XXVIII. 
| AC C (XX VEIT. €) 
temptatione (immer) 
35est - a Jordane A 
26 vide .... putes] unde... putas E 
106 5.-- 11 μαϑηταῖς V] 
15 ἀπὸ] διὰ V 
13 


o 


1 


[en 
σι 


20 


no 
οι 


178 Origenes 


esse apostolos Salvatori, sed et Jesum οὖ apostolos et alium 
quemlibet sanctorum plenos Spiritu sancto cognosce secundum 
mensuram vaseuli sui; et quomodo, verbi gratia, si volueris 
dicere: haec vasa plena sunt vino vel oleo, non statim indicas, quod 
aequali mensura plena sint — siquidem aliud sextarium capere 
potest, aliud urnam, aliud amphoram —, eodem modo et Jesus 
et Paulus pleni erant Spiritu sancto; sed multo vas Pauli minus 
erat vase Jesu, et tamen erat secundum mensuram suam utrum- 
que completum.  Accepto itaque baptismo Salvator »plenus Spiritu 
saneto«, qui super eum »in specie columbae« de caelis venerat, 
»ducebatur a Spiritu«. Quia enim »quotquot spiritu Dei ducuntur, 
hi filii sunt Deic, iste autem extra omnes proprie Filius Dei erat, 
ideo et ipsum oportebat Spiritu sancto duci. Scriptum est siqui- 
dem: »ducebatur autem in desertum a Spiritu quadraginta die- 
bus et tentabatur a diabolo«. Quadraginta diebus tentatur Jesus 
et, quae fuerint tentamenta, nescimus; quae ideo forsitan prae- 
termissa sunt, quia majora erant, quam ut litteris crederentur. Et 
51 sie oportet dicere: quomodo »mundus eapere non poterat omnes 
librosc, si scripta fuissent, quae docuit et fecit Jesus, sic quadra- 
ginta dierum tentationes, quibus tentatus est Dominus a diabolo, 
mundus ferre non poterat, si scriptura docuisset, sufficit no- 
bis hoe tantum scire, quod »quadraginta diebus in deserto fuerit 
et tentabatur a diabolo et non comederit quidquam in diebus 
illise; mortificabat enim sensum carnis jugi continuoque jejunio. 
»Et eum completi fuissent dies, esuriit. Dixit autem ei diabolus: 
Si filius Dei es, dic lapidi huie, ut (195) panis fiat«. »Dicc, inquit, 
lapidi huie«. Cui lapidi? utique quem monstrabat diabolus, quem 
vult panem fieri? Quaenam est ista tentatio, ut rogato patre a 
filio panem nec dante lapidem iste quasi adversarius versipellis 

10 Luk. 3. 22 11ff. Róm. 8, 14 181. vgl. Joh. 21, 25 28f. vgl. 
Pk i ΠῚ Par. 


1 esse C οὐ 2 recognosceeA 4 vasa]vaseulaC statim - id C 
indieas] dieas ABE, judicas e 5 pleni D 6 ornam E 7 — Spir. sancto 
erant C  — vas Pauli multo C 8 tamen]nonB tamen 4- utrumque A 
erat? C | suam]unamB 8/9 utrumque - A 9/10 — Spir. sancto plen. A 
11 dicebatur...dicuntur E — quotquot] qui A — Deispir. A 12 — Dei 


sunt ABE — Dei Filius € 13/14 — Siquidem scriptum est De 
14 deserto BCE 15 et — diebus »» De temptabatur (immer) ABCDE 
16 temptamenta -- ejus C 185i C dici B Quomodo] sicut De 


19 — fecit et docuit De — Jesus?»r 20 Dom.--FmeusJesusA 21 script. 
docuisset] scripta fuissent C 24 sensusB 27 monstravitC | quem? De 
28 — ista est C 29 dante 7» De iste 4- fallax € iste quasi] quod 
ne ipse quidem De adversarius - voluit De, - et A 


in Lucam, Hom. XXIX. 


et fallax det lapidem pro pane? 


179 


. 


Hoe est omme, quod diabolus 


voluit, ut lapis panis fieret, et non panem homines, sed lapidem 


vescerentur, quem diabolus pro 
quod usque hodie lapidem diabo- 
5]lus ostendat et hortetur singulos 
ad loquendum: »die, ut lapis iste 
panis fiat«. Omni tentatione, qua 
tentandi erant homines, primus 
secundum assumptionem carnis 
10 tentatus est Dominus. Tentatur 
autem ob id, ut nos quoque illo 
vincente vincamus.  Obscurum 
fit forte, quod dico, nisi mani- 
festius exemplo fiat. 
15 haereticos dogmatum suorum 
mendacium pro pane comedere, 


Si videris | 


pane monstraverat? Ego puto, 


^»Einé τῷ λίϑῳ τούτῳ, tva γένηται 
doroc«. Πάντα πειρασμόν, ὃν ἤμελλον 
οἱ ἄνϑρωποι πειράζεσϑαι, πρῶτον 
ἐπειράσϑη κατὰ τὸ ἀνϑρώπινον ὃ 
σωτήρ" ὃ δὲ λέγω, τοιοῦτόν ἔστιν" 
δὰν ἴδῃς τοὺς ἀπὸ τῶν αἱρέσεων 
ἐσϑίοντας ὡς ἄρτον τὸν λόγον τὸν 
ψευδῆ, ἴσϑι, ὅτι ἐκεῖνος ὁ λόγος ὁ 
λίϑος ἐστίν, ὃν ὁ διάβολος δείκνυσιν. 


scito lapidem eorum esse sermo- 





nem, quem monstrat diabolus. Neque vero existimes unum eum 
habere lapidem; habet plures lapides, de quibus a Matthaeo in- 
troducitur loquens: »die, ut lapides isti panes fiant«. Dixit 
80 Marcion, et lapis diaboli ei factus est panis. Dixit Valentinus, et 
alius lapis ei versus est in panem. Habuit et Basilides ejusmodi 
panem et ceteri haeretici. Unde sollicite providendum, ne forte 
diaboli lapidem comedentes pute- 
mus nos pane vesci Dei. Alioquin 
55 quae erat tentatio de lapide 
panem fieri et a (196) Salvatore 


᾿Επεὶ ποῖος ἣν πειρασμὸς τὸν λίϑον 
γενέσϑαι ἄρτον καὶ τὸν σωτῆρα φα- 


comedi? Fingamus enim, απο] γεῖν; 
19 Matth. 4, 3 
1et—De  omne]enime 2 panes! E  pane?...lapide E panem 


— 8 vescerentur] [potius ut non (über d. Zeile) D] in panem lapidem, sed 
hominem in lapidem verterentur De (verteret e) ὃ pane - esuriit C 
-- monstr. pro pan. A 4 lapidem -- pro pane C 6/7 lapides isti 
panes fiant C 8 primum B, primi C 9 — earnis assumpt. C 


10 est — A 13 fit] sit CE forte] certe C 16 comedere] man- 
ducare B esse C 17 Neque] Ne A, Nec E eum B 
19 Dixit -Ε et De 20 — diab. lap. BE 21 — est versus DEe 
panem — De 23 — lapid. diab. BE 24 nos » De 25 erit E 
27 enim] hoe B 

179, 6—27d 179256 "1 179, 6—180, 23 πειραξ. b* VC 


179, 25—27 λ 

6—71 ἄρτος, — bdC τ ἔμελλον bdCVA4 — 8 πρῶτος b(ggf)A 
—b4 10 à— 11 ἴδῃς] ὅταν οὖν ἴδῃ τις dC 11 τοὺς — d 
γνώσεται dC 14 ἐστίν — δείκνυσιν — A(ggx) 


9/10 6 σωτήρ 


13 ioi] 


12* 


10 


" 


ho 


Ὁ 


180 Origenes 

* 
diabolo proponente Dominus lapidem in panem verterit et id, 
quod virtute sua ipse fecerat, comederit et satiarit esuriem: 
quaenam*: est ista tentatio, quae vietoria diaboli, si haee simpli- 
citer seriberentur? Quae, ut diximus, ratione perspecta et ten- 
tationem ostendunt fuisse, si fierent, et victoriam, quod con- 
tempta sunt, fieri. Simulque mon- 
stratur istum panem, qui de la- Διδάσκει δὲ διὰ τῆς λέξεως, 
pide fiat, non esse verbum Dei, ὅτι οὗτος μὲν οὐ ῥῆμα ϑεοῦ, τὸ δὲ 
quod pascit hominem, de απὸ τρέφον ῥῆμα ϑεοῦ καὶ τὸ ζωοποι- 
seriptum est: »non in pane solo οὖν. 'Ex ἐκείνῳ γὰο τῷ δήματι ζῇ 
vivet homo, sed in omni verbo, ἄνϑροωπος. 
quod egredietur per os Dei, vivet 
homo«. Respondeo tibi, o versi- 
pellis et nequam, qui me tentare 
non metuis: alius est panis sermo- 
nis Dei, qui vivificat hominem. 
Simulque videamus, quod haeclo-| “Ἅμα δὲ τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει 
quatur non Filius Dei, sed homo, κατὰ τὸ ἀνϑοώπινον, οὐ καϑὸ ϑεὸς 
quem Filius Dei est αἱσπηδῦαβ. ἦν. 
assumere; quasi de homine enim ὥς γὰρ περὶ ἀνϑρώπου ἀποκοί- 
respondet et dicit: »Seriptum est: νεται καὶ λέγει: »yéygaztau, ὅτι οὐκ 
non in pane solo vivet homo«, ex ἐπ᾽ doro μόνῳ ζήσεται ἄνϑοωποςς, 
quo manifestum est non Deum, δῆλον, ὅτι ὡς ἄνϑοωπός ἐστι πειοα- 
sed hominem fuisse tentatum. |Cóuevog. ΤΠ ενόμενος δὲ ἐν τῷ τόπῳ 
Scripturae (197)sensum diligenter|Zyc τὴν αἰτίαν εἰπεῖν, διὰ τί ᾿]ω- 





101. Deut. 8, 3; Matth. 4, 4 


1 vertit Cr 2 — sua virt. C 3 quaenam esset De ista] ipsa B 
diaboli — 4 diximus] diaboli? Quae ut diximus si exempliciter scriberentur C 
4 scribuntur B, scribentur E perspecta] perfecta BE 5 quod] quia B 
5/6 contempta] temptata C, contemptata E 6 Simul A (que —) 9 quod] 
qui A . paseat C 11 vivit CDe 12 quod — o8 — C egreditur AB 


per os] de ore A vivet ^ B 12/18 vivet homo » A 14 qui me] 
quem B 15 sermo CDe 16/17 Simul A (que —) 18 non ^ D 
19 — dign. est De 20 de hom.] homo BE (— enim homo A) 21 respon- 
dit E 21/22 — non est A (non über d. Zeile) 22 — solo pane BCE 


vivit CDe homo -- sed in omni verbo Dei C 23 est ^» Dmr non — 
24 tentat.] hominem fuisse temptatum, non Deum C 


180, 7—23 πειραζ. 1 180, 24 l'evóu. — 181, 17 À 180, 24 ΓΠενόμ. 
— 182, 14 k 

V λέξεως -!- εἰπὼν ὃ κύριος" »οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνϑρωπος, ἀλλ᾽ ἐπὶ 
παντὶ ῥήματι ϑεοῦς C 8 οὗτος bCV] αὐτὸς 4 9 ϑεοῦ » D 281 γέγραπται 


:»Άλ nno ὉΝ 28 δῆλον C] δηλῶν bVÀ 24 δὲ — À 28 τί -ἰ ὁ À 


in Lucam, Hom. XXIX. 181 
eventilans reor invenire me cau- 
sam, quare Joannes tentationem 
Domini non descripserit, sed tan- 


άννης μὲν οὐκ ἀνέγραψε τὸν πειρασ- 
μόν, Ματϑαῖος δὲ καὶ Μᾶρκος καὶ 
Aovxüg ἀνέγραψαν. "Ext? γὰρ 





tum Matthaeus, Lucas et Marcus.|'/oárvgc ἀπὸ ϑεοῦ ἤρξατο, οὐκ 
5 Joannes enim, quia a Deo exor- ἐγενεαλόγησεν αὐτὸν ὡς ϑεόν. 
dium fecerat, dicens: »In prin- 

cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat 


Verbum«, nee poterat divinae generationis ordinem texere, sed 
tantummodo, quod ex Deo et cum Deo esset, expresserat, ad- 
10 jecit: »Et Verbum caro factum 


est«. Porro quia Deus tentari non 
potest, de quo ei erat sermo, ideo 
tentari illum a diabolo non intro- 
ducit. Quia vero »liber genera- 


15 tionis Jesu Christi« de eo in Mat- 


thaei evangelio narratur homine, 
qui natus fuerat ex Maria, et in 
Luca generatio ejus describitur, 
et in Marco homo est, qui ten- 
?0 tatur, propterea ejus fertur simile 
responsum: »non in pane solo 
vivet homo«. $i igitur Filius Dei 
Deus pro te homo factus est et 
tentatur, tu, qui natura homo es, 
58 non debes indignari, si forte ten- 
teris Quod si tentatus illum 
imitatus fueris hominem, qui pro 
te tentatus est, et omne viceris 


2ff. vgl. Matth. 4, 1ff.; Mark. 1, 12ff. 
16ff. gr. vgl. Orig. Περοὶ ἀρχῶν III Kap. 2, 1 (S. 245, 


14f. Matth. 1, 1 
14ff., 246, 1ff. Koetschau) 


1 - me inven. AC 
4 — Mareus et Lueas A 
non BE 9 et — Deo ^ B 
esset] esse quod E 
11 — tent. Deus BE 





esset] erat C 
13 — erat ei A 


«Διὰ τοῦτο, ἐπειδὴ ϑεός, οὐκ ἐἔπει- 
ράζετο" οἱ δὲ ἄλλοι, ὡς τὰ ἀνϑοώ- 
πινὰα διηγούμενοι τοῦ σωτῆρος, εἰσ- 
ἄγουσιν αὐτὸν καὶ πειραζόμεγον. 


| - / » Y - ΕΥ̓ΡΕΚῚ - 
|| Τοιοῦτον δέ τι ἐστὶ νοεῖν ἐπὶ τῷ 
πειρασμῷ τοῦ κυρίου: μαϑὼν γὰρ 
τοῦ πονηροῦ τὴν ἔννοιαν ἀνῆλϑεν 
εἰς τὴν ἔρημον, ἐπείνασεν ἑκών, 
ἐκείνου νομίζοντος διὰ τροφῆς αὖ- 
τὸν δύνασϑαι καϑάπερ τὸν ᾿Αδὰμ 
ἀπατᾶν, εἰ πεινάσειεν. Καὶ πρὸς τὴν 
3, 5 / , i - 5 ^ 
ἔννοιαν ἐκείνου πάλιν ἀνῆλϑεν eig τὸ 
πτερύγιον᾽ εἰ δὲ καὶ εἰς τὸ ὄρος, φησίν, 
ἀνήνεγκα τοῦτον, ἐδείκνυον(ἂν» αὐτῷ 
» ^ /, - - e 
»πάσας τὰς βασιλείας τῆς yijc«, Güev 
- - e , e ' ΟἹ ec 
ἀνῆλϑεν ἑκών. Οὕτω καὶ πάλαι ὃ 
ϑεὸς ὁρῶν αὐτὸν σκοποῦντα ὡς" εἶ 
6ff. Joh. 1, 1 101. Joh. 1, 14 


38 non scripserit Domini A sed] et C 
9 quia] qui De a] de A 8 nec] 
Deo] eo € Deo] eo C Deo 


express.] cum expressisset B 
--sermo erat C 10 homine] 


homo est A homine — 17 Maria 7» De 21 — solo pane AC solo — E 
22 vivit BCDEe igitur] legitur C 28 Deus — € est] esse C 
24 tu » CDe natura 7 C es] est C 25/26 tentaris De 21 fueris 
tun hominem 7 De 

3 ἀνέγραψαν Καὶ 3] ἀνέγραψεν KK?2 γὰρ 2 À 11 ἐπεὶ K ? 16 — ἐστί τι 
νοεῖν K? 10/17 τῶν πειρασμῶν K? 24 ἔφη K? 25 (d»y» Kl. 5W 


28 ὡσεὶ K? 


10 


30 


182 


tentamentum, habebis spem cum | 
eo, qui tune homo fuit, nunc| 


autem homo esse cessavit. Nam 
qui quondam homo erat, post- 
quam tentatus est et »recessit 
ab eo diabolus usque ad. tempus« 


Origenes 


δυνατὸν ἦν ὄφιν λαλῆσαι, προσῆλϑον 
ἂν δι’ αὐτοῦ εἷς ἀπάτην τοῖς πρω- 
τοπλάστοις, συνεχώρησε τοῦτο, πα- 
ρασκευάσας λαλῆσαι τὸ ἴδιον δη- 
μιούργημα: ἐπειδὴ κἀὶ ἐπὶ τοῦ 
'"Iof τὴν τῶν τοσούτων ἀναίρεσιν 


mortis, δῶ mortuis resurgens ul- 
tra non moritur, Omnis homo 
morti subjacet; iste ergo, qui 
nequaquam moritur, jam non est 
homo, sed deus est. Si autem 
deus est, qui quondam homo 
fuit, et oportet te illi similem 
fieri, quando »similes ejus fueri- 


συνεχώρησεν ἐἔκείνου σπκοποῦντος 
ὡς" εἰ συνεχωρήϑη, ἤλεγχον «ἂνΣ 
αὐτοῦ τὴν ἐπίπλαστον ἀρετήν, ἣν 
ἔχειν διὰ τὸν πλοῦτον δοκεῖ" ὃ γὰρ 
ἐκεῖ διάλογος τοιαύτην ἔχει τὴν δύ- 
γαμιν σαφηνείας ἕνεκα, τῆς γραφῆς 
τῷ σχήματι τοῦ λόγου τὰς ἐννοίας 
λογοποιούσης. | 





ὅ mus et viderimus eum, sicuti (198) 


este, te quoque necesse erit deum fieri in Christo Jesu: cui est gloria 
et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


[Τήρει, ὅτι ταῦτα λέγει κατὰ τὸ ἀνϑρώπινον, οὐ xc  Ó ϑεὸς ἦν" ὡς 
γὰρ περὶ ἀνϑρώπου ἀποκρίνεται καὶ λέγει: »οὐκ ἐπ᾽ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται 
Ε - er e F4 , EJ , ς - 
ἄνϑροωποςς«, δηλῶν, ὅτι ὡς ἄνϑρωπός ἔστι πειραζόμενος.) Ὃ Μᾶρκος 
καὶ ó Λουκᾶς εἶπον, ὅτι δὲν τεσσαράκοντα ἡμέραις ἦν πειραζόμενοςς, ὡς 
εἶναι δῆλον, ὅτι ἐν ἐκείναις μὲν πόῤῥωθεν αὐτὸν ἐπείραζεν Ov ὕπ- 

5 5» , iJ ^^ ' M , 5 Α Al » / 
vov, δι ἀκηδίας, διὰ δειλίας καὶ τῶν τοιούτων. 'Ezti δὲ ἔγνω πεινά- 
Α —- EJ M M - /, ' , , 
σαντα, λοιστὸν προσῆλϑεν ἐγγὺς καὶ φανερῶς προσβάλλει. Καὶ σκόπει, τί 
ποιεῖ. "ἤκουσε καὶ παρὰ τοῦ ᾿Ιωάννου καὶ παρὰ τῆς ἐνεχϑείσης ἄνωϑεν 
φωνῆς, ὅτι »οὗτός ἐστιν «υἱὸς» τοῦ ϑεοῦς, καὶ ἀγνοῶν, ὅτι »ὁ υἱὸς τοῦ ϑεοῦς 
5 , » ' 5 A] CL ZI E -} Á, e , 
ἐνηνϑοώπησεν --- ἔλαϑε γὰρ αὐτὸν 1) ἀπόῤῥητος ἐνανθοώπησις --- ὑπέλαβεν, 
ὅτι ἄνϑρωπος àv ηὐδοκήϑη τῷ ϑεῷ διὰ τὰς ἀρετὰς αὐτοῦ, καὶ λοιπὸν 
ἐφϑόνησεν αὐτῷ τῆς τηλικαύτης τιμῆς, ὥσπερ καὶ τῷ παλαιῷ ᾿Αδάμ, 
καὶ ἔσπευσεν ὥσπερ ἐκεῖνον ἐκβαλεῖν καὶ τοῦτον αὐτῆς. Au καὶ προσελ- 
1ff. gr. vgl. Gen. 8, 11}. 5if. er. vgl. -Hiob 1. 114t. 5f. lat. Luk. 


4,13  7f.lat. Róm. 6,9 — 141í.1Joh.3,9 δὶ Mark. 1,13; Luk. 4, 2 
26 Joh. 1, 34 

3 homo C Nam - si De 8 morietur CDe Omnis 4- autem De 
9 ergo — ABE 10 est — A 11 homo » A 18 et — B 14 ejus] 
ei AB — fuerimus ejus C 15 videremus n sicut E 16 erit] 
est ABE Jesu - Domino nostro C gloria 4- honor € 17 Amen 
zB Explicit omelia XXIX. AC (XXVIII. C) 

182, 18—183, 26 W* 

νὴ ὃ" K* ὅ τοῦ — Δ 9 8 óc εἰ] ὡσεὶ K? «ἂν» Kl. 2 W 


18—20 πειραζ. — p. 180, 17—24 
κήϑη W (3) 


26 (υἱὸς 2 W 28 ηὐδοκήϑη) ἦσϑε- 


in Lucam, Hom. XXIX—XXNX. 183 


ϑὼν ἐγγὺς πρώτην προσάγει πείραν τῆς γαστριμαργίας, δι ἧς εἷλε καὶ vOv 
πρῶτον ᾿Αδάμ. Καὶ ἐπεὶ οὐδαμοῦ βοώσιμόν τι ἣν διὰ τὴν ἄγαν ἐρημίαν, 
ἐγίνωσκε δὲ τῇ πείνῃ τὸν ἄρτον εἶναι κατάλληλον, αὐτὸς μὲν οὐ προσ- 
φέρει, διότι οὐκ ἤμελλεν αὐτὸν παρὰ τοῦ πολεμουμένου λαβεῖν ὃ Χρι- 
5 στός, ἐπιτάσσει δὲ αὐτῷ ποιῆσαι τοὺς ὑποδειχνυμένους λίϑους do- 
τους. Καὶ ἵνα μὴ νοήσῃ τὴν ἐπιβουλὴν ó Χριστός, ὅρα μηχανὴν καὶ 
πονηρίας ὑπερβολήν" οὐκ εἶπεν ἁπλῶς, ὅτι" ποίησον τοὺς λίϑους ἄρτους, 
ἀλλὰ προσέταξε τό: »ei υἱὸς εἶ τοῦ ϑεοῦς, ἵνα δείξῃ, ὅτι πρὸς ἀπόδειξιν 
τοῦ εἶναι αὐτὸν υἱὸν ϑεοῦ ζητεῖ γενέσϑαι τοῦτο: ᾧετο γάρ, ὅτι πα- 
10 ρακνηϑήσεται τῷ λόγῳ, καϑάπερ ὀνειδισϑεὶς ἐπὶ τῷ μὴ εἶναι »υϊὸς ϑεοῦς, 
καὶ ἀγνοῶν τὸν δόλον μεταβαλεῖ τοὺς λίϑους sig ἄρτους, ὡς ἔχων ἔκ 
ϑεοῦ δύναμιν, καὶ λοιπὸν ἰδὼν αὐτοὺς πάνυ πεινῶν ἡττηϑήσεται τῆς 
γαστρός. "AAA οὐκ ἔλαϑε τὸν »Ópaccóusvov τοὺς σοφοὺς ἔν τῇ πανουρ- 
γίᾳ αὐτῶν«- ὃ δὲ ἀποκριϑεὶς εἶπεν: »γέγραπται: οὐκ ἐπὶ ἄρτῳ μόνῳ 
15 ζήσεται ἄνϑρωπος«.« καὶ τὰ ἑξῆς, συνεὶς τὴν πανουργίαν αὐτοῦ. To 
μὲν ἐπιζητηϑὲν σημεῖον οὐκ ἐποίησεν, διότι τὰ σημεῖα ÓU ὠφέλειαν τῶν 
ὁρώντων εἴωϑε γίνεσϑαι, ὃ δὲ διάβολος οὐδὲν ἤμελλεν ἐντεῦϑεν ὦφε- 
ληϑῆναι: καὶ γὰρ ὕστερον ἰδὼν πάντα, ὅσα ἐποίησεν ὃ. Χριστός, οὐ- 
δὲν μετεβλήϑη. lloog δὲ τὸν κεκρυμμένον αὐτοῦ σκοπὸν ἀπολογεῖται 
20 καὶ ἀπὸ τῆς &v τῇ βίβλῳ τοῦ Δευτερονομίου γραφῆς ἐπιστομίξζει αὖ- 
τὸν ὡσανεὶ λέγων" τί μοι ποιεῖν ἄρτους ἔκ λίϑων ἐπιτάσσεις; πάντως 
διὰ τὴν συνέχουσάν με πεῖναν, ἵνα φανέντων δελεασϑῶ: ἀλλ᾽ »oüx ἐπ᾽ 
ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνϑρωπος«. ᾿Α44λλ᾽ ἔστι καὶ ἕτερος τρόπος τροφῆς" 
καὶ γὰρ »πᾶν ῥῆμα ἐκπορευόμενον διὰ στόματος ϑεοῦς ἐπὶ τὸν πεινῶντα 
85 δίκην τροφῆς συνέχει τὴν ζωὴν αὐτοῦ καὶ ἀρκεῖ αὐτῷ. Οὕτως μακρο- 
ϑύμως ἀπεχρούσατο τὴν τῆς γαστριμαργίας μηχανήν. 


HOMILIA XXX. 


De tentatione Salvatoris secunda. 


Tam Filio Dei quam Antichristo regnandi studium est. Sed 

80 Antichristus regnare desiderat, ut occidat, quos sibi subjecerat; 
Christus ad hoc regnat, ut salvet. Et unusquisque nostrum, si fidelis 
est, regnatur a Christo sermone, sapientia, justitia, veritate. Sin 
autem amatores voluptatis magis sumus quam amatores Dei, reg- 

2 vgl. 1 Kor. 15, 45. 47. 18£. 1 Kor. 3, 19 24 Matth. 4, 4. 28 Luk.4,5—8 


27 Incipit XXX. de... AC (XXVIIII. C) 28 De tent.| Tentatio De 
Salv.] Domini A 29 Sed 4 et nr 30 quos] quod Dmn sub- 
jecerit ABCDe 81 Et — ABE fidelis A] felix BCDEe 32 Christi A 
33 — sumus magis De 


1 εἷλε Kr.] εἶχε W 4. 17 ἔμελλεν W 


1 


σι 


Θ 


σι 


e 


184 Origenes 

namur à peccato, de quo Apostolus loquitur: »non ergo regnet 
peecatum in vestro mortali corpore«. Duo igitur reges certatim 
regnare festinant: peccati rex peccatoribus diabolus, justitiae 
rex justis Christus. Seiensque diabolus ad hoc venisse Christum, 


ut regnum illius tolleret et hi, qui 
sub eo erant, inciperent esse sub 
Christo, »ostendit (199) ei omnia 
regna mundi« et hominum hujus 
saeculi, quomodo alii regnentur ἃ 
fornicatione, alii ab avaritia, illi 
populari rapiantur aura, hi for- 
mae caplantur illecebris. Neque 
vero arbitrandum est, quod regna 
ei mundi ostendens Persarum, 
verbi gratia, regnum Indorum- 


que monstraverit, sed »ostendit ei 


omnia regna mundi«, id est, reg- 
num suum, quomodo regnaret in 
mundo, ut cohortans eum facere, 
quod volebat, inciperet etiam 
Christum habere subjectum. Vis, 
inquit, in omnibus his regnare? 
1f. Róm. 6, 12 
1 non] ne E 
justitiae ^ BE 
9 regnentur C 
12 rapiantur C 
16 ostendat r 
184, 7—186, 12 b*4 
19 dCVW 


4 diab. - et A 
10 ili] alii B 


18 regnet AC 





2 — mortali vestro DE 


15 regnumque Indorum Dm 


»Ἔδειξεν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας 
τῆς οἰκουμένης«. Βασιλείας κόσμου 
φησὶ τῶν κοσμικῶν ἀνϑοώπων, τίνα 
τρόπον οἱ μὲν βασιλεύονται ὑπὸ πορ- 
γείας, οἱ δὲ βασιλεύονται ὑπὸ φιλ- 
αργυρίας, οἱ δὲ ὑπὸ κενοδοξίας καὶ 
ἑτέρων παϑῶν. Ei μὴ γὰρ τοῦτό ἐστι, 
πῶς ἠδύνατο αὐτὸς τοὺς τῶν περά- 
των τόπους εἰς ἕνα τόπον πρὸς ϑεω- 
οίαν σωματικὴν ἀγαγεῖν; Οὐκ ἐδεί- 
κγυε δὲ αὐτῷ τὰς βασιλείας τοῦ κόσ- 
μου, οἷον φέρε εἰπεῖν τὴν Ileooóv 
οἰκονομίαν ἢ τὴν ᾿Ινδῶν, ἀλλ᾽ »ἐδείρ- 
γυεν αὐτῷ τὰς βασιλείαςτοῦκόσμους, 
τίνα τρόπον ἰσχύει αὐτῶν βασιλεύ- 
εἰν, ἵν᾽ αὐτὸν προτρέψηται ποιῆσαι, 


9 peccati -ἰ et justitiae BE 

9 illius] ejus A 6 eo] ipso € 
11 aura] eura De 11/12 formis B 
15/16 Judaeorumque C 
22 omnibus] hominibus De 


184, 16 Οὐκ — 21 - 7 — 13 παϑῶν 4- 22 — 1806: 
184, 13. Ei —21-- 7 —13 4- 22 —186,19 S 


— 19 ᾿Ινδῶν a4 (16—19 also in b doppelt) 


7? — 8 oixovu. 7» baCSVW 
γὰρ dCS 9/10 τίνα τρόπον — dCS 
KL] zovgoíag bVW 
- οἱ δὲ ὑπὸ γαστριμαργίας S 
y&iv. nur 85λ 14 πῶς a 
τοὺς » À τῶν περάτων 7 aSÀ 


xvv& — 21 βασιλεύειν] ταῦτα ἐδείκνυεν W 
18 οἷον » CD* 
19 οἰκονομίαν] ἡγεμονίαν aSA 


Οὐ -- γὰρ bV 17 δὲ ΞΡ 
oiov — 20 κόσμου — b (steht a) V 


11 oí— quay. 
xai — 13 παϑῶν » bVWA 
αὐτὸς] αὐτοὺς aÀ, αὐτὸς (corr. aus αὐτοὺς) Aa 


184, 13 Ei 
8 Bao. — 9 φησὶ Ξ- dCS 9 τῶν 4- 
10 βασιλ. ---11 δὲ — dCSAÀ πορνείας 


12 κενοδοξίας 
18 Ei — 16 ἀγα- 


nach 12 κενοδοξ V 


15 ἕνα - τὸν a 10 Οὐκ ἐδεί- 
Οὐκ — 17 κόσμου  88ὃλ 

οἷον — 19 ᾿Ινδῶν —— A 
τὴν] τῶν À 


᾿Ινδῶν -ἰ- τοῦ κόσμου οὖν παντὸς τὴν δόξαν ἐδείκνυε καὶ πάσας τὰς βασιλείας S 


ἀλλ] xai γὰο A 
iva — p. 185, 2 


21 αὐτῶν — bV4À 
» - er e εἶ 9. , EJ A - 
Χριστοῦ] ὅϑεν ὡς ψιλὸν üvÜocomov προέτρεπεν ἐπὶ τοῦτο, 


22 ἵνα bVÀ t» J- oàv C 


βουλόμενος xai αὐτοῦ ὡς καὶ τῶν λοιπῶν περιγενέσϑαι S 


in Lucam, Hom. XXX. 185 


Ostendit innumerabiles hominum | ὃ ἐνόμιζε ποιήσαντος περιγεγήσεσθϑαι 
multitudines, quae suo teneban-| τοῦ Χριστοῦ. 
tur imperio. Et revera, si mise- 
riam et infelicitatem | nostram 
5simpliciter volumus confiteri; pene totius mundi rex diabolus 
est; unde et »princeps istius saeculi« a Salvatore vocitatur. Quod 
ergo dicit, hoe est: vides hos homines, qui sub meo regno sunt? — 
et »ostendit ei in puncto temporisc, hoc est in praesenti temporum 
cursu, qui ad comparationem aeternitatis puncti instar obtinet. 
10 Neque enim  necceessarium habebat Salvator, ut ei diutius 
saeculi istius negotia monstrarentur: statim ut aciem luminum 
suorum ad. contemplandum vertit, et peccata regnantia et eos, qui 
regnarentur a vitiis, conspexit et ipsum »principem saeculi« diabo- 
lum superbientem atque (200) gaudentem in propriam perniciem, 
15 quia tantos sub suo habebat im- 
perio. Dicit ergo ad Dominum, Μὲ ϑέλεις, φησί, βασιλεῦσαι τού- 
diabolus: In eo venisti, ut adver- τῶν καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐλήλυϑας τοῦ ἀγω- 
sum me dimices et tollas de im- νίσασϑαι καὶ ἀποστῆσαι τοὺς βασι- 
perio meo, quos nune subjectos | λευομένους ὑπ᾽ ἐμοῦ; μὴ ἀγωνίζου, 
?) habeo? Nolo contendas, nolo ni- ὃν ἀξιῶ: "πεσὼν προσκύνησόν uo«, 
taris, ne habeas ullam in certando | καὶ παράλαβε πᾶσαν τὴν βασιλείαν 
molestiam. Unum est, quod pre-| τὴν ὑπ᾽ ἐμέ. 'AAA ὃ σωτὴρ βασι- 
eor: »procidens adora mex, et ac- λεῦσαι μὲν ϑέλει καὶ ὑποτάξαι πάντα 
ciperegnum omne, quod teneo. Ve- | rà ἔϑνη, ἵνα δοῦλα γένηται δικαιο- 
rum Dominus noster atque Salva- σύνης καὶ ἀληϑείας καὶ πάσης àos- 
tor vult quidem regnare et omnes | v/c, βασιλεῦσαι δὲ οὐ μετὰ áuao- 


Obvpl--doh:. 12; 3T; 16, 1] 


r5 


ει 





1 Et ostendit A 5 simpl. ^ C — tot. paene C —- diabolus 
rex B 6 istius] huius B vocatur ADe ἡ hoe est 7» CDe ho- 
mines| omnes ABE 8et e ei — C 10 habuit De ei] 
sibi DlIn diutius] dignitates De, divitiae C 11 istius - et CDe 
11/12 ut ad cont. lum. suor. aciem vertit C 192665 (6 13 re- 
gnantur A ipsum 7 € princ. saeculi — A 14 superbientem] 


supervenientem CDe ἴῃ propriam] inproperia E, in propria B 15 quia] 
quod AB haberet ABE, habuit C 16/17 — diab. ad Dom. C Do- 


minum diabolus] eum ABE 17 In eo] Ideo CDe 17/18 adversus De 
18 et tollas — ABE 19 meo -- in eos B, - et de his A 21 ne] nec A 
24 Verus D 25 noster » ABE Salvator - meus A 

1 ἐνόμισε dC ποιήσαντος W] ποιῆσαι b4, ποιήσας dCV 2 Χριστοῦ) 
σωτῆρος À 16 Ei — φησί] καί φησιν: εἰ ϑέλεις S ϑέλῃς V τού- 
των 2 S8 17 τούτῳ bVW] τοῦτο CZ ἐλήλυϑεν B! τοῦ — 
19 ἐμοῦ — S 20 μοι dC4] ue bVW 22 τὴν — p. 186, 17 βασι λείας] 


alia S 24 γένηται 4- τῆς A 


186 

gentes sibi esse subjectas, ut 
serviant justitiae, veritati ce- 
terisque virtutibus, sed vult 


regnare quasi justitia, ut absque 
5 peccato regnet, ut nihil faciat in- 

decorum, et non vult absque 

labore subjectus diabolo coronari 

nec sie regnare ceteris, ut ipse 

regnetur a diabolo. Unde loqui- 
10 tur ad eum: »seriptum est: Domi- 
num Deum tuum adorabis, et 
ipsi soli serviesc. Hos, inquit, 
omnes propterea volo mihi esse 
subjectos, ut »Dominum Deum 
adorent et ipsi soli serviant«; haec 
est cupido regni mei. Tu autem 
a me vis incipere peccatum, quod 
ego dissoluturus hue veni, quod 
etiam a ceteris auferre desidero. 
Scito atque cognosce me in hoc 
manere, quod dixi, ut adoretur 


1 


σι 


2 


e 





Origenes 


, 5 Mi 4 9 M e , 
τίας, οὐδὲ βούλεται ἀκμητὶ ὑποτά- 
ξας ἑαυτὸν ἐκείνῳ στεφανώσασθϑαι, 

5 A. 29 à] - , ^ 
οὐδὲ ἀκμητὶ λαβεῖν πάσας »τὰς βασι- 
λείας τοῦ κόσμου. καὶ τὴν δόξαν 
αὐτῶν ὑποχείριον. 


Διό φησι πρὸς αὐτόν: »γέγραπται:" 
κύριον τὸν ϑεόν σου προσκυνήσεις 
καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις«. Τού- 
τους, φησί, πάντας διὰ τοῦτο ϑέλω 
ἄρχεσϑαι ὑπ᾽ ἐμοῦ, ἵνα » κύριον τὸν 
ϑεὸν προσκυνήσωσι καὶ αὐτῷ μό- 
γῳ Λλατρεύσωσιν.: τοῦτό ἔστι TO 
βούλημα τῆς ἐμῆς βασιλείας. Σὺ δὲ 
ϑέλεις τὴν ἁμαρτίαν ἀπ᾽ ἐμοῦ ἄρξασ- 
ϑαι, ἣν ἐγὼ καταργῆσαι ϑέλω. 


Dominus Deus solus, et hos om- 


nes sub meam faciam potestatem meoque regno subjieiam. Cui 
gaudemus nos quoque esse subjectos, et deprecemur Deum, ut 
»regnans peccatum in corpore« nostro mortificet et regnet in 
nobis solus Christus Jesus: cui est gloria et imperium in saecula sae- 
culorum. Amen. 


101. Deut. 6, 13 24 vgl. Róm. 6, 12 


1 sibi — De -—- subjectas esse De 4 regnare] regna A justitia] 
jure B. jusa(!) E, justa A ut] aut E ὅ peceato]labore De 6 et - ABCE 
1 subjectos ACDImn coronare A . S8ipse]sibi B a diab.] ab alio ACE 
10 eum -- Jesus De 11 tuum —- A 12 ipsi] illi BC 13 esse 


n2 
σι 


ΞΟ — esse mihi E 15 ipsi] illi C 16 regni mei] regiminis B 
Tu] Cur r autem] hoc B 17 incipere] accipere r peccata, quae De 
18 ego — De hue 7 De quod] quae De 20 Scito - itaque B 
22 mea .. - . potestate ABE meoque] eoque E 23 gaudeamus De 
et — B deprecamur C Deum] Dominum De 24 — nostro 
corp. AC in? — DEe 25 — Jesus Christus E et imper. ^ € 


Explicit omelia XXX. AC (XXVIIII. A) 


1 βούλεται —— W 2 ἐκείνῳ — ὃ ἀκμητὶ 22 W 
ἑστεφανῶσϑαι b 10 γέγραπται: Κύριον — V 18 φησί 2 VW 
16/17 — τὸ βούλημα nach βασιλ. d 17 βασιλ.}] παρουσίας W σὺ W] 
νῦν dCSV 19 v] ὃν S καταργῆσαι ϑέλω V] καταλῦσαι ἤλϑον W, 


καταργῆσαι ἦλϑον CS, καταρνίσαι ἤλϑον D ἐγὼ nach ἦλϑον dS 


στεφανώσασϑαι dCV| 


in Lucam, Hom. XXX—XXXI. 187 


HOMILIA XXXI. 


De tertia tentatione Salvatoris. 
Scrutamind scripturas, ut et in his, quae putantur esse (201) sim- 
plieia, reperiatis non minima sacramenta. Scerutemur principium 
5 evangelicae lectionis, quod hodie audivimus, et id, quod latebat, 
procedat in medium.  »Adduxitc, ait, diabolus Jesum »in Hieru- 
salem«. Hoe incredibile est, ut diabolus duceret Filium Dei et 
ile sequeretur. Sequebatur plane quasi athleta ad tentationem 
sponte proficiscens. Non formidabat tentantem neque insidias 
10 callidissimi pertimescebat inimici, e£ quodammodo loquebatur: duc 
quo vis, tenta ut placet, ad tentandum sponte me tribuo, susti- 
neo quae suggesseris, praebeo me in quibuscunque tentaveris: 
invenies me in omnibus fortiorem. »Adduxit ergo eum in Hierusalem, 
et posuit super pinnam templi et dixit ei: si filius Dei es, mitte te 
15 hine deorsum«.  Adduxit eum in culmen ad summitatem templi et 
hortatur, ut se inde praecipitet. Quod cum ille fraudulenter pro- 
poneret et sub ostentatione gloriae aliud niteretur, dicebat 
Salvator: »Seriptum est: non tentabis Dominum Deum tuum«. 
Simulque considera, quomodo tentet diabolus. Non aliunde ten- 
20 tare audet, nisi de divinis libris, et de Psalmis sumens testimo- 
nium ait: »Si filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim: 
quia angelis suis mandavit de te, et in manibus tollent te, ne forte 
offendas ad lapidem pedem tuum«. Unde tibi, diabole, scire, 
quod ista seripta sunt? Nunquid legisti prophetas vel divina 
25 eloquia cognovisti? Licet tu taceas, ego pro te respondebo. Le- 
sisti, non ut ipse ex lectione sanctorum melior fieres, sed ut 
de simplici littera eos, qui amici sunt litterae, interficias. Scis, 
2 Euk 4, 0. 195 48/Deut- 6316) ^ 221. ΒΕ 90 (01), 11. 12 97 vgl. 
9I«orj 3, ὁ 


1 Incipit XXXI. (XXX. C) de temptatione Domini (Salvatoris C) tertia AC 
3 Serutare B Serut. script. — A ut B his] illis C 9 quod!] 





quotquot De id ^ ABE latitabat A 6 procedit De ait] 
autem De diabol. -- Dominum A 7 incredibile] ne eredibile AB, nec 
credibile A 9 profic.] proveniens BE tentantem] temptationem C 
10 inimici]immo A . duc —11 vis] Dominum Deum tuum BE 11 quo] 
quocumque C 12 suegesseris C me —r 14 posuit] statuit C 
supra Cm eir te — € 15 hine — De] de hinc A ad] et B 
16 — inde se C ili A 17 aliud 7 De 17 dicebat — 18 est] sciebat 
seriptum esse Salvator ABCE 20 nisi — B 22 et] ut ABCE 
in — tollent] custodiant C tollant ABE 28 diabole -- hoc e, 4- 


datum ln. 24 sint D 26 ut?^ - C 37 de simpl. littera] simplicitate De 


1 


τῷ 
σι 


σι 


Φ 


οι 


e 


138 Origenes 

quia, si de aliis ei voluminibus loqui volueris, non decipies, (202) 
neque habere poterunt auctoritatem assertiones tuae. Sic legit scrip- 
turas Marcion ut diabolus, sie Basilides, sic Valentinus, ut cum 
diabolo dicerent Salvatori: »Seriptum est, quia angelis suis man- 
davit de te, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem 
pedem tuum«. $i quando testimonia de scripturis audieris, vide 
ne statim loquenti adquiescas, sed considera illum, cujus vitae, 
eujus sententiae, cujus sit voluntatis, ne forte simulet sanctum 
se esse, quod non est, et venenis infectus haereseos sub ovis pelle 
lupus latitet, ne forte loquatur in eo diabolus de scripturis. Quomodo 
autem diabolus pro occasione temporum de scripturis loquitur, 
sie e contrario Paulus pro eorum utilitate, qui audiunt, non 
solum de scripturis, sed etiam de saecularibus libris assumit testi- 
monium et ait: »Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ven- 
tres pigric, et rursum de alio: »ipsius enim et genus sumus«, 
nec non et de comico: »corrumpunt mores bonos colloquia 
mala«. Sed neque si diabolus de scripturis locutus fuerit, poterit 
me hae occasione decipere, neque si Paulus de gentilibus litteris 
aliquod exemplum sumpserit, a suo me eloquio deterrebit. 
Ideo enim assumit Paulus verba etiam de his, quae foris sunt, ut 
sanetificet. ea. Videamus ergo, 
quid de scripturis diabolus loqua- 


tur ad Dominum: »Seriptum est 
enim, quia angelis suis mandavit 
de te, et (203) in manibus tollent 
te, ne forte offendas ad lapidem 


14f. Tit. 1, 





9f. vgl. Matth. 7, 15 
17, 28 (aus Aratea Phaenom. 5) 


,ὔ , er - » , 
[Γέγραπται γάρ, ὅτι τοῖς ἀγγέλοις 
αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ, καὶ ὅτι 
ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί σε, μήποτε προσ- 

, ^ ^ ' , 
κόψῃς πρὸς λίϑον τὸν πόδα cow«.] 


12 (Zitat aus Epimenides) 1 Akt. 


16f. 1 Kor. 15, 33 (aus Thais von Me- 


nander); zu den drei Stellen ,vgl. die Nachweise im Handbuch zum NT. 


(ed. H. Lietzmann) 


1 ei E] eis AC 
3 Martion C ὅ et] ut ABE 
seriptura De — ? loquenti — A 
scientiae B 8/9 — se sanctum B 
venenis] veneno C, veniens B 


2 hab. pot.] habebunt A 
Sed C 


10 lupus » € 


assertionis B suae C 
tollant ABE 6 testimonium ]r 

vitae] sit ac De ὃ sententiae] 
9 se C quod] quomodo lr 
latitet] lateat B, - et B 


11 per occasionem De loquatur C 12 — utilitate eorum e 14/15 ven- 
trisAE — 16et^-An  -—bonosmores B: 17 mala]pessima BE — — diabolus 
siDe  18--PaulussiDe 19 a7A a suo] quoquo modo De 20 quae] 


qui AC 
be 


188, 23 


21 ea — A] etiam E 


-189 


27 


;— 


22 de] ab C 
mandavit alle Hss (gg. gr. ἐντελεῖται) 


(4- 190, 229—924 δικαίων C) 4- 191, 4 O5—17 dCS 


24 enim ^» ABCE quia 


188, 


23— 189, 9 δεσπότης kVW(KwvolAAov) 4- 190, 1—19 -- 24 Γέγραπται --- 191,4 


dvay. kA 188, 23—26 nur 4 


in Lueam, Hom. XXXI. 


pedem tuum«. Vide quomodo et 
in ipsis testimoniis versipellis est. 
Vult enim imminuere gloriam 
Salvatoris, quasi angelorum in- 
5 digeat auxilio offensurus pedem, 
nisi eorum manibus sublevetur. 
Assumit testimonium et inter- 
pretatur ilud de Christo, quod 
non de Christo, sed de sanctis 
10 generaliter scriptum est. Libere 
quippe et tota confidentia con- 
tradico diabolo super Christi per- 
sona hoe non posse intellegi. 
Neque enim indiget angelorum 
15 auxilio, qui major angelis et me- 
lius ipsis haereditate consecutus 
est nomen. Nulli unquam ange- 
lorum dixit Deus: ,,Filius meus 
es tu, ego hodie genui te«. Ad 
20 nullum eorum quasi ad filium lo- 
cutus est, »qui facit angelos suos 
spiritus, et ministros suos ignem 
urentem«, sed ad filium , proprie 
suum, de quo innumerabilia lo- 
5 quitur in prophetis. 
Non indiget, inquam, angelo- 
rum. auxilio (204) Filius Dei. 
15ff. vgl. Hebr. 1, 4. 7 
211f. Ps. 103 (104), 4 
4/35 indig.] inde egeat A 
tota B, confid. et tota E 
ΞΡ major! majus C 
haereditatis A, haereditatem De 
unquam Blr 20 eorum C 
1:024 — 4 κακούργως 2» dCSZ 
5 ὡς --α] ὡς — 4 βοηϑ. — ὃ 
dkCSV] βοηϑεῖεν K*W A 
οὐ dCVe c δεῖται yàg dC 
τής d 9 Νομίζω —15 — 5 
ϑέντες τῷ διαβόλῳ 
17 κακῶς Kl.] καλῶς αὖ 
που -᾿- ψιλοῦ S 
τῶν] τοῦ διαβόλου S 


κι 


[1715 vol. Hebr. 1 5-7 


29 Ii: er vel. ἘΞ5-. 90 (91: 15. Ὁ 


10 seriptum] dietum C 

14 — angel. indig. C 
major 4- est AE 
17 est mn] et D, est et Ir 
21 este 


6 Οὐ] οὐδὲ dC 

9ó— ἀγγέλ. 2W 
16 ἐπεὶ — 20 εἴρημ.] ὅϑεν τινὲς μαϑητευ- 
ἐξειλήφασιν τὸν ψαλμὸν ἁομόζειν εἰς Χριστόν: ἀλλὰ S 
21 κατὰ ---ψαλμ.] ἐν τῷ ψαλμῷ τούτῳ ὃ 
24 καὶ — ἀντιλήψ. “5 ὃ 
20 παντὸς --- 


189 


eu , - , - 
Ὅρα δέ, πῶς κακούογως πειρᾶται 
διὰ τῆς χρήσεως τῶν γραφῶν. Θέλει 
καϑελεῖν τὴν δόξαν τοῦ κυρίου, ὡς 
δεομένου ἀγγελικῆς βοηϑείας, ὡς 
μέλλοντος προσκόπτειν, εἰ μὴ ἄγ- 
5 - - τὶ iJ i] 
γελοι αὐτῷ βοηϑοῖεν. Οὐ γὰρ περὶ 
τοῦ Χριστοῦ εἴρηται ἡἣ χρῆσις τοῦ 

m »5€e'* Mi - νι l4 
ψαλμοῦ, οὐδὲ γὰρ δεῖται ἀγγέλων 

ς ^ 5 .} 7. E T 4 

ó τῶν ἀγγέλων δεσπότης. | Νιομίζω 
δὲ αὐτόϑεν καϑαίρεσιν μᾶλλον εἶναι 
τῆς δόξης τοῦ ᾿ΪΙησοῦ ἤπεο σύστα- 
σιν τῆς ἐν αὐτῷ ϑεότητος, τὸ δεῖσϑαι 
αὐτὸν ἀγγέλων ϑεοῦ αἰρόντων αὐτὸν 
ἐπὶ τῶν χειρῶν ὑπὲο τοῦ μὴ προσκό- 
ψαι πρὸς λίϑον τὸν πόδα αὐτοῦ; 
ἐπεὶ δὲ eixóg τινας πιστεύοντας τῷ 
διαβόλῳ κακῶς ἐξειληφότι τὴν προ- 
᾽ὔ 5 E] EA ^ iJ E 39 
φητείαν οὐκ εἰς ἄλλον τινὰ ἢ εἰς 
Χοιστὸν προφητευομένην ἀπειϑή- 
σειν τοῖς εἰρημένοις, γινωσκέτωσαν, 
ὅτι πάντα τὰ κατὰ τὸν ψαλμὸν εἰς 
ἀνϑρώπου φύσιν ἀναφέοεται δεομέ- 
γου πολλῆς βοηϑείας καὶ σκέπης τοῦ 
ϑεοῦ καὶ τῆς ἀπ᾽ αὐτοῦ ἀντιλήψεως, 
ἵνα δὁυσϑῇ ἀπὸ πάσης τῆς τῶν ϑη- 
ρευόντων παγίδος καὶ παντὸς τα- 

ραχώδους καὶ ψευδοῦς λόγου. | 
18 ἘΞ ἢ 


11 — et confid. 

15 qui — 26 auxilio 
16 ipsius C 
17/18 — angel. 
26 — angel. naeh 27 Dei A 


2 Θέλει Ξ- W 


angelorum C 


πειρᾶται 7 dkCSVA 
6 — βοηϑ. αὐτῷ S βοηϑοῖεν 
Οὐ — 9 δεσπ. —— ὃ 8 οὐδὲ] 


δεσπότης] ποιη- 


22 ἀανϑοώ- 
δῦ πάσης S8 τῶν ϑηοευόν- 
21 λόγου] τῶν λοιπῶν κακῶν ὃ 


οι 


10 


μι 
[21] 


20 


ho 
σι 


30 


190 


Quin potius disce,  diabole, 
quod, nisi Jesus adjuverit angelos, 
offendunt pedem suum. Et si quis 
angelorum visus est offendere, de 
quibus dudum lectum est: »quia 
angelos judicabimus«, ideo offen- 
dit, quia non extendit manum 
suam ad Jesum, ut apprehensus 
ab eo non offenderet. Quando 
enim aliquis in propria virtute 
confidens non invocat praesidium 
Jesu, offendit et corruit. Et tu, 
diabole, propterea »quasi fulgur de 
caelo« cecidisti, quia credere in Je- 
sum Christum Filium Dei noluisti. 

Ut autem scias, quod male 
interpretatus es, et non de Christo, 
sed de sanctis intellegi, quae se- 
quuntur, ausculta. »AÀ ruina et 


daemonio meridiano« non Jesum 
Christum . liberat Deus, sed 
sanctos. | Lege | nonagesimum 


psalmum, cujus principium est: 
»Qui habitat in adjutorio Altis- 
simi, in protectione Dei caeli 
commorabiturc, et invenies haec 
magis justo viro, quam Dei 
Filio convenire: »cadent a la- 
tere tuo mille, et decem milia 
a& dextris tuis, ad te autem 


non  appropinquabit; ^ verum- 
9f. 1 Kor. 6, 3 13f. Luk. 10, 18 
(91), 1  28ff. Ps. 90 (91), 7. 8. 


2 adjuvaret BE 
iterum E 8 ut] et E 
11 invoeas De [12 offendis De 
14 cecid.] corruisti € 
17 es] est De et — ABE 


Dilmn 18 abseulta AC 23 est —e 

Excelsi ABE — 26/27 — magis haec C 

lio Dei A 31 propinquabit B 
Por 2 2/8 βοηϑήσει k 

nur C — k4 26 oxén& & 24 δὲ 





3 offendant ABDE, offendent e 
9 Quando] quoniam lr 
123 corr. — 14 quia 7 De 
15 Jesum - B Filium Dei C 
18 sanctis 4- debere C 


13/14 — ἐνόμ. éavz. ε 


Origenes 


95 i] i] A] , , ^7 * 
ἐγὼ δὲ τὸ ἀνάπαλίν φημι πρὸς 
σέ, ὦ διάβολε" εἰ μὴ ᾿]Ιησοῦς βοη- 
ϑήσῃ τοῖς ἀγγέλοις, προσκόπτουσι. 


Καὶ σὺ διὰ τοῦτο πέπτωκας »ἐξ 
οὐρανοῦς, ἐπειδήπερ αὐτάρκη ἑαυτὸν 
ἐνόμισας εἶναι καὶ μὴ δεῖσϑαι τῆς 
τοῦ Inco9 βοηϑείας. 

Ἵνα δὲ γνῷς μὴ περὶ τοῦ ᾿Ϊ]ησοῦ 
λελέχϑαι τὰ ἀναγεγραμμένα, ἀλλ᾽ 
εἰς δίκαιον ἄνδρα ταῦτα ἀναφέρε- 
σϑαι, ἄκουε" 


ταῦτα δὲ τὰ ῥήματα ἔν ψαλμῷ 
, / A 5 M - 
ς΄ λέγεται δὲ οὐ περὶ Χριστοῦ, 
EJ ^ M /, /, 
ἀλλὰ περὶ δικαίων. Γέγραπται 
γάρ' »'O κατοικῶν ἐν βοηϑείᾳ τοῦ 
ὑψίστου £v σκέπῃ τοῦ ϑεοῦ τοῦ 
οὐρανοῦ αὐλισϑήσεται«.. Τοῦτο δὲ 
δικαίῳ μᾶλλον ἁρμόζει ἢ τῷ υἱῷ 
τοῦ ϑεοῦ. Koi αὖϑις" »πεσεῖται ἔκ 
τοῦ κλίτους σου χιλιὰς καὶ μυρίας 
ἔκ τῆς δεξιᾶς ' σους" 


201. Ps. 90 (91), 6 24ff. Ps. 90 


6 offendit -"- 

10 aliquis » De 
13 fulgor E 
Dei] Domini B 
18/19 sequantur 
24/25 Altissimi] 
27/28 — Fi- 


24 adjutorium E 
27 — justo viro magis B 


22. 34 δικαίων 
29 ἐπ---81 σου] καὶ τὰ ἑξῆς k 


2€ 


in Lueam, Hom. XXXI. 191 


tamen oculis tuis videbis, et 
retributionem peccatorum adspi- 
ciesc« et reliqua, super personam 
justi interpretans. Sed et sic quo- 
5 que perverse assumens diabolus 
testimonia, ut assereret ea, quae 
de justis dicebantur, super Sal- 
vatore intellegi, silet et transit 
versiculos, qui contra se scripti 
10 sunt. Cum enim dixisset: »angelis 
suis mandavit de te, et in manibus 
tollent te, ne forte offendas ad 
lapidem pedem tuum«, tacuit 
illud, quod sequitur: »super as- 
15 pidem et basiliseum  ambulabis, 
et conculeabis leonem et draco- 
nem«. Quare ista, diabole, siles, 
nisi quod tu es »basiliscusc, tu es 





M 


e M 5 iJ 59 M p 
à καὶ αὐτὰ ἐπὶ τὸν δίκαιον 
C, E 1 2 ' 
ἀνάγεται. Οὐ γὰρ Χριστὸς φο- 
βεῖται δαιμόνιον μεσημβοινὸν οὐδὲ 
/ » A - , 
γυκτερινόν, οὐδὲ δεῖται βοηϑείας 
ἀγγέλων, αὐτὸς τηρῶν αὐτοὺς ἄπροσ- 
/, - 59 M] M hi - 
κόπους ϑεῷ" εἰ δὲ καὶ περὶ Χριστοῦ 
λέγοιτο, πανούργως παρῆκε τὰ με- 
ταξύ: 


ἐπάγει yáo' »émi ἀσπίδα καὶ 
βασιλίσκον ἐπιβήσῃ καὶ καταπατή- 
σεις λέοντα καὶ δράκοντα." ταῦτα 
γὰρ αὐτὸς ἦν. 


omnium serpentium regulus, nocentiorà habens venena quam 
80 ceteri, (205) qui statim ut videris aliquem interficis? Scis et aliam 


fortitudinem esse contrariam sociam tui, quae »aspis« appellatur 
et viro justo subjecta est, et idcirco omnia taces. Tu es »draco«, 
tu es »leoc, de quibus scribitur: »super aspidem et basiliseum cal- 
cabis, et conculeabis leonem et draconem«. Sed licet tu taceas, nos 
25 qui scripturas rectius legimus, scimus habere nos potestatem concul- 
candi te et datam nobis hane ditionem, dico enim non solum in 
veteri testamento, sicut nune cantatur in psalmo, sed etiam in 


Aff. gr. vgl. Ps. 90(91), 5. 6 14íf. 23ff. Ps. 90 (91), 13 


1 videbis] econsiderabis AB 2/8 — adspic. pecc. De 9 super perso- 
nam] super persona C, sub persona ABE 4 interpretantur B, -tatur AE 
sic] si A 9 perverse] per se BE assumens] asserens Dmn, afferens 
lr, assumit A, accipiens C 6 ea — 7 dicebantur — De 8 silet et ^ C 
11 οὐ] ut ABE 12 tollant ABE 13 pedem » B 17 ista — De 
19 habes B 20 vides C Seis — De 20/21 et aliam . . . contrariam] 
et talia . . . contraria E 21 esse — Ce soeiam tui — BC sociam] 
similem A tui -ἰ- assumis De aspis] nomine aspidis B 23/24 cal- 
cabis] ambulabis AC 2 — nos habere C 26 dico enim — CDe enim 
DB 27 sicut] sie B cantatur] canitur BE 

4 ἀναγάγεται À 6 οὐδὲ] ἢ S 4 ἀγγελικῆς CS pF ὁ τῶν ἀγγέλων 
δεσπότης S 4 αὐτὸς — 8 ϑεῷ — S 8 xai — S 9 τὰ — 14 γάρ] 


τὸ ἐφ᾽ ἑξῆς ἤτοι τὸ S 14 ἐπάγει γάο — C ἀσπίδα 4- γάρ φησιν C 
17 ἦν - διάβολος S 


199 Origenes 
novo, Salvatore dicente: »ecce do vobis potestatem calcandi 
super serpentes et scorpiones et omnem virtutem inimici, et nihil 
vobis nocebite. Sumamus arma tanta potestate firmati et uni- 
versa faciamus, ut per conversationem nostram leonem con- 

5 culeemus et draconem. Porro ut scias, quomodo »conculcetur leoc, 
et »conteratur dracoc, Pauli epistolam lege, in qua asserit conculcari 
a peccatore Filium Dei. Sieut ergo, qui peccator est, conculcat 
Filium Dei, sic e contrario, qui justus est, »conculeat leonem et 
draconem«, et »omnem virtutem inimicic conculeat in nomine Jesu 

10 Christi: eui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XXXII. 


De eo, quod seriptum est: »Reversus est Jesus in virtute Spi- 
rituse, usque ad eum locum, ubi ait: »et omnium oculi erant in 
synagoga intuentes in eumc. 

15 Primum quidem »Jesus plenus 
Spiritu sancto reversus est a Jor- 
dane et agebatur Spiritu in de- 
serto diebus quadragintac. Cum 
tentaretur a diabolo et quia adhuc|  'Exeión ἤμελλεν ἀϑλεῖν ἕν τῷ 

20 (206) certaturus erat adversum πειρασμῷ πρὸς τὸν διάβολον, δὶς 
eum, et semel et bis absque addi- ὀνομάζεται τὸ »zvetjuac χωρὶς πάσης 
tamento aliquo »spiritusc ponitur.|zt0000:5xr5c ὅτε δὲ ἀγωνισάμενος 


1ff. Luk. 10, 19 ΟἿ. vgl. Hebr. 10, 29 8f. Ps. 90(91), 13 
9Luk.10,19 19—14Luk.4,14—20  15íf.Luk.4,1.2  21f.vgl.Luk.4, 1 


2 et! -- super BE et? - super ABE 3 vos C nocebunt De 
firmata B 4/9 concule. - sed C 5 dracon. -- conteramus C 
sciamus A 7 & peccat. Filium] peccatores Filio De peccatoribus C 
Sieut] Sie B conculeat Filium] eonculeatur Filio De 9 inímiei - et 
— BCE coneuleat — A nomine -- Domini AC 4 nostri A 10 cujus E 
Explieit omelia XXXI. AC (XXX. C) 12 Ineipit XXXII. de... AC 
(XXXI. C) quod] loco in quo BE est — C Jesus 7 AE 
13 ad — ait — A 13 ubi] in quo E -- erant omn. ocul. A 14 in- 
tuentes] intendentes De τ Ὁ 16 est ^» AE 17et A agebatur 
Ἔ in De 17/18 — diebus XL in deserto BE — desertum C 18 — quadr. 
dieb. A 19 et — De quia 7 Bj qui CE adhue - vi De 
20 adversus ACDr — 21 absque] non cum De 22 spiritu AE 


192, 19 —193,7 b*aCSVW.* 4 





19—20 διάβολ.] ὅρα δὲ ὅτι πρὸ τοῦ πειρασμοῦ ὃ 19 ᾿Επειδὴ 4- δὲ dC 
ἤμελλεν dCV E] ἔμελλεν bW 4 19/20 — ἐν — xig. nach óiáfoZov b 4 τοῖς 
πειρασμοῖς W 20 πρὸς. E(?) 21 πάσης — ὃ 22 ὅτε — p. 193, 4 


ὑπέστρ.] ὅτε δὲ ἐνίκησε τοὺς πειρασμούς, προστέϑειτο S 


1 


1 


τῷ 
σι 


σι 


0 


5 


in Lueam, Hom. XXXI—XXXII. 193 


Quando vero tres tentationes, ἐνίκησε τοὺς τρεῖς ἀναγεγραμμένους 
quas seriptura commemorat, pug- πειρασμούς, πρόσχες τῇ ἀκριβείᾳ 
nando superavit, vide, quid 46, τῆς γραφῆς, ví περὶ τοῦ πνεύματός 
Spiritu signanter cauteque pona-|qnow, ὅτι » ]ησοῦς ὑπέστρεψεν ἐν 
tur. »Jesus«, ait, »reversus est in|vfj δυνάμει τοῦ πνεύματος«, καὶ 
virtute Spiritus«. »Virtus« addita | προσέϑηκεν »&v τῇ δυνάμει. διὰ τὸν 
est, quia conculeaverat draconem  ἀϑλητὴν τὸν νενικηκότα. 
et tentatorem comminus vicerat. 
»Reversus est« ergo »Jesus in virtute Spiritus in Galilaeam terram, et 
fama exivit per omnem circaregionem de eo. Et ipse docebat in 
synagogis eorum et glorificabatur ab omnibus«. Quando legis: »do- 
cebat in synagogis eorum et glorificabatur ab omnibusc, cave, ne 
beatos tantum illos judices et te arbitreris privatum esse doctrina. 
Si vera sunt, quae scripta sunt, non solum tune in congregationi- 
bus Judaeorum, sed et hodie in hae congregatione Dominus lo- 
quitur: et non solum in hac, sed etiam in alio coetu et in toto orbe 
docet Jesus, quaerens organa, per quae doceat. Orate, ut me quo- 
que compositum ad canendum aptumque reperiat! Sicut enim 
quaerit omnipotens Deus prophetas eo tempore, quo prophetia 
niortales indigent, et invenit, verbi gratia, Isaiam, Hieremiam, 
Ezechiel, Daniel, sic quaerit Jesus organa, per quae doceat sermo- 
nem suum vel erudiat populos in synagogis et »glorificetur ab 
ommibusc«. Nune magis »glorificatur ab ommnibus« Jesus, quam illo 
tempore, quo tantum in una provincia cognoscebatur. (207) Deinde 
»venit in Nazareth, ubi nutritus fuerat, et ingressus juxta morem 
in synagogam die sabbatorum surrexit legere; et datus est ei 
liber prophetae Isaiae; et revolvens librum invenit locum, ubi 

4 lat. vgl. Ps. 90 (91), 13 

3 vide — Dmn] attende lr 9 Jesus — est] Ait: et reversus est 
Jesus De 7 quia] quod B 8 temptationem A 9 ergo — B 
Spiritus ^ C terram 7 C 10 exiit De circaregionem] regionem De 
11 omnibus] hominibus C Quando — 12 omnibus 7 CDe leges E 
12 glorificatur B 13 — illos tantum De privatum] primum r 
esse — B 19 prophetiam E 20 Ysaiam AC, Esaiam DE 
Hieremiam DE, Iheremiam A 21 Hiezechiel CD, Ihezechiel A 
Danihel AC Jesus] Deus r 22 populum B, populo E syn- 
agog. -- eorum De 23 omnibus!] hominibus C glorif.] clarifi- 
catur C omnibus?] hominibus C Jesus — BE 24 Deinde] 
SedindeC . 25in — ABDEe 25/26 — in synag. juxta mor. BC 26 syna- 
goga CE sabbat. - et B Et De 27 invenit] et 

1 τρεῖς -[ τοὺς d 2 πρόσσχες dC 9 c -- B4 tí — 4 ὅτι 
7 W]mepi τοῦ πνεύματος τί φησιν; Ὅτι Β'λ 4 ]ησοῦς -- φησι ΝΥ. — ὑπέστρ. 
"Ince. V 5 xai—6 δυν. » SW 1 à04. —vev.] νενικ. ἀϑλ. S -ἰ οὐκ ἔξωϑεν 
τὴν χάριν λαβόντα, ἀλλ᾽ ὡς óuoovoíoc συνόντα τῷ πνεύματι S 

Origenes IX, 13 


τὸ 
οι 


[27] 


194 Origenes 

erat scriptum: Spiritus Domini super me; propter quod unxit 
me«. Non fortuitu revolvit librum et caput de se vaticinans 
reperit lectionis, sed et hoc providentiae Dei fuit. Sicut enim 
seriptum est: »In laqueum non cadit passer sine voluntate Patrisc, 
et quia »capilli capitis« apostolorum »omnes numerati suntc, sic 
forsitan et hoc, quod Isaiae potissimum liber inventus est et 
lectio non alia, sed haec, quae Christi mysterium loquebatur: 
»Spiritus Domini super me; propter quod unxit me« 
Christus est enim, qui ista commemorat — non ut libet et casu 
evenisse arbitrandum est, sed providentia et dispositione Dei. 
Quae sint igitur, quae in propheta loquebatur et postea de se 
ipse in synagoga personet, con- 


templemur. »Evangelizarec, ait, 
»pauperibus misit me«. »Paupe- 
resc nationes significat; istae enim 
erant »pauperes« nihil omnino pos- 
sidentes, non Deum, non legem, 
non prophetas, non justitiam 
reliquasque virtutes. Ob quam 
causam misit eum Deus, ut pau- 
peribus nuntiaret:  »praedicare 
captivis remissionem«. Captivi 
nos fuimus, quos tantis annis vin- 
xerat Satanas habens captivos 





᾿Απεστάλϑαι δέφησιν ἑαυτὸν δεύαγ- 
γελίσασϑαι τοῖς πτωχοῖς. τοῦτ᾽ ἔστι 
τοῖς ἐϑνικοῖς τοῖς ἀπίστοις, τοῖς μὴ 
ἔχουσι τὸν πλοῦτον τὸν πνευματικὸν 
καὶ γυμνοῖς πάντων, προφητείας, ναοῦ 


᾿χκαὶ τῶν ὁμοίων. Τούτοις οὖν εὐηγγε- 


λίσατο τὸν οὐράνιον πλοῦτον, τὴν τῶν 
οὐρανῶν βασιλείαν διὰ τὸ εἶναι πτω- 
χοὺς τῷ πνεύματις: αὐτοὶ γὰρ ἦσαν 
»πτωχοὶς μηδὲν ἔχοντες, μὴ ϑεὸν ἕν 
γνώσει, μὴ νόμον, μὴ προφήτας. 


sibique subjectos. (208) Venit Jesus »praedicare captivis remissio- 
nem et caecis, ut viderente; sermone quippe et praedicatione 


Dites 601 7172 
20ff. Matth. 5,3 


1 scriptum est C 


providentia B — 4est 4- quia lr 
est Bln est^» A 10 venisse r 
tione De 11 sunt ACEe 
19 significant ADe — isti De 
21 nuntiaret, praedicaret BCE 
25 sibique] sibi r 26 et?— AB 
194, 13—21 πνεύματι dC 
Kyrill-Schol.) Vz 


18 αὐτὸ C 15 τοῖς ἀπίστοις» d 


41. Luk. 12, 6. 7; vgl. Resch, Paralleltexte 804. 
28f. vgl. Luk. 13, 16 
2 caput] capud B, apud De 
vaticinantis (über se vaticinans D) BD, se vaticinans e 
cadet A 
sed —- et C 
loquitur A, loquatur C 
16 erant 5" A 
23/24 vinxerit C, vinexeratE 24 Sathanas AD 


de se vaticinans] de se 
3 lectiones De 
7 — myst.ChristiA 9 — enim 
et AC]autB dispensa- 
12 ipso BC, ipsa E 
19 reliquasque] ceterasque A 


26 praedic. — p. 195, 1 ergo "Σ ABE 


194, 18 Τούτοις -- 23 ak (SchluD eines langen 


16 — τὸν πνευμ. πλοῦτονα 17 πάντων — 
18 ὁμοίων) παντὸς ἀγαϑοῦἃ 18 Τούτοις οὖν] αὐτὸς ydpa — 19 τὸν --- πλοῦτον 7 ἃ 
20 βασιλ. -!- τοῖς ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν a 20 διὰ ---- 21 πνευμ. 7 à 29/93 ἐν γνώσει 7^ k 
23 προφ. -- (ἢ KV) καὶ ἅπασι (- ἁπλῶς k) τοῖς πλοῦτον οὐκ ἔχουσι πνευματικόν 


(vgl. Z. 15/16) akV (roic] τὸν k) 


in Lucam, Hom. XXXII. 195 


doctrinae ejus caeci vident.  Praedicatio ergo ἀπὸ κοινοῦ intelle- 
gatur non solum super captivis, sed etiam super caecis. »Emittere 
confraetos in libertatem«. Quid ita fractum atque collisum fuit ut 
homo, qui à Jesu dimissus est et sanatus?  »Praedicare annum 
s Domini aeceptum«. Juxta simplicem intellegentiam aiunt uno 
anno Salvatorem in Judaea evangelium praedicasse, et hoc esse, 
quod dicitur: »praedicare annum Domini acceptum et diem retri- 
butionisc, nisi forte quiddam sacramenti in praedicatione anni 
Domini divinus sermo significat. Futuri sunt enim alii dies, non 
10 tales, quales nune in mundo cernimus, et menses alii et Kalenda- 
rum ordo diversus. Sicut igitur ista alia, 510 et annus Domini futurus 
est placens. Ista autem omnia praedicta sunt, ut post visionem 
ex caecitate, post libertatem ex vinculis, post sanitatem a diversis 
vulneribus veniamus ad »annum Domini aeceptum«. Cum autem 
15 haee legisset Jesus, involvens »librum dedit ministro et sedit, et 
omnium oculi erant in synagoga attendentes in eum«. Et nunc, 
si vultis, in hae synagoga coetuque possunt oculi vestri attendere 
Salvatorem. Cum enim principalem cordis tui direxeris aciem 
ad sapientiam et veritatem — Deique Unigenitum contemplandum, 
30 oeuli tui intuentur Jesum. Beata congregatio, de qua scrip- 
tura testatur, quod »omnium oculi erant attendentes in eum«! Quam 
vellem istum coetum simile habere testimonium, ut omnium oculi, et 
catechumenorum et fidelium, et mulierum et virorum (209) et in- 
fantium, non corporis oculi, sed animae adspicerent Jesum! Cum 
35 enim respexeritis ad eum, de lumine ejus et intuitu clariores 
vestri vultus erunt et dicere poteritis: »signatum est super nos 
lumen vultus tui, Domine«: cui est gloria et imperium in saecula 
saeculorum. Amen. 


261. Ps. 4, 7 6 praed. 4- vel »annus Domini acceptus« est totum 
tempus ecclesiae, quo dum versatur in corpore, peregrinatur a Domino o 
1 ἀπὸ κοινοῦ] &«nokonow BE, apokeonos A, remissionis Inr, - Cm . 1/2 in- 
telligitur B 3 fractum] confractum C eollis.] conclusum € 4 Jesu] 
Deo B dimissus — sanatus] divisus est et oppressus a satana B et] ut C 
sanatus praedicaret C à Domini] Jesu B 6 in — praed.] praedic. in Ju- 
daeam C 1 quod] quia E 9 Futurae ... aliae E 10 quales] quas E 
11 diversus] divisus A igitur] enim € et — CDe 12 praedicata AE 
132a diversis] adversis E a]Jex A 14autem]enim CDe 1 reddidit De 
16 — in synag. oculi erant C intendentes AB 17 attend. 4- ine 
18 principale ABE — direx.] duxeris B, dixeris AE aciem» ABE 19 et 
— ABE  20congregatioa! dequa C  210culi ^ C  -attent. erant C 
eum] Jesum C 23 catecuminorum BC, cathecuminorum A, eathicuminorum 
D, chatieuminorum E  23/24infantum BC — 24corp. — anim.] eorpore, sed 
animo B corporeis oculis C oculi ^ AE  respicerent C 26 — vultus 
vestr. C 27 est — C Explicit omelia X XXII. AC (XXXI. C) 
13* 


1 


1 


2 


o 


σι 


o 


σι 


196 Origenes 


HOMILIA XXXIII. 


De eo, quod scriptum est: »Utique dicetis mihi parabolam 
istam«, et cetera, usque ad eum locum, ubi ait: »sed nullus eorum 
mundatus est nisi Naaman Syrus«. 


In Capharnaum, quantum ad Lucae historiam pertinet, necdum 
moratus est Jesus nec aliquod in ea signum fecisse describitur, 
quippe in qua non fuit. Porro antequam veniret Capharnaum, ., 
in patria sua, hoc est in Nazareth, fuisse signatur et loquitur 
ad cives suos: »Utique dicetis mihi parabolam istam: Medice, 
eura te ipsum. . Quaecunque audivimus facta in Capharnaum, 
fae et hic in patria tua«. Unde puto aliquid in sermone prae- 
senti latitare mysterii, et Nazareth in typo Judaeorum, Caphar- 
naum in typo praecessisse gentilium. Sciens itaque Jesus, quod 
non haberet in patria sua honorem, nec ipse nec prophetae nec 
apostoli, noluit ibi praedicare, sed praedicavit in gentibus, ne 
sibi a patriae suae hominibus diceretur: »Utique dicetis mihi 
parabolam istam: Medice, cura te ipsum«. Erit enim tempus, 
quando dicturus est populus Judaeorum: »Quaecunque audivi- 
mus facta in Capharnaum« apud gentes signa atque portenta, »fac et 
apud nos in (210) patria tuac; quae ostendisti universo orbi, ostende 
et nobis; praedica sermonem tuum populo tuo Israhel, ut saltem, 
»^cum subintraverit plenitudo gentium, tune omnis Israhel salvus 
Παῖς. Quamobrem videtur mihi consequenter et ordinate Na- 
zarenis interrogantibus respondisse Salvator: »nemo propheta 
acceptus est in patria sua«. Et puto plus juxta sacramentum 


2—4 Luk. 4, 23—27 22f. Róm. 11, 25. 26 


1 Incipit XXXIII. de... AC (XXXII. C) 2 script. est] ait C 
dicitis ABDEe mihi] hanc A parab.— 3 cetera — BE 3 istam 7» ἃ 
et cetera — C] Medice, cura te ipsum A ad eum 7» E ad — ait 7 C 


4 est^ A Neman E 9 Capharnao n 5 τι. 1 Capfarnaum C 
Lucae historiam A] lucem historiae BDe, Lucae evangelium C 6 aliquid C 
-— signum in ea ABE signum C 7 veniret J- in De 8 et — 9 suos 
— De 9 dicitis ABDe 11 aliquid C 12 latitare] latere C 
et] scilicet B Judaeorum 4- et C 14 propheta De 18 ne — 
16 a] non scilicet B 16 diceretur ^ BE Utique — 17 istam 7C 
dicitis ABDe 18 est] sit De Judaeorum 7 BE audivi De 
20 apud nos] hie C quae] Quod C orbi] mundo C 21 tuo e 
saltem 7 C 22 subintr.] sibi intraverit E, intraverit Blr 29 — mihi 
videtur De cons. — ord.] eonsequenter ex ordine C, consequenti or- 


dine De, consequenter et ordine E 24 interrogationibus C 


in Lucam, Hom. XXXIII. 197 


quam juxta litteram verum esse, quod dicitur. Licet et Hieremias in 
Anathoth patria sua non fuerit acceptus et Isaias, quaecunque 
fuit patria illius, et reliqui pro- 
phetae; sed magis mihi videtur 

δ sic intellegi, ut dicamus patriam|  //aeroic μὲν γὰρ τῶν προφητῶν ὁ 
fuisse omnium prophetarum po-|éx περιτομῆς λαός, παρ᾽ οἷς οὔκ 
pulum circumcisionis, et Παης εἰσι δεκτοί: 
non recepisse prophetas et eorum 
vaticinia: porro nationes, quae 

10longe fuerant a prophetis et 
eorum notitiam non habebant, 
suscepisse vaticinium Jesu Christi. 
»Nemo est« ergo »propheta accep- 
tus in patria sua«, hoc est in 

15 populo Judaeorum. Nos autem,| ἡμεῖς δὲ οἱ ἀλλότριοι τῶν δια- 
qui eramus alieni a testamento | ϑηκῶν καὶ ξένοι τῶν ἐπαγγελιῶν 
et peregrini à fpromissionibus|&ócóéáusÜm τοὺς προφήτας ὅλῃ 
toto prophetas corde suscepimus | ψυχῇ προκηρύξαντας Χριστὸν ἤπερ 
magisque »habemus Moysen et |£xeivot, 

90 prophetas« de Christo praedican- 
tes quam illi, qui ex eo, quod non 
susceperunt Jesum, nec illos sus- 
ceperunt, qui de eo anuntiaverunt. Unde ad id, quod dixerat: 
»nemo propheta acceptus est in (211) patria suac, et aliud ad- 

?5 jungit: »in veritate enim dico vobis, quia multae viduae erant 
in diebus Heliae in Israhel, quando clausum est caelum annis tribus 
et mensibus sex«. Quod dicit, tale est: Helias propheta erat et erat 
in populo Judaeorum; sed quando mirabile quid facturus erat, 


1f. vgl. Jerem. 11,21 9f. vgl. Ephes. 2, 13 15ff. vgl. Ephes. 2, 12 
19f. Luk. 16, 29 21ff. vgl. Matth. 10, 40 


1 et — CDe 2 Anathot ABr, Anathoht E, Anatoth CD 3 fue- 
rib 5B 4 mihi A 7 cireomeisionis C hunc] hane Dlmr 
9 porro — 12 vaticin. ^ E] nee evangelia B 12 — Christi Jesu A 
13 est nach accept. C 15 autem] ergo ABE 16 alieni] longe C 
17 repromissionibus C 18 — corde proph. AB suscipimus A 
20/21 praedic.| prophetantes C 22 susciperent! E nec] neque BE 
28 eo] illo e annunciaverant De 24 est — r ebur 
24/25 — adjungit aliud C 25 — viduae multae A 26 clusum E 
27 dicitur B et?] sed CDe 

197, 5—198, 13 b*kCV4A 

DOSH csratpis. V. μὲν γὰρ 2 bCV 16 éxayy. - oi ἐξ &9- 


νῶν C 17 ἐδεξαίμεϑα p ὅλῃ — p. 198, 5 Ἡλίαν —— k 17/8 ὅλῃ ψυχῇ]Ἅ 
ὁλοψύχως A i 


σι 


10 


15 


20 


25 


198 


Origenes 


cum essent plures viduae in Israhel, reliquit eas et venit »ad viduam 
in Sarepta Sidoniaec, ad gentilem muliereulam, figuram futu- 


rae rei explicans, quia occupante 
populum Israhel »non fame panis 
neque siti aquae, sed fame au- 
diendi sermonem Deic, venit ad 
viduam, de qua et propheta te- 
statur dicens: »multi filii desertae 
magis quam ejus, quae habet 
virum«, et, cum venisset, panem 
illius et alimenta multiplicat. Tu 
eras vidua in Sarepta Sidoniae, 


ὥσπερ καὶ ἡ ἐν Σαρέφϑοις τῆς Σιδω- 
, , ^ e , Ld , 

víac χήρα τὸν  H Aíav »λιμοῦ γενομέ- 
γους & τῷ ᾿Ισραὴλ»τοῦ ἀκοῦσαι λό- 

- , 7/ - , e 
yov ϑεοῦς. Περὶ ταύτης τῆς χήρας ὃ 
σροφήτης φησίν, ὅτι »πολλὰ τὰ τέκνα 
τῆς ἐρήμου μᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν 
ἄνδρας, καὶ πάλιν ἣ ἑτέρα γραφή, ὅτι 
στεῖρα ἔτεκεν ἑπτὰ καὶ v) πολλὴ ἐν 
τέκνοις ἠἡσϑένησεν«. 


e cujus finibus »Chananaea mulier 
egreditur« et cupit sanari filiam suam et propter fidem meruit acci- 
pere, quod petebat. »Multae ergo viduae erant in populo Israhel, sed 
ad nullam earum missus est Helias, nisi in Sareptis ad mulierem vi- 
duam«. Sed et aliud ad eundem sensum pertinens loquitur: »multi 
erant leprosi in Israhel in diebus Helisaei prophetae, et nemo eorum 
mundatus est, nisi Naaman Syrus«, qui utique non erat ex Israhel. 
Considera usque ad praesentem diem multos leprosos in »Israhel se- 
cundum carnem« ; vide e contrario leprae squalore perfusos a spiritali 
Helisaeo Domino nostro et Salvatore purgari baptismi sacramento 
et dici ad te: »surge et vade in Jordanem et lavare, et restituetur 
tibi caro tua«. Surrexit Naaman et abiit et lotus implevit myste- 
rium baptismi, »et facta est caro ejus quasi caro puericv. Cujus 
pueri? Qui »in lavacro regenerationisc ortus fuerit in Christo 
Jesu: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 
1f 5]. 5. 10Ὁπ 7.0 4ff. Amos 8, 11 δ. Jes. 54,1 111} pr. 


] Kón. 2, 5 181. Matth. 15,22 201. 1 Kor. 10, 18 23f. 4 Kón. 5,10 
δῦ 4Kón.5,14 26 Tit. 3,5 


1 ad viduam » C 
9 occup. 4- fame E 


2 Sareptam Be, reptam D (Sa radiert), Saraphta E 
4 pop. Israhel» De Israhel C — — fame non De 


4 οὐ» ABE 9 quae] qui E 12 Sareptis B 12. 17 Saraptis E 
13e] deB, 4A 1814 — egred. mul. Cananea C 14 sanareC 15 quod] 
quae C 16 est — E Sareptam A 4- Sidoniae A 17 pertines 3 
19 ex] in € 20 ad] in C 21 sualore B, scalore D a] absque De 
spirituale e 22 Salvat. 4- te autem e - sacram. bapt. A 23 in] ad 
ABE Jordanen D 24 Neaman B, Neman E lotus] locutus r 


25/26 Cujus pueri? — De 21 Explicit omelia XXXIII. AC (XXXII. C) 

4 Σαρέφϑοις ΒΟΥ] Σαρέπτοις B!2, Σαρέφϑαν p 
4 Σιδονίας V 6 τοῦ; — K? λόγου C 7 0:00] κυρίου bCK (ggK?K ?) 
7 IIeoi — ὃ φησίν] xai περὶ ἡμῶν εἴρηται κὰ 81 ΣΟ 910v — 2. 10 xai — 12 
54oüév. — C 10ὴ---γραφήξρ ΚΑ  52B!]óuBVB  ónubV 1] ἑπτὰ» 7 


tc — 9 χήρα — BB! 


5 


in Lucam, Hom. XXXIII—XXXIV. 


199 


HOMILIA XXXIV. 


(212) De eo, quod scriptum est: »Magister, quid faciens vitam 
aeternam ΠΤ ?« niue: ad eum locum, ubi ait: »Vade, et tu 


fae similiter«. 


Cum multa in lege praecepta 
sint, haec tantum in evangelio 
Salvator posuit, quae quodam 
compendio ad aeternam vitam 
oboedientes ducerent. Ad id enim 


10 respicit, quod legis doctor inter- 


rogaverat eum dicens: »Magister, 
quid faciens vitam aeternam pos- 
sidebo?«, quae lectio secundum 
Lucam hodie vobis recitata est. 


15 Respondit: »In lege quid scriptum 


est? quomodo legis? Diliges 
Dominum Deum tuum ex toto 
eorde tuo, et ex tota anima tua, 
et ex tota virtute tua, et ex 
tota mente tua; et proximum 
tuum quasi te ipsum«. Ac de- 
inde: »bene«, ait, »respondisti; 
hoc fae, et vivesc. Haud dubium, 


—4 Luk. 10, 25—37 


2 Incipit XXXIIII. de... 
— ait] id A. 
vitam] aeterna De 
terrogaverit C 
— tua 7» ABEe 
tanquam De 


199, 5—200, 3 διδάσκει C 
E? Κυρίλλου) k* m* V*4 
hat Áhnliches] 

5 ἤτοι σαφῶς C 
* ἀπὶ αὐτοῦ — C 
9 ἐστιν — 1 ὁ σωτὴρ] αὐτὸς C 
ϑομένου m γοῦν] οὖν mV 2, γὰρ eC€ 
- ὁ σωτήο eV 15 iva V 
18 ἀπὸ τοῦ νόμου deCV — km4A 
ἑξῆς deCV — km4 
28 εἰπὼν αὐτῷ — mA 


22 ait — ΑἹ enim B 


παρίστησιν C 





16 gr. vgl. Lev. 18, 5; Gal. 3,12 


AC (XXXIII. C) 

6/7 — Salvator in evangelio e 

9 Ad id] Ait C 

13/14 nobis hodie sec. Luc. C 
19 et?— 20 tua — ABE 


14/8 παλαιὰς 7 m4 
σωτὴρ 4- xai κύριος e 


συνάγῃ 4, ἀναγάγῃ dC 
ἀπὸ---19 Aevreg. — deCV 
ἀπὸ --- 22 σεαυτόν "-- deCV 
ἀπεκρίϑης -ἰ- καὶ προστίϑησι mÀ 


Σαφῶς ἐν τούτοις παρίσταται, ὅτι 
ἣ κατὰ τὸν δημιουργὸν τοῦ κόσμου 
ϑεὸν καὶ τὰς ἀπ᾽ αὐτοῦ γραφὰς πα- 
λαιὰς κηρυσσομένη ζωὴ ἣ αἰώνιός 
ἔστιν, ἣν καὶ ὃ σωτὴο καταγγέλλει. 


ΠΠυϑομένου γοῦν τοῦ νομικοῦ" »τί 
ποιήσας ζωὴν αἰώνιον κληρονομή- 
σώς, ἐπὶ τὸν νόμον αὐτὸν ἀναπέμπει, 
ἵν᾽ ἐκεῖϑεν συναγάγῃ ἐντολὰς τὰς 
προσαγούσας τὸν ποιοῦντα αὐτὰς 
τῇ αἰωνίῳ ζωῇ. 

Μαρτυρεῖ γοῦν τῷ ἀπὸ τοῦ νόμου 
εἰληφότι ἀπὸ μὲν τοῦ Δευτερονομίου 
τό: γλἀγαπήσεις κύριον τὸν ϑεόν σους 


καὶ τὰ ἑξῆς, ἀπὸ δὲ τοῦ Λευϊτικοῦ 
τό: »τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν, 


5 ΜΝ 9 - 39 - 5 /, 
εἰπὼν αὐτῷ: »ὀρϑῶς ἀπεκρίϑης" 


22 gr. Lev. 19, 18. 

quid -4- boni De 

8 inpendio E 

10 respicit — ABCE 10/11 in- 
15 Resp. - JesusB 18 et 

21tuum — BE . quasi] sicut C, 

28 Haud] aut E 


3 eum 
aeternam 


199, 5—201, 1 κρέμανται e* (E*E!*, aber 
199, 14 ἐπὶ — 200, 3 διδάσκει αἰ [W (ohne Lemma) 


6 vróv — ὦ xai —— C 

8 ἡ — emC4 
12 Πυϑομ.] πει- 
14 αὐτὸν dC — ekmV 7 ἀναπέμπει 
16 προαγούσας dC 
21 xai — 
22 σεαυτόν mj] ἑαυτόν k 


ὅτι A 
“- παλαιὰς γραφ. € 


200 


quin sempiterna est vita, de qua 
et legis doctor interrogaverat et 
Salvatoris sermo fuerat. Simul- 
que perspieue docemur in lege 
praeceptum, ut diligamus Deum. 
In Deuteronomio: »audi«, inquit, 
Israhel, Dominus Deus tuus Deus 
unus est«, et: »diliges Dominum 
Deum tuum ex tota mente tua« 
10et reliqua, et »proximum quasi 
te ipsum«. Et Salvator super 
his testatus est dicens: »In his 
duobus mandatis tota lex pendet 
et prophetae«. »Volente autem« 
1; doctore legis »justificare, seme- 
tipsum« et ostendere, quod nemo 
sibi esset proximus, atque di- 
cente: »quis (213) est meus pro- 
ximus ἦς, intulit Dominus para- 
bolam,cujus exordium est : »Homo 
quidam descendebat de Hierusa- 
lem in Hiericho«, et reliqua. Et 
docet nullius fuisse proximum 
descendentem, nisi ejus, qui vo- 
luerit custodire praecepta et prae- 
5 £f- 15}: Deub:6, 3.5 
1910. gr. Mark. 12, 30 Par. 
1 quin] quia A 


σι 


2 


e 


2 


σι 


De 4/5 legis praecepto De 
noster BE 8 Dominum — A 
—A 
sicut ABE 19 — legis doct. A 
18/19 — prox. meus DEe 
parab.] parab. Jesus A 
Iherusalem ACD 
23 nullum A 

Don dq» 
ὃ διδάσκει] ἔφη dC 
10 φήσωμεν e 
ἑξῆς eV 
παρά τινος m4 14 εἰρημένῃ eV 
20 xai! — 22 αὐτοῦ eV — km4 
28 δὲ 6 δὲ -ἰ- γοῦν mà 


99. πὶ ΞΞῊ 


8 1. lat. Levit. 19, 18 
201. gr. Matth. 22, 40 


sempiterna est vita] sempit. vita D, vita sempit. C, 
sempiternam vitam e -- hoc faciendo accepturus sis e 
6 Deuter. - seriptum est CDe 

9 mente] virtute A 
et proximum 7 E] usque B 


19 Dom.] Jesus B 
21 de] ab C 


ζωὴν τὴν αἰώνιον] αἰώνιον ζωήν E! K* K$ 
6 Ταῦτα --- 22 αὐτοῦ αὖ 

11 αὐτούς -- ὅτι e 

1218 τὴν ἔντο λὴν] ἐντολῇ V 


24 τούτων — mA 


Origenes 


τοῦτο ποίει καὶ ζήσῃς, δηλονότι τὴν 
ζωὴν τὴν αἰώνιον, περὶ ἧς κἀκεῖνος 
ἐπύϑετο καὶ ὁ σωτὴρ διδάσκει. 


| Ταῦτα δὲ εἴρηται πρὸς τοὺς ἀπὸ 
Οὐαλεντίνου καὶ Βασιλείδου καὶ τοὺς 
ἀπὸ Μαρκίωνος --- ἔχουσι γὰρ καὶ 
αὐτοὶ τὰς λέξεις ἐν τῷ xa^ ἑαυτοὺς 
εὐαγγελίῳ --- καὶ φήσομεν πρὸς 
αὐτούς" ὃ μαρτυρήσας TO: »ὅτι ἀγα- 
σήσεις κύριον τὸν ϑεόν σους τὴν &v- 
τολὴν ἀπὸ τοῦ νόμου εἰρηκότι οὐ περὶ 
ἄλλου ἢ περὶ τοῦ δημιουργοῦ εἴρη- 
μένην καὶ φήσας ἐπὶ τούτοις αὐτῷ: 
λοὀρϑῶς ἀπεκρίϑηςς, τίἄλλο βούλεται 
ἡμᾶς πράσσειν ὑπὲρ τοῦ ζῆσαι τὴν 
αἰώνιον ζωὴν ἢ ἀγαπᾶν τὸν ϑεὸν 
τὸν ἔν νόμῳ καὶ προφήταις »&v ὅλῃ 
καρδίᾳ καὶ &v ὅλῃ τῇ ψυχῇ καὶ ἐν 
ὅλῃ τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ καὶ ἔν ὅλῃ 
τῇ διανοίᾳ αὐτοῦς; 1 Καὶ ὁ σω- 
Tho δὲ ἀπεφήνατο περὶ τῶν δύο 
ἐντολῶν τούτων λέγων, ὅτι &v 
αὐταῖς »ὅλος ὃ νόμος καὶ oi προ- 
181. lat. Matth. 22, 40 


2 et — 3 fuerat 
7? tuus] 
10 et reliqua 
proximum -4- tuum Clr quasi] 
16 et] ut B ostenderet BE 
19/20 Domin. 

21/22 Hierusalem (immer) BE, 
Iherieo A, Iericeo D, Jericho € 


24 ejus] ilius e. eum A 


κἀκεῖνος -ἰ- xem 
7 Βασιλίδου mV À 
ὅτι 2 V 12 σου -᾿ xai τὰ 

13 τοῦ "- Κτηλ περὶ “- m4] 
15 αὐτῷ mK4] αὐτοῖς eK*K6V 
zn M 22 Kai eV — dkmC4 
óu] xai 4 28 ὅλος — eV 


in Lueam, Hom. XXXIV. 201 


parare se, ut sit proximus omni 
homini, qui auxilio indiget. Hoc 
enim est, quod post parabolam 
in fine ponitur: »quis de his 
5 tribus videtur tibi proximus esse 
ejus, qui in latrones incidit?« Nec 
enim sacerdos nec levites pro- 
ximi ejus fuerunt, sed, ut ipse 
quoque legis doctor respondit, 
10 1116, qui fecit misericordiam«, 
proximus ejus fuit. Unde et a 
Salvatore dicitur: »Vade, et tu 
fae similiter«. Aiebat quidam de 
presbyteris, volens parabolam in- 
15 terpretari; hominem, qui de- 
scenderit, esse Adam, Hierusalem 
paradisum, Hiericho mundum, 
latrones contrarias fortitudines, 
sacerdotem legem, Leviten pro- 
20 phetas, Samariten Christum, vul- 
nera vero inoboedientiam, ani- 
mal corpus Domini, pandochium, 
id est stabulum, quod universos 
volentes introire suscipiat, eccle- 


φῆται xoéuavvau. Διδάσκει δὲ ὃ 
λόγος" οὐ γὰρ ἄλλος τοῦ τηροῦν- 
τος τὴν ἐντολὴν ὁ γινόμενος πλη- 
σίον, ἕκαστος δὲ ἑαυτὸν ποιεῖ τοῦ 
δεομένου βοηϑείας πλησίον. Τοῦτο 
γάρ ἔστιν τὸ ἐπιλεγόμενον τῇ πα- 
ραβολῇ, τό: »τίς τούτων τῶν τριῶν 
δοκεῖ σοι γεγονέναι πλησίον τοῦ 
ἐμπεσόντος εἰς τοὺς λῃστάς«. Καὶ 
γὰρ καὶ ὃ νομικὸς τοῦτό φησιν, ὅτι 
»ó ποιήσας τὸ ἔλεος μετ᾽ αὐτοῦς, καὶ 
ἀκούει τό; »πορεύου καὶ σὺ ποίει 
ὁμοίως«. Διαγράψωμεν τοίνυν ὡς 
ἐν βραχεῖ λόγῳ τὴν ἔννοιαν τῆς 
παραβολῆς: ἀνάγεται ó ἄνϑρωπος εἰς 
τὸν ᾿Αδὰμ ἤτοι εἷς τὸν περὶ ἂν- 
ϑοώπου καὶ τῆς προηγουμένης αὖ- 
τοῦ ζωῆς καὶ τῆς διὰ παρακοῆς 
καϑόδου λόγον: ἣ δὲ “]ερουσαλὴμ 
εἰς τὸν παράδεισον (ἢΣ εἰς τὴν »dvo 
“Ἱερουσαλήμ: ἡ δὲ “]εριχὼ eig τὸν 
κόσμον" οἵ δὲ λῃσταὶ eig τὰς ἀντικει- 
μένας ἐνεργείας ἤτοι τοὺς δαίμονας 
ἢ τοὺς πρὸ Χριστοῦ ἐλϑόντας ψευ- 


13—202, 28 gr. vgl. Ambros. in Lucam VII, 73—81 (S. 312, 16ff. Schenkl); 


vgl. auch Cat. ed. Cramer 87, 17 — 89, 19 


vgl. Phil. 1, 28 
3 post parab.] parabula E 

netur E quis] qui E 

7 — sacerdos enim C nec]nee 

12 die.] praecipitur C 

descendit e 

21/22 animal C 


9 πλησ. d! C! (in dC also doppelt) 
89, 19) 
1 Διδάσκει --- ἢ λόγος nur d!C! 


Ῥοϑβύ -- 4 fine] in fine parabolae AB 
5/6 esse ejus] fuisse ei C 
levita B 
15 descenderit] descenderat A, discenderet E, 
19 levitas BCE, levitem r, levitam A 
24 introire] intrare B 
201, 13 Διαγραψ. — 202, 28 -ἰ 201,1 Διδάσκει ---- 13 ὁμοίως dC 
201, 13—202, 28 vgl. a (Cramer 87, 17— 


2 οὐ — ὃ πλησίον » dC 
ποιεῖ d 1C!| ὅτι ἕκαστον χρὴ ἑαυτὸν ποιεῖν (-- τῆς d) dC 


201. gr. Gal. 4, 26 221. gr. 

4 po- 
6 — inc. in latr. A 
11 — ejus prox. C et] eiA 
20 Samarithen D 
suscipit vol. intr. C 


205 1. Atos ΞΞΞ 


4 ἕκαστος — 
9 βοηϑείας 2 d1C! 


zt ÀAngotov -ἰ- óc ὁ ϑεὸς τοῖς φύσει μακρὰν ἡμῖν ἐγγίζει" χϑεὸςς γὰρ »ἐγγίζων εἰμίς 
(Jerem. 23, 23), φησὶν κύριος" καὶ Χοιστὸς ἡμῖν ἐγγίζει ταπεινώσας ἑαυτόν C 


Τοῦτο C] Τοιοῦτον d 


οὕτω C 18 Διαγράψωμν --- 15 παραβ. 
διαγράψομενα 18 τοίνυν -ἰ καὶ € 
Cd 2] ἡ δὲ 6} χαὶ ἢ d 


6/1 τῇ παραβολῇ C] τῆς παραβολῆς d 


20 «7» 5 dC 
22 —— λῃσταὶ δὲ d 


10 τοῦτό] 
C] ὡς &v βοαχεῖ δὲ λόγῳ τὴν παραβολὴν 
20 εἰς — 21 “Ἰερουσαλήμ 
23 ἤτοι---2Αφψευδοδ.Ο —— d 


σι 


10 


μι 
σι 


n2 
σι 


202 


siam interpretari. 
denarios Patrem et Filium in- 
tellegi, ^ stabularium ecclesiae 
praesidem, cui dispensatio cre- 
dita sit. De eo vero, quod Sama- 
rites reversurum se esse promittit, 
secundum Salvatoris figurabat 
adventum. 


Haee cum rationabiliter pul- 
chreque dicantur, non est tamen 
existimandum, quod ad omnem 
hominem pertineant. Neque enim 


5 omnis homo »descendit de Hieru- 


salem in Hierichoc, nec universi 
proptereain praesentisaeculocom- 
morantur, licet ille, qui »missus 
est, propter perditas oves« venerit 
domus Israhek. Homo igitur, 
qui »de Hierusalem descendit «in» 
Hierichoc, quia voluit ipse descen- 
dere, propterea »in latrones inci- 
dit«. Latronesautemnulli sunt alii, 


δ nisi de quibus Salvator ait: »om- 


nes, qui ante me (214) venerunt, 
fures fuerunt et latronesc«. Verum- 
tamen non incidit in fures, sed 


19f. lat. Matth. 15, 24 


1interpr.— C 2/8 intell. — C 

6 se — BC promittit j- in ACE 
12 dieuntur C, dicatur r 
14 pertineat B 15 de] ab C 
17 propterea] perdita B 

21 descendit — 22 Hiericho 5 E 
quia] lmn, qui quia A ipse — A 
27/28 Verumt. -- jam A 


πάσης 6 καταλειπεῖν (!) € 
4 δηλοῖ 4- τοῦτ᾽ ἔστιν C εἰς C d 
16/17 ἤτοι εὐσπλαγχνίας € d 
24 ἤτοι (] ἢ d 
— 24 γνῶσιν C d 


Porro duos 


13 omnem] solum ABE 


praesenti] hoe C 
in 5 ABCDE 


21 5—22 ἀγγέλους CO —d 
259 ἀγάπην — 26 πλησίον C] xai τὸν πλησίον ἀγάπην d 
27 Σαμαρέως von nom. Σαμαρεύς Ἱ 


Origenes 


δοδιδασκάλους" τὰ τραύματα εἰς τὴν 
παρακοὴν καὶ τὰς ἁμαρτίας" ἡ δὲ 
τῶν ἱματίων ἀφαίρεσις εἷς τὴν τῆς 
ἀφϑαρσίας καὶ ἀϑανασίας γύμνωσιν 
καὶ ἁπάσης ἀρετῆς στέρησιν" τὸ δὲ 
ἡμιϑανῆ καταλιπεῖν τὸν ἄνϑρωπον 
δηλοῖ τὸ εἰς ἥμισυ τῆς φύσεως προ- 
χωρῆσαιτὸν ϑάνατον--- ἀϑάνατος γὰρ 
ἡ ψυχή --- ὃ ἱερεὺς εἰς τὸν νόμον" ὃ 
Δευΐτης εἰς τὸν προφητικὸν λόγον" 
ὁ Σαμαρείτης εἰς Χριστὸν τὸν ἐκ 
Μαρίας σάρκα φορέσαντα: τὸ κτῆ- 
γος εἰς τὸ σῶμα Χριστοῦ: ὃ οἶνος 
εἰς τὸν διδασκαλικὸν καὶ ἐπιστύ- 
φοντα λόγον" τὸ ἔλαιον εἰς τὸν τῆς 
φιλανϑρωπίας καὶ ἐλέους ἤτοι εὐ- 
σπλαγχνίας λόγον" τὸ πανδοχεῖον εἰς 
τὴν ἐκκλησίαν" ὃ πανδοχεὺς εἷς ἀπο- 
στόλους καὶ τοὺς τούτων διαδόχους 
ἐπισκόπους καὶ διδασκάλους τῶν 
ἐκκλησιῶν ἢ τοὺς τῆς ἐκκλησίας 
ἐπιστατοῦντας ἀγγέλους" τὰ δύο δη- 
γάρια εἷς τὰς δύο διαϑήκας, τὴν 
παλαιὰν καὶ τὴν καινὴν ἤτοι τὴν 
εἰς ϑεὸν ἀγάπην καὶ τὴν εἰς τὸν 
σιλησίον ἢ εἰς τὴν περὶ πατρὸς καὶ 
υἱοῦ γνῶσιν" ἣ ἐπάνοδος τοῦ Σαμα- 
ρέως 1j δευτέρα Χριστοῦ ἐπιφάνεια. 


0 1f. lat. Joh. 10, 8 


5 sit] est e 
4 figurari B 


3/6 Samariten C 
11 cum —C€ 
13/14 omnes homines C 
16 in — AE universa BE 
20 igitur] sit A 
22 Hiericho — BE 


23 — inc. in latr. A 24 et — € 


28 incidet A -- homo A 


ἄνϑο. -[- τὴν τῆς ψυχῆς ἀϑανασίαν C 
8 ἀϑάνατος --- 9 ψυχή — € (vgl. Ζ. 6) 
τῆς] τὰς C 
20 ἢ 


in Lueam, Hom. XXXIV. 203 


in.multo furibus nequiores »latronesc, qui descendentem eum »de 
Hierusalem«, cum incidisset in illos, »spoliaverunt et imposerunt ei pla- 
gascv. Quae sunt plagae, quae vulnera, quibus vulneratus est homo ? 
Vitia atque peccata. Deinde quia latrones, qui nudaverant eum et 
5 vulneraverant, non assident nudo, sed plagis rursus impositis dere- 
linquunt eum, idcirco scriptum est: »spoliantes eum et vulnera appo- 
nentes abierunt et dereliquerunt eum« non mortuum, sed »semine- 
cem«, Factum est autem, ut in eadem via primum »sacerdosc, deinde 
»Levites« descenderent, qui forsitan aliis hominibus bona quaedam 
10 fecerant, non tamen huic, qui descenderat »de Hierusalem in Hie- 
richo«. Hune enim vidit »sacerdosc, puto lex, vidit »Levitesc, ut reor, 
sermo  prophetieus — et cum vidissent, transierunt et reli- 
querunt. Servabat quippe seminecem providentia ei, qui fortior 
erat lege et prophetis, Samaritano videlicet, qui interpretatur 
»eustos«. Iste est, qui »non dormitat neque dormit custodiens Is- 
rahel«. Propter seminecem profectus est iste Samarites, non »de 
Hierusalem in Hiericho« sicut sacerdos et Levita descendens, aut si 
descendit, idcirco descendit, ut salvaret custodiretque  moritu- 
rum, ad quem locuti sunt Judaei: »Samaritanus es tu et daemoni- 
80 um habes«, et qui, cum negasset se habere daemonium, »Samariten« 
negare se noluit; sciebat enim se esse »custodem«. Itaque cum ve- 
nisset£ ad seminecem et vidisset eum in suo sanguine volutari, 
misertus accessit ad eum, ut fieret ejus proximus, »ligavit vul- 
nera, infudit oleum vino mixtum« neque dixit, quod in propheta 
legitur: »non est malagma imponere neque oleum neque alli- 
gaturas«. Iste est »Samaritanusc, cujus cura et auxilio omnes, qui 
male habent, indigent, cujus vel maxime Samaritani indigebat 
13ff. vgl. Comm. in Joh. XX, 35 (S.374, 20—375, 10 Preuschen) 
14f. Σαμαρείτης φύλαξ Comm. in Joh. XX, 35 (S. 375,1 Preuschen); Wutz, 
Onom. saera 747 ToTSPSI20 P205 A 191. Joh. 8, 48 2b50f. Jes. 1,6 
23 illos] latrones B ei] illi B 2/3 — ei plagas impos. A 4 pec- 
cata] delicta C Deinde 7 C] Denique A nudaverunt C 4/5 et 
vulner. — C 5 vulneraverunt BE sed] et € rursum C relin- 
quunt De 4 et — seminecem] eo non mortuo, sed seminece De 8 pri- 
mus CDEe 9 levita ABE 10 fecerunt C de] ab CDe in AE 
11 sacerd. - qui € levita B 12 pertransierunt A -—- reliqu. et 
transier. De 13 ei] Der B, Dei ei A, eius C fortior] maior C 
14 Samaritanus B 15 Iste est] idem B, id est AE -— dormit neque 
dormitat C 16 Propter] Post B esb C Samaritanus e 
17 in — ACE 19 ad quem] Quem C alloquuti C tu ^ ADE 
20et-— CDe negaret C Samaritanum B, Samaritanem E 21 denegare C 
negare se] se esse negare B se! — AE noluit] voluit E esse De 
22 eum] illum BE in — ABE 24 vino] et vinum B, vinum E 
26 auxilium E 21 cujus] Huius CDe vel — € indigebant? E 


σι 


σι 


204 Origenes 


auxilio, (215) qui »de Hierusalem« descendens »inciderat in latrones« 
et vulneratus ab eis semianimis fuerat derelictus. Ut autem scias, 
quod juxta providentiam Dei Samarites iste descenderit, ut 
curaret eum, qui »inciderat in latronesc, manifeste doceberis ex eo, 
quod secum habebat alligaturas, secum oleum, secum vinum, quae 
quidem ego puto non Jjpropter istum unum seminecem, sed 
propter alios quoque, qui ob varias causas fuerant vulnerati 
et indigebant alligaturis et oleo et vino, secum portasse Sama- 
riten. Habebat »oleum«, de quo scriptum est: »ut exhilaret faciem 
in oleoc, haud dubium quin ejus, qui curatus fuerat. »Oleo«, ut tu- 
mores vulnerum sedarentur, sed et »vino« mundat vulnera asperi- 
tatis aliquid admiscens, eumque, qui fuerat vulneratus, »imposuit 
jumento suo«, id est proprio corpori, juxta id, quod est hominem 
dignatus assumere. lste Samaritanus »peccata nostra portat« et 
15 pro nobis dolet, portat seminecem, inducit in »pandochium«, id 
est in ecclesiam, quae omnes suscipit et nulli auxilium suum 
denegat, ad quam cunctos provocat Jesus dicens: »Venite ad me 
omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos«. Et 
postquam induxit eum, non statim recedit, sed uno die in sta- 
20 bulo cum seminece perseverat et curat vulnera non solum in die, 
verum etiam in nocte, reliquam sollicitudinem suam et industri- 
am tribuens. Cumque vellet mane proficisci, de probato argento suo, 
de probata pecunia sua »tollit duos denarios« et honorat stabularium, 
haud dubium quin angelum ecclesiae, cui praecipit, ut diligenter 
95 curet eum et ad sanitatem usque perducat, quem pro angustia tem- 
poris etiam ipse curaverat. »Duo denarii notitia mihi videtur esse 


e 


1 


e 


9f. Ps. 103 (104), 15. 14 Matth. 8,17  17f.Matth. 11, 28 


2 — fuerat semian. A seme animus E relictus BC 3 juxta] dixi ad 
ABE descend.] venerat B, descenderat A, inciderat E 4 incidit B 
manifesto De doceris C 5 ligaturas B -- vinum secum 
oleum A quae] quem D 6 unum] virum C 8 secum - ea ἃ 
8/9 Samaritanum A, Samarithen D 9 exhilaret] exilaret ACEr 
10 haud] aut E fuerit AE oleum, ut] oleo etiam De oleum? ABE 
18 suo 5 De corpore BE est; 2C  14dignatus J-est C 15 ducit BE 


Pandochion n, pandochio BE δ πὸ B omnem E σέ SUsc. 
omn. A -- aux, suum De 16/17 — denegat auxil. A 17 — Jesus 
provoc. A 18 honerati AE 19 eos E una BCE inE 
in stabulo] cum stabulario B 19/20 — cum seminece in stabulo A 
20 cum—persev.] eui seminece praesentaverat B — et] ejus B. vulnera -- 
et B diem B 21 in nocte] in noctem B, per noctem C 23 pecunia 
sua B sua E tollens ABE et^ A honorat] onerat e 


205 et — E usque — B] ut E 26 curaverit A 


in Lueam, Hom. XXXIV—XXXV.' 205 


Patris et Filii et scientia sacramenti, quomodo Pater in Filio 
et Filius (216) in Patre sit, qua velut mercede donatur angelus, ut 
diligentius curet hominem sibi commendatum, et promittitur ei, 
quidquid de suo in medelam seminecis expenderit, illico esse 

5reddendum. Vere lege et prophetis »custosc« animarum iste vici- 
nior, »qui fecit misericordiam ei, qui inciderat in latronesc, et »pro- 
ximusc ejus apparuit non tam sermone quam opere. Quia ergo 
possibile est juxta illud, quod dicitur: »Imitatores mei estote, 
sicut et ego Christie, imitari nos Christum et misereri eorum, qui 

10 »ineiderant in latronesc, accedere ad eos, ligare vulnera, infundere 
oleum et vinum, imponere super proprium jumentum et ferre 
onera ipsorum, propterea ad talia nos cohortans Filius Dei 
non tam doctori legis quam nobis quoque omnibus loquitur: »Vade, 
et tu fae similiterc. Quae si similiter fecerimus, vitam conseque- 

1; mur aeternam in Christo Jesu: cui est gloria et imperium in sae- 
cula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XXXV. 


De eo, quod seriptum est: »Quando vadis cum adversario 
tuoc, usque ad eum locum, ubi ait: »et novissimum minutum 
90 reddes«. 


Nisi esset nobis natura insitum id, quod justum est, judicandi, 
nunquam Salvator diceret: »quare autem et a vobismetipsis non, 
quod justum est, judieatis?c« Verum ne ad probationem hujus 
sententiae longius evagemur, maxime cum multo difficiliora huic 


1f. vgl. Joh. 10, 38 11f. vgl. Gal. 6, 2 18—230 Luk. 12, 58. 59 
DOT uc197 57, 


2 qua] qui CDe velut] vult r mercedes De donentur r, donantur 
De angelis B, angelo CDe 3 — sibi homin. DEe ei J- ut A 
4 quiequid ABCD -— semin. medel. B expenderet BE » lege 
et prophetia n, legis et prophetiae Dlmr -- anim. cust. C 6 — mi- 
seric. fecit B incidit AC 4 ejus — B 8 illud] id A 
dicitur] sequitur De . 8 Imit. — 9 Christi —— De 9 οὐ! 55 E 
10 ineiderint ABE, incidunt C ad — E 13 doctori| docto C nobis] 
vobis E quoque] quamque C 14 Qui B SECCBI 14/15 conse- 
quimur D, consequeremur E 16 Amen ^» E Explieit omelia 
XXXIIII. AC (XXXIII. C) 18 Incipit (omelia C) XXXV. de... AC 
(XXXIIII. C) Quando] Quomodo E 19 tuo -4- et cetera De, 
-Ἔ in via € eum --- 810] id A ubi] in quo E 21 — esset 
nach insitum C judieare A, judieandi (aus judieatis corr. E 22a C 
24 maximo E multa CDe 


1 


2 


τῷ 
σι 


σι 


e 


σι 


e 


206 Origenes 

capitulo subnexa sint, tantum super hoc significeasse sufficiat, 
quin potius animarum nostrarum ad Deum vela pandamus 
deprecemurque adventum sermonis ejus, ut interpretetur para- 
bolam, de qua (217) scribitur: » Quando vadis cum adversario tuo ad 
principem in via, da operam, ut libereris ab eo, ne forte tradat te 
judici, et judex tradat te exactori, et in carcerem  mittaris. 
Amen dico tibi: non inde exies, donec novissimum minutum red- 
das«. Quatuor personas poni video, adversarii, principis, ju- 
dicis, exactoris; et quia videtur evangelista Matthaeus simile 
quid locutus in eo, quod ait: »Esto 

benevolus adversario tuo, dum 


es in via cum eo«, quaero, utrum 
idem sensus sit an aliqua sit vici- 
nia, siquidem apud Matthaeum 
una persona praetermissa est et 


NN , 9 [4 er , - 
Xo δέ μοι ἐπισήμηγναι, ὅτι ἐν τῷ 

' - , ea 
κατὰ Ματϑαῖον παραλέλειπται ἕν 
τῶν προσώπων καὶ ἐνήλλακται ἕν. 
Π]αραλέλειπται μὲν ὃ λἄοχωνς, ἐνήλ- 


alia immutata. Praetermissus est 
»princepsc et pro »exactore« »mi- 
nister« insertus, »adversarius« vero 
et»judex«similiter ab utroque sunt 
positi. Imus itaque »cum adver- 
sario« nostro »ad principem« et oportet nos, dum adhue »in via« 
sumus, fortiter laborare, ut liberemur ab eo. A quo? Ambi- 
guum quippe verbum est et potest tam ad principem, quam ad ad- 
versarium referri: one forte tradat te« sive adversarius, sive 
princeps »judici, et judex tradat te exactoric, et: »non inde exies, 
donec novissimum minutum reddasc, pro quo Matthaeus ait: 
»donec reddas novissimum quadrantem«. Verbum »novissimum« 


λακται δὲ ἀντὶ τοῦ »πράκτορος« ὃ 
c , Ψ i] e EJ , 
λὑπηρέτηςς" τετήρηται δὲ ὁ »αντίδι- 

κος. καὶ ὁ κριτής. 


1017. Matth. 5. 25 21 Matth. 5, 26 

1 super hoc] superbos De significare A sufficiet De 3 inter- 
pretatur E 4 Quando] Quomodo E 9 libereris|] liberes te De 
trahat E 6 carcere A ἡ — redd. mimm. ABE 8/9 — jud. princ. C 
13 — cum eo in via BE 13 — sit sensus BC an E sit?] sint 
ABE 13/14 vicina BE 15 est] sit De et — 16 est — ABE 
18 inseritur B insertus - est C 19 sint E 22 liberemus C 
A quo — C] Quoniam ADEe 22/28 — Quippe amb. € 28 et 5 A 
ad? — An 24 referre A 25 exaetori et mittaris in carcerem B 
exias A 27 novissimi C Verbum -- vero De 


206, 12—207, 11 Χριστός V* 
14 cov -- 219, 4—214, 97 k* 
- 210, 13—18 -- 212, 4—213, 5 C 


206, 12—207, 14 λέγει 4- 210, 27—211, 
206, 12—207, 19 - 210, 27—211, 14 σου 


12 Σὺ — ὅτι — CV ὃν - μὲν οὖν C 


in Lucam, Hom. XXXV. 907 
uterque servavit, discrepare autem 
sunt visi, quod hie »quadrantem:, 
ille »minutum« posuit. Quaedam 

mihi sunt secretiora tangenda, ut 
5intellegamus alium esse adver- 
sarium, alias tres personas, id est 
principem, judicem, exactorem. 
Legimus — si tamen cui placet 
hujuscemodi scripturam recipere 

10 — justitiae et iniquitatis angelos 
super Abrahae salute et interitu 
disceptantes, dum utraeque tur- 
mae suo eum volunt coetui vindi- 
care. Quod (218) si cui displicet, 

15 transeat ad volumen, quod titulo 
Pastoris inscribitur, et inveniet 
cunctis hominibus duos adesse 
angelos: malum, qui ad perversa 
exhortatur, et bonum, qui ad op- 

30 tima quaeque persuadeat.  Scri- 
bitur et alibi, quod assistant ho- 
mini sive in bonam, sive in malam 
partem duplices angeli. De bonis etiam Salvator meminit dicens: 
»Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in caelis est«. 


4 gr. vielleicht die Karpokratianer? vgl. lren. adv. haer. I 25,4 
10ff. lat. vielleicht aus d. apokryph. jüd. Buch ᾿Αβραάμ, vgl. Harnack, 
Gesch. d. altchr. Litt. I, 2, 857 f. 17fíf. Hermas, Mand. VI 2,1; 
vgl. auch Tertull. De anima cap. 39 (S. 366, 17—18 Reifferscheid-Wissowa) 


Kai »doycv« μέν ἔστιν, ὥς τινες ἔφα- 
σαν, ὁ ἑκάστου ἔϑνους ἡγούμενος, 
οἷον βασιλείας lleooóv ἢ Μήδων, 
ὥς φησι Δανιήλ, ἤτοι »ἄοχωγς εἷς τῶν 
ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου" γ»ἀντί- 

ὩΣ - 5 
Óvxoc« δὲ εἷς τῶν ὑπ᾽ αὐτοὺς ἀγγέλων" 
»κριτὴς« δὲ καὶ δικαστὴς. ὃ κύριος 

ec - 3 - , /, Α 

ἡμῶν ᾿]ησοῦς Χριστός" »πράκτωρφς δὲ 
* e , C9 A φς , 
καὶ ὑπηρέτης. ó ἀφορισϑεὶς ἑκάστῳ 

E) ΔΛ 3) 9, /, e 
ἀνϑρώπῳ ἄγγελος ἤτοι δαίμων, ὃν 
τάχα καὶ »ἀντίδικον. εἶναι λέγει. 





͵ὔ , 5» 57 e ec 
» Δύο γάρ εἰσιν ἄγγελοις, ὥς φησιν ὃ 
ΠῸοιμήν, μετὰ τοῦ ἀνϑρώπου, εἷς 
τῆς δικαιοσύνης καὶ εἷς τῆς ἀδικίας«. 


24 Matth. 18, 10 


1 servavit] scribit De 
sunt ut E, discrepaverunt ut B 
(in marg. advers.) € 
lutem et interitum E 
que C, utrumque E 


diserep. — 2 visi] in hoc diserepant A, discrepare 

autem 7 C 
8 — cui tamen BCE 

12 discept.] diserepantes B 

12/13 turmae 7» B, turma C, timem (!) E 


59/6 adv.] necessarium 
9 hujusmodi Ar 11 sa- 
utrique B, utra- 
13 — coetui 


volunt B coetu CE - eum E 13/14 vindicare] addicere A, vendi- 
care De 14 Quod si cui] Si eui vero A 16 scribitur De 17 esse BE 
19 exortatur CE, eohortetur A et — ABE 20 persuadet De 21 et ^ De 


22 — sive! — bonam nach 23 partem B 


24 — est in eaelis AE - Et ABE 


207, 11 πράκτωρ---14 λέγει -ἰ 208, 1—6 - 210, 27— 214, 25 V (ἄλλο) 


207, 17 A$0—19 nur ΟΞ kV 


4 Kai 4-0 V ὥς — ἔφασαν C —— kV ἢ φησι -ἰ 0 V ἤτοι --- 9 àyyé- 
Àov C — kV 10 xai δικαστὴς CV — k 11 ἡμῶν CV —k Χριστός 
QV —k 13 ἀνϑοώπῳ CV —k à» — 14 λέγει kV — C 14:áya — V 


λέγε] φησίν V 


1 


2 


no 
σι 


σι 


e 


e 


208 Origenes 


Simul quaere, utrum parvulorum άλλοι μὲν τῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ μι- 
in ecelesia »semper videant angeli | κρῶν ἄγγελοι »ϑεωροῦσι τὸ πρόσω- 
faciem Patris« et aliorum angeli | zov τοῦ πατρὸς τοῦ £v otpavoizc 
non habeant libertatem vultum| οἵ δὲ τῶν ἔξω τῆς ἐκκλησίας οὐκ εἰσὶ 
Patris attendere. Neque enim ἄξιοι τούτου, ἑτέρῳ τινὶ ἐξυπηρε- 
sperandum est omnium angelos τούμενγοι. 
semper videre »faciem Patris, qui 
in caelis est«. Si fuero de ecclesia, quamvis minimus sim, habet liber- 
tatem et fiduciam angelus meus semper videre »faciem Patris, qui 
in eaelis est«. Si autem forinsecus nec de illa ecclesia, »quae non 
habet maculam aut rugam vel quid istiusmodi«, et ipsa re probor 
alienus esse a tali congregatione, non habet fiduciam angelus 
meus respiciendi »vultum Patris, qui in caelis este. Quam ob cau- 
sam angeli pro bonis solliciti sunt, scientes quod, si nos bene guber- 
naverint et ad salutem usque perduxerint, habeant etiam ipsi 
fiduciam videndi »faciem Patrisv. Quomodo enim, si per curam 
eorum et industriam salus hominibus comparatur, »faciem Patrisc 
semper attendunt, sic, si per neglegentiam eorum homo corruerit, 
etiam sui periculi rem esse non nesciunt. Et sicut bonus epis- 
copus et optimus ecclesiae dispensator scit sui meriti esse atque 
virtutis, si oves gregis sibi crediti fuerint custoditae, ita intellege et 
de angelis. Ignominia angelo est, si homo sibi creditus fuerit, si 
peccaverit, ut e contrario gloria est angelo, si creditus sibi saltem 
minimus in ecclesia fuerit, si profecerit. Videbunt enim non aliquando, 
sed »semper faciem Patris, qui in caelis este, (219) cum alii semper 
non videant. Secundum meritum enim eorum, quorum angeli sunt, 
aut semper aut nunquam, vel parum vel plus, faciem Dei angeli 
contemplabuntur. Cujus rei notitiam ad liquidum Deus noverit, 
et si quis, licet raro, fuerit inventus, quem Christus instruxerit. Vide- 
amus ergo primum, quis sit »adversariusc, cum quo iter faciamus. 
2f., (£.,9f.,19,16,17, 25 Matth. 18, 10. 8.24vgl.Luk. 7,28 101: Ephes. 5, 27 
4vultusB | 5 Neque—8 caelisest B — 7semper;BDe 7 qui—8 est C 


8 sit(inmarg.sim) C 9—ang.meusetfiduc.De  Patris4-meie d11vel]aute 
quid istius modi] aliquid huiusmodi A — ipsis rebus AC, ipse rebus BE  pro- 
bo ABE 12 alienum - me B. 13 resp.] semper videre B Patris - mei e 
14 bonis] nobis B 15 habent B 16 — patr. fac. - qui in caelis est BE 
18semper^B  19--perice.sui BE 20 opt.-.-et E 5010] 51ὺ C 21 fuerunt E 
22homo]bonoA  sibi]justusDe  crediturusE  creditus--negligensB si]ete 
29 ut]et A sibi]ipsilnn 24 --in eccl. min. C si profecerit ^ BODEe 
Videbit A 25 — est in eaelis De 20 — enim mer. C 28 contemplantur AC 
-- ad liqu. notit. BDEe . Dei E novitA (richtig?) —29instruxerit]illumina- 
verit n, illuxerit De 80 quis] qui AE facimus ABE (aus faciamus corr. A) 
208, 1—6 nur V —— kC 


in Lucam, Hom. XXXV. 209 


Semper nobiscum est »adversariusc: infelices nos atque misera- 
biles! Quotiescunque peccamus, adversarius noster exsultat sciens, 
quoniam habet facultatem apud principem saeculi hujus, qui se 
miserat, exsultandi et gloriandi, eo quod adversarius, verbi gratia 
5 hujus vel illius, eum fecerit principi saeculi hujus esse subjectum 
per talia totque peccata, per hoc illudve delictum. Evenit autem 
interdum, ut, si quis fuerit praeparatus armatura Dei et ex omni 
parte se texerit, conetur quidem »adversarius« vulnus inferre, sed 
facultatem non habeat percutiendi. Semper nobiscum »adver- 
10 sarius« graditur, nunquam nos deserit, quaerit occasionem insi- 
diarum, si quomodo nos subvertere queat et in principali cordis 
nostri malam subjiciat cogitationem. »Quando vadis ad prin- 
cipem«. Quisnam iste princeps est? »Quando dividebat Altissi- 
mus gentes, quando disseminabat filios Adam, statuit terminos na- 
15 fionum seeundum numerum angelorum Dei, et facta est pars 
Domini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Israhelc. 
Igitur principibus, id est angelis, ab exordio terra divisa est. Da- 
niel quippe manifestius, quos Moyses »angelosc nominarat, »prin- 
cipes« esse testatur dicens: »princeps regni Persarum« et »princeps 
?0 regni Graecorum« et »Michael princeps vesterc; sunt itaque prin- 
cipes gentium. Et unusquisque nostrum secum habet adversa- 
rium cohaerentem, cujus opus est ducere nos ad principem (220) et 
dicere: O princeps, verbi gratia regni Persarum, iste, qui sub te 
erat, tibi eum, ut fuerat, custodivi; nullus eum de reliquis 
?5 principibus ad se potuit transducere, ne ille quidem, qui ad hoe se 
venisse jactabat, ut de cunctis haereditatibus Persarum sive 
Graecorum omniumque nationum raperet homines et haeredi- 
ditati Dei faceret esse subjectos. Christus Dominus noster omnes 
principes vicit et terminos eorum transiens captivos populos ad se 


13ff. Deut. 32, 8. 9 191. Dan. 10, 20. 21 δ ἘΠ vals Orig- in 
Numer. Hom. XI, 4 (S. 82, 16 ff. Baehrens) 

1/2 miserab.] inseparabiles D 2 peecaverimus De 3 habeat AB, 
habebat E 4 miserit A eo — B] et ACE —. adversarium ABE 9 eum 
— ABCE princeps ABE esse - ut ei A subjectum -4- faciat A 
6 per? - ABCE illudve] illudque BDEe, illiusque C 7 quis] qui r 
praep.] armatus C 8 se texerit] cireumdatus C conatur A 9 fa- 


eult.] virtutem C habet C 11 51.» ἃ queat] quaerat E et] ut De 
principaleA — 12 Quando] Quomodo BCE 13 Quando]QuomodoC — 15pars] 
portio De 16ejus?- B 19testatus est C principi! CE principes? E 
20 vester — principes 7» De 23 dicere - ei ABE O— ABE sub te] 


subter De 24 ut 4- opus e . eustodivit C eum?|] enim e 25 ne] 

nec A quidem — A 26 jactabat -- Unde C de — C haered. 4- 

sive C 21/28 haereditate τ 28 subject.] subditos BE 29 et — D 
14 


Origenes IX. 


1 


τῷ 
σι 


Θ 


σι 


510 Origenes 


transtulit in salutem. Et tu de parte alicujus principis eras: 
venit Jesus et rapuit te de potestate perversa et Deo Patri ob- 
tulit. »Adversariusc ergo noster ambulat ducens nos »ad princi- 
pem« suum. Unde ego credens omnia scripturarum verba habere 
rationem non puto frustra »judicem« apud Graecos cum articulo 
positum, qui singularitatis significator est, »principem« vero sine 
articulo scriptum esse simpliciter. »Quando«c, inquit, »vadis cum 
adversario tuo«. Signanter ait: »tuo«. Neque enim omnes om- 
nium sunt adversarii, sed singuli singulos habent, qui ubique eos 
sequantur et sint comites. »Quando vadis cum adversario 
tuo ad principem. Non cum 
articulo »principem« posuit, ne 
certum videretur ostendere, sed Τήρει δέ, ὅτι »doyo»« μὲν χωοὶς 
sine articulo, ut e pluribus unum ἄρϑρου ὡς ἂν εἷς τῶν πολλῶν, »ἀν- 
esse monstraret, quod apud ατϑθ- τίδικοςς δὲ μετὰ τοῦ ἄρϑρου, καὶ 
cos magis intellegitur. Unusquis- ὅτι ἔχει τὸ Σσοῦς" οὐ γὰρ ἀόριστοι oí 
que enim nostrum non habet pro- ἀντίδικοι: ἕκαστος δ᾽ ἔχει τὸν συν- 
prium principem; sed si quis ὄντα. 
Aegyptius est, habet Aegypti prin- 
cipem, qui Syrus, sub Syrorum 
principe est, et unusquisque sub suae gentis est principe, si tamen 
hucusque. processisse me sufficit et non ab hac disputatione ad aliam 
transire majorem, ut ceteras quoque gentes esse commemorem. 
Unde dicitur: »videte Israhel secundum carnem«. Prudenti coe- 
pisse dixisse est; licet et hoc ipsum temerarium sit super tali 
re in populo coepisse sermonem. 
Qui te vult, inquit, ducere ad prin- | »' Qc voí(vvv«, φησίν, λὑπάγεις μετὰ 
cipem suum et (221) ab alio prin-| ro? ἀντιδίκου σους, ὅστις σε τῷ 
cipe transducere, »quando vadis | ἄοχοντι προσαγαγεῖν βούλεται τῷ 

24 1 Kor. 10, 18 

1 transtulit] traxit A 4 ego] ergo Dmn 9 puto] potui, in marg. 
poni C [7 articulo - 9 Singulos — 14 articulo (fehlt dafür nach 9 sin- 
gulis) BE (9 in singulos E, habent] haberi aestimo B, 10 Quando] Quo- 
modo E, 11 Non 7 BE, 12 principem -- non B, ne] nee E)] esse] est B 
1 Quando] Quomodo E inquit — e vades BE 9 sed ut 
singulis B, sed singulis E 10 Quando -- inquit C 11 Non cum] sine A 
13 videret D sed — A 18 Sed — 19 principem — CDe 20 qui] quia C 
Syrus--est De  SyriorumB  21suae gentis est principe] suae principe gentis 
est D, suo principe gentis est e 22 none 28 αὐ- οὐ C esse — C] 
etiam e 25 et —C ipsum — 26 re 7 De 26 — cepisse in populo A 
27 —inquit vult AB 29 conducere De | quando] quomodo E 

210, 13—18 — EV, in C nach 211, 14 cov 

28 ὅστις] ὥς wc V 


in Lucam, Hom. XXXV. 


cum adversario tuo ad principem 
in via, da operam, ut libereris ab 
eo«. Nisivomnistudio laboraveris, 
ut(ibererisS«,dum adhue viam car- 
pis, antequam ingrediaris ad prin- 
cipem, priusquam princeps tradat 
te judiei ab adversario praepara- 
tum, postea frustra conaberis. 
»Da« ergo »operam, ut libererisc ab 
adversario tuo sive a principe, ad 
quem te trahit adversarius. »Da 
operam«, ut habeas sapientiam, 
justitiam, fortitudinem,  tem- 
perantiam, et. tune complebi- 
tur: »ecce homo et opera ejus 
ante faciem suam«. Nisi »dederis 
operam«, non poteris adversarii 
pactum infringere, cujus »amicitia 
inimicitia est in Deum«. »Quando 
vadis cum adversario tuo ad prin- 
cipem in via, da operam.« Latitat 
in hoe loco nescio quid, et secre- 
tum est :»in via da operam«. Salva- 
tor ait: »Ego sum via et veritas et 
vita«. Si »dederis operamc, ut libe- | 
reris ab adversario, esto in via; et 
cum steteris in eo, qui dicit: »ego | 
sum via«, stetisse non sufficit, sed 
»da operam, ut libererisc ab adver- 
sario. Nisi enim »dederis operam«, 

ΠΕ 968. Ὅς, 11 18:1: lat. Jak. 

1 ad principem C 


[51] 


1 


e 


σι 


2 


e 


n2 
σι 





30 


9 enim —— BCDEe 


211 
2 , δ - , » , - - 
ἰδίῳ καὶ ἀποστῆσαίσε ἐκείνου τοῦ σοῦ 
ἄρχοντος --- ἕως οὖν »ὑπάγεις μετὰ 
τοῦ ἀντιδίκου σου ἐπ᾽ ἄοχοντας, πρὶν 
ἀπελθεῖν »πρὸς τὸν κριτήνς, πρὶν 
ἄξιον γενέσϑαι τῆς φυλακῆς, ἕως 
5 e 72 A 9 , 5 

ἔτι ὁδεύεις, δὸς ἐργασίαν ἀπηλ- 
λάχϑαι«. «ἀπὸ τοῦ ἀντιδίκου ἢ ἀπὸ 
τοῦ κριτοῦ», πρὸς ὃν σύρει 'σε ὁ 
ἀντίδικος" 


τοῦτ᾽ ἔστιν εὐποιΐαν, σωφρο- 
σύνην, δικαιοσύνην, ἀνδρείαν, qoó- 
γησιν, σοφίαν --- »ióoo γὰρ ἄνϑρω- 
σος καὶ τὰ ἔργα αὐτοῦ πρὸ προσ- 
ὦπου αὐτοῦζ — ἵνα δυνηϑῆς »ànn2- 
λάχϑαι τοῦ ἀντιδίκου covc 
οἰκεῖος μὲν γίνῃ. τούτου, ἀλλό- 
τριος δὲ τοῦ ϑεοῦ, συνϑήκην ποιού- 
μενος μετὰ τοῦ ἀντιδίκου. 


“Εστὼς οὖν ἐν τῇ ὁδῷ τῇ eio voy 
» Eyó εἶμι ἣ ὁδός«, »δὸς ἐργασίαν 
ἀπηλλάχϑαικ. 
4, 4 24f. 24 f. Joh. 14, 6 
3 laboraris DE 


4utr dibereris» KI. — alle Hss. 4/5 carpis] carnis vadis C 6 princ.] 
judex C 6/7tetradat AE 7 ab-BE  ab-—-praepar.— A 7/8 praepa- 
rato B 8 frustra -ἰ- cum E 9/10 adversario tuo] eo De 13 fortit. 4- 
atque De 14 et — De 19inimicitia ^ De «ἰὴ Deum est ἃ Quando] 
Quomodo E 20/21 ad princ. — A 22 quid] quod lmn 24 et! 5 CDe 
26 advers. - tuo A 28 sufficiet A 29/30 advers. - tuo A 30 enim e 


211, 18 οἰκεῖος — 29 ἀπηλλ. nur V 


1 σοῦ — V 2 


2 ἕως — 8 doy. — C 
πρὶν] xai € 


7 ἀπὸ — κριτοῦ conj. 


13 δικαιοσ. --- 14 cog.] xai τὰς λοιπὰς ἀρετάς 


ΚΟ 


9 cov ΞΝ 
7 alle Hss. 


ἀνδοίαν K ! 


4 ἀπελϑ.] ἐλϑεῖν CV 
19 τοῦτ᾽ ἔστιν € —kV 
17 covk — CV 
14* 


212 Origenes 


ut ab adversario »libererisc, quae te sequantur, ausculta. »Trahit te 

ad judicem« adversarius sive princeps, cum te susceperit ab ad- 

versario, »trahit te ad judicem«. 

Quam elegans sermo »trahit«, ut Καλὴ δὲ ἡ λέξις ἢ" λκατασύρῃ oec, 
5 ostendat quodammodo retractan- ἵνα δείξῃ, ὅτι ἄκοντες ἑλκόμεϑα, ὡς 

tes et nolentes ad condemnatio- ἐπὶ καταδίκην μὴ ϑέλοντες πορεύ- 

nem trahi et ire compelli! Quis | εσϑαι. 

enim homicida concito gradu per- 

git ad judicem ? Quis gaudens ad condemnationem suam ire festi- 
10 nat, et non invitus trahitur ac repugnans? Scit enim se ad hoc ire, 

ut sententiam mortis accipiat. »Ne forte trahat te ad judicem«. (222) 

Quis, putas, iste »judex« est? Ego nescio alium judicem nisi Domi- 

num nostrum Jesum Christum, de quo et alibi dicitur: »statuet 

oves ἃ dextris, haedos autem a sinistrisc, et iterum: »qui con- 
15 fessus fuerit me, confitebor et ego eum coram Patre meo, qui in 
caelis est; qui autem negaverit me coram hominibus, negabo 
eum coram Patre meo, qui in caelis est«. 

»Trahat te ad judicem, et judex tradat te exactoriv. Unusquisque 
nostrum per singula peccata damnum sustinet, et juxta quali- 
tatem rationemque delicti damni magnitudo reputatur. Debeo 
aliquod de scripturis afferre testimonium super damno multaque 
peeuniae. Alius damnum sustinet quingentorum denariorum et 
debet eos, alius quinquaginta denariis condemnatur; quae summa 
ambobus a creditore conceditur. Porro alius, sicut scriptura dicit: 
»oblatus est ei unus, qui debebat decem milia talenta«, decem 
milium talentorum debito condemnatur. Et quid me necesse est 
plura persequi? Unusquisque pro qualitate et quantitate peccati 


191. Matth. 25, 33 14 ff. Matth. 10, 32. 53 22 1f. vgl. Luk. 7, 41. 42 
25 Matth. 18, 24 


1quae—sequantur]quis sit iste et quantus ABE 2 advers. — 3 judicem 7 C 
4 sermo] verbum lr trahit 4- inquit B 5 ostendit B  pertractantes D 
6 contempnationem E 4trahereE | et^ E ire- ABE 9 suam] sui Aln 
10et]ut BE trahatur B — ad hoc se A — —iread hoc BE 11ut—E 
excipiat AB — tradat ACDE 12judieem - ABE — 13nostrum] meum DEe 
et^ De dicitur--etDe  statuesr,statuoB  15me -"- coram hominibus BCE 
et^B  qui— 16 est^ E 15/16 — estin caelis C 16 qui — 17 est ΞΟ 
16homin.--etegoABE  17-—-estincaelis AB 18 Trahat] Nefortetrahat ABE 
Trahat]aus  tradatcorr. AB,tradatE 19 per— damn.] pecc. persingula dum 





τῷ 
e 


no 
οι 


non peccata E damnum -- peccati B damnum] dum non poenam A 
et-—A 20 magnit. magni B ?213liquid E — test. afferre A — multa- 
que — A 24 sicut] de quo B script.] scriptum Imn 25 ei unus 5 A 


talenta --et A . 26 milibus De, milia E debito — CDe . 27 pecc.] delicti C 


ἘΠ ΈΞΥ κατασύρει ΟΥ 


in Lueam, Hom. XXXV. 913 


diversam multae sententiam ex- 
cipit. Si parum est, quod peccas, 
ferieris damno »minutic, ut Lucas | »“Δεπτὸν. δέ ἐστι τὸ ἐλάχιστον 
scribit, ut vero Matthaeus, ραπδ-} ἁμάρτημα, »κοδράντης. δέ, ὡς ὃ 
5 drantisc. Verumtamen etiam ne- ατϑαϊῖός φησιν, τὸ πλῆϑος τῶν 
cesse est hoc ipsum, quo 6χ-] ἁμαρτημάτων. 
stitisti debitor, solvere; non enim 
exies de carcere, nisi et minima 
quaeque persolveris. Qui vero fidelis est, nullo damno percutitur, 
10 sed cotidie ditatur; totus enim mundus divitiarum ejus est; in- 
fidelis autem nee obolum habet. Alius condemnatur denario, alius 
mna, alius talento. Est quaesitor hujus negotii, qui mensuras uni- 
" versorum noverit peccatorum et dicat: Hoc delictum talento con- 
demnatur, illud peccatum multam istiusmodi meretur (223). Scriptum 
15esb enim: »cum autem coepisset facere rationem«.  Supputanda 
est omnibus nobis »ratio«. Non est aliud tempus faciendae ratio- 
nis nisi tempus judicii, quando liquido cognoscetur, quid nobis 
creditum sit et quid lucri quidve detrimenti fecerimus, quis nos- 
trum acceperit mnam, quis unum talentum, quis duo, quis quinque. 
?0 Quid necesse est plura replicare, cum hoc in commune dixisse suf- 
fieiat reddituros nos esse rationem et, si debitores inventi 
fuerimus, trahi ad judicem et a judice exactori tradi? Singuli 
exactores proprios habemus, omnis vero multitudo pluribus tra- 
ditur, secundum id, quod in Isaia scriptum est: »populus 
?5 meus, exactores vestri spoliant vos et, qui potentes sunt, domi- 
nantur vestric — dominantur exactores, si debuerimus aliquid. δὶ 
autem habuerimus fiduciam et fronte libera dixerimus: Servavi 


4f. Matth. 5, 26 9f. gr. vgl. Jak. 5, 20 14 Matth. 18, 24 18 vgl. 
Ταῖς. 19, 13ff.; Matth. 25, 15ff. 29 1f. Jes. 3, 12 

1 diversa E 1/2 excipit] expendit De 2 peccati C 3 ferieris] 
eris C, -- et BE damni C ut] quod BE 4 scribit] seripsit De 
5 etiam »» B, -4- sie C, -- si E 9/6 necesse -- te AE 6 est —- etiam B, —- 
sic A quo] quod ADEe 8 exies de carcere] inde exies BDe 9 dam- 
no C 11 condemn.] damnatur De, contempnatur AB 12 mna] mina BE 
12/13 — noverit univ. BC 13 et dicat — De 15 fac. rat.] rationem 
reddere C Supp.] Sed putanda C Supp. — 16 est? — E, — 16 rationis 
B 16 — nobis omnibus A ratio] gratia De 18 — sit cred. C 
510] est De quis] qui e 19 minam BE 20 Quid — De] Nec ABE 
Necesse - non De replicare] indicare De 21 nos] non r 22 trahi] 
tradi BDE 28 exauctores A propr.] singulos C 24 idC 2 exauc- 
tores A (28 u. 26 ist exauct. corr. A!) vos] nos B 26 vestri] nostri B 
27 dixer.] vixerimus De Servavi] servabo De 


ὃ δ᾽ ἐστὶ C 


214 Origenes 


praeceptum jubens: »reddite omnibus debita, cui tributum, tri- 
butum, cui timorem, timorem, cui vectigal, vectigal, eui honorem, 
honorem« — si omnibus universa reddidero, venio ad exactorem et 
intrepida mente respondeo: Nihil tibi debeo. Venit exactor ad repo- 
5 scendum — resisto ei; scio enim, quia, si nihil debuero, in me non habet 
potestatem. Quodsi debitor fuero, »mittet« me »exactor« meus »in car- 
cerem«, illo ordine, qui praedictus est. »Adversariusc« enim me ducit 
ad prineipem, princeps ad judicem, judex tradet exactori, exactor 
»mittet in carcerem«. Quae est lex carceris istius ? Non egredior ex 
10eo, neque me exactor patitur exire, nisi debitum omne persolvero. 
Non habet exactor potestatem, ut mihi saltem »quadrantem« et »mini- 
mam« portionem valeat concedere (224) ; unus est, qui debitoribus non 
habentibus, unde persolvant, potest concedere. »Accessit«c, inquit, »ad 
eum unus, qui debebat quingentos denarios, et alius quinquaginta ; et 

15 cum non haberent, unde redderent, ambobus donavit«. Qui donavit, 
dominus erat;iste vero, qui exactor est, non est dominus, sed a domino 
ad exigenda debita praepositus. Non fuisti dignus, ut tibi quingenti 
sive quinquaginta denarii donarentur, nec audire meruisti: »di- 
missa sunt tibi delicta tua«: mitteris in carcerem et ibi exi- 

?0 geris per laborem et opera sive per poenas atque supplicia, et 
non inde exies, nisi reddideris »quadrantem« vel »novissimum minu- 
tum«, quod graece »tenue« diei potest. Peccata nostra aut pin- 
guia sunt — scribitur enim: »inerassatum est cor populi hujus« 
— aut ad comparationem majo- 

35 rum. tenuia atque subtilia. Beatus| —Mexáoiog δὲ ὁ μηδὲν ὀφείλων 
est igitur primum, qui non peccat, | ἤγουν ὃ μικρὰ ὀφείλων καὶ cvy- 
secundo, ut in collationem aliquis | γνώμης ἄξια. 

DiteEomsel om 5 uk 7. 4} 40 18f. Luk. 7, 48 29 Jes. 6, 10 


1 jubens] libens De debitum BE cui — tributum? —- ABE 2 — cui! 
— timorem? nach vectigal? BC 4 exauctor A 4/5 reposcendum] 
respondendum A, depose. De, poscendum B 9 quia] quod e nichil 4- 
ei C debuero] habuero B 1 enim 7» BE ducet C 8 judicem 4- 
et De tradit A tradet 4- me DEe, J-te C exactori 4- et De 9 mittit A 
mittet J- te C egrediar C 10 — patitur me exactor A patietur C 


persolvam B 11 et] vel e 12 valeat] liceat C 14 et! — A 
15 — don. amb. C 16 erat] est De -— Dominus non est ABE 19 tibi 
2B delicta] peccata BC tua J4- sed e 19/20 exig.] exibis C 
20 operam D atque] ad C 31--indenonA exibisC 22 graece 4- et 
BE nostra aut] autem nostra ADe 2 ὃ scribitur] scriptum est B est J- 
enim De 24autad]aut De, ad ABE | comparationem De comp. -- quippe A 
24/25 majoris De 25 tenue atque subtile De 26 — qui primum A 


27 collat.] consolatione B, consolationem E, collatione De aliquam C 


25—24 ἄξια — C 26 ἤγουν — 21 ἄξια V 


in Lucam, Hom. XXXV—XXXVI. 215 


saltem tenue peccatum habeat. Et inter ipsa quoque tenuia atque 
subtilia est diversitas peccatorum. Nisi enim inter tenue atque sub- 
tile peccatum esset aliud subtilius, nunquam diceretur: »non exies 
inde, donec reddas novissimum quadrantem«. Quomodo, si pecuniam 

5 diceret »novissimum minutum« — minutum, quod est denarius sive 
nummus sive obolus sive stater — ; quid, si magnam pecuniam debueri- 
mus sicut ille, qui scribitur decem milia talenta debuisse; quanto tem- 
pore claudamur in carcere, donec reddamus debitum — non possum 
manifeste pronuntiare. Si enim, qui parum debet, non egreditur, 

10 nisi exsolvat »minutum quadrantem«, utique, qui tanto debito fuerit 
obnoxius, infinita ei ad reddendum debitum saecula numera- 
buntur. Quapropter »demus operam, ut liberemur ab adversarioc, 
dum sumus in via, et jungamur Domino Jesu: cui est gloria et im- 
perium in saecula saeculorum. Amen. 


15 HOMILIA XXXVI. 


(225) De eo, quod scriptum est: »Qui voluerit animam suam sal- 
vare, perdet eam«, usque ad eum locum, ubi ait: »regnum Dei intra 
vos est«. 


»Qui quaesieritc, inquit, »animam suam salvare, perdet eam, et qui 

90 perdiderit eam, salvabit eam«. Martyres quaerunt »salvare ani- 
mam suam«; propterea perdunt, ut salvent eam. Qui vero volunt 
»salvare animam suam« et non »perdunt« eam, hi »et corpus et ani- 
mam perdunt« pariter bin gehennam«. Quamobrem »nolite«, ait, 
»timere eos, qui possunt corpus occidere, sed timete magis eum, 


3f. Matth. 5, 26 16—18 Luk. 17, 33. 20. 21 22ff. Matth. 10, 28 


1 tenue über leve C — habeat peccat. B, habet peccatum E Et 
^ ABE 2 suptilia D (aus supplicia corr.) enim — 3 subtilius] 
esset pecunia subtilis De tenue] subtile ABE, -- quoque BE atque] 
et ABE 3 alius B nunqu. dic.] non diceretur umquam C 4 si 
pecuniam] sine pecunia De, si in. pecunia C, si pecunia E 5 minutum? — 
CDe 6 sive] vel DEe — statera De — quid] qui E, quod CDe 7 sicut] 
quomodo C 4 talenta —» BE quanto] tanto B 8 claudemur ABE 
possumus C 9 egredietur De 10 nisi] donee C exsolv. min. 
quadr.] reddat novissimum quadr. C, persolvat minimum quadrantem B 
minutum -- vel A 11 — ad redd. debitum nach saecula C 12 libere- 
mus C 13 Jesu -r-Christo BE 14 Amen» E Explicit omelia XXXV. 
AC (XXXIIII. C) 16 Incipit XXXVI. de... AC(XXXV. CO) 16/17 sal- 
vare] salvam facere ABE 17 eam] illam A ad — ait — A 21 prop- 
terea ^ B volunt] vult A 22 et!] ut De perdit A, perdant De: 
et? — A 23 perdit A 23 gehenna AE 23/24 — timere eos ait De 


σι 


1 


e 


20 


τῷ 
σι 


216 Origenes 


qui potest animam et corpus perdere in gehennam«. Hoc ad pro- 
positum juxta vires ingenii nostri breviter dixerimus; »animalis 
autem homo non recipit ea, quae sunt spiritusc, et idcirco salvari 
non potest. »Seminatur corpus animale, surgit corpus spiri- 
tale«. Porro »qui adhaeret Domino, spiritus unus« efficitur. $i 
ergo, »qui Domino copulaturc, cum animalis esset, per id in spiri- 
talem vertitur et »unus est spiritusc, nos quoque perdamus ani- 
mam nostram, ut adhaerentes Domino in unum spiritum trans- 
formemur. Sed et de regno Dei interrogatus Salvator a Pharisaeis 
^quando veneritc, respondit: »Non venit regnum Dei cum ob- 
servatione, neque dicunt: ecce hie, aut ecce ibi. Regnum enim Dei 
intra vos est«. Non omnibus Salvator dicit: »regnum Dei intra vos 
(226) est«, siquidem in peccatoribus regnum peccati est et absque 
ulla ambiguitate aut regnum Dei in corde nostro imperat aut pec- 
cati. Unde sive quae facimus, sive quae loquimur, sive quae 
cogitamus, contemplemur attentius, et tunc videbimus, utrum 
Dei imperium regnet in nobis an imperium delictorum. Quam di- 
versitatem sciens esse Apostolus quosdam commonet, dicens: »non 
regnet peccatum in mortali vestro corpore«. 5i quis nostrum desi- 
derat regnum Dei, regnatur ab eo; si quis avaritiae ardore cru- 
ciatur, regnatur ab avaritia. Porro qui justus est, justitiam 
reginam habet; qui vanae gloriae ambitione sustollitur, regnat 
ei aura popularis. Qui moeret, qui aliquid reformidat, qui amat, 
qui desiderat, imperant ei singula, prout perturbationibus variis pos- 
sidetur. Quae omnia cognoscentes, et quam multa sint genera 
regnorum, surgamus precemurque Deum, ut auferat a nobis 
regnum inimici, eb possimus sub regno esse Dei omnipotentis, id 


2i.1Kor.2,]14 . 4f. 1 Kor..15,44 «. 51i. ΤΟΣ Ὁ 17 18f. Róm. 6, 12 


1 — corpus et anim. C 2 anim.] malus C 3 homo De per- 
eipit ABE 4 Semin. 4- enin A resurgit BE, resurget C 9 — unus 
spirit. BC 6 qui -Κ cum B cum anim.] coanimalis C est C - et C 
esset — id] esse perierit BE, in se perierit A 74[8 animas nostras ABE 
9 interrog. J- respondit De a — CDe Pharis. ^ C 10 veniret B 
respondit] inquit De 11 dicent C ibi] illie AC enim 7 r] vero C 
12 Non — 18 est —» C 13 est — B (verwischt E) 14 aut!5^n aut! 4- 
regnum peccati aut Inr 14/15 aut peccati e 15 sive — C 16 tunc] 
hine C 18 esse 55 1] etiam In 19 — vestro mortali BC vestrum C 
21ab D justus est, justitiam] injustitiam De, justitiae A 22 reginam] 
regnum AB, regni E habet - regnatur ab ea e ambit.] aura C 
distollitur B, substollitur C 23 aura popul.] avaritia popularis ABE 
Qui — ABE aliquod Imn formidat C 24 Imperat A prout 
].-a&ln  perturb.] turbationibus BE, temptationibus C variis» B 206 re- 
gnorum C 27 et] ut C —- esse sub regno A 


in Lueam, Hom. XXXVI—XXXVII. ΘΠ 


est sub regno sapientiae, pacis, justitiae, veritatis, quae cuncta 
in unigenito Dei Filio intelleguntur: cui est gloria et impe- 
rium in saecula saeculorum. Amen. 


HOMILIA XXXVII. 


5; (227) De eo, quod a discipulis pullus asinae solutus est. 


Lectum est in evangelio secundum Lucam, quomodo, cum ve- 
nisset Salvator »Bethphage et Bethaniam juxta montem Oliveti, 
miserit duos e discipulis suisc, ut solverent »pullum asinae«, qui vinc- 
tus erat, »super quem nullus hominum aliquando sederate. Quod 

10 quidem mihi videtur magis ad altiorem intellegentiam quam ad 
simplicem historiam pertinere. Asinus vinctus erat.  Ubinam? 
»Contra Bethphageet Bethaniamc«, 

e quibus Bethania interpretatur|  'H μὲν Βηϑανία ἑρμηνεύεται »oi- 
»domus oboedientiae«, Bethphage | xoz ὑπακοῆςς, 1 δὲ Βηϑφαγὴ »cua- 

15 vero »domus maxillarumc«, sacer- | yóvecc, ἱερατικός τις àv τόπος" αἷ yào 
dotalis quidam locus; maxillae |owyóvez τοῖς ἱερεῦσι ἐδίδοντο, ὡς 
enim sacerdotibus dabantur, sicut ἐν τῷ νόμῳ ἀναγέγραπται" 
in lege praecipitur. llluc ergo, 
ubi »oboedientia«, ubi»locussacer-| ὅπου οὖν ὑπακοὴ καὶ ἱερὸς τόπος, 

80 dotibus mancipatusc, mittit Sal-|Zxei ἀποστέλλει ὃ κύριος τοὺς ἀπο- 
vator discipulos suos, ut βοϊνϑηῦ στόλους λύσοντας »πῶλον δεδεμέ- 

1 vgl. Róm. 14, 17 3 Luk. 19, 29—40; zur ganzen Hom. vgl. Orig. 
in Matth. tom. XVI (IV 43ff. Lomm.), wo dieselbe Erklàrung mit z. T. den- 
selben Ausdrücken wiederkehrt 13ff. Βηϑανία οἶκος ὑπακοῆς Comm. in 
Joh. VI, 40 (S. 149, 25 Preuschen) ἃ. Fragm. LXXX in Joh. (S. 547, 19 


Preuschen); δηϑφαγὴ οἶκος σιαγόνων Comm. in Joh. X, 30 (S. 204, I Preu- 
schen); vgl. Wutz, Onom. saera 741 f. 16ff. vgl. Deut. 18, 3 


1 cuncta] omnia A 2 — Filio Dei A Explicit omelia XX XVI. AC 
(XXXV. C) 5 Incipit XXXVII. de ... AC (XXXVI. C) est] sit A 
* Bethfage ABCDE 8 e] de ABE ut — E 9 erat -- et De 
homin. — C€ 10 magis — B (verwischt E) -- ad alt. magis C 
11 historiae BE Ubinam] Ubi B, tibi E 12 u. 14 Betphage D 
13 ex C 12 Bethtaniam B, Beth | thania A 13/14 — hobendientie 
dom. interpr. C 18 Illie C ergo] enim A 19 oboedientiae E 
locus 4- erat Β 20 mancip. -- est C 21 suos » € 


217,13— 219, 8 b*W A. 217,13— 220, 19 C 217, 19 0z0v— 219, 8 dk* 


15 τες b — dew ai] καὶ b ai — 19 τόπος —— W 16 σια- 
yóveg -ἰ- ἕν τῷ νόμῳ d ὡς — 1 ἀναγέγρ. — d 19 οὖν] γὰρ k 
ἱερὸς] ἱερατικὸς od. ἱερέων conj. Kl. 20 ὁ — d τοὺς — W ἀποστόλους] 


μαϑητὰς ἃ 21 λύσοντ. -ἰ- τὸν k ἕν — p. 218, 12 ἐπεκάϑ. — k 


218 


Origenes 


»pullum asinae, super quem nul-|vov, ἔν ᾧ οὐδεὶς πώποτε ἀνϑρώ- 
lus hominum aliquando sederat«.| zv ἐκάϑισενς" 


Porro quid aliud super asinum | 
sedere potest absque homine ?| 
Volo paulisper exemplum sumere, 


σι 


tellegi. Scriptum est in Isaia: 
latione et angustiac«, et reliqua 


ut, quod dicturus sum, possit in- 
»visio quadrupedum in tribu- 
usque ad eum locum, ubi ait: 


»non proderunt eis divitiae aspidum«. Unusquisque nostrum con- 


sideret, quantas opes aspidum 
ante portaverit, quantas divitias 
bestiarum, et quomodo nunquam 
rationabilis homo sederit super 
asinum nostrum, non sermo Moy- 
si, non Isaiae, non Hieremiae nec 
15 reliquorum omnium  propheta- 
rum, et videbit tunc sedisse super 
nos sermonem Dei atque ratio- 
nem, (228) quando venit Dominus 
Jesus et praecepit discipulis suis, 
ut euntes solverent »pullum asi- 
naec, qui prius vinctus fuerat, ut li- 
ber incederet. Solutusitaque »pul- 
lus asinae« adducitur ad Jesum, 
ad cujus solutionem mittens di- 
scipulos dixerat: »Si quis vos inter- 
rogaverit: quare solvitis pullum ? 
dicite ei: quia Dominus necessa- 
rium illum habetc«. Multi erant 
domini hujus pulli, antequam 
Salvator eum haberet necessa- 
6 f. Jes. 30, 6 


1 quem] quo DE 
ABE 15 omn.] hominum C 
26 solvistis C 

218, 25—219, 2 αὐτοῦ 7» bk 

1 πώποτε bW] πω dC 
ἀντὶ --- 12 ἐπεκάϑ. - W 
ὃν οὐδέποτε k Μωσέως k 
18 ἢ Ἡσαΐου Ξ- W 
Ἢ ἐκάϑισεν k 


10 


τῷ 
οι 


3 


eo 








4 potest — hom.] nisi homo potest A 
20/21 asinae 4- ut AB 
27/28 — ilum habet necess. A 


11 ἀντὶ τοῦ — C 
12 ἐπεκάϑισεν] ἐπέβη d 
λόγος d 
οὐδὲ Ὁ] ἢ dkCW 
Ὅτε --- 294 ἔχει  ἀὉ 


E M] Ld 5 , 5) 
ἀντὶ τοῦ" οὐδέποτε ἄνϑρωπος Aoyt- 
i] E /, ^ Dn /, , 

«oc ἐπεκάϑισεν, ἢ Μωύσέως λόγος 
ἢ ᾿Ησαΐου οὐδὲ ἄλλου τινὸς τῶν 
προφητῶν. Ὅτε δὲ ἦλϑεν ὃ Χριστός, 
εἶπε τοῖς μαϑηταῖς, ἵνα ἀπελϑόντες 
λύσωσι τὸν πῶλον. 


Εἶπε δὲ αὐτοῖς: »éóáv τις ὑμᾶς 
ξοωτᾷ: τί λύετε τὸν πῶλον, ἐρεῖτε, 
ὅτι ὁ κύριος αὐτοῦ χρείαν ἔχεις. 
ΠΙῈᾳαρατηρητέον δέ, ὅτι ὃ μὲν "In- 
σοῦς" »&áv τις(, φησίν, ὑμᾶς &po- 
τᾷς, καὶ οὐκ ὠνόμασε κύριον, ὃ δὲ 


5 exempla 
21 ut — ABE 


ἀντὶ ---- οὐδέποτε] τοῦτ᾽ ἔστιν d 
iid ἢ] ἐφ᾽ 
12/13 — ἢ 'Hoaiov λόγος C 
14 προφητῶν -J- λόγος b, 

18 εἶπε —16 πῶλον — K!K" 


250—237 —k 28 Eins — 
αὐτοῖς] ὅτι B! 20 ἐρεῖτε Ὁ] 


10 πῶλον -- ὁ φύσει καὶ μόνος κύριος" k 
20 ἐρωτᾷ b] καὶ ἐάν τινες ἐρωτῶσι" W 
ἐροῦσιν W 29 — ὑμᾶς ἐρωτᾷ φησίν W 


in Lucam, Hom. XXXVII. 


rium; postquam vero ille coepit 
esse »dominus«, plures esse domini 
cessaverunt; nemo enim »potest 
Deoservire et mammonae«. Quan- 
5do malitiae servierimus, multis 
sumus passionibus vitiisque sub- 
jecti. Solvitur ergo pullus, »quia 
Dominus necessarium ilum ha- 
bet«. Etnune Dominus pullum»ne- 
10 cessarium habet«. Vos estis pullus 
asinae. Quid vestri Filius Dei 
»necessarium habet« ? quid a vobis 
expetit? Salutem vestram »neces- 
sariam habet«c, cupit vos solvi vin- 
15 culis peccatorum. Deinde mittunt 
discipuli »vestes suas super asi- 
numx« etsedere faciunt Salvatorem. 
Assumunt Sermonem Dei et impo- 
nunt eum super animas audienti- 
20 um. Vestibus exuuntur, »subster- 
nunt« eas »in via«. 


3f. lat. Matth. 6, 24 

1 il A — coepit illi C 
potest C 4 Deo] Domino B 
mus] fuimus A 7 ergo] igitur C 
ilum] eum De 
11 — Dei Filius A 
28 B 
rium BE . nostram B 
audientium] auditorum De 
4- nostra B 





2 — domini esse De 
ὃ serviremus AE, servieramus C 


9 Et — 10 habet — De 
11/12 — necess. Fil. Dei C 
13 Salutem — necessariam] Salute vestra opus De 
14 solvere € 4- a € 
20 exuunt —- se et B 


219 


εὐαγγελιστής φησιν, ὅτι λεῖπον ol 
κύριοι αὐτοῦς. Πολλοὶ yào ἦσαν oi 
κύριοι τοῦ ὄνου πρὸ τοῦ πυριευ- 
ϑῆναι ὑπὸ τοῦ σωτῆρος, ἴσμεν δέ, 
ὅτι ὃ τοῦ κυρίου ἅπαξ γενόμενος οὐ 
δύναται πολλοὺς κυρίους ἔχειν" ὅταν 
γὰρ τῇ κακίᾳ δουλεύῃ τις ἄνϑρωπος, 
πολλῶν παϑῶν δοῦλός ἔστιν. 


Δαμβάνουσι τοίνυν τὸν λόγον οἱ μα- 
ϑηταὶ καὶ ἐπικαϑίζουσιν αὐτὸν ταῖς 
ψυχαῖς τῶν ἀκουόντων" εἶτα éxóbov- 
ται τὰ ἱμάτια ἑαυτῶν »καὶ ὑποστρων- 
γύουσιν ἐν τῇ 00x. 


3/4 — Deo serv. 
6 su- 
8 — necess. illum Dom. habet C 
9/10 — necess. pull. C 
12 quid] Quia BE 
necessa- 
19eum 5». Ό 
21 eas A via 


16 suas ^ B 


219, 2 Πολλοὶ----8 in folgender Ordnung: 2——4 σωτῆρος, 6 Orav— 8, 4—6 


(Ε 1588. CO) kCW 
13—19 b* (fehlt f) k* 


1/2 — αὐτοῦ oi κύριοι W 
z00 τούτου W 


ἴσμεν --- ὃ ὅτι b — dkKCW 


219, 18 ---220, 19 dSW 


2 Πολλοὶ — ὃ ὄνου] σιγῶσιν oi πολλοὶ k 
2/8 — oi κύριοι ἦσαν d 
πρὸ τοῦ ἑνὸς κυρίου d, - τοῦ δεδεμένου πώλου dW 
5 ὁ τοῦ] τοῦ δὲ k 


219, 15 — 19 4- 220, 


ἦσαν) 
8 τοῦ ὄνου ---4 σωτῆρος — W] 

4 σωτῆρος -ἰ- κύριοι k 
ó — γενόμενος Ὁ] ἅπαξ 


δὲ τοῦ κυρίου γενόμενος dC, ó δὲ ἅπαξ γενόμενος τοῦ κυρίου δοῦλος W 


0 -- ἔχειν κυρίους W 
δουλεύσῃ W, ὑποτάσσηται C 
ὃ ἄνϑρωπος nach 8 ἐστιν f 
17 ἀκουόντων -ἰ- διὰ τοῦ κηούγματος S 


19 ἐν. ὁδῷ bW -— dCS 


6 órav —8 d 
t 2 kOW 
15 τοίνυν dO — bSW] μέντοι k 


-- τις Κα δου λεύῃ] 
ἄνϑρωπος BIW - kC] 
16 αὐτὸν — k 

18 αὐτῶν S 


4 ydg b, 


εἶτα —19 — k 


σι 


1 


e 


15 


20 


τὸ 
Q 


9920 Origenes 


"Eoyov γάρ ἔστι 
|TÓY λυόντων τὸν δεδεμένον πῶλον 
Super nos sunt vestimenta |ueÜ)nvóv ἀγαγεῖν λελυμένον πρὸς 
apostolorum, opera eorum bona |cov ᾿]ησοῦν καὶ τὰ ἑαυτῶν ἱμάτια, 
ornamenta nostra sunt: volunt|Zv οἷς ἐκοσμοῦντο, τοῦτ᾽ ἔστι τὰς 
apostoli indumenta sua ΟΔ]- πράξεις καὶ τοὺς λόγους, τὰ πλείονα 
cari à nobis. Et revera solutus ἐπιῤῥῖψαι τῷ πώλῳ καὶ μετὰ ταῦτα 
a discipulis asinus et Ῥογύδῃηβ ἐπιβιβάσαι καὶ ἐνιδούσαι αὐτῷ τὸν 
Jesum incedit super vestimenta ᾿]ησοῦν καὶ πάλιν. ὑποστρῶσαι τὰ 
apostolorum, quando doctrinam ἱμάτια αὐτῶν ἐν τῇ ὁδῷ, ἵν᾽ ἱματίων 
eorum imitatur et vitam. (Ὁυ15 μαϑητικῶν ἐπιβαίνῃ ὃ λελυμένος 
nostrum sic beatus est, ut sedeat πῶλος, ᾧ ἐπιβέβηκεν ὃ ' Inaoóc. 
super illum Jesus, qui quamdiu|  "xízewat οὖν ἡμῖν τὰ ἱμάτια τῶν 
in monte fuit, cum solis apostolis ἀποστόλων, ci πράξεις αὐτῶν ai κα- 
morabatur, quando vero coepit |Aaci καὶ oí λόγοι κοσμοῦσι ἡμᾶς" ϑέ- 
vicinus esse descensui, tunc occur- | 2ovot δὲ oí μαϑηταί, καὶ iva πατῶ- 
rit ei turba populorum? 5i non | uev αὐτῶν τὰ ἱμάτια, τοῦτ᾽ ἔστιν ἵνα 
venisset ad descensum, non 61 ἐξετάζωμεν τοὺς ἀποστολικοὺς Aó- 
poterat occurrere multitudo. De- |ovzc. 
scendit seditque super pullum 
asinae, et omnis populus voce 
consona laudabat Deum. Quod 
Pharisaei videntes dicebant Do-| 7οῦ μὲν γὰρ »πλήϑους τῶν μαϑη- 
mino: »increpa eosc; quibus 116 τῶν. μεγάλῃ αἰνούντων φωνῇ τὸν 








ὅ respondit (229): »Si isti tacuerint, ϑεὸν σιωπῶσιν οἱ λίϑοι: σιωπώντων 
3 Super — sunt — B 3 volunt -- enim ABE 11 imitantur A, 
imitamur D 12 sie] ita De est — C 14 solis] suis e, solis aus 
suis corr. Ὁ 15/16 — vieinus coepit B 16 — esse vicinus A 18 ei 5 C 
20/21 pull. as.] asinum C 21 asini A 23 Farissei E 23/24 ad 
Dominum A 24 increpa eos 7» A eos] illos B Quibus — 25 
resp. — C 


220, 23—221, 16 d (D: 'Qor.) C 


1 vor "Eoyov]| ἐν τῷ πώλῳ dkOS 1- 10 000—W  "Eoyo S ἐστι] τι dS 
9 τοῦτ᾽ ἔστι — 6 λόγους — C 6 τὰ πλείονα — S 8 zai ἐνιδρύσαι 
d$ 10/11 ἱματίων μαϑητικῶν 2 dsSW 11 ἐπιβαίνει (1) € 13 ᾿Επί- 
κειται p] ἐπίκεινται BW παράκεινται B! ᾿Επίχκειται ---- 15 ἡμᾶς] κοσμοῦσι δὲ 
ἡμᾶς καὶ ai καλαὶ πράξεις τῶν ἀποστόλων ἐπικείμεναι (1Κ κείμεναι) ἡμῖν k 
14 ἀποστόλων 4- ἢ γοῦν W, 4- τοῦτ᾽ ἔστιν S 15 καὶ --- κοσμοῦσι W] καὶ xoc- 
μοῦσι b, κοσμοῦσαι dCS 16 δὲ —b δὲ — μαϑηταί] γὰρ k xai — Ο 
—- iva zai bkW 17 αὐτῶν — ἱμάτια] rà ἐκείνων ἱμάτια ὃ τοῦτ᾽ ἔστιν --- 
18 ἐξετάζ. ἐξετάζοντες bkW 24 μεγάλην... φωνὴν C 25 σιωπώντων d] 
σιωπησάντων C 


in Lucam, Hom. XXXVII. 22 


lapides clamabunt«. Quando nos 
loquimur, lapides silent, quando 
nos tacemus, lapides clamant; 
»potest enim Dominus de lapi- 
5 dibus istis suscitare filios Abra- 
ham«. Quo tempore nos tace- 
bimus? Quando »refrixerit cari- 
tas multorum«, quandoillud, quod 
a Salvatore praedicatum est, 
10 fuerit impletum: »putas, veniens 
Filius hominis inveniet fidem 
super terram ?« — Propterea Do- 
mini misericordiam deprecemur, 
ne nobis tacentibus lapides cla- 
15 mitent, sed loquamur et laude- 
mus Deum in Patre et Filio et 
Spiritu sancto: cui est gloria et 
imperium in saecula saeculorum. 
Amen. 








δὲ τοῦ πλήϑους τῶν μαϑητῶν, ὅπερ, 

UN » ec 5 , / e 
^£àv ἔλϑῃ 1j ἀποστασίας, γίνεται, oi 
λίϑοι κράζουσι. 


Ilóve δὲ ἡμεῖς σιωπῶμεν; “Ὅταν 
»vvyjj ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶνς, ὅταν 
γένηται τὸ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος sipn- 
μένον: λᾶρά γε ἐλϑὼν ὁ υἱὸς τοῦ 
ἀνϑροώπου εὑρίσκει τὴν πίστιν ἐπὶ 
τῆς γῆς;« Τίνες δὲ οἱ λίϑοι, περὶ ὧν 
εἴρηται μὴ ἀδυνατεῖν τῷ ϑεῷ »ἐκ τῶν 
λίϑων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ 
᾿Αβροαάμς; Οἱ τοῖς λίϑοις προσκυ- 
γοῦντες, τὰ ἔϑνη τὰ πεπλανημένα. 


2 gr. 2 Thess. 2, 3 4ff. Luk. 3, 8 41. Matth. 24, 12 10ff. Luk. 
18, 8 13ff. Luk. 3, 8; vgl. Hom. XXII (p. 148, 15 ff.) 
ΘΟ ΞΟ 4 potest] Potens est AB, potens E 3/6 Abra- 


hamo 1, Abrahae Cr 
9 praedictum B 


Dom. C 14/15 clament ABE 
omelia XXXVII. A 
221, 7—-16 V* 


3 κράζουσι d] κεκράξουσι C 
dC 
ἀγάπης dC 


15 'Afpaáu — a 


6/7 tacemus C 
11 — hominis Filius A 


4 Πότε] ὅτε (?) V 
Ὅταν — ὃ πολλῶν V] πληϑυνούσης τῆς ἀνομίας xai ψυγομένης τῆς 

Ὅταν —12 γῆς — dC 
ποῖοι ἢ oí μὴ γενόμενοι τέκνα τοῦ ' Ao. dC (ἢ — d) 
15 Oi — 16 πεπλ. 


7 Quando — 10 impletum 7 C 
12/13 — miseric. 
16 — in Patre Deum B Explicit 


221, 12 Tívezg—16 a (fehlt b) 


I[óve ----σιωπῶμεν 


12 Τίνες — 15 'ABo. V] λίϑοι δὲ 
δέ 4- εἶσιν 8 περὶ --- 
nur à 


222 Origenes 


HOMILIA XXXVIII. 


De eo, quod scriptum est: »Cum autem appropinquasset, vidit ci- 
vitatem et flevit super eam«, usque ad eum locum, ubi ait: 
»ejecit omnes vendentes columbas«. 


5 Cum appropinquasset Hierusalem Dominus noster atque $Sal- 
vator, videns eam flevit et dixit: »si cognovisses et tu in die ista, 
quae ad pacem sunt tibi; nunc autem absconditum est ab oculis 
tuis: quoniam venient dies super te et cireumdabunt te inimici tui 
vallov. Sacramenta sunt, quae dicuntur, et speramus pandente 

10 Deo aperiri posse, quod latitat. Primum ergo de fletu ejus viden- 
dum. Omnes beatitudines, quas locutus est in evangelio Jesus, suo 
firmat exemplo et, quod docuit, proprio testimonio probat. »Beati«, 
inquit, »mitesc«. Huie simile de semetipso: »Discite (230) a mec, ait, 
»quoniam mitis sum«. »Beati pacifici«. Et quis alius ita pacificus ut 

15 Dominus meus Jesus, qui »est pax nostra«, qui »solvit inimicitiam« et 
^in sua« eam »earne destruxitc ? »Beati, qui persecutionem patiun- 
tur propter justitiam«. Nemo sie persecutionem passus est propter 
justitiam ut Dominus Jesus, qui pro peccatis nostris crucifixus est. 
Omnes igitur beatitudines in semetipso Dominus ostendit; ad 

50 quam similitudinem etiam illud, quod dixerat: »beati flentesc« — ipse 
flevit, ut hujus quoque beatitudinis jaceret fundamenta. Flevit 
autem Hierusalem »dicens: si cognovisses et tu in die ista, 
quae ad pacem sunt tibi; nune autem absconditum est, ab 
oculis tuisc, et reliqua. usque ad eum locum, ubi ait: »eo quod non 

:5 cognoveris tempus visitationis tuae«. Dicat aliquis auditorum: 
Manifesta sunt, quae dicuntur, et opere completa de Hierusalem: cir- 
cumdedit enim eam Romanus exercitus et ad internecionem 
usque vastavit, tempusque veniet, quando lapis super lapidem 

2—4 Luk. 19, 41—45 12f. Matth. 5, 5 18f. Matth. 11, 29 
14 Matth. 5, 9 15f. Ephes. 2, 14 16f. Matth. 5, 10 20 Matth. 5, 4 

Hom. 88 fehlt in Ὁ 

1 Incipit XXXVIII. de eo...A  J2 scriptum] dietum A autem» A 
appropinquaret A approp. 4- Hierusalem B videns B 9 et —B 
ad — locum 7 A ait — A 9 atque Salvator — De 6 eam - et E 
cognovisses] cognosceres De etD tu - οὐ A 7 — tibi sunt BE 


abscondita sunt BDe — 8super]in AB 9 Sacramento B 10 aperire Ae 
ejus -Ἐ et B 12 proprio] pro De 18 simile - est e, -- quid B ait 


De -—- ait a me E 14 quoniam] quia BE alius ita] 
tam A 15 Jesus — B solvit] solum B 18 Dominus -- meus B 
nostris ^ E 19 in se ipso ABE 22 tu -ἰ et A 28 — tibi sunt A 


abseondita sunt BDe 27 enim »» B 28 venit B 


in Lucam, Hom. XXXVIII. 293 


non relinquetur super eam. Non 
nego et illam quidem Hierusalem 
propter habitatorum scelera fuisse 
destruetam, sed quaero, ne forte 
5et ad hane nostram Hierusalem 
fletus iste pertineat. Nos enim 
sumus Hierusalem, quae defletur, 
qui nobis videmur intuitum ha- 
bere majorem. Quod si post 
10 mysteria veritatis, post sermo- 
nem evangeliü, post doctrinam 
ecclesiae et post visionem sacra- 
mentorum Dei aliquis e nobis 
peccaverit, plangetur atque deffe- 
15 bitur. Nemo enim gentilis fletur, 
sed ille, qui fuit de Hierusalem et 
esse cessavit. Fletur autem haec 
nostra Hierusalem, quod post pec- 
cata »cireumdent« eam »inimicic, 
20 contrariae videlicet fortitudines, 
(231) spiritus nequam, et immit- 
tant in cireuitu ejus »vallum« et 
obsideant eam »et lapidem super 
lapidem non relinquantc, maxime 
25 51 post multam continentiam, 
post aliquot annos castitatis vic- 


1 non — eam] non est relictus in ea B 
haee nostra E 


^ An hane » A 
e] à E 14 plangitur De 
16 et — 18 Hierusalem 5 De 

20 fortitudinis A 
24 relinquunt B 





17 Defletur A 
91 inmittunt Br, immittat E 
26 aliquod BE 


Ζητῶ, μήποτε καὶ ἐνταῦϑα ἐφ᾽ 
ἡμᾶς ó κλαυϑμὸς τοῦ κυρίου φϑάνῃ. 
ς - /, » ὍΣΟ. AUS e 
Ἡμεῖς yáo &ouev ἡἣ ᾿]ερουσαλὴμ ἡ 
κλαιομένῃ, οἱ διορατικώτεροι. ᾿ὰν 
μετὰ τὸ ἀποκαλυφϑῆναι ἡμῖν τὰ 
μυστήρια τῆς ἀληϑείας καὶ κηρυ- 
χϑῆναι τὸν λόγον τῆς σωτηρίας ἁμαρ- 
τάνωμεν, κλαιόμεϑα. 


Οὐδεὶς γὰρ ἐϑνικὸς κλαίεται, 
κλαίεται δὲ ἡἣ τοιαύτη 'legovoa- 
λήμ, ἐπειδήπεο »oi ἐχϑροὶς αὐτῆς 
ἁμαρτάνουσαν αὐτὴν πεοιέξουσι xv- 
κλόϑεν, αἱ ἀντικείμεναι δυνάμεις, 
καὶ πεοιβαλοῦσιν αὐτῇ χάρακας 
καὶ συνέξουσιν αὐτὴν »καὶ λίϑον 
ἐπὶ λίϑον οὐκ ἀφήσουσιν. £v αὐτῇ; 
ἐὰν γὰρ μετὰ πολὺν χρόνον σώφρο- 
γήσας τις ἢ ἄλλην ἀρετὴν ἐπι- 
τηδεύσας νικηϑῇ, καϑαιρεῖται αὐὖ- 
τοῦ ἡ οἰκοδομή. 


4 ne forte] 51 Dlmr, an n j et 

12 et ^ De 13 Dei] ejus e 
14/15 fletur De 15 defletur A 
19 cireumdant BEr 
28 obsident BE 


223, 4 Ζητῶ- 224, 9 αὐτόν e*Ic*V*W* 


4 Ζητῶ, μήποτε] Tága φϑάνει W 
μας e 9 — φϑάνει nach ἡμᾶς V 
— 1 διορατ. nach 11 zàaióu. W 
τάνωμεν] μένωμεν ἁμαρτάνοντες W 
φυχὴ Κα ἡ — egovo. - ekV 
γειαι VW 
22 λίϑον] λίϑῳ W 
χρόνον nach 24 ἐπιτηδ. W 


γὰρ] οὖν W 
11 κλαιόμεϑα - W 
17 ἐπειδὴ ἘΠῚ1κ1 

20 xai — 22 αὐτῇ kk 

23 ἐὰν] κἂν k, àv eW 


ἐνταῦϑα — kW] ἐνθάδε V 
φϑάνῃ 2 W] φϑάνει eV 
7)? —-W 


4/5 ἐφ᾽ 

6 “Πμεῖς 
10/11 ἁμαρ- 
16 δὲ — ἡ πιστὴ 
19 δυνάμεις] ἐνέο- 
περιβάλλουσιν EV 
γὰρ Σ kWV μετὰ --- 


καὶ c eV 


26 οἴκοδομή] οἰκοδόμησις W 


τῷ 
οι 


σι 


e 


σι 


e 


294 


tus quis fuerit et blandimentis 
carnis illectus patientiam pudi- 
citiae amiserit. Si fueris for- 
nicatus, »lapidem super lapidem 
non relinquent in te«. Ait enim 
in alio loco: »non recordabor 
priorum justitiarum ejus; in pec- 
cato suo, in quo deprehensus 
fuerit,in ipso judicabo eum«. Haec 
est ergo, quae defletur, Hierusa- 
lem. Post quae dicitur: »ingres- 
sus est in templum«, quod, cum 
fuisset ingressus, »ejecit eos, qui 
vendebant columbas«. Non ejecit 
ementes; qui enim emit, quod 
emerit, possidet. Illos ejecit de 
templo patris Jesus, qui vendunt 
et abjiciunt, quod habuerant, in 
similitudinem illius luxuriosi filii, 
qui substantiam accepit a patre 
et universa perdidit nimie po- 
tando. Si quis ergo vendit, ejici- 
tur, praecipue si-vendebat »colum- 
basc. Quare alias aves non posuit 
nisi columbas? Hoc animal sim- 
plex est et decorum. Vereor, ne 
et in nobis istiusmodi vitium de- 


6 ff. Ezech. 18, 24 
19 ff. lat., 26 ff. gr. vgl. Luk. 15, 11 ff. 


1 et blandimentis] blandimentisque De 


pud. A ὃ fuerit A 5 in] super De 
loco -- Dominus A 10 — Hierus., quae defletur A 
12 in — DEe 15 emit] emunt De 4- et De 


possidetur E 17 Patris - meus A 


stantiam -- suam De 


21/22 putando A, pot. aus put. corr. E 


26 et decor.] de quo B, decorum E 
—- vitium istius modi e 


224, 14—15 ἀγοραζόμενον -- 24 Kai—225, 6 eV 


6 μὴ — kW 
8 ἐν» ekV 


9 — αὐτὸν κρινῶ W 


3 jJ i] ΕΣ ^f 4 a * 
οὐ τοὺς διὰ τὸ ἀγοράζειν προσκτωμένους dC 


— 24 λαμβάνειν nur € Σ- ἃ 








21 universam A, universum E 


urnoóo] μνησϑήσομαι k 


Origenes 


^09 γὰρ ur μνησϑῶς, φησί, »τῶν 
προτέρων δικαιοσυνῶν αὐτοῦ" 
τῇ ἁμαρτίᾳ αὐτοῦ, ἐν yj καταλήψο- 
μαι αὐτόν, £v αὐτῇ κρινῶ αὐτόνς. 


, 
€y 


Οὐκ ἐκβάλλει τοὺς ἀγοράζοντας --- ó 
MJ - n /, M 5 
γὰρ ἀγοράζων συλλαμβάνει τὸ ἀγο- 
Ψ 5 ^ ^ ^ ^ 

οαζόμενον — ἀλλὰ τοὺς διὰ τὸ πω- 
λεῖν ἀποδιδομένους τὰ ἴδια χρήσιμα 
καὶ λαμβάνοντας ἀντὶ αὐτῶν τὰ γενο- 
μισμένα εἶναι τίμια καὶ οὐ τὰ τίμια: 
ἴδιον δὲ πωλούντων τὸ μὲν ἀπὸ τῆς 
τέχνης τοῦ ϑεοῦ διδόναι ἢ καὶ τὰ 
ἄλλως eig τὸν βίον χρήσ | δὲ 

c eig χοήσιμα, τὰ δὲ 
5 ΓΑ - X8 - Δ) 3 5 A , 
ἀνϑρώπων ze". ἑαυτὰ εἰς οὐδὲν χρή- 

, M 5 M Á, 3 

σιμα λαμβάνειν. Καὶ ἐπὶ τούτῳ ἐκ- 
βάλλει σε ἀπὸ τοῦ ναοῦ ὃ σωτήρ" 
&àv γὰρ zt Afjc, ὅμοιος ἔσῃ τῷ ἀσώτῳ 
υἱῷ, ὃς ἔλαβε τὸν βίον τὸν πατρικὸν 


13ff. vgl. Luk. 19, 45 Var.; gegen lat.: et ementes 


24 ff. vgl. Hom. XIV (p. 101, 2011.) 


2 pudicitiamque De 2/3 — amis. 
te] eo A 6in— BE  --alioinA 
11 dieitur - et A 
16 emerint De — possident De, 
habuerintA 20 sub- 
nimie 7» B] ne A 

22 vendat BE 25 — Animal hocBE 
27 istiusmodi] huiusmodi B (modi E) 


18 et J- qui B 


deprehenditur E 


224, 14— 24 λαμβάνειν dC 

4 c αὐτοῦ δικαιοσ. W 
14 Oox — 15 ἀγοραζόμ.] ἐκβάλλει δὲ 
18 ἀντὶ d] ἀντ᾽ C 20 ἴδιον 


in Lucam, Hom. XXXVIII. 029 


prehendatur. Si enim ea, quae|za«i πάντα ἀπώλεσε: φοβοῦμαι μή- 
mihi a sancto Spiritu revelata ποτε περί τινὰ εὑρεϑῇ ἡμῶν τὸ πρᾶγ- 
sunt et credita, ut in vulgus| μα τοῦτο" ἐὰν γὰρ τὰ ἐξ ἁγίου πνεύ- 
efferrem, pretio vendidero et abs-| ματος λελαλημένα μοι μισϑοῦ πι- 
que mercede non docuero, quid πράσκω, τί ἄλλο ποιῶ ἢ τὸ πνεῦμα 
aliud. facio, nisi columbas, id est|rO ἅγιον μισϑοῦ πιπράσκω; 
Spiritum sanctum, vendo? Quem 
cum vendidero, ejicior de templo Dei. Quapropter rogemus Domi- 
num, ut omnes emamus potius, quam vendamus. $i enim non 
10 vendiderimus, cognoscemus et intellegemus salutem nostram; alio- 
quin inimici cireumdabunt urbem nostram. Quod si semel nos hosti- 
lis exercitus cinxerit, lacrimas Domini non merebimur. Surgamus 
ergo diluculo et obsecremus Deum, ut saltem micas, quae de mensa 
ejus eadunt, comedere possimus. (232) Miratur scriptura re- 
ginam Saba venisse »ab extremo terrae, ut audiret sapientiam 
Salomonisc; quae, cum vidisset prandium οὖ supellectilem et 
ministeria domus ejus, obstupuit et tota in miraculo fuit. Nos si 
tantas Domini nostri opes, tantam sermonis supellictilem οἱ 
abundantiam doctrinarum non libenter amplectimur, si non com- 
80 edimus »panem vitaec, si non carnibus Jesu vescimur et cruore 
potamur, si contemnimus dapes Salvatoris nostri, scire debemus, 
quod habeat Deus et »benignitatem et severitatem«; e quibus 
benignitatem magis ejus nobis orare debemus, in Christo Jesu Domino 
nostro: cui est gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. 


σι 





μι 
σι 


13 f. vgl. Matth. 15, 27 Ett Luk 11 91 vels3"Kon2 10€45325 
20 Joh. 6, 35; vgl. 6, 53 Ὁ ΠΟΤ Γ΄ 29 


2 Spiritu sancto B. 3 ut] aut ABE 4 efferens A, effero B -᾿ aut B 
4et—ABE  .6columbam BE 8.9 Dominum] Deum BE 10 cognoscimus 
BDEe intellegimus BDEe . 14 cireumdabuntur E 11/12 — exerc. 
hostilis De 12 Domini| Dei De 13 Deum] Dominum De 15 ut 
audiret] audire De 19 doctrinae B, doctrinam E 20 Jesu| Christi De 
23 ejus nobis A ejus» D nobis 7 B orare deb.] obseeremus A 
23/24 Dom. nostro ^ ABE Explicit omelia X XXVIII. ἃ 


Origenes IX, 15 


Ὁ 


10 


20 


25 


; mum usque pervenerit. Quaeritur 


Origenes 


HOMILIA XXXIX. 


De quaestione Sadducaeorum, quam proposuerunt Domino, mu- 


lieris ejus, quae septem viros 


habuit, et rursum de denario, 


quem sibi Salvator jussit ostendi. 
Est haeresis Judaeis, quae dicitur Sadduceaeorum: haee »resur- 


rectionem mortuorum« negat et 


putat animam interire cum cor- 


pore nec post mortem sensus ultra residere. Hi igitur quaestionem 


Domino proponentes composu- 
erunt fabulam mulieris septem 
virorum, quae post primum virum, 
ad resuscitandum semen prioris, 
alterum duxerit, quo mortuo ter- 
tium quoque et rursum quartum, 
atque in hune modum ad septi- 


ergo, »in resurrectione mortuo- 
rum« quis eam sibi e (233) septem 
fratribus sit vindicaturus uxorem. | 
Hoc autem problema insidiantes 
verbis Salvatoris eo tempore pro- 
posuerunt, quo eum viderunt de 
resurrectione docere discipulos. | 
Quibus respondens Salvator ait: 
»Erratis, nescientes scripturas ne- | 
que virtutem Dei. In resur- 
rectione enim mortuorum neque | 
Hom. 39 fehlt in C 
24ff. lat. Matth. 22, 29. 30 
1 Incipit XXXIX. de.. 
suerant De 
ne B sensus » De 
9/10 sept. vir.] septemvirae A 
15 pervenerat De 
24 nescitis E 
226, 9—18 dC 
kv: ᾿Απολιναρίου) 





“εν 


1:925. 


2—4 Luk. 20, 27—40; 21—26 


3 rursum 7 B] rursus De 


10 viros! - habentis B 
Quaerebant A 
26 — mortuor. enim A 


Φασὶ γὰρ ἑπτὰ ἀδελφοὺς μιᾷ yv- 
vixi γάμου νόμῳ συναφϑῆναι, δη- 
λονότι évi ἑκάστῳ αὐτῶν τοῦ ἕτέ- 
ρου ἀποβιοῦντος νομίμως συναπτο- 
μένῃ: ἔσχατον δέ φασι καὶ τὴν 
γυναῖκα ἀποϑανεῖν. ᾿Ερωτῶσι τοί- 
vov δὲν τῇ ἀναστάσει, πάντων 
ἀνισταμένων, »τίνος αὐτῶν ἔσται 
γυνή;« οἰόμενοι αὐτὸν eig ἀπορίαν 
ἐμβαλεῖν. 


Ι Τὸ »ὡς ἄγγελοι τοῦ ϑεοῦ ἐν οὐρα- 
- 9 e MI » /Z 
γῷς (gijaw», οὐχ ὅτιτοὺς ἀνϑρώπους 
» 5 5» - , EJ 3e M 
ἔσεσϑαι ἐν οὐρανῷ λέγει, ἀλλ᾽ ὡς τοὺς 
5 /, 5 , UJ P " 
οὐρανίους ἀγγέλους, καϑὰ δὴ καὶ 
- 5, , s , ^5 » ἢ e 
Μᾶρκος ἔφρασε λέγων" »ἀλλ᾽ εἰσὶν ὡς 
E ^ - - e M 
ἄγγελοι ἔν τοῖς οὐρανοῖς." ὥσπερ γὰρ 
211, gr. Matth. 22, 30 


25f. gr. Mark. 12, 25 


2 u. 9 Saduceorum ABD 2 propo- 
9 haeresis 4- in De 1 nec] 
residere] resipire D, respirare e, si& BE(?) Hi De 


11 suscitandum B 


17 6] de B 21 viderant De 


226, 21—227, 4 -τ ὅτι δὴ γεννήσεται ---- φυσιολογίας (nach 
9---27 συστῆναι V * 


226, 21—227, 4 dC (-Ὁ ὅτι δὴ γεν- 


νήσεται ἀνάστασις, worauf sich wohl das Lemma von D: ᾿Απολιναρίου bezieht) 


10 γάμου νόμῳ] voutuo γάμῳ d 
αὐτῶν d ἕνα ἕκαστον C 18 φασι --- 
15 ἐν --- ἀνισταμ. nach 16 αὐτῶν d 
Ὡς δὲ M. φησιν ὡς ἄγγ. d 
22/28 — ἐν οὐρανῷ ἔσεσϑαι dC 


24 καϑὰ — 26 οὐρανοῖς - dC 26 γὰρ 


10/12 — ro? ἑτέρου ἀποβ. δηλονότι ἑνὶ ἑκάστῳ 


14 γυναῖκα] καὶ τὴν γυν. αὐτήν φασιν d 


21 Τὸ- — dyy.] Ὃ δὲ Μᾶρκος ὡς ἄγγ. φησι C, 
21/22 οὐρανῷ 4- εἶσι ἃ 
24 ἀγγέλους 4- ἔσεσϑαί φησι τοὺς ἀνϑρώπους d 
po f 


«φησιν; konj. (in dC vorher) 


in Lucam, Hom. XXXIX. 


nubent neque nubentur, sed 
erunt sicut angeli in caelisc. Qui 
erunt sicut angeli, utique angeli 
erunt. Simulque discendum, quod 
5angeli connubia non habeant. 
Hic vero, ubi mors, et nuptiae et 
liberi necessarii sunt; ubi autem 
immortalitas, nec conjugio opus 
est nec filiis. Proponam mihi 
10 quaestionem valde molestam et, 
quae non facile solvitur, ex per- 
sona eorum, qui studiosissimi 
scripturarum sunt et »die ac nocte 
meditantur in lege Domini«. Ubi, 
15 inquiunt, scriptum est, quia »ne- 
quenubentnequenubentur« ? Tam 
vetus quam novum ftestamen- 
tum memoria ac mente per- 
lustrans nusquam memini tale 
?0 quid relatum. Quod si forte me 
fallit, qui plus novit, doceat, li- 
benter disco, quod nescio; sed 
quantum ego existimo, nec in 
veteri nec in novo instrumento 
?5 quidquam tale reperiet. Omnis 
ergo error eorum de prophetica, 
quam non intellegunt, lectione 
subrepsit — e quibus illud est in 
Isaia: »electi mei non habebunt 
ilg Ioas deis 1 2 


4 discendum] dicendum B 
tales Dmr 
17 quam novum BE 
20 relatum ABE 
error De 





—- test. quam novum A 
25 repperi 4- et ABE 
28 subrepsit] surrexit De 


227 


ΝΡ 5 A] —- ' Α » » 
τὸ ἀγγελικὸν πλῆϑος πολὺ μὲν ὄν, οὐ 
Δ 5 , 5 , 5 3 5 
μὴν ἔκ γενέσεως αὐξηϑέν, ἀλλ᾽ ἐκ 

, c , e M ' 

δημιουργίας ὑπάρχον, οὕτω δὴ καὶ 
QS , - | 
τὸ ἀνιστάμενον πλῆϑος.] 


|" Jouer δέ, ὅτι καὶ πρὸς τὴν λέξιν 

/, e 5 Al /, ' ^ 
ταύτην οἱ ἀπὸ Μαρκίωνος καὶ Ova- 
λεντίνου ἔτι διαμάχονται εἰς ψυχὰς 
ἀνάγοντες τὸν λόγον: ταύτας γὰρ 
ζῆν καὶ περὶ τούτων εἰρηκέναι τὸν 
κύριον ὡς τούτων ὄντος ϑεοῦ τοῦ 
ϑεοῦ. Οὐδέπω δὲ Σαδδουκαίοις περὶ 
ψυχῶν v 5 ἀντιλογία, ἀλλὰ περὶ 
σωμάτων, ὥστε περὶ τούτων 1) ἀπό- 

, ^ , EJ , 
κρισις. Δέγεται δὲ τότε ἀνίστασθϑαι 
ὃ νεκρός, ὅτε μετὰ σώματος 1), 
ψυχή, οὐχ ὡς ἕν τῷ μεταξὺ τῆς 
- ^ , 5} 35 e 5 

ψυχῆς διαλελυμένης, ἀλλ᾽ ὡς ἀπρα- 
χτούσης καὶ τὰ τῆς ζωῆς ἴδια, ὅσα 
μετὰ σώματος, ox ἐχούσης" ἕν ydo 
τι τὸ συναμφότερόν ἔστιν, ἄνϑοω- 
σος, καὶ ἣ ζωὴ κοινή, καὶ ἑκατέρων 
δεῖ πρὸς τὸ τὴν ἔκ ϑανάτου ζωὴν 
πάλιν συστῆναι. ] Πρὸς τούτοις ἄνα- 
γινώσκοντές τινες τὰ προφητικὰ 
πλανῶνται περὶ τὸν νοῦν τῆς γρα- 


291. Jes. 65, 23 


7? sunt 4- illie In 
conjugii BE, conjugatio D 


8 immor- 
16 Tam] Totum B 

19 memini nach 
20 ergo — A eorum 
est — BE 29 electi] lecti Dmn 


autem 7 BDEe 
13 ac] et AE 


cM 


297, 9—928, 30 k * [K?x: Τίτου, vgl. J. Sickenberger, Titus v. Bostra (TuU NF 


VI, 1) 8. 235] 


297, 27 Πρὸς --- 228, 30 b*e*D19*V* [E? τοῦ αὐτοῦ (Κυοίλ- 


λου Ὁ)] (in b 2. Teil eines Chrys. Scholions) 


2 ud 
yéyovev d 
τῷ ἀριϑμῷ d 
14 ϑεοῦ - Καὶ 


9 πρὸς Κ] ὑπὲο V 


γενέσεως] γεννήσεως ἃ 
ἔκ -ἰ- ἀρχῆς, ἐξ αὐτῆς τῆς ἃ 
11 μάχονται V 
15 οὐδέπω δὲ! ἀλλ᾽ οὐδέπω K* 
27 Πρὸς τούτοις Κ] ᾿Ωριγένης δέ φησιν be D!?V 


αὐξηϑέν -- εἰς πληϑὺν ἀμέτρητον 
3 ὑπάρχον] ἔχει τὸ ἄπειρον εἶναι 
ψυχὴν Καὶ 12 ταῦτα V 
1? ὥστε — 20 ψυχή- k 
28 τινες e 

15* 


rn 
σι 


20 


n2 
σι 


90 


228 


Origenes 


liberos in maledictionem«, et in| gj; — φέρε εἰπεῖν £x τοῦ 'Hoatov 


Deuteronomio in benedictionibus: 
»benedieti fili uteri tuic et 
putant haec futura in resurrec- 
tione, non intellegentes spiritales 





^ot ἔκλεκτοί μου OO τεκνοποιήσουσι» 
εἰς κατάραγς, καὶ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ 
ἐν ταῖς εὐλογίαις: »εὐλογημένα τὰ 
ἔκγονα τῆς κοιλίας govc: — ὑπολαμ- 


benedietiones esse praedictas. βάνοντες δὲν τῇ ἀναστάσει τῶν γε- 
Paulus enim, »vas electionise, | κρῶνς ἔσεσϑαι ταῦτα, μὴ νοοῦντες 
omnes has benedictiones, απᾶθ τὰς πνευματικὰς εὐλογίας. 





ponuntur in (234) lege, spiritali- 


;ter interpretans et sciens non esse carnales, ad Ephesios loqui- 


tur: »benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui 
benedixit nos in omni benedictione spiritalic. Erunt itaque 
hae omnes benedictiones spiritaliter, cum a mortuis resurgen- 
tes aeternam beatitudinem consequeremur. Sed et in Psalmis 


;simile quid reperientes eodem labuntur errore: »uxor«, inquit, 


»tua sieut vitis abundans in lateribus domus tuae, fili tui sicut 
novella olivarum in ecireuitu mensae tuaec, usque ad eum locum, 
ubi ait: »benedicat te Dominus ex Sion, et videas, quae bona sunt 
Hierusalem«. Ergo cum instructa fuerit Hierusalem et instaurata in 
antiquum statum, tune visurus est sanctus bona, quae scriptura 
commemorat. Qui spiritaliter intellegunt Hierusalem et de ea 
dici sciunt: »quae caelestis est, quae sursum est, quae est mater 
nostrac, videbunt bona illius, de quibus saepe diximus, et id, 
quod nune de psalmo posuimus: »uxor tua sicut vitis abundans in 
lateribus domus tuae, fili tui 
sicut novella olivarum in circuitu 
mensae tuae«. Quae omnia cor- 
poraliter intellegentibus Saddu- 
caeis, qui erant portio Judaeorum, 
dieit Salvator: »nescitis scrip- 
turas neque virtutem Dei«. 

Haec de quaestione, quam Sadducaei Domino proposuerunt, brevi- 
ter dicta sint. Porro quia adjectum est de imagine Caesaris, etiam 

9f. Deut. 7, 13 71. A16. 9, 015 11f. Ephes. 1, 3 151f. Ps. 127 (128),3. 5 
22f. Gal. 4, 26 24 ff. Ps. 127 (128), 3 80 1. Matth. 22, 29 


1 maledietione BE 2 Deuteronomii AB ἴῃ — ABE 
10 et|ut B 12 Erunt — 13 spiritaliter - De — 18 — omn. ben. hae A 


Διὰ τοῦτο σωματικῶς ἐκδεχομέ- 
γοις τοῖς ἐκ τῶν ᾿Ιουδαίων Σαὸ- 
δουκαίοις ἔλεγεν ὃ σωτήρ᾽ »πλανᾶ- 
σϑε μὴ εἰδότες τὰς γραφάςς. 


6.1 praedicatas B 
hae] 


haec E spiritali 4- in eaelestibus A 14 beatit.] benedictionem ABE 
consequemur ABE οὐ — E 17novellae e  18— bona quaeA . — sunt 
bona BE sunt -L-in A 20sanctus De  234quod P  26novellae ADe 


33 sunt A 


9 &yyovae, τέκνα D!* 


27 mensae] domus D quia] quae r adjectum]lectum ABE 


2 oi kV :5 be D!* 29 ἔλεγεν — σωτήρ 77 Kj λέγει K! 


in Lueam, Hom. XXXIX. 299 


super hoe debemus pauca perstringere. Putant quidam a Salvatore 
dictum esse simpliciter: »reddite, quae sunt Caesaris, Caesaric, 


id est: tributum reddite, quod debetis. 


de tributis reddendis Caesari con- 
5 tradicit? Habet igiturlocus quid- 
dam mystici atque secreti. Duae 
sunt imagines in homine: una, 
quam accepit a Deo factus in 
principio, sicut in Genesi scrip- 
10tum est: »juxta imaginem et 
similitudinem Dei«, altera »choici« 
postea, quam propter inoboedien- 
tiam atque peccatum ejectus 
de paradiso assumpsit »prin- 
15 eipls saeculi hujus« suasus ille- 
cebris. Sicut enim nummus 
sive denarius habet imaginem 
imperatorum mundi, sic qui facit 
opera »rectoris tenebrarum« ista- 
20 rum, portat imaginem ejus, cujus 
habet opera: quam praecepit hic 
Jesus esse reddendam et projicien- 
dam de vultu nostro assumen- 
damque eam imaginem, juxta 


?5 quam a principio ad similitudinem Dei conditi sumus. 








(235) Quis enim nostrum 


c / /, » , » δ᾿ - 

YwnAóvsoov δέ" ἐγένετο ἕν ἀρχῇ 
ὁ ἄνϑοωπος, ὡς ἔν τῇ { νέσει γέ- 
γραπται, »κατ᾽ εἰκόνα ϑεοῦς, ὕστερον 
δὲ διὰ τὴν αὐτοῦ παρακοὴν ἀνέλαβε 
καὶ εἴκόνα »χοΐκηνς" 


ὥσπερ γὰρ τὸ νόμισμα εἰκόνα 
ἔχει τοῦ βασιλεύοντος τῶν ἐϑνῶν, 
οὕτως ὁ ποιῶν τὰ ἔργα τοῦ »κοσμο- 
κράτορος«. τὴν εἰκόνα αὐτοῦ φορεῖ" 
ἣν παραινεῖ ὁ σωτὴρ ἀποδιδόναι καὶ 
ἀποτίϑεσϑαι καὶ φορεῖν τὴν ἐξ ἀρχῆς 
γενομένην eixóva xa^ ὁμοίωσιν τῷ 
ϑεῷ. 


Atque 


ita fit, ut, »quae Caesaris sunt, Caesari et, quae Dei, Deo« red- 
damus. »Ostendite«, inquit, »mihi nummumc, pro quo in Matthaeo 


seribitur »denarius«. 


Quem cum accepisset, ait: »cujus scriptionem 


ΟἿ. vgl. Orig. Comm. in Cant. Cantie. Prologus (δ. 63, 31ff. Baehrens) 


Int Gen. 1,27: 1 Kor. 15, 49 
28 Matth. 22, 19 
1 quidam] quidem r 

11 choiei - id est terreni e 
14 assumpsit] accepit A 
15 suasam B 17 sive] atque De 
proiciendamque A 
--suntA | Deo^E 


229, 6—230, 10 b* 
6 “γψηλ. δέ — bdCSV 


ἘΞ ΡΟΝ 
αὐτοῦ — dK$S8 10 εἰκόνα — b 
17 ἔχει — ὃ -- τῶν ἐϑνῶν βασιλ. S 


19 φορεῖ — Καὶ 


141. Joh. 12, 31 


9 igitur] ergo B 
12 postea — A 
assumpsit -- eam BDEe 


23 assum.] et assumendam A 
-- reddamus Deo e 

229, 6—230, 24 μνᾶς k*V (Κ nur —230, 10) 

ἐγέν. — ἀρχῇ  k 


8 ϑεοῦ -[- γέγονεν k, -ἰ κατ᾽ ἀρχήν S 


20 — ἀποδιδ. nach ἣν S 


18f. Ephes. 6, 12 


1 in homine 7» D] hominis e 
postea quam] postquam lr 
14/15 principis B 


21 hic - De 22 et — BE et proj.] 
20527E]inAB  26quae? 
28denarium A — inscriptionem B 


229. 6—230, 18 αὐτοῦ dCS 


ἕν ἀρχῇ — ds 4 ὁ 

9 διὰ] παρὰ f 

16 γὰρ] δὲ k, xai S 4 εἰκόνα ἔχει ὃ 

18/19 xoouoxodr.] παντοκράτορος K* 
22 xai! — 23 0e — Κα 


5 Dei, Deo«. 


230 


habet?« Qui respondentes dixe- 
runt: »Caesaris«. Ad quos rur- 
sum: »redditec, inquit, »quae sunt 
Caesaris, Caesari et, quae sunt 
Quorum consequen- 
tiam et Paulus locutus est dicens: 


»sieut | portavimus | imaginem 
choici, portemus et imaginem 
caelestis«. Quod ergo ait: »red- 


10 dite, quae sunt Caesaris, Caesaric, 


20 


n2 
[211 


hoe dicit: deponite personam 


Origenes 


᾿Ακολούϑως τούτοις καὶ ὃ Παῦ- 
λός φησιν" λὡς ἐφορέσαμεν τὴν εἰκόνα 
τοῦ χοϊκοῦ, οὕτως φορέσωμεν καὶ 
τὴν εἴκόνα τοῦ ἐπουρανίους. Τοῦτο 
οὖν δηλοῖ τό: λἀπόδοτε τὰ Καίσαρος 
Καίσαρι: καὶ τὰ τοῦ ϑεοῦ τῷ ϑεῷς. 


»choieic, abjieite imaginem terrenam, ut possitis vobis personam 
caeléstis imponentes reddere, »quae sunt Dei, Deo. 

Repetit nos Deus. (236) Quidnam repetit ? Lege Moysen: »et nunc 
15 quid Dominus Deus tuus repetit a 


te?« et reliqua, quae sequuntur. 
Postulat igitur a nobis Deus et 
deprecatur, non quia necessarium 
habet aliquid, ut ei tribuamus, sed, 
postquam ei dederimus, nobis id 
ipsum tribuat in salutem. Quod 
ut manifestius fiat, ponam para- 
bolam mnarum. Qui unam acce- 
perat mnam et fecerat decem et 


5 obtulit Domino, a quo sibi cre- 


dita mna fuerat, accepit et aliam, 


«ff. I Kor. 15, 49 
Luk. 19, 11—27 
3 reddite -- ergo De 


12 1 Kor. 15, 49 


4/5 — Dei sunt BE 


Αἰτεῖ δὲ παρ᾽ ἡμῶν, οὐχ ὅτι χρείαν 
ἔχει τινός, ἀλλ᾽ ἵνα ἡμῖν ἀντιχα- 
οίσηται τὰ αὐτοῦ. Ο γὰρ τὴν μνᾶν 
δεκαπλασιάσας καὶ προσενέγκας τῷ 
δεδωκότι κυρίῳ, ἀπολαμβάνει σὺν 
ταῖς τοσαύταις καὶ ἑτέραν" ἐκείνου 
γὰρ τοῦ μὴ πολυπλασιάσαντος τὴν 
μνᾶν κελεύει ἀφαιρεϑῆναι καὶ δοϑῆ- 
γαι τῷ ἔχοντι τὰς δέκα μνᾶς. » ἄρατε 
οὖνς, φησὶν τοῖς παρεστῶσιν, δἀπ' αὐὖ- 
141. Deut. 10, 12 22f. vgl. 


5/6 consequentia BE 


6 et — A ! imaginem 7» D 12 person.] imaginem A 14 nos] a no- 
bis A Deus — Lege] Deus quiddam secundum legem B Quidam E 
Legen E | Moysi B 15 quid] quidem A Dominus 7 A Deus tuus 
De 17 et 4- Deus D 19 tribuamus 4- postulat De sed] ut De 
20 nobis — De 25 mnarum, qui B 24 mnam 7 A et? — A 


26 — fuerat mna A 
290, 24 "Aparece — 231, 22 dC 
9 'AxoAoó0. — 8 éxovo. — dCS 
καὶ τοῦτο dS 9:ó—b 
18 τὰ αὐτοῦ — CV 


10 Καίσαρι -- ὃ σωτὴρ λέγων d 
αὐτοῦ -!- ᾽᾿Εκεῖνα δεῖ ἀποδιδόναι Καίσαρι, τὰ μηδὲν 


“- et accepit A 


8 Τοῦτο οὖν] 
17 ἡμᾶς K! 


τούτοις] τούτων K? 


τὴν εὐσέβειαν παραβλάπτοντα' εἰ γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, οὐκ ἂν βασιλεῦσιν ὑποτάσσε- 
σθαι προσετάγημεν καὶ πάσῃ ἀρχῇ ὑπερεχούσῃ ὃ 21 ἑτέρας K 24 μνᾶς 
-c- Καὶ ἁπλῶς εἴ τι μὲν ἀπάτης εἴδωλον, τοῦτο τῷ δημιουργῷ τῆς κακίας ἐπιρ- 
ριπτέον" εἴ τι δὲ ἀρετῆς σύμβολον, τοῦτο ϑεῷ ἀναϑετέον' τὸ δὲ ἐντελὲς &v τῷ 
Ματϑαίῳ εἴρηται K1 


in Lueam, Hom. XXXIX. 29 


quam antea non habebat. Illius 
enim mnam, qui non multipli- 
caverat, quod accepit, jubet Do- 
minus auferri et dari ei, qui alias 
5 habet; »tollitec, inquit, »mnam et 
date ei, qui habet decem mnas«. 
Atque in hune modum, quae de- 
derimus Deo, nobis ea ipsa resti- 
tuet cum his, quae antea non 
10 habueramus. Exigit et postulat 
a nobis Deus, ut habeat occa- 
sionem donandi, ut ipse tribuat, 
qui erogavit. Ipsius enim gratia 
duplicata est mna, et dignis qui- 
15 busque plus datum est, quam 
sperabant. Quapropter surgentes 
oremus Deum, ut digni simus 
offerre ei munera, quae nobis 
restituat et pro terrenis caelestia 
?0 largiatur, in Christo Jesu: cui est 
gloria et imperium in saecula 
saeculorum. Amen. 








τοῦ τὴν uvàvc, τοῦτ᾽ ἔστιν τὴν χάριν 
τοῦ ἁγίου πνεύματος, ἐπειδὴ οὐ δύ- 
ναται ταύτην ἔχων κολασϑῆναι, εἰ 
μὴ πρῶτον ταύτης γυμνωϑῇ, »καὶ 
δότε τῷ τὰς δέκα μνᾶς ἔχοντις. ᾿Α͂ντι- 
χαρίζεται γὰρ ἡμῖν 0 ϑεὸς τὰ ἀγαϑὰ 
μετὰ προσϑήκης" τῷ γὰρ ποιήσαντι 
τὴν μίαν μνᾶν δέκα ἀντεχαρίσατο 
τὰς δέκα μνᾶς, προσϑεὶς αὐταῖς καὶ 
ἄλλην μνᾶν τὴν τοῦ μὴ £oyaCouévov. 
[Ὃ μὲν γὰρ ἔχων, φησίν, ἀρετὴν ἔκ 
πόνων καὶ ἱδρώτων καὶ προσϑήκην 
λαμβάνει παρὰ ϑεοῦ, οἷον πίστιν 
ἔχοντι τὴν ἐκ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν δοϑήσε- 
ται χάρισμα πίστεως, καὶ ἁπλῶς τῷ 
ἔχοντί (tt) τῶν ἐκ κατασκευῆς φυσι- 
xij; ἐνυπαρχόντων αὐτῷ βελτιωϑὲν 
προσοχῇ καὶ ἐπιμελείᾳ τὸ ἐνδέον 
ἀπὸ ϑεοῦ δοθήσεται: ὃ δὲ πονηρὸς 
καὶ μὴ μεταδιδοὺς εἰς πολλοὺς λό- 
γον, οὗτος ἀποστερεῖται, οὗ εἶχεν, 
καὶ τιμωρεῖται. 


Expliciunt omeliae triginta novem Adamantii Origenis in evan- 


celium Lucae a beato Hieronymo presbytero de graeco in latinum 
25 translatae. 


3 ff. Luk. 19, 24 10—18 vgl. Comm. in Matth. vetus Interpr. 69 (IV 
372, 21—25 Lomm.): Utputa, fidem habenti, quae est ex nobis, dabitur gratia 
fidei, quae est per spiritum fidei et abundabit; et quidquid habuerit quis ex 
naturali creatione, cum exercuerit illud, accipit id ipsum et ex gratia Dei, ut 
abundet et firmior sit in eo ipso, quod habet. 15 sr. vel: 1 Ion. 125.9 


3 acceperat A. 4 auferre BE 6 habebat AE 1 quae] quod A 
8eaipsa » A 8/9 restituit E — 9 ante De — 10/11 — a nobis et post. A 
12 ipsi De 13 rogavit AB, rogabit E 14 publicata A, puplicata E 
15 datum est] donatum B 16 sperabunt E 18 munera] mnam A 
nobis] ipse B 239—298 C— ABDEe 23 novem] sex C 24 Jeronimo C 


H : Omeliae Origenis XXXVIIII super Lucam a Hieronymo catholico tra- 
ductae feliciter expliciunt. Laus Deo. 


I: Expliciunt triginta novem omeliae Origenis super Lucam a Yheronimo 
katholieo in latinum traduetae. 


11 φησίν — d 15 πίστις C 16 {τον konj. — dC φυσικῆς Kr.] 
φυσικῶς dC 


FRAGMENTA. 


I. 4, 39 »xai ἐπιστὰς &mávo αὐτῆς ἐπετίμησεν τῷ mwvotTÓ« 
Ἢ , - d ἜΣ, 9 , e ^ M e , / 
φίστησι τῇ τοῦ Σίμωνος οἴκίᾳ ὁ σωτὴρ καὶ εὑρίσκει πυρέττουσαν 
τὴν αὐτοῦ πενϑεράν" »καὶ ἐπιστὰς ἐπετίμησε τῷ πυρετῷ, καὶ ἀφῆκεν 
οαὐτήνς. Μήποτε οὖν ἕν μὲν τῷ" ἀφῆκεν αὐτὴν ὁ πυρετὸς« εἰρημένῳ 
ς A] /d ' fa ^oc - , 5 Α e ' , » 
ὑπὸ MatÜaíov x«i Μάρκου καὶ ὅλῃ τῇ φράσει οὐδὲν ὡς περὶ ζῴου &p- 
φαίνεται τοῦ τὸν πυρετὸν ἐνεργοῦντος, ἔν δὲ τῷ" »ἐπιστὰς ἐπάνω αὐτῆς 
ἐπετίμησε τῷ πυρετῷ καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν. εἰρημένῳ ὑπὸ Δουκᾶ οὐκ 
οἶδα, εἰ μὴ ἀναγκασϑησόμεϑα τὸ ἐπιτιμώμενον καὶ ἀφιὲν ζῷον εἰπεῖν μὴ 
10 χωροῦν τὴν τοῦ ἐπιτιμῶντος ἐνέργειαν: ἄψυχον γὰρ καὶ μὴ αἰσϑανό- 
EJ /, 5 Ld 5 5) ἧς 9 M ^ A] 
nevov ἐπιτιμίας ἐπιτιμᾶσϑαι οὐκ εὔλογον λέγειν. Οὐδὲν δὲ ϑαυμαστὸν 
εἶναί τινας κακωτικὰς τοῦ ἀνϑρωπίνου σώματος δυνάμεις, καὶ οὐ πάν- 
τῶς κατηγορήσωμεν τῆς ψυχῆς τῶν πασχόντων ὡς ἔκ τούτων βλαπτο- 
΄, : ἡδὲ ΄ 3 δον M * là 6A 04À M ὃ διά λος 
μένης: οὐδὲ γάο, ἐπεὶ ἔπαισε τὸν "lo ἕλκει πονηρῷ λαβὼν ó διάβολος 
15 τὴν ἐξουσίαν εἰς τὸ διὰ τοῦ σώματος πειράσαι αὐτόν, περὶ τοῦτο κατη- 
, 40 c) M » 7 2 M / c l4 M Ἅ , Mó 
γοοητέος ὁ "lop ἀϑλήσας xai γενναίως ὑπομείνας τὴν πληγήν. Μόνον 
εἴη λέγεσϑαι, εἴ ποτε κατὰ σωματικοὺς πειραζόμεϑα πόνους, τό: »ἀλλὰ 
τῆς ψυχῆς αὐτοῦ μὴ Gic, ὡς καὶ ὃ κύριος ἐπιτιμῶν ἰᾶται τοὺς (ςκακῶς» 
ἔχοντας. » Ἐπετίμησεν. ἀντὶ τοῦ »éxévaéevc. 


dk (Ὥριγ. xài Βασιλ.) ΟΥΝ ἐδ(2----ὅ. αὐτήν)ν (als SchluB eines Kyrill-Schol.) (9— 
10 érzoy. in o mit Lemma Basilius) — 17f. Hiob 1, 12 18f. vgl. Matth. 4, 24 


9—1 évepy. —— kW 3 ᾿Εφίσταται 1)3 σωτὴρ dC] ᾿Ιησοῦον ὄ oov] δὲ € 
6 xai? — φράσει nur C οὐδὲν cc] οὐδενὸς v 601 ἐμφαίνηται v ἡ τοῦ 
τὸν] τοῦτον ν 4 ἐν---10 χωροῦν] ὅ γε μὲν (μὴν korr. K?) Μουκᾶς εἰπὼν 
ὅτι ἐπετίμησε τῷ πυρετῷ καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν ἐμψύχως τὸν λόγον ἐσχημάτισεν ὡς 
περὶ ζῴου αἰσϑανομένου ἐπιτιμίας xai μὴ χωροῦντος k ἐν δὲ] μήποτε ἐν W 
᾿Επιστ. --- αὐτῆς - W 8 εἰρημ. — 9 εἰπεῖν] ὑπονοεῖν δεῖ ζῷον εἶναι τὸ 
ἐπιτιμώμενον καὶ ἀφιὲν W 9 καὶ ἀφιὲν » dCV 10 ἐνέργειαν 4- περὶ τοῦ 
πυρετοῦ διαλεγόμενος k ἄψυχον — 19 — k (dafür Τοιοῦτον καὶ ἐν Ψαλμοῖς 
— διὰ τῆς δοκιμῆς ἐλπίδα, wohl Basilius) 11 οὐκ — λέγειν] λέγειν (ἀμήχανον W) 
οὐκ εὔλ. WW 12 xai —18 ἅψῃ — dC οὐ] εἰ (2) W 18 τῆς — 
βλαπτ.] τῶν οὕτω πασχόντων W 14 γὰρ - Ε ὁ Ιώβ W ἔπαισε] ἔπεσε W 
τὸν — 15 é£ovo.] αὐτὸν ὁ διάβολος ἕλκει πονηρῷ λαβὼν ἐξουσίαν W 15 εἰς 
τὸ] τοῦ W 10 ὁ —19 ἔχοντας  ὟῪ 18 ἅψητε ( 3) k cc] ἃς (sc. 
δυνάμεις Z. 12) dC 19 ' Exer(u. — ἐπέταξεν nur W 


in Lucam, Fragmenta I—IV. 933 


lI. 4, 40 »δύνοντος δὲ τοῦ ἡλίους 
Περὶ δυσμὰς δὲ τούτους προσῆγον ἤτοι μεϑ᾽ ἡμέραν, αἰσχυνόμενοι, 
ἢ τοὺς Φαρισαίους φοβούμενοι, 1] «ai πεοὶ ἕτερα ἀσχολούμεγοι, ἢ τάχα 
γομίξζοντες μὴ ἐξεῖναι ϑεραπεύειν ἔν σαββάτῳ, ἐπεσημήνατο γὰρ ὁ 
5 εὐαγγελιστής, ὅτι »ἦν διδάσκων αὐτοὺς £v cappáto«: διὰ τοῦτο περὶ 
δύσιν ἡλίου τοὺς κακῶς ἔχοντας προσέφερον oi προσήκοντες, ὃ δὲ γ»αὖ- 
τοὺς £Üeodztevoev«. 
k*e» — b Luk. 4,31 
873 Ξ ε 4 μὴ » δε ἐν 29 € 


III. 5, 1 »aór0g ἣν ἑστὼς παρὰ τὴν λίμνην levvgoaoér«e 
Ὃ δὲ »εϊστήκει παρὰ τὴν λίμνην D'evvyoaoéve, ἢ καὶ κατὰ Mavóüciov 
καὶ Μᾶρκον »περιεπάτει παρὰ τὴν ϑάλασσαν τῆς Γαλιλαίας«: καὶ δό- 
ξαιεν μὲν ἐναντία λέγειν oi εὐαγγελισταί, πλὴν ὃ ἐπιχειρῶν ἀπὸ τῆς 
5 γραφῆς τοιαῦτα δύναται εἷς τὸν τόπον τοῦτον λέγειν" εἰ »τὰ συστήματα 
τῶν ὑδάτων ἐκάλεσε ϑαλάσσας«. ἔν τῇ ἀοχῇ τῆς κοσμοποιΐας ὃ ϑεός, 
συστήματα. δὲ »τῶν ὑδάτωγς εἰσὶ καὶ οἵ ποταμοί, κατὰ τοῦτο τὸ σημαι- 
γόμενον καὶ οὗτοί εἶσι ϑάλασσαι, ὥσπερ καὶ ἡ γλυκυτάτη καὶ ποτι- 
μωτάτη 51] ἐννησαρὲτ λίμνης, 2) νῦν καλουμένη Σ Τιβεριὰς ϑάλασσαζς £v τοῖς 
10 ξὐαγγελίοις, μάλιστα ἐπεὶ καὶ αὐτὴ σύστημά ἔστιν ὑδάτων. "Ecc δὲ ἡ 
Τεννησαρὲτ χώρα τῆς μερίδος τοῦ Χαναναίου, ἐν ἧ ἐποιχόμεγος τὰ 
πρὸς ϑάλασσαν ὁ κύριος εὗρε τοὺς περὶ lléroov καὶ ᾿]Ιωάννην καὶ ἔπαν- 
εκαλέσατο αὐτοὺς μετὰ τὴν ἄγραν τῶν ἰχϑύων, ὄντας τὸ πρότερον 
᾿]ωάνγου τοῦ βαπτιστοῦ μαϑητάς. 


k*» — 3 Matth. 4,18 ; Mark. 1, 16 5 Gen. 1,. 10 6 vgl. Ezech. 
31, 4 9 vgl. Joh. 6, 1 11, vgl. Luk. 5, 1—11 13 vgl. Joh. 1, 35 
2 xai? - κατὰ K? 10 συστήματα K? 11 μερίδος] Τιβεριάδος K? 


IV. 5, 12 »ióo? ἀνὴρ πλήρης Aézxoac« 

e M M ' M 5 M —- 5 /, - ij e /, 

ἸΙστορικῶς δὲ μετὰ τὴν ἀποστολὴν τοῦ ὀρνιϑίου πρῶτον »τὰ ἱμάτια 
σπλύνεται 0 καϑαρισϑείς«ς, εἶτα πᾶσαν τρίχα ξυρᾶταις, καὶ ἐπὶ τούτοις 
»λούεται ὕδατι., μεϑ᾽ ὃ ἐπιφέρεται τό: »xai καϑαρὸς ἔσται«. Εἴη δ᾽ ἂν 

5 τὰ δἱμάτιας πολιτεία μὴ πάντῃ κακῶς ὑφασμένη, ἐπεὶ κἂν ἀπέϑετο ταῦτα" 

)τρίχεςς δὲ τὰ ἐξανϑήσαντα νεκρὰ τῇ ψυχῇ, αἷς ἐναντίαι at τοῦ Σαμουὴλ 
καὶ τῶν Ναξζιραίων καὶ at τῶν μαϑητῶν »ἠοιϑμημέναι«: τῶν γὰρ Ναξζι- 
k*e [aus Hom. in Levit. VIII, 11 (5. 412, 24—414, 26 Baehrens)] — 2 ff. Lev. 
ΓΕ 18 4 Matth. 10, 30; vgl. Luk. 12, 7; vgl. Orig. Sel. in Jerem. 
4, 7. 8(S. 271, 27 Klostermann): ἡγιασμένοι γὰρ τὸ »Ναζιραῖοις δηλοῖ; Wutz, 
Onom. sacra 376 

4 xai — δε 9 πάντως € ὑφῃσμένη € ἐπεὶ] ἐπὶ ε 6 τρίχα 
K$e& εξαυϑήσαντα (!) ε “- αἱ τοῦ Σαμουὴλ ἔναντ. K? αἱ τοῦ! 
αἰτοῦσι ε αἱ τῶν] αὐτῶν ε 


10 


234 Origenes 


οαίων »σίδηρος ἐπὶ τὴν κεφαλὴν οὐκ ἀναβαίνεις, πάντα ὅσα ἂν ποιῶσιν 
εὐοδούμενα πραττόντων, ὡς μηδὲ φύλλον αὐτῶν καρποφορούντων ἀποῤ- 
ῥεῖν. Ἤδη δὲ ἀπὸ τοῦ σώματος ὕδατι τὸν μολυσμὸν ἀποτίϑεται, τοῦ 
βαπτίσματος ἐν τούτῳ δηλουμένου, μετὰ δὲ τοῦτο τῆς μὲν παρεμ- 
βολῆς ἄξιος γίνεται, εἷς δὲ τὸν ἴδιον οἶκον οὐκ εἴσεισιν ἕως ἡμερῶν 
ἑπτάς, καὶ τοῦ πάλιν ξυρηϑῆναι τὴν κεφαλήν, διὰ τὰ τῶν δογμάτων 
κεφαλαιωδέστερα, καὶ τὸν πώγωνα ἀποϑέσϑαι, τὰ τοῦ ἀνδρὸς ἁμαρτή- 
ματα, διὰ δὲ »τῶν ὀφρύων. (ἐδήλωσενΣ ἅπασαν οἴησιν. 

8 Ri 13, 5 9f. vgl. Ps. 1, 3 11ff. vgl. Ley. 14,,.8. 9 

8 avépawe € πάνϑ᾽ K$ 9 μὴ K?, μήτε Baehr. φύλλα ε 10 roo? — 


11 δηλ. Baehr. 11 τοῦτο] τὸ τρίτον καϑαρὸν γενέσϑαι Baehr. τὴν x£q.] 
κεφ. καϑαιρομένου Baehr. 19 ξυρανϑῆναι € 14 κεφαλαιωδ.] κεραιωδέστερα 
Κϑε τὸν 7» Baehr.] τὴν K$ τὸν πώγωνα] τὴν γνῶσιν ε ἀποϑέσϑαι] μετ᾽ 


αὐτὴν ἀποτιϑεμένου Baehr. 


V. 5, 14 »παρήγγειλεν αὐτῷ μηδενὶ εἰπεῖν 
Τὸ δὲ τὸ στόμα κεκαλύφϑαι δηλοῖ, ὅτι χρὴ ἑαυτὸν καταδικάζειν τῇ 
σιωπῇ, μέχρις ἂν ὑποστρέψας καϑαρίσῃ ἑαυτόν: οὐκ ἄκαιρον δὲ χρή- 
σασϑαι τῷ ῥητῷ πρὸς τοὺς ἐνόχους ἁμαρτίαις καὶ περὶ τῶν ϑείων δι- 
δάσκειν προῃρημένους. 


k*ev 
2 τὸ — IK IK8E 2[8 τῆς σιωπῆς KS ὃ καϑαρίσῃ] καϑαρισϑῇ ε 
ἑαυτόν — 5 προειρ. — K$& 9 προειρημένους KK*e 


VI. 5, 14 »προσένεγκε περὶ τοῦ καϑαρισμοῦ σους 

Εἰ δὲ βούλει, ζῶντα χρῶτα τὸν λόγον λάμβανε, οὗ μὴ παρόντος τῇ 
ψυχῇ, ὁτιποτοῦν ἐὰν γένηται, ἀνέγκλητος ὁ ἁμαρτάνων, ἀλόγου φέρων 
κατάστασιν: εἶ δὲ παρείη λόγος, ὑπεύϑυνος. Τί οὖν τὸ καϑ' ὅλου τοῦ 
σώματος γίνεσϑαι τὴν ἁφὴν μήποτε τροπικῶς φρενίτιδας ἢ μελαγχολίας 
δηλοῖ ἢ τὴν ἐν τῇ βρεφῶν ἡλικίᾳ κατάστασιν; Μὴ βοηϑοῦντος γὰρ τότε 
λόγου μηδὲ παρούσης αἰσϑήσεως πᾶν τὸ πραχϑὲν ἢ λεχϑὲν οὐχ ἁμάρ- 
τημα, ἀλλ᾽ ὅτε πάρεστιν αἴσϑησις. Λεκτέον δὲ καὶ οὕτως" κατὰ διττὸν 
τρόπον εὐαρεστοῦμεν ϑεῷ" εἰ γὰρ ζῶμεν ϑεῷ, μηδὲν ἔστω νεκρὸν &v 


τὸ ἡμῖν, εἰ ἀπεϑάνομεν τῇ ἁμαρτίᾳ, μηδὲν αὐτῆς ἔστω ζῶν ἐν ἡμῖν" ζῶν- 


τες yàp ἔν αὐτῷ τὴν ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας παραιτώμεϑα νέκρωσιν, ἀπο- 
ϑανόντες δὲ κόσμῳ μὴ πρὸς τὰ πάϑη παλινδρομήσωμεν. ᾿Αποϑνή- 
σκομεν δὲ τῇ ἁμαρτίᾳ νεκροῦντες »τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς yfjg« »οἵτινες δὲ 
ἀπεϑάνομεν τῇ ἁμαρτίᾳ, πῶς ἔτι ζήσομεν αὐτῇ; « Μολυσμὸς ἄρα τοῦτο 


15 κἂν ἐπὶ σμικρὸν γένηται καὶ κατὰ νόμον ἀκάϑαρτον, ὥσπερ καϑαρὸν τὸ 


k* (von 21 Κατὰ an auch ex) — 9íf. vgl. Róm. 6, 11. 12 13 Kol. 3, 5 

4 καϑόλου K? 1/8 ἁμάρτημα] ἁμάρτηκα KK? 9 εἰ --- 10 ἡμῖν 
DUK 10 ζῶντες — 12 κόσμῳ marg. v. spüt. Hand nachgetragen Καὶ 
14 ζήσωμεν ( 1) K? 15 γίνηται K? 


in Lucam, Fragmenta IV—IX. 299 


τῆς ἁμαρτίας τεϑνάναι καϑόλου" Σμικράς, γάρ φησι, »ζύμη ὅλον τὸ φύ- 
θραμα ζυμοῖς. Τινὲς δὲ ἀκάϑαρτον νεκχρότητα τὴν ἀπὸ κακίας εἶπον καὶ 
διαϑέσεως, οἷον ἐξ ἀκολασίας 1] ἀδικίας, καϑαρὰν δὲ τὴν μὴ διακρί- 
γουσάν τι σωματικόν, ὃ μὴ κατὰ κακίαν γίνηται: οὐ γάμον ἀλλόφυλον, 

80 εἰ μὴ ἐξ ἀσελγείας" οὐ βοῶμα, εἰ μὴ ἐξ ἀκρασίας" οὐκ ἐργασίαν σαβ- 
βατικήν, εἰ μὴ τὴν ἐπὶ κέρδει. Κατὰ δέ τινας πάλιν τὸν ὅλόλεπρον ὃ 
γόμος καϑαρίζει, δεικνὺς ὡς ὃ ϑεὸς τὸ ποικίλον μισεῖ" σαφέστερον δὲ 
προϊὼν τοῦτο δηλοῖ ἔν τῷ: »τὸν ἀμπελῶνα σου οὐ κατασπερεῖς διά- 
φορον, καὶ ἱμάτιον ἔκ δύο ὑφασμένον κίβδηλον" καὶ τὰ κτήνη cov οὐ 

?5 κατοχεύσεις ἑτεροζύγῳ., πανταχοῦ προτιμῶν τὴν ἁπλότητα, ἥτις καὶ 
ἐν τῷ ὁλολέπρῳ ϑεωρεῖται. 


0 L'Kor. 5, 0: Θ61-: ὃ; 9 2910. Lev. 19, 19 
19 γίνεται K( ?)K?K ? 20/21 σαββατ.] σωματικὴν K? 21 πάλιν cov] 
πλατὸν ὁ K$ 21/22 ὁ νόμος] ὀνομάσας ε 28. προϊὼν] προοιῶν 118 


23/24 διάφορα K9e 24 ὑφῃσμένον ε κίβδηλον 7 € 2 κατηχετεύσεις ( 1) Καὶ 
ἑτέρῳ ζύγῳ K? xai — Ke 


VII. 5, 27 »xai μετὰ ταῦτα ἐξῆλϑεν καὶ ἐϑεάσατο τελώνην« 
»᾿Εξῆλϑεν« οὖν, φησίν, »xai ἐϑεάσατο τελώνην καλούμενον “ευΐν«" ἔστι 
δὲ οὗτος Ματϑαῖος ὁ εὐαγγελιστής. Μᾶρκος μὲν καὶ ΜΠουκᾶς τὸ ὄνομα 
’ ς / 

9 - n - , ' » - qe - 

αὐτοῦ κρύπτουσι τῇ προτέρᾳ προσηγορίᾳ, ὁ δὲ Ματϑαῖος τὸ ἑαυτοῦ 

5 φανερὸν ποιεῖται ὄνομα λέγων: »ἐϑεάσατο ατϑαῖον τὸν τελώνην«. Ταῦτα 

δὲ λέγει, ἵνα ἡμεῖς, ϑαυμάσαντες τὴν τέχνην τοῦ ἰατρεύσαντος αὐτὸν 
ϑεοῦ, πιστεύωμεν εἷς αὐτὸν ἀκριβέστατα. 


dCó, Matth.-Katene d. Petr. Possinus (p. 122: ᾿Ωριγένους) --- 81. vgl. Mark. 
Ὁ 14 5 Matth. 9, 9 

2 ᾿Εξῆλϑεν --- ἃ εὐαγγ. — Poss. 2 καλούμ.] καϑημένον D! 3 Maox. 
— 4 xp)zt.| xai ὁ μὲν Μᾶρκος xai Λουκᾶς συγκαλύπτουσι τὸ ὄνομα d 4 προ- 
τέρᾳ] ἀρχαιοτέρᾳ dC, ἀρχαίᾳ D? 4 ó — 5 ὄνομα] αὐτὸς δὲ εὐαγγελιζόμενος 
τὰ xaÜ' ἑαυτὸν ἐπάγει dO 9 καὶ ἐϑεάσατο dC Ταῦτα — 4 ἀκριβέστ. -- dC 


VIII. 6, 21 »μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν, ὅτι γελάσετες 
Τέλωτα ἐπαγγέλλεται τὸν ἀπὸ χαρᾶς καὶ ἱλαρότητος, ὡς καὶ ἔν τῷ 
᾿]ώβ φησιν: γ»ἀληϑινὸν στόμα ἐμπλήσει γέλωτος«" τάχα δὲ διὰ τοῦτο 
καὶ εἷς τῶν πατριαρχῶν »yéAocc λέγεται, τὴν ϑείαν ἱλαρότητα σημαίνοντος 
τοῦ ὀνόματος. 
W* —- 3 Hiob 8, 21 4 vgl. Gen. 21, 628 


σι 


IX. Ὁ, 48 »οὐ γάρ ἐστιν δένδρον καλὸν ποιοῦν καρπὸν σαπρόν 
»Δένδρον ἀγαϑὸν« τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, »δένδοον πονηρὸν. ὁ διάβολος 
καὶ oi τούτου ὑπηρέται. Ὃ οὖν ἔχων τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τοὺς τούτου 
b*d(D*)k*CV*Y*,z*óp, —- 21, vgl. Matth. 12, 33 
2 Aévógov -[- δὲ D? ὃ τούτου] τοιούτου B! οὖν dC — bk VYv 


236 Origenes 


καρποὺς ἐπιδείκνυται, o9; ἀπαριϑμεῖται ὁ ἀπόστολος λέγων" »ó καρπὸς 

5 τοῦ πνεύματός ἔστιν" ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροϑυμία, χρηστότης, àya- 
ϑωσύνη, πίστις. πραότης, ἐγπράτεια«ς" ὃ δὲ δύναμιν ἀντικειμένην ἔχων 
τῆς ἀτιμίας τὰ máÜ)u« »àxávÜac καὶ τριβόλους., καρποφορεῖ. 


417 Gal. 5, 22 7 Róm. 1, 26; Hebr. 6, 8 
4 οὖς — 6 ἐγκράτεια — dC [in D!!D (spáter eingefügt): οὖς ἀπαριϑμεῖται 
ὁ μακάριος IIao20oz] ἀπόστολος -- Παῦλος bV λέγων --- 6 ἐγκράτεια 


Y — bkV» ἡ καρποφορεῖ] ἀνατέλλεται β Vgl. Cramer-Katene zu Matth. 
(95, 33—96, 3) ᾿Ωριγένους. Δένδρον καλὸν (ἢ) τὸ ἅγιον πνεῦμα, σαπρὸν τὸ ἀκά- 
ϑαρτον πνεῦμα ἤτοι ὁ διάβολος. τοίνυν ποιήσατε καρποὺς ἀξίους, ἵνα ἐν αὐτοῖς 
ποιήσητε οἴκεῖν τὸ ἅγιον πνεῦμα, καὶ μὴ τοιαῦτα, ἵνα μὴ γένηται ὑμῖν τὸ δένδρον 
τὸ πονηρόν. 


X. 7, 37 »xai ἰδοὺ γυνὴ ἥτις ἦν &v τῇ πόλει ἁμαρτωλός 
'H μὲν οὖν τελειοτέρα ψυχή, καλῶς λατρεύσασα τῷ λόγῳ τοῦ ϑεοῦ, παῤ- 
ῥησίαν ἔχει ἐπ᾿ αὐτὴν ἐλϑεῖν τὴν κεφαλήν ---- »κεφαλὴ δὲ Χριστοῦ 0 Üeóg« — 
ὥστε καταχέαι μύρον αὐτῆς καὶ εὐωδίαν τῇ δόξῃ τοῦ ϑεοῦ περιποιῆσαι: 
5 δοξάζεται γὰρ ὃ ϑεὸς διὰ τῆς εὐωδίας τοῦ βίου τῶν δικαίων. 'H δὲ ἀτε- 
λεστέρα γυνὴ καὶ ψυχὴ περὶ τοὺς πόδας καὶ τὰ ταπεινότερα στρέφεται, 
ἧς ἐγγὺς ἐσμὲν ἡμεῖς" οὐδὲ γὰρ μετενοήσαμεν ἀπὸ τῶν ἁμαρτημάτων 
ἡμῶν: ποῦ ἡμῶν τὰ δάκρυα, ποῦ ὃ κλαυϑμός, ἵνα κἂν παρὰ τοὺς πόδας 
᾿]ησοῦ ἐλϑεῖν δυνηϑῶμεν; ἐπ᾽ αὐτὴν γὰρ οὔπω δυνάμεϑα φϑάσαι τὴν 
10 κεφαλήν. ᾿Αγαπητὸν δὲ μετὰ τὰ ἁμαρτήματα φέρειν μετανοίας εὐωδίαν, 
ἵνα τις δυνηϑῇ ἡ δευτέρα εἶναι, yj τοὺς πόδας ἀλείφουσα, ἀλλὰ μὴ τὴν 
κεφαλήν, τοῦτ᾽ ἔστιν ἢ μὴ ἁπτομένη τῶν τελεωτέρων καὶ ὑψηλοτέρων, 
ἀλλὰ τῶν ἄκρων καὶ τελευταίων. 


κεν — Vgl. Ambros. in Lucam VI, 14—16 (s. Nachtrag) — 3 1 Kor. 13, 3 
4 vgl. Mark. 14, 3 Par.; Joh. 12, 3 

3-— τὴν κεφαλὴν ἐλϑεῖν K$e 4 περιποιῆσαι] πεποιῆσϑαι ε 9 yag] 
δὲ ε 9 αὐτὴν] αὐτὸν ΚΊΚδϑεν 10 φερεῖν Χϑε 11 δυνηϑείη Κδε 


ἡ δευτέρα] δευτέρως K$e 


ΧΙ. 8, 16 γ»οὐδεὶς δὲ λύχνον ἅψας καλύπτει αὐτὸν σπκεύεις 


Οὐ περὶ αἰσϑητοῦ λύχνου, ἀλλὰ νοητοῦ ταῦτα λέγεται: οὐκ ἂν γὰρ 
τοῦτον ἅψας τις καλύψαι σκεύει ἢ ὑποκάτω κλίνης ϑείη, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῆς 
ἔν αὐτῷ λυχνίας. Εἴη δ᾽ ἂν σκεύη μὲν οἰκίας αἱ τῆς ψυχῆς δυνάμεις" 

ς κλίνη δὲ τὸ σῶμα: εἰσπορευόμενοι δὲ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ μεταδιδόντος" 
λυχνία δὲ τὸ ἡγεμονικόν, τόπος οὖσα τοῦ λόγου, ἤγουν τὸ στόμα, ἡνίκα 
d(D*)k*CV δὲ 16 Moóío — 21 oizíav auch als Scholion zu Luk. 11, 33 
(— Fragm. LII) 

2—8 γνῶσιν nur dC — kVe 2 “ὦ ταῦτα λέγεται ἀλλὰ νοητοῦ d(ggD?D55) 
8 ϑείη CD56] ϑεῖ d 6 τόπος dC] τύπος ὃ 


10 


15 


20 


25 


30 


in Lucam, Fragmenta TX—XII. 937 


τις αὐτὸ ἀνοίξει λόγῳ ϑεοῦ — xa" ἑκάτερον γὰο ὄψονται TO φῶς οἱ πρὸς 
ϑεὸν τὴν εἴσοδον ποιησάμενοι ἄνϑοωποι ----φῶς δὲ ἣν ἐφώτισεν ἑαυτῷ γνῶσιν. 

"O γε μὴν βουλόμενος τὸν λύχνον ἐφαρμόζειν τοῖς τελειωτάτοις τῶν 
τοῦ ᾿]ησοῦ μαϑητῶν δυσωπήσει ἡμᾶς ἀπὸ τῶν περὶ ᾿]ωάννου εἰρημένων, 
ὅτι »ἐκεῖνος ἦν ὁ λύχνος ὁ καιόμενος καὶ φαίνων«" ἀλλὰ καὶ »ὃ λύχνος 
τοῦ σώματός ἔστιν ὃ ὀφϑαλμὸς« ἀναφερόμενος ἐπὶ τὸν ἐν ἑκάστῳ νοῦν. 
᾿Αλλὰ καὶ τό: ἔστωσαν ὑμῶν οἱ λύχνοι καιόμενοι. πρὸς πάντας εἴρηται 
τοὺς μαϑητὰς τοῦ ᾿]ησοῦ. Οὐ δεῖ τοίνυν τὸν ἅψαντα λύχνον ὃν ψυχῇ 
λογικὸν κρύπτειν αὐτόν, ἀλλ᾽ ἐπιτιϑέναι λυχνίᾳ, ἧς σύμβολον Μωῦσῆς 
»ἀπέϑετο ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ μαρτυρίου... Μοδίῳ μὲν yào σιτομετρείσϑωσαν 
ὑπὸ τοῦ »πιστοῦ καὶ φρονίμου oixérov« oi σύνδουλοι, βλεπέτωσαν δὲ τὰς 
αὐγὰς τοῦ λύχνου ἐπικειμένου τῇ λυχνίᾳ, ἤγουν τῇ ἐκκλησίᾳ, πάντες. 
"AAA οὐδὲ ὑπὸ τὴν κλίνηνς τιϑέασι τὸν λύχνον, ἔνϑα τις ἀναπαύεται, 
οὐδὲ ἄλλου τινὸς »σκεύους ὑποκάτως: τοῦτο γὰρ ὁ ποιῶν οὐ προγοεῖται 
τῶν εἰσπορευομένων εἰς τὴν οἰκίαν, οἷς δεῖ τίϑεσϑαι τὸν λύχνον. Οἱ τῷ 
»ἀληϑινῷ φωτὶ. καὶ λόγῳ τῷ λαμπρῷ καὶ ταῖς ἀκτῖσι τῆς σοφίας ἀνά- 
πτοντες τὸν ἐν αὐτοῖς νοῦν, φύσιν ἔχοντα, xa^ ἣν κατεσκεύασεν αὐτὸν ὃ 
δημιουργός, λύχνου δέονται τῆς ἀπὸ τοῦ λόγου καὶ σοφίας καὶ τῆς 
ἀληϑείας τοῦ ἀληϑινοῦ φωτὸς ἀνάψεως. Kei νομιστέον τὴν »ἔστωσαν 
ὑμῶν ol λύχνοι καιόμενοι. ἐντολὴν πληροῦσϑαι ὑπὸ τῶν προνοουμένων 
ἔχειν ἔν τῇ ψυχῇ τὸν νοῦν διορατικώτατον καὶ μετέχοντα τοῦ εἰπόντος" 
»ἐγὼ φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυϑας. Οἱ yàg καίοντες τὸν λύχνον καὶ τι- 
ϑέντες ἐπὶ τὴν λυχνίαν, ἵνα λάμσῃ πᾶσι τοῖς ἔν τῇ οἰκίᾳ, προτρέψονται 
καὶ τοὺς ἐν τῇ οἰκίᾳ βλέποντας τὴν τοῦ λύχνου λαμπρότητα καὶ αὐτοὺς 
καίειν τὴν ἑαυτῶν λυχνίαν. 

11 Joh. 5,35 Π| Matth. 6,22 158 Luk. 12,35 16 Exod. 40, 291|- 
17 Luk. 12, 42 19 Mark. 4, 21 229b ΘΓτί: ὃς 28 Joh. 12, 46 

7 αὐτὸ] αὐτῷ ὄψονται] ἅψονται 1)3 δ ὃ -ποιησ. τὴν εἴσοδον! 9—20 ὑπο- 


κάτω nur ke — dCV 9 τελεωτάτοις K?K^*, πλειωτάτοις € 10 τοῦ — Κα 
c- μαϑητ. τοῦ ᾿Ιησοῦ K$c 11 x? Ξε 13 ἡμῶν e 14 ἐν 4- τῇ K5 
15 λογικῇ ε κρύπτει K$ 16 τοῦ — [κϑ σιτομετρήσϑωσαν ε 18 πάν- 
τῶν € |. 20 Τοῦτο ---ὁ] ὃ δὲ μὴ οὕτω dC 21 τοῖς εἰσπορευομένοις € οἵ C 
τιϑέναι ε Οἱ - οὖν ἃ 28 ὃν αὐτοῖς] ἑαυτοῖς D? 24 δέονται d] δεομέ- 
vov kCe ἀπὸ — 26 πληροῦσϑαι — IX*?e xis De 25 xai — 91 λυχ- 
νίαν - dCV γομιστ.] κομιστέον KK 26 ὑπὸ] ἀπὸ K3c 


, 


XII. Τάχα δὲ »Aéyvov« ἑαυτὸν καλεῖ ὃ κύριος, πᾶσι λάμποντα τοῖς 


- 
M , 


ἐν τῇ οἰκίᾳ, λέγω τῷδε τῷ κόσμῳ, ὡς κατὰ φύσιν ϑεὸς ὑπάρχων καὶ 
σὰρξ κατ᾽ οἰκονομίαν γενόμενος, οἷα δὴ φῶς κατ᾽ οὐσίαν λύχνου δίκην 
ἀπεριγράφως διὰ μέσης ψυχῆς ὡς διὰ ϑουαλλίδος πῦο τῷ τῆς σαρκὸς 
ὀστράκῳ κρατούμενος. »Δυχνίαν« δὲ ὀνομάζει τὴν ἁγίαν ἐκκλησίαν, ἐφ᾽ ἧς 
τῷ κηρύγματι λάμπων ὃ τοῦ ϑεοῦ λόγος πάντας τοὺς ἐν τῷδε τῷ κόσμῳ 
K!*(XII-- XIII als ein Sceholion) --- ὅ κρατούμενον konj. Er. 


10 


σι 


10 


938 Origenes 


ὡς ἔν οἰκίᾳ τινι τυγχάνοντας καταφωτίζει ταῖς àxviot τῆς ἀληϑείας, 
A / , , - 9 ’ , * - 
τὰς πάντων διανοίας ϑείας πληρῶν ἐπιγνώσεως. »Móówv« δὲ συμβολικῶς 
κέκληκε τὴν συναγωγὴν τῶν ᾿ΪΙουδαίων καὶ τὴν σωματικὴν τοῦ 
γόμου λατρείαν τῶν πάλαι ὃν τῷ γράμματι συμβόλων, παντελῶς 
ἀδιάγνωστον ἔχουσαν τὸ φῶς τῆς £v νοήμασιν ἀληϑοῦς ἐπιγνώσεως" 
ὑφ᾽ ὃν μόδιον κπρατεῖσϑαι ὅ λόγος οὐ βούλεται, τῷ ὕψει ἐπικεῖσϑαι 
ϑέλων καὶ τῷ μεγέϑει τοῦ κάλλους τῆς ἐκκλησίας. 


XIII. [^O γε μὴν βουλόμενος τὸν λύχνον ἐφαρμόζειν τοῖς... τῆς ἔκκλη- 
σίας.] Πάντας γὰρ dv τῷ γράμματι τοῦ νόμου καϑάπερ μοδίῳ κρατού- 
μενος ἐστέρησε φωτὸς ἀϊδίου, μὴ διδοὺς ϑεωρίαν πνευματικὴν τοῖς τὴν 
αἴσϑησιν ὡς ἀπατηλὴν ἐκδύσασϑαι σπεύδουσιν. » AAA ἐπὶ τὴν λυχνίαν 
τίϑεταις- λέγω δὲ τὴν ἐκκλησίαν ἤγουν τὴν ἔν πνεύματι λογωζὴν λα- 
τρείαν, ἵνα πάντας φωτίσῃ, διδάσκων τοὺς £v παντὶ τῷ κόσμῳ λόγῳ 
ζῆν μόνῳ καὶ πολιτεύεσϑαι. Μὴ τοίνυν τὸν ϑεῖον λύχνον, ἤγουν τὸν 
φωτιστικὸν λόγον, ἀνάπτοντες διὰ ϑεωρίας καὶ πράξεως ὑπὸ μόδιον 
ϑήσωμεν, ἵνα μὴ κατακριϑῶμεν ὡς περιγράφοντες τῷ γράμματι τὴν τῆς 
σοφίας ἀπερίληπτον δύναμιν: »àAA ἐπὶ τὴν λυχνίαν« φημὶ τὴν ἁγίαν 
ἐκκλησίαν ἔν τῷ ὕψει τῆς ἀληϑοῦς ϑεωρίας, πᾶσι τὸ φῶς τῶν ϑείων 
δογμάτων πυρσεύουσαν. [᾿Αλλὰ περὶ τούτων καὶ ἐν τῷ Ματϑαίῳ εἴρηται" 
διὸ καὶ περιττὸν ἐνταῦϑα μηκύνειν. ] 


k(nur K*K!*) [2—13 anschlieBend an Fragm. XII als ein Schol. (Ὡριγ.) Καὶ ἢ 


1 Ὅ vs— ἔκκλησ. nur K (ist Anfang τι. Schluf d. vorhergeh. Scholien: 
XI, 10 u. XII, 14) 6 πάντα Kt! 


XIV. 8, 39. »6mócvoege εἰς τὸν οἶκόν cov« 

Πέμπει αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ: οὐ γὰρ τοσοῦτον μέτρον δυνάμεως 
εἶχεν ὁ ἀνήρ, ἵνα πρὸς τὸ καϑίσαι »παρὰ τοὺς πόδας τοῦ ᾿]ησοῦ iua- 
τισμένος« χωρήσῃ καὶ τὸ εἶναι σὺν αὐτῷ. Τῶν δὲ ἀπὸ τῆς περιχώρου 
τὴν ᾿Ιησοῦ παρουσίαν οὐ χωρούντων οὐδὲν ἧττον προενοήσατο τῆς 
τῶν δυναμένων ἐκεῖ ἀκούειν σωτηρίας, τὸν αὐτάρκως παρακαϑίσαντα 
τοῖς ποσὶν αὐτοῦ ἀπολύσας, ἵνα διδάσκῃ, ἃ »énoíncev« αὐτῷ »ὁ ϑεός τς" 
εἶεν δ᾽ ἄν τινες τοῦ τοιούτου ἀκροαταὶ καὶ μαϑηταί, πλείονα μὲν οὐ 
χωρήσαντος, ἐξ ὀλίγων δὲ ὧν εἴληφε κηρούσσοντος. ᾿Αἰναφέροις δ᾽ ἂν τὸν 
d(D$*D!?*)Cez(aus D!9) 


2 αὐτοῦ 7 εἰ ἑαυτοῦ τοσοῦτοε Óvváueoc e ὃ καϑῆσϑαιε τοῦ» Ce 
4 χωρήσει D'!D!? τὸ € d] τῷ 1958 δὲ konj. — &] ve dC 6 ἀκού- 


-€- 


εἰν Σ- € παρακαϑήσαντα C 7 ἃ] ὅσα D'? 8 ἀκροασταὶ & 9 δὲ ε 


in Lucam, Fragmenta XII—XV. 939 
10 λόγον καὶ ἐπὲ τὴν ἀνϑρώπου φύσιν τοῦ ἔξω "Ισραήλ, δι’ ὃν καταπλεῖ 
᾿]ησοῦς ἐπὶ τὴν χώραν τῶν ] εργεσηνῶν καὶ πρὸς ὃν ἔξεισιν ᾿]ησοῦς 
ἐπὶ τὴν γῆν. x Iuéviov« δέ, φησίν, λοῦκ ἐνεδιδύσκετο« ὁ ἄνϑοωπος --- οὐκ 
ἐνεδύσατο γὰρ τὸ καλύπτον αὐτοῦ τὴν ἀσχημοσύνην --- »καὶ ἐν οἴκῳ οὐκ 
&uevev« — οὐ γὰρ ἣν ὡς ᾿]Ιακὼβ »ἄνϑρωπος ἄπλαστος οἰκῶν οἰκίαν«" διὸ 
τοιχαὶ τοῦτον »a)rOv ἀπέλυσε λέγων" ὑπόστρεφε εἷς τὸν οἶκόν σους" καὶ 
δὲν τοῖς μνήμασιν £uevev«, οὐ μετὰ τῶν ζώντων, μετὰ νεκρῶν δέ. X Hv 
δές, φησίν, »ἀγέλη χοίρων ἱκανῶν βοσκομένη ἔν τῷ ὄρει." μήποτε δὲ 
χοῖροι οὐ βόσκονται ἐν τῷ ὄρει, πῶς οὖν »xarà τοῦ κρημνοῦ ὥρμησεν 
ἡ ἀγέλη«; Μήποτε οὖν οἱ φιλήδονοι καὶ γαστρὶ καὶ τοῖς ὑπὸ γαστέρα 
20 φίλοι, ὅπου τὰ μνημεῖα, καὶ πλησίον τοῦ λεγεῶνος τῶν δαιμόνων βό- 
σκονται; ᾿Αγαϑότητι δὲ ]ησοῦς τὴν ζωὴν τῶν χοίρων ἀφανίζει ἐν τῷ ὕδατι 
καὶ τῶν φιληδόνων καὶ φιλοσωμάτων κακῶν ἐμποδίζει τῇ ἀναπνοῇ διὰ 
δαιμόνων. Τάχα καὶ σωφρονεῖ ὃ τοιοῦτος" εἴ τις δὲ σωφρονεῖ, παρὰ τῷ 
᾿]ησοῦ ἔστιν, ἀλλ΄ ὃ ἀρχόμενος σωφρονεῖν »παρὰ τοὺς πόδας« ἐστὶν 
25 αὐτοῦ. i 
14 Gen. 25, 27 
10 τὴν] τοῦ ε καταπλεῖ -- ὃ ε 11 Γαδαρηνῶν Ce 13 οἰκίᾳ CD?D??e 


15 — αὐτὸν τοῦτον CD?D??e 16 τῶν — CD?D!'?e 17 Booxouévov CD?z 
18 κατὰ] μετὰ ε to? DD! 19 oov - D?D'? γαστρὶ] γαστρὸς ε 
τοῖς] τῶν ε 21 ζωὴν --- χοίρων] τῶν δαιμόνων ε ἄφαν. -ἰ- σὺν τοῖς 
χοίροις ε ὕδατι 4- ἀγέλην ε 22 xai?-- τῶν D?D!? διὰ - τῶν DI? 


28 καὶ δὲ C σώφρο. ὁ τοιοῦτος - C  óàkonj. Kr.] re dC 24/25 — αὐτοῦ ἐστιν € 


XV. 8, 41 »καὶ ἰδοὺ ἦλϑεν ἀνὴρ à ὄνομα ᾿Ϊάειρος« 

Πλὴν ἀλλὰ τοιαύτη μὲν ἣ τοῦ ϑαύματος ἱστορία, χρὴ δὲ ἴσως καὶ 
ἰσχνότερον αὐτὴν ϑεωρῆσαι καὶ ὑψηλότερον. Οἱ μὲν οὖν ἁπλούστεροι 
καὶ ἀκεραιότεροι ϑαυμαζέτωσαν τὰ μεγαλεῖα τοῦ ϑεοῦ κατὰ ταῦτα: 

5 οἰκοδομεῖ γὰρ καὶ σωματικῶς νοούμενα. Οἱ δὲ δυνάμενοι διαβαίνειν ἐπὶ τὸ 
βλέπειν, ὅτι καὶ ταῦτα τυπικῶς συνέβαινεν ἐκείνοις, ἐγράφη δὲ δι ἡμᾶς, 
εὐξάμενοι τῷ ϑεῷ αἰτήσωμεν λόγον ἐλϑεῖν τὸν σαφηνίζοντα καὶ ταῦτα, 
πῶς ὁ ᾿Ϊησοῦς πρὸς τὴν ἀρχισυναγώγου ϑυγατέρα προηγουμένως ἀπήει, 
00 πρὸς τὴν αἱμοῤῥοοῦσαν καὶ ἐν τῇ ὁδῷ αὐτῷ ἀπαντῶσαν, καὶ ὅτι προη- 

19 γουμένως ἀπιόντος αὐτοῦ πρὸς ἔκείνην πρώτη αὕτη ϑεραπεύεται. ἢ .ϑε 
γὰρ ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ προηγουμένως μὲν πρὸς τὴν τοῦ ἀρχισυναγώγου 
d(D*)k(K*; K*K^K5KS5K5: ᾿Ωριγένους καὶ Κυρίλλου) C δεν (als Kyr.) z (Cyr. et 
Geom.) Vgl. Ambros. in Lucam VI, 57—59 (s. Naehtrag) 8 Neues Scho- 
lion Ke(Qo;y. — 6f. 1 Kor. 10, 11 

4—7 "Ὲ dC 4 xai dxegatór. — v 4 ἐλϑεῖν  ε 8—18 ϑέλει — D? 
8 πῶς ὁ] "Αξιον δὲ (ἐπαπορῆσαι zai D8) σαφηνίσαι πῶς (ὁ D8) dC (δὲ] οὖν C) 
τὴν nur K*e ἄπεισιν € 9 καὶ — ἀπαντῶσ. d αὐτῷ 2 C zai? — 
10 ἐκείνην — K?e 10 αὕτη d] αὐτὴ kCev 11 μὲν — Κεν πρὸς] sig kev— τὴν 
— 12 ϑυγατέρα 7 kev 


2 


τῷ 


e 
οι 


σι 


0 


0 


240 Origenes 


ϑυγατέρα, τὴν τῶν ᾿]Ιουδαίων συναγωγήν, καὶ εὗρεν αὐτὴν vocotcav zai 
ἀποϑανοῦσαν" τὰ γὰρ παραπτώματα τοῦ ᾿Ισραὴλ πεποίηκεν αὐτὴν dzo- 
ϑανεῖν. 'H δὲ αἱμοῤῥοοῦσα, ἡ ἐν τῇ ὁδῷ, ἡ ἀκαϑαρσίας πεπληρωμένη, 
ἢ ῥέουσα »οὺκ £v καιρῷ ἀφέδρους, ἀλλ᾽ ἀεὶ αἱμοῤῥοοῦσα καὶ νοσοῦσα 
τὴν φοινικῆν ἁμαρτίαν, ἡ ἐξ ἐϑνῶν ἔκπλησία, αὕτη πρὸ ἐκείνης πιστεύει 
τῷ υἱῷ τοῦ ϑεοῦ. Καὶ ἔκεϊ μὲν οὗτος ἀπέρχεται, αὕτη δὲ ἀκολουϑοῦσα 
κἂν »κρασπέδου τοῦ ἱματίου αὐτοῦ. ἅψασϑαι ϑέλει. Ὃ δὲ Λουκᾶς, ὃ μὴ 
εἶπε Ματϑαῖος, προσέϑηκεν, ὅτι δωδεκαετὴς ἦν ἢ τοῦ ἀρχισυναγώγου 
ϑυγάτηρ καὶ 5 αἱμοῤῥοοῦσα δώδεκα ἔτη εἶχεν αἱμοόῥοοῦσα: οὐκοῦν 
ἅμα τῇ γενέσει ἐκείνης αὕτη αἱμοῤῥοεῖ. ᾿Εν ἀπειϑείᾳ γάρ ἔστιν ἐκείνη, 
ὅσον χρόνον ζῇ 9) συναγωγή, καὶ ὃ αὐτὸς ὅρος τοῦ χοόνου τοῦ τέλους 
ἐκείνης καὶ τῆς ἀρχῆς τῆς σωτηρίας ταύτης ἐστίν. Δώδεκα γὰρ ἐτῶν ἐκείνη 
ἀποϑνήσκει, καὶ δώδεκα ἐτῶν τοῦ πάϑους αὕτη πιστεύσασα ϑεραπεύεται, 
»ἥτις οὐκ ἴσχυσεν ox οὐδενὸς. τῶν ἰατρῶν »ϑεραπευϑῆναι«.: πολλοὶ 
γὰρ ἰατροὶ τοὺς ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν ὑπέσχοντο ϑεραπεῦσαι. ᾽Εὰν ἴδῃς τοὺς 
φιλοσοφοῦντας ἐπαγγελλομένους ἀλήϑειαν, ἰατροί εἶσι ϑεραπεῦσαι πειρώ- 
μενοι. AAA. αὕτη δαπανήσασα τὰ παρ᾽ ἑαυτῆς πάντα »οὐκ ἴσχυσεν ὑπ᾽ οὐ- 
δενὸς « τῶν ἰατρῶν »ϑεραπευϑῆναις«" ἁψαμένη δὲ τοῦ κρασπέδου ᾿]ησοῦ τοῦ 
μόνου ψυχῶν καὶ σωμάτων ἰατροῦ, διὰ τῆς ἐμπύρου καὶ ϑερμῆς πίστεως 
ἰάϑη παραχρῆμα. ᾿Εὰν ἴδωμεν τὴν πίστιν ἡμῶν τὴν εἰς Χριστὸν ᾿]ησοῦν 
καὶ νοήσωμεν, πηλίκος ἐστὶν ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ καὶ τίνος ἡψάμεϑα αὐτοῦ, 
ὀψόμεϑα, ὅτι πρὸς σύγκρισιν τῶν ἔν αὐτῷ κρασπέδων κρασπέδου ἡἧψά- 
μεϑα. AAA ὅμως τὸ κράσπεδον ϑεραπεύει ἡμᾶς καὶ ποιεῖ ἡμᾶς ἀκούειν 
ἀπὸ τοῦ ᾿]ησοῦ: γϑύγατερ, ἡ πίστις σου σέσωκέ cec καὶ ἐὰν ϑερα- 
πευϑῶμεν, καὶ ἢ ϑυγάτηρ ἀναστήσεται τοῦ ἀρχισυναγώγου: »ὅταγς, 
γάρ φησι, »τὸ πλήρωμα τῶν ἐϑνῶν εἰσέλϑῃ, τότε πᾶς ᾿]σραὴλ σωϑήσεταις. 


15 Lev. 15, 25 181. vgl. Hieron. in Matth. I 53 (PL 26, 60A) 
82ff. Róm. 11, 25. 

12 τῶν — kev xai — αὐτὴν d 13 τὸ... παράπτωμα dC 14 5? 
— 15 aíuooo. — dC 15 xai vocovoa 7 v 16 τὴν — éxxÀ. 7 kev ἔκκλ. 
d- xai D' αὕτη — dC] αὐτὴ kev πιστεύσει E 17 αὐτὴ kev ἀκολου- 
ϑοῦσα — κεν 18 κἂν — 1Κζ8ὲ] xai D? αὐτοῦ 2 kev ϑέλῃ D*'KK?K$ 


Ὃ δὲ- — 20 ϑυγάτηρ]) ἔτι (δὲ δ) ἡ τοῦ ἀρχισυναγώγου ϑυγάτηρ δωδεκαέτης ἣν dC 
(ἔτι ἢ] ἕτι ἡ μὲν D?, καὶ ἡ μὲν 12 20 καὶ ἡ] ἡ 92 dC | αἱμαρρ.5] ἀσϑενοῦσα dC 
21 γεννήσει dC ἐκείνης] αὐτῆς Ο3Π)3)12}0),3, ἐκείηε ἀπαϑείᾳς δὲ ovvay.] 


- τοῦ ἀρχισυναγώγου ϑυγάτηρ dC 28 γὰρ Κεν 24 — αὕτη τοῦ πάϑους K*e 


25 τῶν.» K*e 26 ἐὰν — 21 énayy.] οἵ γὰρ φιλοσοφοῦντες ἐπαγγελλόμενοι dC 
21/28 πειρόμενοι C 2ϑαὕτη] αὐτὴ k, [εἰς] αὐτοὺς ε αὐτῆς ἃ 29 τῶν 
ἰατρῶν — dC dy.— 94 παραχρ.] ἥψατο δὲ τοῦ κρασπέδου τοῦ 'Inooó διὰ 
πίστεως xai ἰάϑη Κεν 239 κρασπέδου -ἰ- τοῦ 1232 80 ἐμπύρου] ἐμπείρου D*D'D!*ó 
31 ᾽Εὰν - οὖν d “- ᾿Ιησοῦν Χριστὸν ϑ ε 32 ἡψόμεϑα C 94 ᾿Αλλ 
ὅμως] τοῦτο Ke ἡμᾶς" dC — D*D*D'D!*D'*key» 35 'Incov] ϑεοῦ DD! 
ἐὰν — Ke 36 ϑυγάτηρ — dàoywvv.] τοῦ ἄρχισυν. ϑυγάτηρ ἀναστήσεται dC 
Ἢ ἔκ νεκρῶν dC 31 φησι — kev πλήρωμα] πλῆϑος K*& 


in Lucam, Fragmenta XV—XVIII. 941 


XVI. 8, 45 »xoi εἶπεν 0 ᾿]ησοῦς" τίς 0 ἁψάμενός uov;« 
Kai oi μὲν μαϑηταὶ αὐτοῦ ἥψαντο καὶ ἐψηλάφησαν αὐτόν, ἣ δὲ atuog- 
e M » 5 - 5 iJ EJ ΄ 5 ^ € , 5 5 /, 
δοοῦσα οὐκ αὐτοῦ — οὐ γὰρ ἐτόλμα —, ἀλλὰ τοῦ κρασπέδου δι’ εὐλάβειαν. 


Ὁ 


k*y 2 aiuóggovc kv 


XVII. 8, 47 ρλἀπήγγειλεν ἐνώπιον παντὸς τοῦ λαοῦ, καὶ ὡς iáün« 
Πρότερον μὲν οὐκ ἐτόλμα δι εὐλάβειαν ἄντικρυς ἀπαντᾷν καὶ πεοὶ 
ϑεραπείας ἀξιοῦν, ζητουμένη δὲ ἀπαντᾷ πρεπόντως, ἔμφοβός τε καὶ 
εὐλαβὴς καὶ τὸ σέβας ἁρμόττον προσφέρουσα: καὶ τὴν ὁμολογίαν τῆς 
5 ἰάσεως εἷς ἐμφανὲς πᾶσι ποιεῖται, οὐ τῷ πάντα εἰδότι, ἀλλὰ τοῖς dyvo- 
οὔσιν, αἰσϑήσει τὴν ἴασιν ἐπεγνωκυῖα. “έγει γὰρ καὶ τοῦτο ὃ Μᾶρκος" 
»ὅτι ἔγνω τῷ σώματι, ὅτι lara, ἀπὸ τῆς μάστιγος«. Μάστιξ γὰρ ἦν 
7 αἱμόῤῥοια: οὕτως ἔρεῖς καὶ τὰ ἄλλα πάϑη τὰ σωματικὰ μάστιγας 
εἶναι ϑεοῦ, διὰ τῶν τοιούτων τοὺς ἀξίους τῆς ἑαυτοῦ παιδείας μαστι- 
10 γοῦντος" μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱόν, ὃν παραδέχεται«. Διὸ ἔλεγε τῷ παρα- 
λυτικῷ, καὶ αὐτὸν μάστιγος ἀπολύσας" »ἴδε ὑγιὴς γέγονας, μηκέτι àuáo- 
τανε, ἵνα μὴ χεῖρόν τὶ σοι γένηται." κἀνταῦϑα δέ, ἣν £x τῆς ἐπαφῆς 
ἔλαβεν ἣ γυνὴ ϑεραπείαν, ταύτην καὶ διὰ τοῦ λόγου ἐβεβαίωσεν ὃ σωτὴρ 
εἰπών" »πορεύου εἰς εἰρήνην" καὶ ἴσϑι ὑγιὴς ἀπὸ τῆς μάστιγός σους. 
15 Kai ὑγίαινε πρῶτον τῇ πίστει τὴν ψυχήν, εἶτα δὲ xai τὸ σῶμα. 
bk*V*5(&5 ἀνεπιγράφου)ν --- 2f. vgl. Fragm. XVI 4 Mark. 5,29 - 10 Prov. 
3, 12 11 Joh. 5, 14 14 Mark. 5, 34 


2—'1 μάστιγος bVp — kv 8 ἀπαντᾷ] ἅπαντα p 1 Μάστιξ --- 12 γένη- 
ται k — bV 9 μαστίζοντος K? 10 πάντα] πᾶσαν v παραδέχηται (3) Καὶ 
12 κἀνταῦϑα — ἣν] ἣν δ᾽ bV 18 ἡ γυνὴ — bV καὶ] ó Kv 14 ἐν 
εἰρήνῃ bV cov 2 κὸν 15 oyíave kVv δὲ] δὴ kv (aber vero o) 


XVIII. 9, 2 ρλἀπέστειλεν αὐτοὺς κηούσσειν τὴν βασιλείαν τοῦ 0soo« 
"Aoc πρὸ τούτων πέμπων τοὺς δώδεκα εἰς τὸ κηρύσσειν ἐκώλυσεν 
ὁμολογεῖν αὐτὸν εἶναι τὸν Χριστόν; "ἔστιν οὖν εἰπεῖν, ὅτι κατηχῆσαι 
σρότερον ἁμαυρότερον ἐϑέλησε τοὺς παρὰ τῶν ἀποστόλων ἀκουσομένους 
5 τὸ Χριστοῦ ὄνομα, εἶτ᾽ ἐᾶσαι τοῦτο οἱονεὶ πεφϑῆναι ἕν ταῖς δυνάμεσι 
τῶν ἀκουσάντων, ἵνα σιωπῆς γενομένης τοῦ τὸ τοιοῦτον περὶ αὐτοῦ 
κηρύσσεσϑαι εὐκαιρότερον ἐποικοδομηϑῇ τοῖς προκατηχηϑεῖσιν Χριστὸς 
᾿]ησοῦς ἐσταυρωμένος καὶ ἔκ νεκρῶν ἐγηγερμένος, ὅπερ ἕν ταῖς ἀρχαῖς 
οὐδὲ αὐτοὶ οἵ ἀπόστολοι ἤδεισαν. Διό φησιν" λἀπὸ τότε ἤρξατο ὃ ᾿Ϊ]ησοῦς 
10 δεικνύειν αὐτοῖς, ὅτι δεῖ αὐτὸν πολλὰ παϑεῖν«, ἀποθανεῖν τε καὶ àvactij- 
vat οὕτως εἰ καὶ κατηγγέλλετο, οὐ τρανοῦσι τὰ κατὰ αὐτόν. Διὸ νῦν 
W* — 9f. Matth. 16, 21 
9 πεφϑῆναι Kr.] πεμφϑῆναι (3) W 11 οὕτως] οὗτοι δὲ konj. ΚΙ. 
Origenes IX. 16 


949 Origenes 


σιγῆσαι τὰ περὶ αὐτοῦ κελεύει, ἐπιτηδειοτέρῳ καιρῷ τηροῦντας τὴν 

τελειοτέραν περὶ αὐτοῦ διδασκαλίαν, ὅτε ἠδύναντο τοῖς ἑωρακόσιν αὐτὸν 

σταυρούμενον μαρτυρῆσαι περὶ τῆς ἔκ νεκρῶν αὐτοῦ ἀναστάσεως oí 
15 ἑωρακότες αὐτὸν ἀναστάντα μαϑηταί. 


XIX. 9, 2 »κηρύσσειν τὴν βασιλείαν τοῦ ϑεοῦ καὶ ἰᾶσϑαις 

", e , - , e^ [35677 /, e /, M] WA 

ἔστι τις ἁμαρτία ψυχῆς Üdravoc, ἣν ὃ ᾿Ιωάννης λἁμαρτίαν πρὸς ϑά- 

,ὔ 3» e /, “- 5 , M T - /, - 

varo*« λέγει" καὶ ἔστιν ἁμαρτία ψυχῆς ἀσϑένεια" καὶ ἔστιν ἁμαρτία ψυχῆς 

ζημία, ὡς ἐνταῦϑα εἴρηται τὸ Σζημιωϑείς«, καὶ παρὰ τῷ ἀποστόλῳ 1Ó 

? γεἴτινος (10) ἔργον κατακαήσεται, ζημιωϑήσεταις. [Ταῦτα ᾿Ωριγένης εἰπὼν 

τὴν διαφορὰν οὐ προσέϑηκεν.] 

W* — 2f. 1Joh. 5, 16 4 Luk. 9, 25 9 1 Kor. 3, 15 


XX. 9, 28 »éyévevo δὲ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ὡσεὶ ἡμέραι ὀκτώς« 

»Eyévevo δὲ μετὰ τοὺς λόγους τούτους ὡσεὶ ἡμέραι ὀκτώς: Maz- 

ϑαῖος μὲν »ἕξ« λέγει, μήτε τὴν ἡμέραν ὃν dj ἐλέχϑη, μήτε τὴν ἐν fj μετε- 

βλήϑη ψηφίσας, ἀλλὰ μόνας τὰς ἕξ τὰς μέσας" οὗτος δὲ ὅλας συνῆψεν. 

d(D*)C vgl. Chrys. in Matth. hom. 56 (al. 57) (PG 57 549) —  3Matth. 17,1 
2 'Eyér. — ἃ μὲν] ὃ μὲν Ματϑαῖος d 


XXI. Ζητήσωμεν πῶς ὁ μὲν Aovxác φησιν" λἐγένοντο δὲ μετὰ τοὺς 
λόγους τούτους ὡσεὶ ἡμέραι ὀκτώς, ὁ δὲ Μᾶρκος" »ὡσεὶ ueÜ" ἡμέρας ἕξς. 
Ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ τῷ" »éyévovro ὡσεὶ ἡμέραι ὀκτώς, ὃ Aovxác μετρεῖ 
καὶ ταύτην τὴν ἡμέραν, [καὶ] ἐν fj γίνεται, Μᾶρκος δὲ μετρεῖ τὰς μέσας μό- 

5 v&c, καὶ οὐκ ἔστι διαφωνία πρὸς τὸ ῥητόν: ἀλλ᾽ εἴποιμι ἂν ἀνάγων τὸν 
λόγον, ὅτι οὐκ εἰκῇ, ὃ ἐπηγγείλατο ὁ σωτήρ, οὐκ εὐθέως, ἀλλὰ ueÜ" 
ἡμέρας ὃξ πεποίηκεν. Σύμβολον δὲ αἱ ἕξ ἡμέραι τῆς κοσμοποιΐας, τοῦτ᾽ 
ἔστιν μετὰ τὸν κόσμον τοῦτον. Τότε γὰρ ἀναβιβάζει ὃ ᾿Ϊησοῦς εἰς τὸ 
ὄρος τὸ ὑψηλόν, ἐὰν ἢ τις llévooc ἢ ᾿]Ιάκωβος ἢ ᾿]Ιωάννης" ἄλλος γὰρ 

10 οὐδεὶς ἀναβαίνει παρὰ τοὺς τρεῖς, ἵνα ἴδῃ τὴν μεταμόρφωσιν ᾿]ησοῦ καὶ 
τοὺς ὀφϑέντας ἐν δόξῃ Μωῦσῆν xai 'HA(av. 
d(D*)CW* Vgl. Orig. Comm. in Matth. tom. XII, 36 (III, 190, 3ff. Lomm.) 
— 2 Mark. 9, 2 1*1. vgl. Gen. 2, 2; Ambros. in Lucam VII, 7 (S. 285, 
10ff. Schenkl): malumus sex dies per symbolum intellegere, quod sex 
diebus mundi opera sunt creata 


1—5 ῥητόν — dC 1—7 πεποίηκεν W [daran anschl. Orig. in Matth. 
tom. XII, 36 (III, 190, 7—191, 8 Lomm.)] 9 ἀλλ᾽ — ἡ πεποίηκεν] οὐκ 
εὐθέως δὲ αὐτὸ πεποίηκεν ἐπαγγειλάμενος, ἀλλὰ μετὰ ὃξ ἡμέρας dC (μετὰ] 
μεταξὺ D!) 7 2óup.—1125W 


in Lucam, Fragmenta XVIII—XXIII. 243 


XXII. 9, 28 »παραλαβὼν Πέτρον xai ? Ioárrgv xai ᾿]άκωβον ἀνέβη « 

[.H ὃν τῷ ὄρει μεταμόρφωσις παραδειχϑεῖσα τοῖς μαϑηταῖς τῆς ueA- 
λούσης τοῦ σωτῆρος δόξης ὑπόδειγμα ἐδήλου: καὶ σωματικῶς ἐπεδεί- 
κνυτὸο πρὸς τὸ καὶ τοῖς ϑνητοῖς αὐτῶν εἰς ϑέαν ὑποπεσεῖν ὀφϑαλμοῖς, 
εἶ καὶ τὴν ὑπερβολὴν οὐκ ἤνεγκαν τῆς λαμπρότητος καὶ] οὕτως ἄκρατον 
καὶ οὐ φορητὴν οὖσαν τοῖς ἡμετέροις ὄμμασιν: ὅτι δὲ ἣ τῇ οὐσίᾳ τῇ 
ϑείᾳ πρέπουσα δόξα πάσῃ γενητῇ φύσει ἀϑέατός ἔστι καὶ ἀπρόσιτος, 
ἔδειξαν οἱ μαϑηταὶ μηδὲ ταύτην αὐτὴν τὴν παραδειχϑεῖσαν αὐτοῖς 
ἐπὶ τοῦ ὄρους σωματικὴν ὄψιν δυνηϑέντες ἐνεγκεῖν, ἀλλὰ καταπεσόντες 
10 εἰς γῆν: τότε δέ τις ὁρᾷ τὸν λόγον μεταμορφούμενον ἐνδόξως, ὅτε συνάν- 
εἰσί τε αὐτῷ καὶ συνυψοῦται καὶ ὁρᾷ αὐτὸν ὡς αὐτολόγον καὶ ὡς 
ἀρχιερέα κοινολογούμενον καὶ εὐχόμενον τῷ πατρί. Eze)» δὲ οὔπω 
τελείως τὸ σῶμα eig ἀφϑαρσίαν ἀμετάϑετον ἀγαγὼν ἦν, ὥφϑη μετὰ 
τῶν φϑαρτῶν ἱματίων λάμψας σὺν αὐτοῖς" ὅταν γὰρ ἀναστῶσιν οἱ δίκαιοι 
ὃν δόξῃ ἔν τῇ δευτέρᾳ Χριστοῦ παρουσίᾳ, οὐ μέλλουσιν ἔχειν ἱμάτια 
αἰσϑητά, ἀλλὰ λαμπραί τινες περιβολαὶ περιβληϑήσονται αὐτοῖς. “ὥς δὲ 
τὸ τούτων εἶδος o)x ἐγένετο ἕτερον παρὰ τὸ τῆς μεταμορφώσεως, οὕτως 
&y τῇ ἀναστάσει πολλῷ ἐνδοξότερον τὸ περὶ τοὺς ἁγίους εἶδος ἔσται, 
παρ᾽ ὃ εἶχον ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, οὐχ ἕτερον δέ. Οἱ δὲ περὶ Inooóv ἐνδόξως 
20 ὥφϑησαν τοῖς μαϑηταῖς: Moos μὲν τοῦ νόμου τὸ πρόσωπον δηλῶν, 
“Πλίας δὲ τῶν προφητῶν: αὐτὸς γὰρ ἣν ὁ νόμου καὶ προφητῶν κύριος. 
*O τοίνυν νοήσας τὸν πνευματικὸν νόμον καὶ τὴν ἔν τοῖς προφήταις λὲν 
μυστηρίῳ ἀποκεκρυμμένην σοφίανς ὁρᾷ Μωῦσῆν καὶ ᾿Πλίαν ἔν δόξῃ. 
d(D*)U 2—3 λαμπρότ. auch in W (PG 72, 656 B 1—5) als Sehlu6 eines 


Kyril-Schol.  — 12 vgl. Hebr. 7, 25 19ff. vgl. Ambros. in Lucam 
VII, 10 (S. 286, 13ff. Schenkl) 224: T1 Kor-.2; ἡ 


2 Ἢ - 3 ἐδήλου] ᾿Εκείνης οὖν τῆς μελλ. 008. 02160. παρεδήλου 1j xagaó. τοῖς μαϑ. 
μεταμόρφ. W δΔ4αὐτὸν C τ qose d ἀπρόσιτος 4- φύσει 3 8 a?vroiz d 


e 


1 


σι 


10 — μεταμορφ. τὸν λόγον € ὅτε] ὅταν DD! 11 αὐτὸ λόγον konj. Kr. 
14 τῶν inar. τῶν φϑαρτῶν C 15 Χριστοῦ — C ἔχειν -- và D? 18 τῶν 
ἁγίων CDD! 19 εἶχεν C 'Inco?v konj.] Ἡλίαν alle Hss. 20— τὸ 
πρόσ. τοῦ νόμου E? 22 Ὃ τοίνυν κτλ. wórtlich aus d. Comm. in Matth. 


tom. XII, 38 (III, 193, 16—18 Lomm.), der zum ganzen Schol. zu vergleichen 
ist —- νοήσας τοίνυν C 


XXIII. 9, 30 »xai ἰδοὺ ἄνδρες δύο συνελάλουν αὐτῷς 
Kei συνομιλοῦσιν ἀλλήλοις, ὅ ἔστι σύμφωνα ἑαυτοῖς λαλοῦσι: τοὺς 
&y τῇ παλαιᾷ δὲ συνῆψε τοῖς ἀποστόλοις παραδεικνύς, ὅτι ἐν τῇ δευτέρᾳ 
παρουσίᾳ Χριστοῦ πάντες συναφϑήσονται οἱ δίκαιοι. 


dCó (zwischen XXII, 28 u. XXIII, 2 steht in dC nur ein 4 Zeilen langes 
Kyr.-Schol.) 
2 Kai — λαλοῦσι — d τοὺς — ὃ παραδεικν. nach 4 δίκαιοι C 3 δὲ] 
yào € παραδειρκνύς] παρὰ τὸ ὄρος C καὶ ὅτι C 
16* 


944 Origenes 


XXIV. 9, 33 λέπίστατα, καλόν ἔστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναις 
5 , e , - ec , ' , ' e - 
Axocac, ὅτι μέλλει παϑεῖν ὃ Χριστός, καὶ νομίσας καιρὸν εὑρεῖν 
τοῦ εἰπεῖν, ἃ οὐκ ἤϑελε γενέσϑαι, ἤτει τὸν κύριον ἄνω μεῖναι ἔν τῷ 
ὄρει διηνεκῶς, ἵνα μὴ κατελθόντα εὕρωσιν αὐτὸν οἱ ᾿]Ιουδαῖοι καὶ ἀπο- 
5 κτείνωσιν, ἀγνοῶν τὰ ἔκ τοῦ πάϑους καὶ τῆς ἀναστάσεως μέλλοντα ἔσεσθαι 
πᾶσιν ἀγαϑά. 

- Α ^, UIN d , 5 (d J ᾽ὔ a , 
^Tabra δὲ αὐτοῦ λέγοντος νεφέλη ἐπεσκίασεν αὐτούςς, τὸ περίεργον 
διακόπτουσα τοῦ ὑπὲρ δύναμιν τὴν ἑαυτῶν ζητεῖν τι, καὶ διὰ τούτου 
προδιατυπῶν, ὅτι μέλλουσι πάντες οἵ ἅγιοι ot πρὸ τῆς ἐπιδημίας καὶ ot 
10 μετὰ τὴν ἐπιδημίαν ἅμα γενέσϑαι, καὶ ὅτι εἰς τὰς αὐτὰς σκηνὰς ἀνάγουσι 
γόμος καὶ προφῆται καὶ εὐαγγέλιον, τρεῖς μὲν ἀριϑμούμεναι, πρὸς ἕν δὲ 
τέλος ὁρῶσαι, καὶ ὅτι ἐν τῇ ἀναστάσει μέλλουσιν λἁρπαγῆγναι ἔν νεφέλαις 

oí ἅγιοι »εῖς ἀπάντησιν τοῦ πυρίου καὶ σὺν αὐτῷ εἶναι. διηνεκῶς. 
dCó [vorher gehen 3 Zeilen Kyrill (D: Κυρίλλου ὅλον), nach 6 ἀγαϑά ist ein 


Satz aus Kyrill τι. Titus eingeschoben] —-  11ff. 1 Thess. 4, 17 

2 Ἢ ὅτι ἀκούσας dC 3 γενέσϑαι 4- διὸ καὶ d 4 κατελϑόντα ἃ 
6 πᾶσιν» α 8 διὰ τούτου — d 9 oi — 10 ἐπιδημίαν — d 10 ἅμα yev.] 
ἀναγενέσϑαι ὃ 12 μέλλ. 4- oí ἅγιοι C ἔν veg. — 8 διηνεκῶς C 


XXV. 9, 36 »xai αὐτοὶ ἐσίγησαν καὶ οὐδενὶ ἀπήγγειλαν« 
Οὐδὲ βούλεται ᾿]ησοῦς λεχϑῆναι τὰ τῆς δόξης αὐτοῦ πρὸ τῆς μετὰ 
' , 7 5 - -) , ^ »^ E EJ , M , 
τὸ πάϑος δόξης αὐτοῦ: ἐβλάβησαν γὰρ ἂν οἱ ἀκούοντες xai μάλιστα 
oí ὄχλοι τὸν οὕτω δεδοξασμένον ϑεωροῦντες σταυρούμενον. O9 τοίνυν 
5 φϑονήσαντες ἔκρυψαν, ἀλλ᾽ ὡς φοβηϑέντες, μὴ ἀπιστηϑῶσι. Φησὶ γὰρ 
ὃ Λουκᾶς: »καὶ αὐτοὶ ἐσίγησαν καὶ οὐδενὶ ἀπήγγειλαν ἔν ἐκείναις ταῖς 
e , -) i] € c , /, 3 » , iJ ^ 9 , 
ἡμέραις οὐδὲν ὧν ἑωράκασιν«. Πότε οὖν λἀπήγγειλαν«; Μετὰ τὴν àváAg- 
vu, μετὰ τὴν τοῦ πνεύματος παρουσίαν: τότε γὰρ ἔπλήσϑησαν παῤῥης- 
σίας καὶ πνεύματος κατη ξιώϑησαν καὶ τὴν ἀπὸ τῶν σημείων εἶχον φω- 
10 γὴν συνηγοροῦσαν αὐτοῖς, καὶ πάντα ὅσα ἔλεγον λοιπὸν εὐπαράδεκτα ἦν. 
k*m*epu 
2—4 σταυρούμ. aus Comm. in Matth. tom. XII, 43 (III, 203, 17— 204, 2 
Lomm.)(Var.: Οὐδὲ ---- λεχϑ.] ἐπεὶ zai κατὰ ταῦτα fo^. ὃ Inc. μὴ λεχϑῆναι | 
3 οἵ» [ 4 ϑεωρ.] δρῶντες) 24. Οὐδὲ --ἰ γὰρ K* 2. Οὐδὲ] καὶ τοίνυν o? my 


βούλεται] γὰρ βλέπεται ε ὁ Inc. € πρὸ —9 αὐτοῦ — € 3 ἂν oi 7^ u 
μάλιστα -- δὲ μ 4 τοίνυν — my, 4 ὡς K9K* 9 φϑονήσ. - οὖν mu 
Φησὶ —  ἕωρ. 7 ke * Πότε] τότε ε οὖν] δὲ mu 8 τότε] πῦτε KS, 
ὅτε Ke 1óre — 10 5v — τὴμ 9 ἠξιώϑησαν K8e 10 λοιπὸν — K$*e 


XXVI. 9, 45 »oi δὲ ἠγνόουν τὸ ῥῆμα τοῦτος 
Τοῦτο τοίνυν φησίν" εἰ καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος οὐ νοεῖτε τοὺς λόγους 
τούτους, ἔν καιρῷ αὐτοὺς νοήσετε τὴν ἄγνοιαν ἀποϑέμενοι, ἐπὰν τε- 
λείως ἐπιστρέψητε πρός με καὶ περιαιρεϑῆτε τὸ κάλυμμα, ὅπερ ἕν αὐτῷ 


k* (vgl. o) Vgl. Orig. Comm. in Matth. tom. XIII, 8 (III, 225, 6ff. Lomm.) 
4 vgl. 2 Kor. 3, 16 


in Lueam, Fragmenta XXIV—XXVI. 945 


δ τῷ πάϑει περιελῶ ἀφ᾽ ὑμῶν, o? σύμβολον ὄψεσϑε καταπέτασμα τοῦ 
γαοῦ ἐσχισμένον. Τάχα δὲ καὶ καϑόλου ἔν τοῖς μανϑάνουσι πρῶτον 
δεῖ ἀγνοεῖσθαι τοὺς λόγους τῶν παραδιδομένων καὶ παρακεκαλύφϑαι 
τὰ ῥήματα, iv ὕστερον μετὰ τὸ ἀποϑέσϑαι τοὺς ἀκροατὰς εἰς τὰ ὦτα 
ἑαυτῶν τοὺς λόγους $9) σαφήνεια φανερωϑῇ μετατιϑεμένων τῶν λόγων 

10 ἀπὸ τῶν ὥτων εἰς τὴν καρδίαν. “Ὅρα γοῦν ὅτι καὶ αὐτοῖς τοῖς μαϑηταῖς 
πρότερον ἔν παραβολαῖς ἐλάλει ἀκούουσι μετὰ τῶν ἔξω, εἶτα μετὰ τοῦτο 
»xav ἰδίαν. αὐτοῖς λἐπέλυε πάντας" καὶ ἡμεῖς δὲ πολλάκις τὰς γραφὰς 
καταμελετήσαντες καὶ μηδαμῶς αὐτὰς συνέντες otovel ἀναβλέπομεν ἐν 
τῇ συνεχεῖ μελέτῃ, κατὰ βραχὺ ἐλλάμποντος δὲν ταῖς καρδίαις ἡμῶν« τοῦ 

15 λόγου πρὸς φωτισμὸν τῆς γνώσεως τῆς δόξης« αὐτοῦ, ὅς ἔστι Χριστός. 
Τὸ δὲ Σμέλλει παραδίδοσθαι. παρὰ Ματϑαίῳ καὶ Aovxà γεγραμμένον οὐ 
παρίστησι σαφῶς τό; ὑπὸ τίνος; διόπερ ὡς ἔφαμεν Ó μέν τις ἐρεῖ" ὑπὸ 
τοῦ ᾿Ιούδα, ὁ δέ' ὑπὸ τοῦ λαοῦ: ἡμεῖς δὲ ἐπείπερ ᾿]ούδας καὶ ὃ λαὸς 
ἄνϑοωποι ἦσαν, ἐφιστῶμεν, μήποτε βέλτιόν ἔστι κατακολουϑήσαντας 

50 ἡμᾶς ΠΠ]αύλῳ λέγοντι περὶ τοῦ πατρός, »ὅς γε τοῦ ἰδίου υἱοῦ οὐκ ἐφεί- 
σατο, ἀλλ᾽ ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν«, φάσκειν τῷ Σπαραδε- 
δόσϑαι«. λείπειν τό" ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ. ᾿Ενϑάδε δὲ γενόμενος ζητήσεις, εἰ ταῦ- 
τὸ σημαινόμενόν ἔστι τοῦ Σπαραδεδόσϑαις τασσομένου ἐπὶ " Iovóa καὶ ἐπὶ 
τοῦ ϑεοῦ: ὁ μὲν οὖν τις φάσκων ταὐτὸν εἶναι τῇ προϑέσει δώσει τὴν 

ο5 διαφοράν, καϑ' ἣν ὃ μὲν ᾿Ιούδας ἅτε ἀογυρίου αὐτὸν παραδιδοὺς ἐπι- 
βουλευτικῶς παρέδωκεν αὐτόν, ὁ δὲ πατὴρ εὐεργετικῶς. Βτι πρόσχες 
πῶς εἴρηται, ἵνα μὴ αἴσϑωνται αὐτό: ὥσπερ γάρ ἔστιν ἕν αἰσϑήσει τὸ 
μὴ αἰσϑάνεσϑαι πολλάκις τῶν αἰσϑητῶν κατὰ πάϑος γινόμενον, οὕτως 
ἔστι καὶ ἢ κατὰ τὸ ἡγεμονικὸν ἀναισϑητεῖν λόγων καὶ ῥήματος ἢ δυσ- 

80 αἰσϑητεῖν. ᾿Επεὶ δὲ γφόβος κυρίου ἀρχὴ αἰσϑήσεως«, μήποτε ὃ φόβος, 
ὃν ἐφοβήϑησαν oi μαϑηταί, ὡς φαῦλος ἀπὸ τῆς ἐν αὐτοῖς ἀγνοίας τοῦ 
δήματος γέγονε, καὶ τοῦ παρακαλύμματος ἐμποδίζοντος αὐτοῖς διὰ 
τῆς ἐπερωτήσεως μαϑεῖν: ὃ γὰρ οἰκονομῶν τὴν ἄγνοιαν καὶ παρακαλύ- 
πτῶων ἀπ᾿ αὐτῶν τὸ ῥῆμα ἑώρα ἀπὸ τῆς ἐπερωτήσεως, εἰ ἀπεκρίνατο 

as ἐπερωτώμενος ὃ σωτὴρ περιαιρεϑησόμενος τὴν ἄγνοιαν καὶ τὸ παρακά- 
λυμμα. "Aue δὲ καὶ συγκρῖνον, ὅτι ἐπὶ μὲν τῶν παραβολῶν »ἠἡρώτων αὐτὸν 
κατ᾽ ἰδίαν οἱ μαϑηταὶς καὶ οὐκ δέφοβοῦντο ἐπερωτῆσαις: νῦν δὲ »ἐφοβή- 
ϑησαν αὐτὸν ἐπερωτῆσαι περὶ τοῦ ῥήματος τούτους, οἰκονομοῦντός τι 
τοῦ τὴν ἄγνοιαν ἐμποιοῦντος καὶ τὴν παρακάλυψιν ἕν αὐτοῖς. ᾿Βτα- 

40 μιεύετο δὲ εἷς ἐπιτήδειον καιρὸν τὴν περιαίρεσιν τῆς ἀγνοίας καὶ τοῦ 
παρακαλύμματος, μέλλων παραδίδοσϑαι εἰς χεῖρας ἀνϑρώπωνς. 


5f. vgl. Luk. 23, 45 Par. 12 Mark. 4, 34 14f. 2 Kor. 4, 6; vgl. 4, 4 
16 Matth. 17, 22 20. Róm. 8, 32 30 Ps. 110 (111), 10 97 Mark. 9, 28 


19 ἀπέλυε k 22 ταὐτὸν k 28 vaccouévov Kr.] τασσόμενον k 80 ᾿Επεὶ 
δὲ] ᾿Επειδὴ KS$ 


σι 


10 


10 


15 


246 Origenes 


XXVII. 9, 58 »ó δὲ υἱὸς τοῦ ἀνϑρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃς 
Εἰ μὲν οὖν ἕτοιμος εἶ, ὦ οὗτος, ὁμοίως ἐμοὶ οὐκ ἔχοντι ποῦ τὴν κε- 
φαλὴν κλῖναι, αἱρήσῃ διὰ τὴν ἐμὴν διδασκαλίαν τὸ ἀκατάστατον ἐν- 
ταῦϑα ἐλπίδι τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας, [ἐπ᾽ οὐδενὶ] τὴν ἀνάπαυσιν 
ἐνταῦϑα μὴ προσδοκῶν, ἀλλ᾽ ἐν τῷ αἰῶνι τῷ μέλλοντι. Οἱ γὰρ ἐμοὶ 
μαϑηταὶ δικαιοσύνην ἀσκοῦντες »£v τῷ κόσμῳ ϑλῖψιν ἕξουσιν, »πονηροὶ 
δὲ καὶ γόητες«., ἀλώπη ξι καὶ πετεινοῖς οὐρανοῦ παραβαλλόμενοι ἐν τῷ 
βίῳ τούτῳ, Σπροκόψουσι πλανῶντες καὶ πλανώμενοι«. ἤάλιστα δὲ ἁρμόζει 
πρὸς τό: »ὅὃ υἱὸς τοῦ ἀνϑρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλῖναι. τὸ 
»ἀστατοῦμεν« ὑπὸ Παύλου, ἐν ᾧ Χριστὸς ἐλάλει, ῥηϑέν. 
k* — 6 Joh. 16, 33 ΟἿ 2 Emme taU 10 1 Kor. 4, 11; vgl. 2 Kor. 13, 3 


2 5 — K*e οὗτος] αὐτὸς ε 9 αἰῶνι τῷ 2€ 6 κόσμῳ - τούτῳ ε 
8 Μάλιστα- — 10 ῥηϑέν — Κ8ε 


XXVIII. ^O δὲ λέγει, τοιοῦτόν ἐστιν" εἰ μὴ τῶν πετεινῶν xai 
ϑηρίων ἤτοι τῶν δαιμόνων σαυτὸν ἀπαλλάξεις, οὐ δύναμαι ἔν σοὶ κα- 
ταλῦσαι οὔτε σὺ τοιοῦτος ὧν δύνασαι τὸ ἀποστολικὸν ἀξίωμα λαβεῖν. 
dCó; vgl. ᾿Ωριγένους. 'Ev ἁγίοις ó Χριστὸς ἅγιος ὧν ἀναπαύεται: διὸ καί φησι 
πρὸς αὐτόν: ἐν σοὶ δαίμονες ἀναπαύονται, τοῦτ᾽ ἔστιν αἱ ἀλώπεκες, ἐγὼ δὲ οὐκ 
ἐν σοί, ἀλλ᾽ ἐν ἁγίοις ἀναπαυϑήσομαι. (Matth. Katene d. P. Possinus p. 114, zu 
Matth. 8, 20) 


2:0vC d ἀπαλλάξης C καταλῦσαι CD?6] κατοικῆσαι DD! 


XXIX. 9, 60 »dgec τοὺς νεκροὺς ϑάψαι τοὺς ἑαυτῶν νεκρούς « 

“Ὑψηλότερον δέ: ὅτε ἐτεϑνήκει τῷ νεανίσκῳ ὃ πατὴρ καὶ ἦν νεκρός, 
τότε ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ἐκλήϑη. Νομίζω δὲ ὅτι, ὥσπερ ὃ κόσμος Παύλῳ 
ἐσταύρωτο καὶ νεκρὸς ἦν, ἐπεὶ τέϑνηκεν αὐτῷ τὰ τοῦ κόσμου πράγματα, 
μηκέτι αὐτὰ σκοποῦντι ὡς "βλεπόμενα καὶ πρόσκαιρας, οὕτως ἑκάστῳ 
δικαίῳ τέϑνηκεν ὃ διάβολος, ὅστις αὐτῷ ἔζη ἁμαρτάνοντι: πᾶς γὰρ »ὁ 
ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου γεγένηταις, παντὶ δὲ ἁμαρτά- 
γοντι καὶ σκοποῦντι τὰ τῇδε ζῇ ὃ πονηρὸς πατήρ. Παντὶ δέ, ᾧ τέ- 
ϑνηκεν ó πονηρός, λέγοιτ᾽ ἂν ὑπὸ τοῦ σωτῆρος τό: λἀκολούϑει uoi. Καὶ 
τάχα τοιοῦτόν ἐστι μυστικῶς νοούμενον τὸ δεῖν μισεῖσϑαι ὑφ᾽ ἡμῶν τὸν 
πατέρα, εἶ μέλλοιμεν ἄξιοι ἔσεσϑαι τοῦ ᾿]ησοῦ. Τὸ δέ" »τοὺς νεκροὺς 
ϑάψαις τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺς ἀλληγορεῖται μόνον. ϑάπτουσι γάρ πως 
νεκροὶ »τοὺς ἑαυτῶν νεκροὺςς ἐν ἑαυτοῖς, τάφοι καὶ μνημεῖα αὐτῶν γενό- 
μενοι. Τέλεον δὲ καταλείπει τὸν νεκρὸν καὶ οὐδαμῶς ἔτι αὐτοῦ ἅπτεται 
ó πειϑόμενος τῷ ᾿Ιησοῦ: οἷδε γὰρ ὅτι ὃ ἁπτόμενος νεκροῦ μολύνεται. 
k*e — - 81. 8]- 8, 14 Ὁ Ὁ ἸΟΥ 4.15 61: ΠΟΙ 9,8 10f. vgl. Luk. 
14, 26 15 vgl. Num. 19, 16 

3 ὑπὸ] ἀπὸ ε σωτῆρος] ᾿Ιησοῦ Ke Νομίζω] νομιστέον ε 
4 ἐσταύρωται ε τεϑνήκει € 4 γεγέννηται K'*e 9 σωτῆρος] 
Χριστοῦ K?*e 14 καταλείποι K$ 19 ὅτι] ὡς ε 


in Lucam, Fragmenta XXVII—XXXI. 947 


XXX. 9, 62 »o?óelc ἐπιβαλὼν τὴν χεῖρα ἐπ᾽ ἄροτρον καὶ βλέπων 
εἰς τὰ ὀπίσως 

“Ἕκαστος ἡμῶν ἑαυτοῦ ἀρότης ἐστὶν γῆν ἔχων τὴν ἰδίαν ψυχήν, ἣν 
ὀφείλει νεοῦν ἀρότρῳ λογικῷ συναγαγὼν τοὺς βοῦς τοὺς ἐργάτας ἀπὸ 
5 τῶν γραφῶν τῶν καϑαρῶν" τότε γὰρ νέαν ποιήσει τὴν ὑπὸ πολλῆς ἀρ- 
γίας τῆς ἐν τῷ παρελϑόντι χρόνῳ παλαιωϑεῖσαν ψυχὴν καὶ πολλὴν ἔξεν- 
ἐγκοῦσαν κακίαν καὶ ἔργα ἄκαρπα, ἃ éxveuov τῷ ἀρότρῳ τοῦ λόγου 
καὶ ποιήσας νέωμα σπερεῖ ἀπὸ τῆς ϑείας διδασκαλίας σπέρματα νομικά, 
προφητικά, εὐαγγελικά, μεμνημένος καὶ μελετῶν αὐτά. Διό φησι καὶ 
10 διὰ “]ερεμίου τοῦ προφήτου ó τῶν ὅλων ϑεός" Σνεώσατε ἑαυτοῖς νεώματα, 
καὶ μὴ σπείρετε ἐπ᾽ ἀκάνϑαις «: οὐ γάρ ἔστι ϑεῖον ἁπλῶς δέξασϑαι σπόρον 
καὶ καρποφορῆσαι, μὴ πρότερον ἑκκαϑάραντας τὰς ψυχὰς καὶ πᾶν ἔκβα- 
λόντας πάϑος καὶ τὰς βιωτικὰς μερίμνας καὶ ἡδονάς, αἵ εἶσιν αἵ ἄκαν- 

ϑαι διό φησιν: »ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ καὶ ποίησον ἀγαϑόνς. 


W* Vgl. Orig. in Jerem. hom. V, 13 (42, 18—30 Klostermann); z. T. wórtl. 
Übereinstimmung. — 10f.Jerem.4,3 13f.vgl.Luk.8, 14. 14 Ps. 36 (37), 27 


XXXI. 10,1 μετὰ δὲ ταῦτα ἀνέδειξεν ὃ κύριος ἑτέρους ἑβδομήκοντας 
᾿Αλλ 0 μὲν Λουκᾶς ταῦτα περὶ τῶν ἑβδομήκοντά φησιν, ὃ δὲ Μᾶρκος 
λέγει, ὅτι "προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα ἀπέστειλεν ἀνὰ δύο δύο, 
δοὺς αὐτοῖς ἐξουσίαν πνευμάτων ἀκαϑάρτων«.. Τοῦτο δὲ v0 »avà δύος 
5 ὑπηρετεῖσϑαι τῷ λόγῳ βουλήματι so? ἔοικεν εἶναι ἀρχαῖον ἀπὸ Μωῦσέως 
καὶ ^ Aapov ἐν τῷ »ἐξελϑεῖν. τὸν λαὸν »éx γῆς Alyónvovc: ἐξήγαγε γὰρ 
τὸν ᾿Ισραὴλ ὁ ϑεὸς δὲν χειρὶ Μωῦσέως xai Ααρών«. Καὶ » Ἰησοῦς δὲ ὃ τοῦ 
Navi) καὶ Χαλὲβ ὃ τοῦ ᾿]εφονής, οἵ ἀμφότεροι ὁμονοήσαντες, κατέστειλαν 
τὸν λαὸν παροξυνόμενον ὑπὸ τῶν δέκα᾽ καὶ ᾿Ελδὰδ καὶ Μωδὰδ ἀμφό- 
10 τεροί προεφήτευον ἐν τῇ σκηνῇ ὁμονοήσαντες. ᾿Αλλὰ καὶ ὕστερον Π]αῦλον 
καὶ Βαρνάβαν ἐξαπέστειλεν εἰς τὰ ἔϑνη, καὶ παράδειγμά γε οἱ τοιοῦτοι 
dk*CW (Tr. Bóoro., aus Orig. u. Kyr. zusammengesetzt) ὃ — 3f. Mark 60, 7 
$ff.Num.33,1 ^41f.Num.14,6 29f.vgl.Num.11,26 101. νρ]. Akt. 11, 22ff. 
2'AA47 —4 ἀκαϑάρτων — dCW épóoy.] εὐδοκιμωτέρων Ke 4 Τοῦτο 
— 6 'Aaoov] (Απέστειλεν αὐτοὺς ἀνὰ δύο W) ' Aoyatov δὲ (δὲ — W) xai τοῦτο" 
τοὺς γὰρ βουλῇ ϑεοῦ ὑπηρετοῦντας ἀνὰ δύο εἶναι δεῖ: οὕτω (xai C) Mo?oijc 
καὶ ᾿Ααρὼν dOW δεῖ] ϑεοῦ ) δ 4 τὸ -“εὐ βούλημά τι konj. Kr. 0 ἐν.-- 
7 ᾿Ααρών - dOW γηῆς] τῆς € 7 Moor K* 7 Kai — ὃ ᾿Ιεφονή] οὕτως 
᾿Ιησοῦς xai Χαλὲβ dCW 8 οἱ — 10 ὁμονοήσ. ——- dCW 9 Moóaó| 
Μελδὰδ & 10 ᾿Αλλὰ — 11 ἔϑνη] xai eic τὰ ἔϑνη δὲ (δὲ —— Νὴ Παῦλος xai Βαρ- 
γάβας (-4- ἀπεστέλλοντο C) dCW 11 ἐξαπέστειλαν IK 8 xai? — 15 τάξας — 
dCW, dafür -- »éàv γὰρ δύο συμφώνως αἰτήσωνται παρὰ ϑεῷ τι, λήψονταις (vgl. 
Matth. 18, 19) dOW (παρὰ--- τι — € | ϑεοῦ D* | — v παρὰ ϑεοῦ W), -ἰ Τάχα 
δὲ xai oí ἄγγελοι τῶν ἀποστόλων xai νῦν ἀποστέλλονται ἔμπροσϑεν αὐτοῦ κατα- 
σπκευάσαι τὴν ὅδὸν αὐτοῦ, ἐπεὶ οὐ δζύναΣται ἀνθρωπίνη ψυχὴ ἀϑρόως δέξασϑαι τὸν 
υἱὸν τοῦ ϑεοῦ, πρότερον δὲ ἐν ἀγγέλῳ ἐγγυμνασαμένη χωρήσει αὐτόν C 





10 


948 Origenes 


- / τς ἘΠΕῚ T - 5 / ' ΄ ' / 
ἦσαν τῶν συμφωνούντων δύο ἐπὶ τῆς γῆς«. ᾿Εφαρμόσεις δὲ τούτοις καὶ τό" 
»ἀδελφὸς ὑπὸ ἀδελφοῦ βοηϑούμενος, ὡς πόλις ὀχυράς, καὶ τό" »ἀγαϑοὶ 
e , c ' ^ et ^ i] jJ / /, 3 ' L4 5 

oí δύο ὑπὲρ τὸν ἕνα«. Τὸ δὲ κατὰ δύο τετάχϑαι καὶ τοὺς δώδεκα ἐμ- 


, » - ^ 7 9 - e - ^ , 5 U , 
5 φαίνει ἐν τῷ καταλόγῳ αὐτῶν ὃ Ματϑαῖος, κατὰ συζυγίαν αὐτοὺς τάξας. 


12 Matth. 18, 19 13f. Prov. 18, 19; Pred. Sal. 4, 9 15f. vgl. Matth. 
10, 2ff. — 12 ᾿Εφαρμόσει Ke 


XXXII. 10, 9 »4éyerve αὐτοῖς" ἤγγικεν ἐφ᾽ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ ϑεοῦς 

“Ὥσπερ εὐεργετεῖτε σώματα, οὕτω διδάσκοντες σώσατε ψυχάς. Βασι- 
λείαν τοῦ ϑεοῦ ἑαυτὸν λέγει νῦν, ὡς βασιλέα καὶ ϑεόν: »ἤγγικεν., φησίν, 
καὶ ἤδη ἐπιδημήσει ὑμῖν: ἄξιοι γίνεσϑε, ἑτοιμάζεσϑε εἷς ὑποδοχήν. 
Διαφορὰν δὲ οἴκίας καὶ πόλεως καὶ £v Ψαλμοῖς οἶμαι εἰρῆσϑαι, £v τῷ" »£àv 
μὴ κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον καὶ ξὰν μὴ κύριος φυλάξῃ πόλιν, εἰς μάτην 
ἠγρύπνησεν ὃ φυλάσσων" ἔνϑα παρατήρει, ὅτι τὸ μὲν ἔτι οἰκοδομούμενον 
»οΐκος. ὠνομάσϑη, τὸ δὲ ἤδη φυλακῆς καὶ φρουρᾶς ἄξιον »πόλις«" διὸ 
ἐπὶ τῆς μείζονος oix(ag πόλεως τό" »δέχονται ὑμᾶς. ἔταξεν. 
e*OW* — 8f. Ps. 126 (127), 1 

2 “Ὥσπερ 4- τοίνυν e οὕτως 4- xai e Βασιλ. — 4 ὑποδοχήν — e 
9 Aag. —9 ἔταξεν 72 W ὅδὲ-Ο  walube θὅ οἰκοὸ. --- κύριος 6 εἰς 
—1 φυλ.» C 8 διὸ ----9 ἔταξεν" - e 


XXXIII. 10, 11 »τὸν κονιορτὸν τὸν κολληϑέντα i ἔκ τῆς πό- 
λεως ὑμῶν εἰς τοὺς πόδας ἀπομασσόμεϑα ὑμῖν 
Τοῦτό φησιν" »εἴπατε, ὅτι τῶν ἁμαρτημάτων ὑμῶν ὁ κονιορτὸς δικαίως 
ἂν εἷς ὑμᾶς ἐπανέλϑοι«κ. Π].αρατήρει δέ, ὅτι ci μὴ παραδεχόμεναι τοὺς 
» , " M c - /, /, » /, 5 ’ 
ἀποστόλους καὶ τὴν ὑγιῆ διδασκαλίαν πόλεις ἔχουσι πλατείας ἀνάλο- 
yov τῷ: πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος 1) ὅδὸς ἡ ἄγουσα eic τὴν ἀπώ- 


«λείαν, καὶ πολλοί εἶσιν οἵ διεοχόμενοι δι αὐτῆς«. ᾿Ιστέον δέ, ὅτι ἣ μὴ δεχο- 


μένη τοὺς ἀποστόλους πόλις γῆς ἐπαιρομένης ϑολώδη καὶ πνιγώδη τὸν 
ἀέρα ποιούσης πληροῦται: ἡ δὲ δεχομένη ἤτοι οὐδὲ τὴν ἀρχὴν ἔχει κο- 
γιορτὸν ἢ ἔχουσα ἔν τισιν ἁμαρτίαις ἀποτίϑεται αὐτὸν καϑαιρομένη ὑπ᾽ αὐτῶν. 
b*d(D*)k*CV *W* (Zw. 4 ἐπανέλϑοι und Παρατήρει in k ein Chrys. Scho- 
lion; Παρατήρει mit neuem Lemma "*Qor.) D hat bei Z. 7 Τίτου, was aber 
zum folg. Schol. gehórt. — 5 vgl. 1 Tim. 1, 10 6f. Matth. 7, 13 

3 Τοῦτο — τῶν] τῶν γὰρ bkV Τοῦτο — 4 ἐπανέλϑοι nach 6 ἀπώλειαν 
dC (Τοῦτο -! δὲ d, - οὖν C | ὅτι — d, ἁμαρτιῶν C) ὑμῶν] ἡμῶν DD!D? 
4 ἐπανέλϑῃ K9K*fe ἐπανέλϑοι (nach 6 ἀπώλ.) J- ἐχρῆν οὖν ἀνειλῆφϑαι 
τὸν κονιορτὸν ἀπὸ τῶν δυναμένων αὐτὸν ἀποπλύνασϑαι, ἵνα μήτε οἱ ἀκροαταὶ 
ἔχωσιν αὐτὸν μήτε αὐτοὶ βλαβῶσιν ὑπ᾽ αὐτοῦ C Πᾶαρατ. δὲ] παρατηρητέον d, 
καὶ τοῦτο δὲ παρατηρητέον C δὲ  bV παραδεχ.] δεχόμεναι πόλεις V 
9 πόλεις V 9/6 ἀναλόγως & 6 τῷ] τό bD?D' 5j πύλη b 
ἡ xai — αὐτῆς 2 dC. xai —10 — bkV ᾿Ιστέον δέ dC] καὶ W μὴ] 
μὲν W 7/8 ἐπιδεχομένη dC 8 τοὺς àmoot.] ἀπόστολον dC xai πνιγ. 
-d 8/9 — τὸν ἀέρα xai zw y. C 9 ποιούσης — d πληροῦται] πεπλή- 
ρωται dC, πεποίηκεν D*D* δεχομένη -J- αὐτοὺς πόλις C 10 αὐτὸν — dC 


in Lucam, Fragmenta XXXI—XXXV. 9249 


XXXIV. 10, 21 »ééouoA0yobuaí σοι, πάτερ, κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ 
τῆς γῆς. 

Βούλεται δὲ ἀποκαλύψαι ὡς λόγος οὐκ ἀλόγως, καὶ ὡς σοφία σοφῶς, 
καὶ ὡς δικαιοσύνη δικαίως, καὶ κατὰ ἀξίαν τοὺς καιροὺς τοῦ ἀποκαλύ- 
5 πτεῖν καὶ τὰ μέτρα τῆς ἀποκαλύψεως ἐπιστάμενος. ᾿Αποκαλύπτει δὲ περιαι- 
ρῶν τὸ ἐπικείμενον τῇ καρδίᾳ κάλυμμα καὶ τὸ »σκότος«, ὃ ἔϑετο λάπο- 

M 5 “ er ^ [4 , e T - 5 - 9 N 
κρυφὴν αὐτοῦς: οὕτω γὰρ δυνήσεταί τις ὡς Μωῦσῆς λεϊσελϑεῖν εἰς vov 

/, γα τὰς ἡ ς /, 3 M ^ 5 Dd » e e /, 

γνόφον, o? ἦν ὁ ϑεός«. ᾿Επειδὴ δὲ ἐντεῦϑεν οἴονται οἱ ἑτερόδοξοι κατα- 
σκευάζειν τὸ ἀσεβὲς αὐτῶν δόγμα, ὡς ἄρα ἄγνωστον ὄντα τὸν πατέρα 
10 ᾿]ησοῦ Χριστοῦ τοῖς ἔν τῇ παλαιᾷ ἁγίοις, λεκτέον πρὸς αὐτούς, ὅτι τό" 
»ᾧ ἂν βούληται ó υἱὸς ἀποκαλύψαι. οὐκ ἐπὶ τὸν μέλλοντα μόνον ἄνα- 
φέρεται χρόνον, ἀφ᾽ οὗ ταῦτα ᾿εἶπεν ἡμῖν ὁ σωτήρ, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τὸν 
παρεληλυϑότα" τὸ γὰρ »ἀποκαλύψαι. ἀορίστου ἐστὲ χρόνου ἀναφερό- 
μενον ἐπί τινα τῶν παρεληλυϑότων. Χρηστέον δὲ πρὸς αὐτοὺς καὶ 

- - ͵7 5 iJ ec M ec M 5 ^ , e » M 
15 γραφῇ tjj» λεγούσῃ; » Αβραὰμ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἠγαλλιάσατο, ἵνα ἴδῃ τὴν 
ἡμέραν τὴν ἐμήν" καὶ εἶδε καὶ ἐχάρη" τῶν δὲ ἀκουόντων ταῦτα λεγόν- 
των" ὁπεντήκοντα οὔπω ἔχεις ἔτη καὶ ᾿Αβραὰμ ἑώρακαςς, φησὶν ὃ σωτήρ᾽ 
»ἀμὴν λέγω ὑμῖν, πρὶν ᾿Αβραὰμ γενέσϑαι ἐγώ εἶμις" οὐκοῦν ὁ ταῦτα εἰπὼν 
δμπαρέσχεν ἑαυτὸν τῷ ᾿Αβραὰμ τότε, ἵνα ἐκεῖνος ἴδῃ τηνικάδε αὐτοῦ τὴν 
20 ἡμέραν. Ei δὲ μὴ βούλονται δέξασϑαι τὴν λἀποκαλύψαις λέξιν ἐπὶ παρελη- 
λυϑότος, δητέον πρὸς αὐτοὺς καὶ τοῦτο, ὅτι οὐ ταὐτόν ἔστι τὸ »γινώσκειν 
τῷ »πιστεύειν«" »ᾧ μὲν γὰρ διὰ τοῦ πνεύματος δίδοται λόγος γνώσεως, ἕτέ- 
oo δὲ πίστις ἐν τῷ αὐτῷ πνεύματι«. Εἶεν «ἂν» οὖν τινες καὶ κατὰ τούτους 
πιστεύοντες μέν, οὐ μὴν καὶ γινώσκοντες" δεδόσϑω οὖν κατ᾽ αὐτούς, ὅτι οὐκ 
25 ἔγνω τὸν πατέρα 0 ^ Αβραάμ, ἀλλ᾽ ὅτι μόνον ἐπίστευσεν" οὐ γὰρ ὃ γινώσκων 
5 / A] /, ἂν M] ^ , 5 L4 M e ^5 ΑἹ “-“ 
αὐτόν, καϑὸ ϑεός ἐστι καὶ καϑὸ πατήρ ἐστι, γινώσκει. Kai οἱ πολλοὶ γοῦν 
ἔχουσιν ἔννοιαν ϑεοῦ δημιουργοῦ, οὐ μὴν ὁμολογοῦσιν αὐτὸν υἱοῦ πατέρα. 


e*k*W* —- 6 vgl. 2 Kor. 3, 15 6f. 2 Kón. 22, 12 4f. Exod. 20, 21 
11 Luk. 10, 22 15ff. Joh. 8, 56ff. 221. 1 ΚΟΥ 127859 

Vorher: εἰς τό" xai ἐὰν βούληται ὁ υἱός W 9 ἀποκαλ. — W 4 δι- 
καιοσ. — 9 xai — eW 0,1 ἀποκρυβὴν W ἡ TIG -- 28 — εἰς τὸν 
γνόφον εἰσελϑεῖν 6 9 ὡς --- ὄντα] τὸ ἄγν. εἶναι W 10 ὅτι — 11 ἂν] có: 
ᾧ ἐὰν 6 11/12 ἀναφέρ.] ἀνάγεται W 12 ἡμῖν “5. Ὕὴ]Ι ἡμῶν [κ 14 Χρηστ. 
— 15 λεγούσῃ] καὶ γοῦν λέγει ὃ σωτήρ W 15 «τῇ konj. Kr. ἡμῶν 6 


16 τῶν- -18 εἰμιΞ W — 16/17 λέγονταθ 18 οὐκοῦν ὁ] ὁ οὗν ΨΥ 19 -- τηνι. ἴδῃ 
eW 20 Ei — 21 πατέρα - eW 28 (à»» conj. Kr. Εἶεν (dv»| Erant o 


XXXV. “γὰρ αἴσϑησις τῆς παρούσης ἐνδείας παρασκευὴ τῆς ἐπιγινο- 
μένης πληρώσεως γίνεται" ὁ δὲ οὐκ αἰσϑανόμενος, ὡς ἐνδεῶς ἔχει τοῦ ὄντως 
καλοῦ, διὰ τὸ δοκοῦν αὐτῷ παρεῖναι καλόν, ἐνδεὴς eixóvoc τοῦ ἀληϑινοῦ 
καλοῦ καταλείπεται. Ταύτην οὖν καὶ εὐδοκίαν πατρὸς δηλοῖ Χριστός, ἣν καὶ 


ἘΠ Ο π΄ 1 ἐχαταλείπεται -Ξα 2 ὄντος C 4 xai dC —k δηλοῖ 
Xguoróc] φησίν dC 


10 


10 


950 Origenes 


πάλαι διὰ τοῦ προφήτου ϑεὸς ἔλεγεν" »ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾽ ἢ ἐπὶ 
τὸν πρᾶον καὶ ἥσυχον καὶ τρέμοντα διὰ παντὸς τοὺς λόγους μουτ᾽ 
ὥστε οὐκ ἀφροσύνην ὑπὲρ σοφίαν ἐτίμησεν 0 ϑεός, ἀλλὰ ταπεινοφροσύνην 
ὑπερηφανίας προετίμησε καὶ τὸν ἀποφράξαντα τὴν εὐεργεσίαν ἑαυτῷ 
διὰ τῆς ἀναισϑησίας εἰκότως κατέλιπεν. Ὃ οὖν ταπεινόφρων καὶ νήπιος 
φησίν: σύ με δίδαξον τὴν κατὰ σαυτὸν ἀλήϑειαν: ἐγὼ γὰρ παρὰ ἀνϑρώ- 
που οὐ δύναμαι μαϑεῖν, ἐὰν μὴ παρὰ σοῦ μάϑω. Τίς γὰρ ὀφείλει διδά- 
σκειν περὶ ϑεοῦ ἢ ϑεός; "ἄνωθεν τοίνυν ἣ ἀποκάλυψις μετὰ τὴν κατ᾽ 
ἀξίαν πρόϑεσιν. 


9f. Jes. 66, 2 

9 ϑεὸς] δη λῶν dC (besser ? Kr.) ἢ:- Ο θπρᾶον] zoabv DD? ἡσύχιον dC 
διὰ παντὸς - d -- μου τοὺς λόγους d 4 ὥστε » dC ἀφροσ. 
-- οὖν dC ὑπὲρ — ϑεός] προετίμησε σοφίας d ó 5 8 ὑπερ- 


ηφανίαν KK9 — zgoetíu. 2 d καὶ---Ἠ18 — dC 12 κατ᾽ ΚΙ), κάτω k 


XXXVI. 10, 22 »πάντα μοι παρεδόϑη ὑπὸ τοῦ πατρός μους 

Οὐ μακρὰν τό: »πάντα μοι παρεδόϑη ὑπὸ τοῦ πατρός μους ἐστὶ καὶ 
τό: »ἐδόϑη μοι πᾶσα ἐξουσία ἔν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς«. Καὶ διὰ τοῦτο 
αὐτῷ δίδοται »πᾶσα ἐξουσίας, ἵνα »εἰρηνοποιήσῃ διὰ τοῦ σταυροῦ αὐτοῦ 
εἴτε τὰ ἐπὶ τῆς γῆς εἴτε τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς«. Οὐδέπω μὲν οὖν τὰ πάντα 
εἰρηνοποίησεν, ὡς δῆλον ἔκ τοῦ ἔτι τὸν ἀπὸ τῆς κακίας ὑπάρχειν πό- 
λεμον: ἔσται δὲ πάντως ἡ τελεία εἰρήνη. ΖΔικαιότατα δὲ »návra« παρα- 
δέδωκεν αὐτῷ Ó πατήρ, ἐπεὶ καὶ αὐτὸς Ó υἱὸς παρεδόϑη ὑπὲρ πάν- 
TOW, »ὅς ἐστι σωτὴρ πάντων ἀνϑρώπων, μάλιστα πιστῶν« καὶ »ἵλασμός 
ἐστι περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, οὐ περὶ τῶν ἡμετέρων δὲ μόνον, ἀλλὰ 
καὶ περὶ ὅλου τοῦ κόσμους. Παρεδόϑη δὲ xa) ὃ γέγονεν ἄνϑρωπος, 
»ἵνα ἐν τῷ ὀνόματι ᾿Ϊησοῦ πᾶν γόνυ κάμψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων 
καὶ καταχϑονίων, καὶ πᾶσα γλῶσσα ἐξομολογήσηται, ὅτι κύριος ᾿]ησοῦς 
Χριστὸς εἰς δόξαν ϑεοῦ πατρός, ἀμήν. 


b*e*k*V*W(Tíro — 8 Matth. 28, 18 4f. Kol. 1, 20 8f. vgl. Róm. 
8, 32 9.1 Tim. 4, 10 9ff. 1Joh. 2, 2 19 1 Phil*2: 10 

2 τό] δὲ τοῦ Καὶ 3 τούτω V. 4 δέδοται k 9 οὖν —e ταῦ 
—e 6 δῆλόν 4- ἐστι p ἔτι 2 p Lu LE Δικαιώματα V 
9 óc — í2aouóc e σωτὴρ] πατὴρ bW 10 ἐστι] ὅ ἔστι 6 μό- 
vov eV (μόνον E) 12 ἵνα 4- xai e ᾽]ησοῦ] αὐτοῦ B! κάμψει V 
13 xai? — 14 ἀμήν — W] καὶ τὰ ἑξῆς e ἐξομολογήσεται VB, &&ouoAóyn- 
ται k (ἐξομολογήσεται K$) 14 Χριστὸς — k(ggK5). 


XXXVII. 10, 23 »μακάριοι οἵ ὀφθαλμοὶ οἱ βλέποντες à βλέπετες 

Διὰ τί δὲ »μακάριοι oi ὀφϑαλμοὶς τῶν μαϑητῶν τοῦ ᾿]ησοῦ εἶσιν, 

ἐπεὶ »πολλοὶ προφῆται ἠϑέλησαν ἰδεῖν«ς, ἃ εἶδον οὗτοι, »οὐκ εἶδον« δέ, 

»καὶ ἀκοῦσαις, ἃ ἤκουσαν, »καὶ οὐκ ἤκουσαν«; Τὸν δὲ τούτων νοῦν ἴδω- 
k* 


5 


in Lueam, Fragmenta XXXV—XXXIX. 951 


uev: γομίζουσιν οἱ ἁπλούστεροι, ὅτι: πολλοὶ προφῆται προφητεύοντες 
τὰ περὶ ἐμοῦ ἠϑέλησαν γενέσϑαι κατὰ τοὺς ἐμοὺς χρόνους, ὥστε »ióstv, 
ἃ βλέπετε, καὶ ἀκοῦσαι, ἃ ἀκούετες" ἀλλ᾽ οὐκ εὐτύχησαν φϑάσαι ei; τοὺς 
καιροὺς τούτους, ἐν οἷς ὑμεῖς τούτων ἠξιώϑητε. Τίς δὲ ἣ ἀποκλήρωσις 
τοὺς πολλοὺς μὲν προφήτας τούτων ἐπιτεϑυμηκέναι, μὴ καὶ πάντας δέ; 


10 Μήποτ᾽ οὖν, ὧς ἤδη ἀποδεδώκαμεν περὶ τοῦ ᾿Αβραάμ, ὅτι »εἶδε τὴν 


15 


25 


30 


e , “- M 5 ’ὔ’ ΄ὔ /, M - e ite! 3) 
ἡμέραν Χριστοῦ καὶ ἠγαλλιάσατο., παραπλήσιον γέγονε καὶ ἐπ᾽ ἄλλων 
M M , 5 - 5 5 » , 3 M] ' /, 

προφητῶν καὶ δικαίων, οὐ πολλῶν, ἀλλ᾽ ὀλίγων, ἐπὶ τὴν ϑέαν πεφϑα- 
κότων καὶ ἐπὶ τὴν σύνεσιν, ὧν οἱ ᾿Ϊησοῦ μαϑηταὶ ἠκροάσαντο; Οὗτοι 
οὖν ἅτε ἰδόντες, ἃ εἶδον ot ἀπόστολοι, καὶ ἀκούσαντες, ἃ ἤκουσαν oti τοῦ 
5 - /, τὶ 5 , e * e c ^ » 5», 
Ico? μαϑηταί, οὐκ ἐπεϑύμησαν, ὅτι εἶχον λὼς οἵ μὴ ἔχοντες." ἄλλοι 
δὲ γεγόνασι προφῆται καὶ δίκαιοι, ἐλάττονες τῆς £v τοῖς ἀποστόλοις 
ϑεωρίας καὶ συνέσεως, οἵτινες οὐκ ἔτυχον τῆς ἐπιϑυμίας. Νῦν μὲν οὖν 
μακαρίζονται ὀφϑαλμοὶ καὶ τὰ λοιπὰ οἶμαι μακάρια μέλη τῶν ἁγίων, 
ὡς ἔχεσϑαί τινος λόγου καὶ τό: Σμακαρία ἡ κοιλία ἣ βαστάσασά σε, 
καὶ μαστοὶ o9; ἐϑήλασας«. Πῶς δὲ οὐ μακάριοι καὶ »ot πόδες« οἵ μὴ προσ- 
κόψαντες μηδὲ σαλευϑέντες, ἀλλ᾿ »ὡὥραῖοι τῶν εὐαγγελιζομένων τὰ 
ἀγαϑάς: καὶ μακάριαι αἱ χεῖρες, ὧν »ἣ ἔπαρσις ϑυσία ἑσπερινή., καὶ ὧν 
ἡ ἔπαρσις νίκη μὲν τοῦ ᾿Ισραήλ, ἧττα δὲ τοῦ ᾿Αμαλήκ' καὶ μακαρία 1 
κοιλία, ἀφ᾽ ἧς »ποταμοὶ δέουσιν ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον" 
καὶ μακάρια γόνατα τὰ »&v ὀνόματι ᾿]ησοῦ καμπτόμενας, μακαρία δὲ καὶ 

^- e 3 » er , 5 -- M 35 , “- 
γλῶσσα ἡ »ἐξομολογουμένη, ὅτι κύριος ᾿Ϊησοῦς Χριστὸς εἰς δόξαν ϑεοῦ 
πατρός«ς: μακάριον δὲ καὶ Σστόμας τὸ διακονούμενον λόγῳ ϑεοῦ καὶ δμυκ- 
τήος, δι᾿ ὃν λέγεται" ὀπίσω σου εἰς ὀσμὴν μύρων σου δραμοῦμεν«. [1 αὖτα 
εἴρηται μὲν ᾿Ωριγένει" εἰ δὲ τῷ δοκεῖ σπουδαῖα, δοκείτω: ἐμοὶ γὰρ οὐκ 
ἀρέσκει ὡς ἀντιλογίας ἔχοντα. 

101. Joh. 8, 56 l'or 7929 191. Luk. l1, 97 201. vgl. Ps. 
3171(38), 17; 72 (13), 2; 93 (94), 18; Prov. 3, 23 21f. Róm. 10, 15; Jes. 52, 7 


22 Ps. 140 (141), 2 23 vgl. Exod. 17, 11 24 ΠΝ: 7: 985 951. Phil. 
2 OST 27 vgl. Hohel. 1, 2; 7, 5 98 Hohel. 1, 4 


10,25—37 vide Homilia XXXIV 


XXXVIII. 10, 38 γλαὐτὸς εἰσῆλϑεν εἰς κώμην τινάς 
Κατέλυσε μὲν οὖν ὁ σωτὴρ παρὰ γυναιξὶν ἁγίαις ἔν τινι κώμῃ, ἧς τὸ 
ὄνομα “ουκᾶς μὲν παρασιωπᾷ, ᾿]Ιωάννης δὲ σαφηνίζει, τὴν Βηϑανίαν εἰπών. 
k* — 3 vglJoh.1l,1 -- 8 σιωπᾷ Κϑ 


XXXIX. Eixóvoc γοῦν ἐκλάβοις Μάρϑαν μὲν εἰς τὴν πρᾶξιν, Ma- 
οίαν δὲ εἰς τὴν ϑεωρίαν. Στυμπεριαιρεῖται γὰρ τῷ πρακτικῷ τὸ τῆς ἀγάπης 
d(D* erst bei Z. 15) k*Cóe (15 Καὶ---17 ἑξῆς -ἰ- 1—2 ϑεωρ. -ἰ- 8 Aóv. — 11 éx- 
κλησ. 4- 17 "Er — 23 ke) Vgl. Orig. Comm. in Joh. Fragm. LXXX (S. 547, 
23ff. Preuschen); Ambros. in Lucam VII, 85 (S. 316, 21f. Schenkl) 

1 Εἰκότως γοῦν — Ck γοῦν — DD!D? ἐκλάβοις] ἐκλάβοι τις d, 
ἐκλάβηε ἐκλάβοις -[- οὖν C, - δὲ Κ 2. Συμπ. --- ὃ οὐκέτι —— k 


10 


252 Origenes 


μυστήριον, εἶ μὴ πρὸς τῷ ϑεωρεῖν ἕληταί τις τὸ διδάσκειν καὶ προτρέπειν 
ἐπὶ πρᾶξιν: οὔτε γὰρ πρᾶξις οὔτε ϑεωρία ἄνευ ϑατέρου. Μᾶλλον μὲν οὖν 
λεκτέον, ὅτι ἣ Μάρϑα σωματικώτερον ὑπεδέξατο τὸν λόγον ἐν τῇ ἑαυτῆς 
οἰκίᾳ τῇ ψυχῇ, ἡ δὲ Μαρία πνευματικῶς ἤκουεν αὐτοῦ καὶ περὶ πόδας 
οὖσα, καϑ' ὃ τὰ μὲν £v εἰσαγωγῇ κατ᾽ οἰκονομίαν παραδιδόμενα τοῦ 
καταργήσαντος Στὰ τοῦ νηπίους ἀφαιρεῖται, τὰ δ᾽ ὡς τέλεια οὐκέτι. Δύ- 
γαται δὲ Μάρϑα μὲν εἶναι καὶ ἡ ἔκ περιτομῆς συναγωγὴ eic, τὰ ἴδια 
ὅρια δεξαμένη τὸν ᾿]ησοῦν, περισπωμένη περὶ τὴν ἔκ τοῦ γράμματος τοῦ 
γόμου πολλὴν λατρείαν, Μαρία δὲ ἡ ἐξ δϑνῶν ἔκκλησία »τὴν ἀγαϑὴν« 
τοῦ πνευματικοῦ νόμους. μερίδα. ἔκλεξαμένη ἀναφαίρετον καὶ μὴ 
P245 e p ME - Ζ -— P / 547 Dj 
καταργουμένην. ὡς ἡ éni τοῦ προσώπου Μωύσέως δόξα, ὀλίγα τὰ 
χρήσιμα ἔκ τοῦ νόμου ἐπιλέξασα ἢ πάντα ἀναφέρουσα εἰς ἕν τὸ »àya- 
πήσεις«. Καὶ εἰς μὲν τό; »évóg ἔστι χρεία. χρήσῃ τὸ ἀγαπήσεις τὸν 
στλησίον σου ὡς σεαυτόν, eig δὲ τό᾽ »ὀλίγων ἐστὶν. »τὰς ἐντολὰς οἶδας" 
» /, 5 ΄ὔ M iJ € - 57) , ’ εἶ 5. 
οὐ μοιχεύσεις" οὐ φονεύσεις« καὶ τὰ ἑξῆς. "Evi. δύναται Μάρϑα μὲν εἶναι 
οἱ ἐκ περιτομῆς πιστοὶ καὶ ἰουδαΐζοντες, φυλάττοντες ἰουδαϊκῶς τὰ 
€ /, / i! e L4 9 / ' 5 - 5 - 
τοῦ νόμου, Μαρία δὲ οἱ τούτων ἀπηλλαγμένοι καὶ δὲν κρυπτῷ ᾿]ουδαῖοις 
καὶ μόνοις τοῖς ᾿Ϊησοῦ ποσὶ προσκαϑεζόμενοι, oi »τὰ ἄνω ζητοῦντες, 
5 ' 5 M - t - , iJ » Á/ τὶ , , * 
o) τὰ ἐπὶ τῆς γῆς. διαφόρως γὰρ ἐπιβάλλων εὑρήσεις Μάρϑαν μὲν 
σωματικωτέραν καὶ »περὶ πολλὰς εἰλουμένην, Μαρίαν δὲ τῇ ϑεωρίᾳ 
μόνῃ καὶ τοῖς πνευματικοῖς προσανέχουσαν. 


8. Kor; 19: 10 £f. 12 Róm. 7, 14 18 2 Kor. 3, 7 14íf. Mark. 
12; 31 Par. 16f. Luk. 18, 20 19 Róm. 2, 29 201. Kol. 3; 1:2 

3:p]vód  4uév—C bé —DD!D? 6:5jD?—dC  84évara —11 ἐκκλ.] 
ἢ τὴν μὲν sig τὴν 'Iovóaíav, τὴν δὲ εἰς τὴν && ἐϑνῶν &xxAnoíav ke 10 πε- 
οισπώμ. -ἰ- δὲ D?D* 11 τὴν ---[4 ἀγαπ. - ke 18 ὡς ---δόξα C —d 1 Kai 
— μὲν] εἰς μὲν οὖν Κα χρήσῃ — ἀγαπ.] τῷ ἀγαπήσ. χρήσῃ K53, τῷ ἀγαπ. χρήσι- 
μον 8 16 σου ΚΟ —d ἑαυτόν kDD? τό] τῷ k τὰς — 11 ἑξῆς] χρείᾳ 
παραϑήσεις τό" οὐ κλέψεις, οὐ ψευδομαρτυρήσεις, καὶ εἴ τι ἄλλο ὁμοίως εἴρηται k 
ὀλίγου D?*D* 17 "Eu — Πάρϑα)] ἢ Μάρϑαν k 17/18 εἶναι oi] εἰς τοὺς k 
18 πιστεύσαντας k iovóatt. — k φυλάττοντας k ἰουδαϊκῶς -!- τὸ 
σάββατον καὶ D* Trà C 19 Μαρίαν αὶ δὲ d- eic k τοὺς... ἀπηλλαγμέ- 
vovc k xai — Τουδαῖοι 7» k 20 προσκαϑεζομένους k οἱ — 21 γῆς — k 
οἱ — 283 προσανέχ. C ——d 22 πολλοῦ K* 





XL. 11,1 »κύριε, δίδαξον ἡμᾶς προσεύχεσθαι, καϑὼς καὶ Ἰωάννης « 
Εἶτα ἵνα δείξῃ ἔτι αὐτὸν προτρέπειν ἐπὶ τὴν περὶ τῆς εὐχῆς διδασ- 
καλίαν, τοιαύτην προσφέρει ἀξίωσιν, ὅτι καὶ ᾿]Ιωάννης, περὶ οὗ ἡμᾶς 
ἐδίδαξας, ὅτι Σ»μείζων ἐν γεννητοῖς γυναικῶν αὐτοῦ οὐδείς ἐστιν, τῆς 
περὶ τὴν εὐχὴν οὐκ ἠμέλει διδασκαλίας" καὶ ὅτι τὸ πῶς »προσδύξασθαι, 
καϑὸ δεῖ, οὐκ οἴδαμεν." καὶ ὅτι ἐνετείλω ἡμῖν αἰτεῖν τὰ μεγάλα καὶ τὰ 
k* — 4 Luk. 7, 28 5f. Róm. 8, 26 6f. vgl. Orig. Περὶ εὐχῆς 27, 1 


(S. 363, 28f. Koetschau); Resch, Agrapha (TuU NF XV 3/4) S. 111f. [Agra- 
phon 86 (1, 41) — 5 τὸ πῶς Kl.] ὅπως k 


in Lucam, Fragmenta XXXIX-—XLII. 253 


25^ , 3 e - 59 3 , - ^ - i] - - - ᾿ 
αἰώνια: πόϑεν οὖν ἡμῖν ἔστιν εἰδέναι ταῦτα ἢ ἀπὸ σοῦ τοῦ ϑεοῦ καὶ 
σωτῆρος ἡμῶν; 
4 — ἐστιν ἡμῖν K*KS$ 


XLI. ΠΗ αὐτή ἐστι τῇ ἐν τῷ Ματϑαίῳ προσευχῇ, διὸ καὶ ἐπιτο- 
μώτερον ἐνταῦϑα εἴρηται: ἢ βέλτιον διαφόρους νομίζεσϑαι τὰς προσευχάς, 
κοινά τινα ἐχούσας μέρη. 7ότε δὲ »yívevau τὸ ϑέλημα«ς τοῦ ϑεοῦ »oc 
ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς«, ὅταν μηδὲν πράττωμεν παρὰ τὸ ϑέλημα 

5 αὐτοῦ. Πῶς δὲ ὁ εἰπὼν δεῖν αἴτεῖν οὐράνια καὶ μεγάλα περὶ ἄρτου αἰτεῖν 
κελεύει; »Óovov« οὖν τὸ ἀληϑινὸν νοητέον καὶ πνευματικόν. 


W* -  1ff. Matth. 6, 9 ff. 3f. Matth. 6, 10 4f. Matth. 6, 11; Luk. 11,3 
ὅ vgl. Resch a. a. O. (vgl. Fragm. XL) 


XLII. 11, 2 »πάτερ, ἁγιασϑήτω τὸ ὄνομά σου" « 

Οἷμαι δέ, ὅτι οὐδεὶς ἂν λέγοι τῷ ϑεῷ τὸ »πάτερς, μὴ πεπληρωμένος 
τοῦ τῆς »υϊἱοϑεσίας πνεύματος, καὶ υἱὸς δοξάζων πατέρα λέγοι ἂν »πά- 
τερί, φυλάξας δὲ καὶ τὴν ἐντολὴν τὴν λέγουσαν": »ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχϑοοὺς 

5 ὑμῶν, προσεύχεσϑε ὑπὲρ τῶν διωκόντων ὑμᾶς, ὅπως γένησϑε υἱοὶ τοῦ 
πατρὸς ὑμῶν τοῦ £v τοῖς οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ 
πονηροὺς καὶ ἀγαϑοὺς καὶ βοέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους «. "Ετι γεννᾶταί 
τις ἐκ τοῦ ϑεοῦ "ποιῶν δικαιοσύνηγ«" καὶ γεννώμενος λέγοι ἂν σπέρμα ἕν 
ἑαυτῷς τοῦ ϑεοῦ λαβών, διὰ τὸ Σμηκέτι δύνασϑαι ἁμαρτάνειγς, τὸ πάτερ«. 

10 " Ert γεγννᾶταί τις ἔκ ϑεοῦ, οὐκ ἔκ σπορᾶς φϑαρτῆς, ἀλλὰ διὰ λόγου ζῶντος 
ϑεοῦ καὶ μένοντος, καϑὰ γέγραπται: φησὲ γὰρ ᾿Ιωάνγης" »ὅσοι δὲ ἔλαβον 
αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα ϑεοῦ γενέσϑαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ, οἵ οὐκ ἐξ αἱμάτων οὐδὲ ἔκ ϑελήματος σαρκὸς οὐδὲ ἔκ ϑε- 
λήματος ἀνδοός, ἀλλ᾽ ἐκ ϑεοῦ ἐγεννήϑησαν«. Τοῦτο δέ φησιν οὐχ εἰς φύσιν 

15 ἡμᾶς ἀνάγων ϑεοῦ, ἀλλὰ χάριτος μεταδιδοὺς καὶ τὸ ἑαυτοῦ ἀξίωμα ἡμῖν 
χαριζόμενος. Δέγει γὰρ ἡμᾶς καλεῖν πατέρα τὸν ϑεόν. Εἶτα Ματϑαῖος μὲν 
ἐπιφέρει τῷ: »πάτερ ἡμῶν τό" »&v τοῖς οὐρανοῖς , ἅτε περὶ βασιλείας διαλε- 
γόμενος οὐρανῶν καὶ πάντας τοὺς παρόντας διδάσκειν διηγούμενος τὸν 
σωτῆρα μετὰ τοὺς μακαρισμοὺς καὶ τὸν περὶ τῆς προσευχῆς λόγον. 

20 /lovxüg δὲ περὶ βασιλείας διδάσκων ϑεοῦ ἔν ὅλῳ τῷ xav αὐτὸν εὐαγ- 
dk*CV*e — 3 Róm.8, 15; vgl. Joh. 17,1 4f. Matth. ὅ,44.45 811 908}. 
2, 29 8f. 1 Joh. 3, 9 EBft? Joh. L.I2.13 17 Matth. 6, 9 

Vor 2 Οἷμαι] ἀρκεῖ ὃ μὴ ἐν τόπῳ νοούμενος πατήρ᾽ διὸ xai ἰδίᾳ τοῖς μαϑηταῖς 
ὡς ὑψηλοτέροις τῶν λοιπῶν εἰσάγει τὸν Χριστὸν ὑφηγούμενον τὸν τῆς εὐχῆς λό- 
yov dC (— Z.17—18) 2 Oiuat— πάτερ] οὐδεὶς δὲ δύναται τῷ ϑεῷ λέγειν »xdveo« 
dC, ἂν: 8 c- λέγοι ἂν V μὴ] εἰ μὴ αὖ σεπλ. 4- εἴη dC ὃ πνεύμ. 
-F χαρίσματος V καὶ --- 14 ἔγενν. "" dC 4 καὶ ΞΕ Κθε ἐντολ. -- λέγ.] λέγ. 
ἐντολήν KV 6 τοῦ — V ὅτι — 14 éyevv. ΞΚε 7 "Exv — 14 éyevy. nach 
16 ϑεόν C 9 διὰ τὸ] διὸ ὅτι V δύναται V 10 "Ἔτι --- 14 ἐγενν. — V 


14 Τοῦτο---10 ϑεόν — kVe 16 Λέγει ----ϑεόν —— d Eita — 24 — dkCe 
(17—18 vgl. dC im App. zu Z. 2) 





954 Origenes 


γελίῳ ἐσιώπησε τό" »£v τοῖς οὐρανοῖς«, ὡς ὑψηλότερον xai τόπου κρεῖτ- 

τον τὸ ϑεῖον εἶναι διδάσκων καὶ ἰδίᾳ τοῖς μαϑηταῖς ὡς ὑψηλοτέροις 

τῶν λοιπῶν τὸν Χριστὸν ὑφηγούμενον τὸν τῆς εὐχῆς λόγον, οὐδὲ τό’ 

ῥυσθῆναι ἀπὸ τοῦ πονηροῦ. ἐπιφέροντα, καϑὰ Ματϑαῖός φησιν. 
24 Matth. 6, 13 -- 21 κρεῖττον Kr.] κρείττονα V 


XLIII. Ἢ τάχα, εἰ xj »üeóc« ὀνομασία ὑπὸ τῶν ἀποπιπτόντων 
τῆς ἀληϑείας τάσσεται ἐπὶ τῶν γλυπτῶν καὶ τῶν δαιμονίων ἢ καὶ »τῆς 
κτίσεως παρὰ τὸν κτίσαντας, οὐδέπω »ἡγιάσϑη τὸ ὄνομα. τοῦ ϑεοῦ 
οὐδὲ κεχώρισται, ὧν χρὴ αὐτὸν κεχωρίσϑαι. Διδάσκει οὖν ἡμᾶς εὔχεσθαι 
τάχιον τὸ χρηστὸν γενέσϑαι τέλος, ἵνα ἐφαρμοσϑῇ τῷ κυρίῳ ὡς »uóvo 
$^ - - e Li /, - 1 ͵ -95 ΡΥ 
ἀληϑινῷ ϑεῷς« ἡ »ϑεὸς« προσηγορία. Σαφῶς δὲ ταύτῃ τῇ ἐκδοχῇ ἔφαρ- 

, , M] A] e - - ^ —- 5» , e , 
μόζειν δυνάμεϑα καὶ τὸ ἑξῆς" ποῖον δὴ τοῦτο; »ἐλϑέτω ἡ βασιλεία σους. 
k* — 2f. Róm. 1, 25 5f. Joh. 17,3 — 1 ei] quia o 


XLIV. 11, 2 »eA0évo ἡ βασιλεία σους 
Μηκέτι κατ᾽ ἐμοῦ Σ»βασιλευέτω 0 Üávarocc, μηδ᾽ ἀγέτω με δι’ duap- 
, 5 , 5» -} δὲ » 5 5 -᾿ δ e , er » A] 
τίας αἰχμάλωτον, ἀλλ᾽ »éA0évo ém ἐμὲ ἡ βασιλεία σους, iva εἰς TO 
μὴ ὃν ὑποχωρήσῃ τὰ νῦν κρατοῦντα καὶ βασιλεύοντα πάϑη: ταῦτα δ᾽ 
ἄν τις αἰτοίῃ καὶ ἐπὶ τῆς «aU ἕνα γενομένης βασιλείας. 


d(D*C --- 2 Róm. 6, 12 2f. vgl. Róm. 7. 23 
2 Μηκέτη ἐλϑέτω ἐπ᾽ ἐμὲ ἡ βασιλεία σου xai μηκέτι d 4 ταῦτα --- ὃ 
βασιλ. — d 


XLV. »᾿Ελϑέτω ἡ βασιλεία σους, ἵνα καταργηϑῇ μὲν »nácac ἀρχὴ 
καὶ ἐξουσία καὶ δύναμιςς, ἔτι δὲ καὶ πᾶσα βασιλεία τοῦ κόσμου, καὶ 1, 
βασιλεύουσα ἔν τοῖς ϑνητοῖς ἡμῶν σώμασιν ἁμαρτία, πάντων δὲ τούτων 
βασιλεύσῃ ὃ ϑεός. 
k*tV -- 1f.1 Kor. 15.24 2 vgl. Matth. 4, 8 2 f. vgl. Róm. 6, 12 

9 xai - πᾶσαν 4 βασιλεύσει V 


XLVI. 11, 3 »róv ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δίδου ἡμῖν τὸ xaÜ' ἡμέραν« 

᾿Επεὶ δὲ oí ἀπὸ Μαρκίωνος ἔχουσι τὴν λέξιν οὕτως" »τὸν ἄρτον σου 
τὸν ἐπιούσιον δίδου ἡμῖν τὸ xa^ ἡμέρανς, ἐπαπορήσωμεν αὐτοῖς, ἀλλη- 
γορίας καὶ ἀναγωγὰς qeóyovaur τίς ἐστιν ὃ ἄρτος τοῦ ϑεοῦ; Εἰ μὲν γάρ, 
ὧς ἀποδεδώκαμεν, διηγήσονται, δηλονότι ἀλληγοροῦσιν" εἰ δὲ τὸν σω- 
ματικὸν ἄρτον ὑπολήψονται, πῶς οὗτος τοῦ xaT αὐτούς ἔστιν ἀγαϑοῦ; 
ἀναγκαίως δὲ καὶ τὸ »xa^ ἡμέραν« πρόσκειται. Οἱονεὶ γὰρ ἐπισκευαστή 
ἐστιν ἡμῶν ἡ ζωὴ ἡ ἀληϑινή, ἵνα κατὰ ϑεὸν ζήσῃ » ὁ ἔσω ἄνϑρωποςς. 


k*V*c -- ὃ vgl. Róm. 7, 22; 2 Kor. 4, 16 
2 ᾿Επεὶ — 6 ἀγαϑοῦ — Ke ᾿Επεὶ δὲ] ἐπειδὴ V 8 ἐπιούσιον) 
ἐπίον σου ἸΚ5 αὐτούς V 9 δῆλον ὅτι V 8 — ἡμῶν ἔστιν K 


ἡ ἀληϑινὴ ζωή V 


in Lucam, Fragmenta XLII—IL. 955 


XLVII. ᾿Εμφαντικώτερον δὲ τὸ »καϑ'᾽ ἡμέραν«. τοῦ παρὰ Ματϑαίῳ 
δσήμερον«.. [Fortgesetzt in Fragm. LXXXVIII (p. 275)] 
d (D: 'Qory. xai Κυρ.) € (vorher Kyrill: ᾿Επιούσιον δὲ expl. καϑεστηκότων dC) 


XLVIII. 11, 5 »τίς ἐξ ὑμῶν ἕξει φίλον, xal πορεύσεται πρὸς 
αὐτόν 
Τὸ μὲν οὖν" »τίς ἐξ ὑμῶν« πρὸς τοὺς μαϑητὰς λέγεται, τὸ δέ" »ἕξει 
’ὔ er 3) ^ A /À /, - e , e DUNS ** - 
qíAov«, ἵνα εἴπῃ τὸν ϑεὸν φίλον τυγχάνοντα τοῖς ἁγίοις, óc «τῷΣ Μωῦσῇ 
M -5 /, , M M » ς /, “ ’’ 5 
5 καὶ τῷ Αβραάμ. Τάχα δὲ xai Σμεσονύκτιονς ὃ Σσσυνεσταλμένος« οὗτός ἔστι 
δκαιρὸς«. τοῦ βίου, ὅτε ὁ ὀλοϑρευτὴς εἰσέρχεται εἰς πᾶσαν οἰκίαν τῆς ἐν 
κόσμῳ «Αἰγύπτου, ἔνϑα μὴ κέχρισται y) φλιὰ τῶν ϑυρῶν τῷ τοῦ Χριστοῦ 
αἵματι. Αἰτεῖ δὲ ὁ μαϑητὴς τὸν φίλον »τρεῖς ἄρτουςς, βουλόμενος ϑρέψαι 
τῇ περὶ τῆς τριάδος ϑεολογίᾳ τὸν γινόμενον πρὸς αὐτὸν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ, 
10 καϑά φησιν" »ἐκτὸς ἐμοῦ οὐ δύνασϑε ποιεῖν οὐδέν«ς. ᾿Αλλὰ πῶς ἔσωϑεν 
ἀποκρίνεται ὃ φίλος λέγων: »μή μοι κόπους mápeye«; Ζητήσεις δέ, 
μήποτε »oi κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι. τοὺς ἑαυτῶν κόπους παρέχωμεν 
τῷ σωτῆρι, διὸ »τὰς ἀσϑενείας ἡμῶν φέρει καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται." ἢ 
Ὁ - ' 6 n d » » M e , 9 » , 
ὥσπερ τῷδε μὲν ὑπνοῖ ὃ ϑεός, ἄλλῳ δὲ ἁμαρτάνοντι ὀργίζεσϑαι λέγεται, 
οὕτω καὶ κόπους ἔχειν ἀπὸ τοῦ παρέχοντος αὐτῷ. 
d(D*)k*CV ἔδε (in dC nach 10 οὐδέν und 15 e. Schol. v. Severus v. Antioch.) 
4f. vgl. Jak. 2, 23; Weish. Sal. 7, 27 δ ΠΟΥ 7229 6ff. vgl. Exod. 12, 29 


mT 
οι 


10 Joh. 15,5 12 Matth. 11, 28 18 Jes. 53, 4; vgl. Matth. 8, 17 

ὃ οὖν — V 4 ἵνα — ϑεὸν] τὸν ϑεόν φησιν d ὡς — ὃ ' Ag. — dC 
Μωσῆ K*e, Μωυσεῖ V 9 Táya — μεσον.] μεσονύκτιον δὲ d Óó € 
c- ἐστὶν οὗτος CV 6 ὅτε] ὅτι δε ὅτε — ὃ αἵματι -- (Ὁ 7 κέχρησται e, 
κέχριται V τῶν ϑυρῶν V — ke 8 ἄρτους -- τὴν εἰς πατέρα xai υἱὸν xai 
ἅγιον πνεῦμα πίστιν dC(— Sever. 3) 9 τῆς" D*ó — kCDD?Ve γενόμενον Ke 
10 καϑά — οὐδέν — d καϑὰ -ἰ yáo V δύνασϑαι Ce ποιῆσαι & 


10/11 — ἀποκρ. ἔσ. ke 11 κόπον e παρέχετε K$ Ζητήσεις δὲ —d 
12 παρέχωσι ε, παρέχομεν CDD?Vó 18 διὸ -ἰ xai € διὸ] αὐτὸς γὰρ d 
καὶ — 14 λέγεται 7 d 13/14 ἢ ὥσπερ] ὥσπερ γὰρ C 14 μὲν] μὴ K*, 
μὲν] μὴ forte μὲνε 1 οὕτω] διὸ ἃ κόπον ε αὐτῷ] αὐτόν dC -Ε λέγεται d 


IL. 11, 9 »αἰτεῖτε καὶ δοϑήσεται óuiv« 

Πλὴν ἀληϑοῦς οὔσης τῆς τοῦ σωτῆρος ϑέσεως λεγούσης" »αἰτεῖτε 
καὶ δοϑήσεται ὑμῖν., ἣν καὶ πιστοῦται διὰ τοῦ φάναι »πᾶς ὃ αἰτῶν 
. λαμβάνεις, ζητήσαι dv τις, πῶς τινες εὐχόμενοι οὐκ ἀκούονται. Ποὸς ὃ 
λεκτέον, ὅτι ὁ ὁδῷ τῇ ἀκολούϑῳ ἐπὶ τὸ αἰτεῖν ἐρχόμενος, οὐδὲν παρα- 
λείψας τῶν συντελούντων πρὸς τὸ τυχεῖν τῶν σπουδαζομένων, πάντως 
λήψεται, ὃ παρεκάλεσε δοϑῆναι αὐτῷ: εἶ δέ τις ἔξω χωρήσας τοῦ σκοποῦ 
τῆς παραδοϑείσης αἰτήσεως δόξει αἰτεῖν, οὐκ αἰτῶν ὃν δεῖ τρόπον, οὐδ᾽ 
ὅλως αἰτεῖ: διὸ μὴ λαμβάνοντος αὐτοῦ οὐ ψευδοποιεῖται τό" »πᾶς Ó 
10 αἰτῶν λαμβάνεις. Καὶ γὰρ διδασκάλου λέγοντος" πᾶς Ó προσιών μοι 

ieu 9r! Dbuük Ib 10: Matth) 7.8. Ὁ 58 o — K*K* 


σι 


10 


σι 


256 Origenes 


μαϑημάτων ἕνεκα ἕξει αὐτῶν ἐπιστήμην, τὸ προσιέναι τῷ διδασκάλῳ 
πραγματικῶς ἐκλαμβάνομεν, τοῦτ᾽ ἔστι μετὰ τοῦ συντόνως προσέχειν τοῖς 
παρὰ τοῦ διδασκάλου, μετὰ τοῦ ἀσκεῖν καὶ μελετᾶν αὐτά. Τῷ δὲ μὴ 
οὕτω προσιόντι λεκτέον: οὐ προσῆλϑες αὐτῷ ὡς προετρέψατο. “Ὃ qave- 
ρώτερον ποιῶν ᾿]άκωβος γράφων τὴν ἐπιστολήν φησιν" »τινὲς δοκοῦντες 
αἰτεῖν οὐ λαμβάνουσιν, κακῶς αἰτούμενοι ἡ δονῶν ματαίων ἕνεκας«. ᾿4λλ 
ἐρεῖ τις καὶ μὴν ὑπὲρ γνώσεως ϑείας καὶ ἀναλήψεως ἀρετῶν αἰτού- 
μενοί τινες οὐ λαμβάνουσιν. IIooc ὃν λεκτέον, ὅτι οὐ xa)" αὑτὰ τὰ ἀγαϑὰ 
λαβεῖν ἠξίωσαν, ἀλλ᾽ ἕνεκα τοῦ ἔπαινεῖσϑαι δι’ αὐτά. ἤΕστι δὲ φιλη- 
δόνων καὶ τὸ χαίρειν ἐπαίνοις" ὅϑεν καὶ τούτοις οὐ δίδοται, ἐπεὶ εἰς 
ἡδονὰς καταδαπαγῆσαι ϑέλουσι τὰ περὶ ὧν ἀξιοῦσιν. 


151. Jak. 4,3 — 12 τοῦτ᾽ —13 αὐτά] hoc est ut ferventer et diligenter 
vacet documentis ipsius o 18 οὐ -- ἀγαϑὰ)] non propter se bona o 


L. 11, 11 »τίνα δὲ ἐξ ὑμῶν τὸν πατέρα αἰτήσει ὃ vióc« 

Σὺ δὲ ὅρα, εἰ »dovoc« μὲν yj ἀναγκαία τῆς ψυχῆς ἐν γνώσει τροφή, 
ἧς ἄνευ οὔκ ἔστι σώζεσθϑαι, οἷον ὃ περὶ τοῦ πῶς βιωτέον ἀκριβὴς Aó- 
γος, Σἰχϑὺς« δὲ ἢ οἷον ὄψον φιλομάϑεια, oiov τὸ »εἰδέναι σύστασιν 
κόσμου, ἕνέργειαν στοιχείων, ἀρχὴν καὶ τέλος καὶ μεσότητα χρόνωνγζ, 

A] er €. M e /, /, 57 4 τὶ ' 57 , , 
καὶ ὅσα ἑξῆς ἡ Σοφία καταλέγει. Οὔτε οὖν ἀντὶ ἄρτου λίϑον δίδωσιν 
ὁ ϑεός, ὃν ὃ διάβολος ἐβούλετο ὑπὸ ᾿Ϊησοῦ ἐσϑίεσϑαι, οὔτε λἀντὶ ἰχϑύος 
5, e 9 /, e kJ /, - 5 » » / 39 , 5 - , 
ὄφιν«., ὃν ἐσϑίουσιν οἱ ἀνάξιοι τοῦ ἰχϑύας ἐσϑίειν Αἰϑίοπες --- ἔκεῖ γάρ 
φησιν ὁ ψαλμός: »σὺ συνέϑλασας τὴν κεφαλὴν τοῦ δράκοντος ἐπὶ τοῦ 
ὕδατος, ἔδωκας αὐτὸν βρῶμα A«oig; τοῖς Αἰϑίοψινς — οὔτε ἁπλῶς ἀντὶ 
τοῦ τροφίμου καὶ ὠφελοῦντος τὰ ἄβρωτα καὶ βλάπτοντα. 

k*e — 4ff. Weish. Sal. 7, 17f. 7 vgl. Luk. 4, 3 ff. 9 Ps. 73 (74), 13. 14 

Dora 25-3 e 6 οὔτε! οὕτως (IK5)e λίϑον - οὐ (K8)e 9 ψαλ- 
μωδός (K8)e 11 τοῦ — (K5)e βλάπτ. J- quod. refertur ad scorpionem 
et ovum o 


LI. 11, 24 »órav τὸ ἀκάϑαρτον πνεῦμα ἐξέλθῃ ἀπὸ τοῦ ἀν- 
ϑοώπου, διέρχεταις 
Tí ἔστι τὸ »διέρχεσϑαι τὸ πνεῦμας« τὸ πονηρὸν »Óv ἀνύδρων τόπων, 
ζητοῦν ἀνάπαυσιν καὶ μὴ εὑρίσκον«; " AvvÓoot τόποι ὑπῆρχον οἱ ἐξ ἐϑνῶν 
τὸ πρότερον, γυνὶ δὲ πεπλήρωνται ὕδατος ϑείου καὶ οὐκέτι παρέχουσιν 
ἀνάπαυσιν αὐτῷ. llowivat τοίνυν ἐπιστροφὴν πρὸς τὸ πρότερον αὐτοῦ 
b*d(D*)k*CV*W*y»* 
3 Tí — 4 εὑρίσκ. Σ dCY τὸ" — πονηρὸν] τὸ ἀκάϑαρτον πνεῦμα W 
4 εὑρίσκων D, εὑρίσκειν kV ὑπῆρχον ἀΚΟΥ — bWY δ τὸ D5 σπε- 


πλήρωται D, πεπληρωμένοι D? καὶ — 6 αὐτῷ d παρέχουσαν B'KWYp 
6 αὐτῷ Κ] αὐτοῖς bCVWY Πεποίηται ἃ ὑποστροφὴν B! 


10 


15 


20 


25 


in Lucam, Fragmenta IL—LI. 251 


δοχεῖον, τοὺς && ᾿Ισραήλ, 0 Σατανᾶς" οὗτοι γὰρ ἕν Αἰγύπτῳ ὄντες, ἔνοικον 
ἣν αὐτοῖς τὸ πνεῦμα τὸ πονηρὸν διὰ τὸ ἤϑεσί τε καὶ νόμοις τῶν Αἰγυπτίων 
συναναστρέφεσϑαι, ἐπειδὴ δὲ λελύτρωνται διὰ Μωὺσέως ἐλέει ϑεοῦ, (ἐξῆλ- 
Üev». Νῦν δὲ ἐπειδὴ οὐ πεπιστεύκασιν εἰς Χριστόν, ἀλλ᾽ ἀπώσαντο τὸν 
λυτρωτήν, ἐπεπήδησεν πάλιν ἐπ᾽ αὐτοὺς »τὸ ἀκάϑαρτον πνεῦμας, καὶ ὡς 
εὗρεν αὐτοὺς οὐκέτι ϑεῖον ἔχοντας &v αὐτοῖς οὐδέν, ἀλλ᾽ ἐρήμους ὄντας 
καὶ σχολάζοντας αὐτῷ πρὸς ἐνοίκησιν, κατῳκήσατο δηλαδὴ μετὰ πάσης 
αὐτοῦ τῆς δυνάμεως. 7οῦτο γὰρ φαίνεται δηλοῦν" λἑπτὰς λέγων »ἕτερα 
πνεύματας μετ᾽ αὐτοῦ, καϑάπερ εἴωϑεν ἐπὶ πλήϑους ὀνομάζειν ἣ ϑεία γραφὴ 
τὸν τοσοῦτον ἀριϑμόν, ἐπειδὰν λέγῃ, ὅτι στεῖρα ἔτεκεν ἑπτὰ καὶ ἡ πολλὴ 
ὃν τέκνοις ἡσϑένησεν«. Οὐδὲ γὰρ »τὸ πνεῦμας τὸ γλἀκάϑαρτον«, ὁποῖον 
ἔσχον ἕν Αἰγύπτῳ, τοιοῦτο ἔχουσιν oi »eig τὸν υἱόν μου ἀπιστήσαντεςς, 
πεσπιλήρωνται δὲ καὶ ἄλλων πνευμάτων πονηρῶν, καὶ γέγονεν αὐτοῖς »τὰ 
ἔσχατα χείρονα τῶν πρώτωντ«" χείρονα γὰρ τῶν ἐν Αἰγύπτῳ νῦν πάσχουσιν, 
ἐπειδήπερ eic ᾿]ησοῦν Χριστὸν οὐ πεπιστεύκασιν, ἀλλὰ »τὸν ἀρχηγὸν τῆς 
ζωῆς ἀπέκτειναν., ὅϑεν ἐστερήϑησαν τῆς ζωῆς. Καὶ οὐκέτι λέγει ἐν 
αὐτοῖς προφήτης, τάδε λέγει κύριος, οὐκέτι σημεῖον ἕν αὐτοῖς, οὐκέτι 
τέρας, οὐκέτι σημεῖον ἐπιφανείας καὶ παρουσίας τοῦ ϑεοῦ: μεταβέβηκε 
γὰρ τὰ ἀγαϑὰ ἐφ᾽ ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐδϑνῶν, κατὰ τὸν τοῦ ᾿]ησοῦ λόγον εἰρη- 
κότος" λἀρϑήσεται ἀπ᾿ αὐτῶν ἣ βασιλεία τοῦ ϑεοῦ καὶ δοϑήσεται 
ἔϑνει ποιοῦντι τοὺς καρποὺς αὐτῆς«" ἡμεῖς ἐσμεν τὸ ἔϑνος, οἷς ἐδόϑη 
δὴ βασιλεία τοῦ ϑεοῦς, ἡ εὐαγγελικὴ πολιτεία. 


8f. vgl. Sir. 41, 5 (?) 14 — 17 vgl. Ambros. in Lucam VII, 95 (S. 323, 
5—8 Schenkl): universitas enim hoe numero aliquotiens comprehenditur ... 


ideo »sterilis septem peperit οἷος 16f. 1 Kón. 2, 5 18 Zitat ? 
211. Akt. 3, 15 22ff. Zitat? 26f. Matth. 21, 43 
4 τοὺς] τοῦ bW ὁ Σατανᾶς ^ bkCVWY οὗτοι — 11 πνεῦμα nur Y 


9 ἐξῆλϑεν — alle Hss.— 11 xai — 14 δυνάμ.] εὗρεν yàp αὐτῶν τὴν καρδίαν γυμνὴν 
zai σχολάζουσαν ἀπὸ πάσης εὐσεβείας Y 12 οὐκέτι --- οὐδέν] οὐδὲ ἔχοντας àya- 
0óvd «“«- ἐν αὐτοῖς ἔχ αὶ 18 κατῳκίσατο K*K*(ggK)B (besser ?) δηλαδὴ 
d 14 Tovro — 15 αὐτοῦ Y φαίνεται δηλοῦν] δηλοῖ d 15 μεϑ᾽ 
ἑαυτοῦ B! αὐτοῦ -- ἔχειν dC xaü.-—— ὀνομάζ.] ἐπὶ πλήϑους γὰρ εἴωϑεν W 
καϑάπερ- -10 ἀριϑμ.] τὸν δὲ ἑπτὰ ἀριϑμὸν ἐπὶ πλήϑους εἴωϑεν ὀνομάζειν ἡ ϑεία 
γραφή Y καϑάπερ - - SchluO — K? ἐπὶ -ἰ τοῦ) ὀνομάζειν] ὀνειδίζειν K 


10 τοσοῦτον] ἑπτὰ παραλαμβάνειν W, τοιοῦτον k ἀριϑμῷ p ἐπειδὰν --- 
17 ἠσϑένησεν — dC ἐπειδὰν — SchluB. — WY xai — 14 ἡσϑέν. — k 
17 τὸ πνεῦμα τὸ àxábü. — d 18 ἔσχον] εἶχον dkC Αἰγύπτῳ -- ἀκάϑαρτον 
πνεῦμα d ἔχωσιν V υἱόν μου] ᾿Ιησοῦν dC ἀπιστοῦντες ἃ -- ἀλλὰ d 
19 πεπλήρωται pd δὲ ΚΟ 7 bdV ἄλλων] ἑτέρων d πνευμάτων 2 Ὁ 
πονηρῶν — d xai γέγονεν --- Schluf — d 20 χείρω C τῶν] τοῖς V 
21 — ἄριστ. '19o. C ἀλλὰ — 28 κύριος — C 22 λέγειν 115 23 οὐκέτι] 
οὐκ ἔστι ΒΙΚΥβ, - γὰρ C 24 τέρας] πέρας ΒΥβ δῦ ἐφ᾽ eicB!V κατὰ — p 
τοῦ 2 kV 'Inoo?] κυρίου C 25/26 εἴρηκ. -ἰ- ὅτι C 26 ἀπ᾽ αὐτῶν] ἀφ᾽ 
ὑμῶν C 21 ἡμεῖς — 98 πολιτεία nur k — bCV 


Origenes IX. 17 


10 


15 


20 


258 Origenes 


LII. 11, 33 γοὐδεὶς λύχνον ἅψας εἰς πρυπτὴν τίϑησιν οὐδὲ ὑπὸ 
τὸν μόδιον« 

ΜΜοδίῳ μὲν γὰρ σιτομετρείσϑωσαν ὑπὸ τοῦ »πιστοῦ καὶ φρονίμου οἶκο- 
γόμους οἱ σύνδουλοι, βλεπέτωσαν δὲ τὰς αὐγὰς τοῦ λύχνου ἐπικειμένου 
τῇ λυχνίᾳ καὶ εἰς φανερὸν διὰ λόγου προσαγομένου »οἱ ἔν τῇ οἰκίᾳ 
πάντεςς, τοῦτ᾽ ἔστιν οἱ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. "AAA οὐδὲ γὑπὸ τὴν κλίνηνς τιϑέασι 
τὸν λύχνον, ἔνϑα τις ἀναπαύεται, οὐδὲ ἄλλου τινὸς σκεύους ὑποκάτωτ" 
τοῦτο γὰρ ὁ ποιῶν οὐ προνοεῖται τῶν εἰσπορευομένων εἰς τὴν οἰκίαν. 


k* (überliefert auch als Teil des Fragm. XI zu Luk. 8, 169) —  3Luk. 
12, 42 9f. Matth. 5, 15 6 Mark. 4, 21 4 Luk. 8, 16 


LIII. 11, 34 56 λύχνος τοῦ σώματός ἔστιν ὁ ὀφϑαλμός σους 

Δοκεῖ γάο μοι ἔν τῷ: »ὃ λύχνος τοῦ σώματός ἔστιν ὁ ὀφθαλμὸς 
τοιοῦτόν τι ἀποφαίνεσϑαι" τὸ διορατικὸν ἔν τῇ ὅλῃ ψυχῇ, & τῷ ὅλῳ 
ἀνϑρώπῳ ὃ νοῦς ἔστιν" "Ive δὲ τούτου ἐπιμέλειαν ποιώμεϑα, εἴρηται τό; 
»ἔστωσαν ὑμῖν οἱ λύχνοι καιόμενοις" oiovei γὰρ ἅπτομεν τὸν £v ἡμῖν 
λύχνον, ἐπιμέλειαν τῆς £v ἡμῖν νοητικῆς δυνάμεως ποιούμενοι. Τοιοῦτόν 
ἔστι καὶ τό: »οὐδεὶς λύχνον ἅψας εἷς τὴν κρυπτὴν τίϑησιν, ἀλλ᾽ ἐπὶ 
τὴν Avyvíav« ἅπτουσι γὰρ λύχνον οἷς μέλει σοφίας καὶ λόγου καὶ τῆς 
περὶ τὰ ϑεῖα γυμνασίας, ἵνα γένωνται τέλειοι, οὐκ ἄλλως ἐγγινομένης 
τῆς τελειότητός τινι ἢ ἔκ τῆς κατὰ τὰ ϑεῖα αἰσϑητήρια καὶ νοητὰ 
γυμνασίας, ὅπεο σαφὲς ἐποίει Παῦλος λέγων: »τελείων δέ ἔστιν ἡ 
στερεὰ τροφὴ τῶν διὰ τὴν ἕξιν τὰ αἰσϑητήρια γεγυμνασμένα ἔχόν- 
τῶν πρὸς διάκρισιν καλοῦ τε καὶ κακοῦς: οὗτοί εἶσιν οἷς δύναται 
λαλεῖσϑαι ἡ τοῖς τελείοις λαλουμένη σοφία, πεοὶ ἧς φησιν »σοφίαν 
δὲ λαλοῦμεν ἔν τοῖς τελείοις«. ᾿Οφϑαλμόν γε μὴν κυρίως φησὶν 
τὸν ἐν ἡμῖν νοῦν, περὶ ὅν ἐστιν dj ἀρχὴ ἔν μόνῳ τῷ σπουδαίῳ 
τῆς ἁπλότητος, μηδεμίαν ἔχοντι διπλόην καὶ δόλον καὶ σχίσιν καὶ 
διάστασιν καὶ μερισμὸν ἐν αὐτῷ ἐν δὲ τῷ φαύλῳ τῆς πονηρίας καὶ 
παντὸς ἁμαρτήματος. ᾿Επίσκεψαι δέ, εἰ δύνασαι τροπολογῆσαι ἀκολού- 
ϑως τῷ λὀφϑαλμῷς καὶ τὸ Σσῶμας, ὥστε ἤτοι τὴν ὅλην ψυχήν, κἂν μὴ 
σωματικὴ τυγχάνῃ, φάσκειν νῦν λέγεσϑαι τὸ σῶμα --- νοῦν γὰρ ἔν ψυχῇ 
ἀνϑρώπου ὃ ϑεὸς ἐποίησεν --- ἢ τὸ λοιπὸν παρὰ τὸν νοῦν, τοῦτ᾽ ἔστι τὸ 

2—55 k* 2—15 τελείοις V* 2—11 γυμνασίας W* 2—9 τέλειοι Y * 
5 Luk. 12, 35 111. Hebr. 5, 14 14f. 1 Kor. 2, 6 

2 Aoxet — ὃ ἀποφαί. — Y | yáp 2 VW | év— ὀφϑαλμὸς ΝΜ ὃ ὑμῶν) 
ὑμῶν VWY -- ai ὀσφύες περιεζωσμέναι καὶ VWYX ἐν ἡμῖν 22 W 6 τῆς --- 


ποιούμ.] ποιούμ. τῆς νοητικῆς ἐν ἡμῖν δυν. W. c νοητικῆς ἐν ἡμῖν Y 7 τὴν 
κρυπτὴν] τὸ κρυπτὸν W τὴν EM 5. σοὶ, ΞῸΥ 9 γίνωνται W 
οὐκ — Schlufü — Y 10 τὰ! — νοητὰ] νοητὰ αἰσϑητήρια περὶ τὰ ϑεῖα W 
11 ὅπερ — Schluü — W zowi V 4-0 V 14 λαλεῖσϑαι 4- xai V 


14 roi; — λαλουμ. — V περὶ — 13 τελείοις 5 Κα 15 ᾿Οφϑαλμόν — Schluf 
—V μὴν] μὲν K5 20 κἂν] zai K* 21 σωματικὴν K5 φάσκει K$ 


25 


30 


35 


40 


45 


50 


55 


in Lucam, Fragmenta LII—LIII. 9259 


σύνϑετον éx τῆς λοιπῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, λέγειν εἶναι τὸ σῶμα. 
Φωτίζεται γὰρ ὑπὸ τοῦ νοῦ κυρίως μὲν ὅλη ψυχή, εἴποι δ᾽ ἄν τις, ὅτι 
φϑάνει καὶ ἐπὶ τὸ σῶμα τοῦ νοῦ ἤτοι ἁπλότης --- ἀγόμενον ὑπ᾽ αὐτοῦ --- 
ἢ πονηρία --- χρώμενον αὐτῷ ὀργανικῶς εἰς ἁμαρτίαν. Καὶ μὴ ϑαυμάσῃς 
δέ, εἰ ἔν τῷ »ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἔστιν ὃ ὀφϑαλμὸς«. τροπολογι- 
κῶς τὸ σῶμα ἐπὶ τῆς ψυχῆς λαμβάνομεν, καίτοι γε τῷ ἰδίῳ λόγῳ οὔσης 
ἀοράτου καὶ ἀσωμάτου --- κατὰ γὰρ τὴν εἰκόνα γέγονε τοῦ ἀοράτου ϑεοῦ ---, 
ἑπείπερ τροπολογικῶς καὶ τὰς δυνάμεις τῆς ψυχῆς εὑρίσκομεν ὁμωνύ- 
pog τοῖς σωματικοῖς μέρεσιν οὐκ οὔσας σώματα. ὀνομαζομένας. ᾿Εν γὰρ 
τῷ" »φώτισον τοὺς ὀφϑαλμούς uov« οὐ σωματικοὶ δηλοῦνται ὀφϑαλμοί, 
ἀλλὰ καὶ ev τῷ: Σπροσέϑηκέ μοι ὠτίον. οὐ περὶ σωμάτων ἐστὶν ὁ λόγος, 
οὐδ᾽ ὅταν λέγῃ; »0 ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτως. ᾿Εν δὲ τῷ " Ausuai τῆς 
γύμφης, ἤτοι ἐπὶ τὴν τοῦ ἀνϑρώπου ψυχὴν ἀναγομένης νυμφίῳ κοιυ- 
γωνούσης τῷ Χριστῷ ἢ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν, καὶ »τρίχωμας« ἰδίως καὶ 
λόδόντες« xai Σχείλη« καὶ »uijAov« καὶ »toáyn Aoc« καὶ Σμαστοὶς ἐπαινοῦνται 
ὑπὸ τοῦ νυμφίου, ἀναγομένων τούτων, ἐὰν περὶ ψυχῆς ἑρμηνεύηται, ἐπὶ 
τὰς δυνάμεις αὐτῆς. Εἰ ὕροις δ᾽ ἂν καὶ τό" »ó πούς μου οὐ μὴ προσκόψῃ 
ἀναφερόμενον émi τὴν πορευτικὴν τῆς ψυχῆς δύναμιν. IloAAà δ᾽ ἂν καὶ 
αὐτὸς εὑρήσεις τοιαῦτα ἐπιστήσας τῇ γραφῇ κείμενα, ἀφ᾽ ὧν δυνήσῃ 
μὴ προσκόψαι τῇ ἀποδόσει τοῦ πῶς τὸ σῶμα εἴρηται &v τῷ" »ὃ λύχνος 
τοῦ σώματός ἔστιν ὁ ὀφϑαλμὸς« καὶ τοῖς ἐν τῷ τόπῳ ὁμοίοις. Εἰ ὑρήσεις 
δὲ &v ταῖς ]]Παροιμίαις τὸ »λαἴσϑησιν ϑείανς ἐν ἐπαγγελίᾳ λεγόμενον, πρὸς 
ἀντιδιαστολὴν τῆς μὴ »ϑείας αἰσϑήσεως«. Οὐ »ϑείας μὲν γὰρ »αἴσϑησιςς, 
ἧς καὶ τὰ ἄλογα ζῷα κεκοινώνηκεν, ὁρῶντα καὶ ἀκούοντα, γευόμενά τε 
καὶ ὀσφραινόμενα καὶ ἁπτόμενα: »ϑείας δὲ ἧς οὐδὲ πάντες ἄνϑρωποι 
μετέχουσιν, ἀλλ᾽ οἱ τοιαῦτα ποιήσαντες, οἷς ἐπιφέρεται τό" »αἴσϑησιν 
ϑείαν εὑρήσεις«. Διόπερ μὴ ϑαυμάσῃς, εἶ καὶ τὸ τοῦ Σσώματος«. ὄνομα 
ἀνάλογον τοῖς ὀνόμασι τῶν μερῶν τοῦ σώματος ἀναγομένοις ἐπὶ τὰς 
δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἐπὶ ὅλην ἀναφέρεται τὴν ψυχὴν ἐν τῷ »ὁ λύχνος 
τοῦ σώματός ἔστιν ὁ ὀφϑαλμός«. Οὐ φαμὲν δὲ ταῦτα ὡς πανταχοῦ τῆς 
ὀνομασίας τοῦ σώματος τροπολογουμένης" ἴσμεν γὰρ καὶ ἐπὶ ἄλλων 
τετάχϑαι τὸ τοῦ »acyuatocc ὄνομα, ὡς £v τῷ" »μὴ φοβεῖσϑε ἀπὸ τῶν ἀπο- 
κτεγνόντων τὸ σῶμας, καί: »ὑμεῖς ἐστε σῶμα Χριστοῦς. 

29 vgl. Kol. 1, 1 — 32Ps.12(13),4 — 33Jes.50,4 — 36 Hohel. 4, 1ff. 
39 Ps. 90 (91), 12 44ff., 48f. Prov. 14, 6 [Weish. Sal. 7, 22ff. ?, vgl. Orig. 
in Joh. XX, 43 (S. 386, 25 Preuschen)] 94f. Luk. 12,4 5.0. ΕἸΚῸΣ. τ 22 

20 ἁμαρτίας KK 31 σωματικοῖς] σώματος K?* 44 ἐν — Κϑ 
46 τε — Κϑ ῦ4 φοβεῖσϑαι KS$ 


17* 


9260 Origenes 


LIV. Τοῦ δὲ ἐφεξῆς ῥητοῦ τοιοῦτον εἶναι τὸν λόγον νομίζω" εἴπερ οὖν διὰ 
τὸ »τὸ σῶμά σου φωτεινὸν. γεγονέναι, φωτισϑέντος ὑπὸ τοῦ λύχνου τοῦ 
σώματος, μηδέν ἔστιν ἐν σοὶ μέρος ἔτι σκοτεινόν, μηδαμῶς ἁμαρτάνοντι 
ἔτι, οὕτως ἔσται φωτεινὸν τὸ ὅλον σῶμα, ὡς παραβάλλεσθαι τὰς αὐγὰς 

ο αὐτοῦ λύχνῳ ἔν φωτιζούσῃ ἀστραπῇ, κἂν φωτίζῃ, οὐ σκότος λύοντι. 
᾿Αστραπῇ μὲν γὰρ ἔοικε λαμπροτάτῃ ὁ ἀπὸ τοῦ νοῦ φωτισμός, λύχνῳ 
δὲ ἐν ἀστραπῇ φωτιζούσῃ τὸ ἔν τῷ σώματι φῶς, πεφυκότι εἶναι σκό- 
τος, ἀγομένῳ, ὅπου ὃ νοῦς βούλεται. Εἰ οὖν τῶν ἐν ἀμαϑίᾳ καὶ ἀγνοίᾳ 
ὃ γοῦς τῇ φύσει φῶς τυγχάνων σκότος ἐστίν, πάντως καὶ ὅλον τὸ σῶμα, 

10 τοῦτ᾽ ἔστι τὸ παϑητικὸν μέρος τῆς ψυχῆς, ὅπερ ἐστὶ τὸ ϑυμικὸν καὶ 
ἐπιϑυμητικόν, πολλῷ μᾶλλον σκότος ἐστίν. 
d(D*)k*CV*W*e; vgl. o (s. Nachtrag) 

1 Tov — νομίζω] Τοιοῦτον δὲ xai τοῦτον τὸν λόγον νομίζω εἶναι VW, δοκεῖ μοι 
τοιοῦτόν τι ἀποφαίνεσϑαι dC -Ε τὸ διορατικὸν ἐν τῇ ὅλῃ ψυχῇ ὁ νοῦς ἐστιν" σῶμα 
δὲ τὸ ϑυμικὸν καὶ ἐπιϑυμητικὸν μέρος τῆς ψυχῆς (τῆς ψυχ.] αὐτῆς W) dCW (vgl. 
Ζ:10 11) οὖν -κν]δέα 2 τὸ -Ξ dCK*K?e oov — W φῶ τισθεντα 


V. φωτισϑὲν dCW 3 ἔτι "α ἁμαρτάνοντα C, ἁμαρτάνον D 4.,... ὅλον 
τὸ dCK * σῶμα] τοῦ σώματος W σῶμά 4- σου D 9 κἂν --- ἢ qouc. "- Καὶ 
φωτίζῃ! φωτιζούσῃ d, φωτισμῷ ε ov] τὸ ε 4 δὲ -ἰ- καὶ K* φωτιζούσῃ 
ἘΞ Κ 88 τῷ — dCW(ggD?) πεφοικότι CIK?V 8 ἀγομένῳ 4- δέ W 


Ei — 11 ἐστίν —— kVe | ápaüe(q C ϑνοῦς - ὧν (τυγχάνων —-) D* [10 xai - x0W 


LV. 11, 35 »σκόπει οὖν μὴ τὸ φῶς τὸ £v coi σκότος &or(ve 
»Σκχόπει οὖν μὴ τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν«" ἐξὸν οὖν ἦν ὑμῖν, φησίν, 
καϑαρὸν κατασκευάζειν τὸν νοῦν καὶ διὰ τοῦτο καταλαμπρύνειν ἑαυτῶν τούς 
τε λόγους καὶ τὰς πράξεις. “Ὑμεῖς δὲ τοὐναντίον ποιεῖτε, ὅϑεν χρὴ προάγειν 
5 φῶς, ἐντεῦϑεν προάγετε σκότος, ἔκ πονηρῶν ἐννοιῶν τὸν φϑόνον ἔχοντες. 

bY* (τοῦ αὐτοῦ) 

2 Σκόπει ---- ἐστίν "5 b ὑμῖν] ἡμῖν Y 4 δὲ" Y 9 προάγεται b ἐκ 

— ἔχοντες 7» b (vgl. vorher ἀπὸ τοῦ φϑόνου πρὸς τὸν φόνον ἐγειρόμενοι b) 


LVI. 12, 2 »oo02v δὲ συγκεκαλυμμένον ἐστίν, ὃ οὐκ ἀποκαλυφϑήσεταις 

Ἢ τοίνυν περὶ τοῦ καιροῦ ἐκείνου τοῦτο λέγει, ὅτε »κρινεῖ ὃ ϑεὸς 
τὰ κρυπτὰ τῶν ἀνϑρώπωνς καὶ »φωτιεῖ τὰ κρυπτὰ τοῦ σκότους καὶ 
φανερώσει τὰς βουλὰς τῶν καρδιῶν«. "H ἐκεῖνό φησιν ὅτι, ὅσῳ πειρᾶταί τις 
5 καλύπτειν τὰ καλὰ τῇ κατηγορίᾳ, κατὰ φύσιν τὸ καλὸν ἀκάλυπτόν ἐστιν. 
k* — 2f. Róm. 2, 16. 8f. 1 Kor. 4, 5 — 5 τῇ κατηγορίᾳ] aliorum infamiis o 


LVII. 12, 6 »oógi πέντε στρουϑία πωλοῦνται ἀσσαρίων δύος 
, 57 e, E] - /, 5 ' “- - * e e - Ὁ 
Τήρει δέ, ὅτι οὐ πτῶσιν στρουϑίου ἐπὶ τῆς γῆς εἶπεν, ὡς ὁ Ματϑαῖος 
πέντε δὲ στρουϑία νῦν τοῦ δικαίου τὰς αἰσϑήσεις αἰνίττεται, ai τῶν 
dk*C -- 2 Matth. 10, 29 3f. vgl. Ambros. in Lucam VII, 113 (5. 329, 
10ff. Schenkl): videntur enim quinque isti passeres quinque esse corporis 
sensus, tactus, odoratus, gustus, visus, auditus 
2 τῆς — dC ó — D? 3 — τὰς αἶσϑ. τοῦ δικαίου KS5& 


in Lucam, Fragmenta LIV—LIX. 261 


μετεώρων xai ὑπὲρ ἄνϑρωπον αἰσϑάνονται, ὁρῶσαι τὰ ϑεῖα, ἀκούουσαι 


T - - / - » 5 ΄ὔ - Z 
5 φωνῆς ϑεοῦ, γευόμεναι ζῶντος ἄρτους, ὀσφοαινόμεναι Χριστοῦ μύρων 


εὐωδίας, »ἐλαίου ἀγαλλιάσεωςς, ἁπτόμεναι λόγου ζῶντος, αἵ τινες, ἐξευ- 
τελιζόμεναι ὑπὸ τῶν »τὰ τοῦ πνεύματος. μωρίαν καὶ εὔωνα κρινόντων, 

» 5 5 , - , - “- 3 A " / 5 , 12 
λοῦκ εἰσιν ἐπιλελησμέναι ἐνώπιον τοῦ ϑεοῖῦς" εἰ δὲ ὃ λόγος ἐπράϑη τριά- 
«ovra ἀργυρίοις, οὐ ϑαυμαστόν, εἰ καὶ ϑεῖαι αἰσϑήσεις δύο ἀσσαοίων. TO 


10 μέντοι ἐμφαῖνον ῥητόν, μηδὲ τὸ ἐλάχιστον στρουϑίον λέἐπιλελησμένογ« εἶναι 


δένώπιον τοῦ ϑεοῦς, συνεξέτασον τοῖς ἐμφαίνουσι ῥητοῖς, ἐπιλανϑάνεσϑαί 
τινων τὸν ϑεὸν δι ἁμαρτίας αὐτῶν. “Ῥητῶς μὲν οὖν τὸ λεπτομερὲς τῆς 
σρονοίας καὶ 7) μέχρι τῶν λεπτῶν γνῶσις ἕν τούτοις δηλοῦται, νοητῶς δὲ 
πίπτει ἐπὶ τῆς γῆς οἷα στρουϑία. Τὸ φρόνημα, &vàv δέον ἄνω φέρεσθαι, 


à /, - - - x 5 /, - i] 5 , 
15 τὰ κάτω ζητεῖ τοῖς τῆς σαρκὸς &éveyouévov κακοῖς, παραδοϑὲν δεῖς πάϑη 


ἀτιμίας« καὶ τὸ ἐλεύϑερον μετὰ τοῦ τιμίου ἀπολωλεκός" τοιοῦτος δὲ ὁ ὑπὸ 
τοῦ λόγου μετεωρισϑεὶς καὶ τὰ γήϊνα φρονήσας. Κατὰ δὲ τὸ δητὸν πάλιν 
TÓ' »οὐ πεσεῖται ἐπὶ τὴν γῆν ἄνευ τοῦ πατρὸς ὑμῶν« οὐ τὴν βούλησιν 
δείκνυσιν, ἀλλὰ τὴν πρόγνωσιν: τῶν γὰρ γινομένων ἃ μὲν κατὰ βού- 


E » e^ i 5 5 ΄ ^ M] ' L4 
£0 λησιν γίνεται, ἃ δὲ xav εὐδοκίαν, à δὲ κατὰ συγχώρησιν. 


[211 


9Joh.6,51 δ΄. νρ]. Ephes. 5,2 6 Ps.44(45)8 71 Kor.2,14 8f.vgl. 
Matth. 26, 15 11f. vgl. Hebr. 6, 10. 15f. Róm. 1, 26 17 vgl. Phil. 3, 19 


9 yevóu.] γενόμεναι (!) € μύρου dC 4 ὑπὸ] ὑπὲρ K* ToU — Ke 
μωρία K5 ὃ ei — 9 ἀσσαρ. “- dk 9 To — Schlu6& — dC 12 ἁμαρτίαν ε 
13 λεπτῶν -ἰ ἡ K* 14 στρουϑίον K δέον] δὲ K6K? ἄνω φέρεσϑε KK, ἀνα- 
φέρεσϑε Ια 5 18 ζητῇ K* πάϑος K*K? 16 τοῦ — Καὶ 20 ó£ -ἰ οὐ Καὶ 

LVIII. 12, 19 »καὶ ἐρῶ τῇ ψυχῇ μου" ψυχή, ἔχεις πολλὰ ἀγαϑάς 
»Εχεις πολλὰ ἀγαϑὰ xe(uevac ὡς γὰρ κάτω κείμενος ἔλεγεν, δἔχεις 
ete y eva ς γὰρ αὶ eetuevoc ἕλξγεν, δξχεις 
MJ 5 » ^N - - - , , 
ἀγαϑὰ κείμενα eig ἔτη πολλὰς £v τῇ περὶ τῶν ἀγαϑῶν πλανώμενος κρίσει" 
ἠγνόει γάρ, ὅτι τὰ ὄντως ἀγαϑὰ οὐκ ἕν τῇ κατηραμένῃ γῇ, ἀλλ᾽ ἐν οὐρανῷ. 
"E 5 » » /, 5 JJ 5 5 /, 35“ Ux - ,ὔ 
vUa οὐκ »εῖς ἔτη πολλάς, ἀλλὰ εἰς ἀπεράντους αἰῶνας yj τῶν μακαρίων 
ἐστὶν ἀνάπαυσις καὶ εὐφροσύνη £v Χριστῷ ᾿]ησοῦ. 
W* 
LIX. 12, 35 »ἔστωσαν ὑμῶν ai ὀσφύες πεοιεζωσμέναις 

Τῶν ἔν ἁγνείᾳ ζώντων δαὶ ὀσφύες ἐζωσμέναις εἰσίν" ἐπειδὴ δὲ καὶ νὺξ 
€ /, e - ΄ὔ /, er 5 - 5 i! » - ᾿ 2i, 
ὃ βίος ἡμῶν, λύχνου δεόμεϑα, ὅς ἔστι νοῦς ὀφϑαλμὸς ὧν ψυχῆς, καὶ ei ἐν 
τῷ »ἔσω ἀνϑροώπῳς ἔστιν ἐγρήγορσις, εὐλόγως τὰ πολλὰ ἢ πάντα &v τῷ βίῳ 
τούτῳ ἐγρηγόρσεως ἡμῖν δεῖ, διά τε τοὺς ἐφεδοείοντας, ρλἀρχὰς« δὴ λέγω 
»καὶ ἐξουσίας, πρὸς ἃ »ἡ πάλης, »tva εὕρωμεν τῷ κυρίῳ τόπον, σκήνωμα 

-“ € 3 ’ 5) 3 er e 5 / /, € / 
τῷ ϑεῷ "lexóf«, ἔστι δ᾽ ὅτε, ἵνα ἀνοίξωμεν κρούσαντι τῷ δεσπότῃ. 
d(D*)C — 2f. vgl. Ambros. in Lucam VII, 132 (S. 339, 26 Schenkl): ideo 
quia nox est huius dies vitae, lucerna est necessaria 4 Róm. 7, 22 
9f. Ephes. 6, 12 6f. Ps. 131 (132), 5 

2 ζώντων] ὄντων D ἐπεὶ D*D*C 3 ἡμῶν] ὑμῶν D? -Ε ὑπάρχων D? 
ovd 4 ἐγρήγ. εὔλογος € 7] μὴ D 9 διά- -ἔφεδρ.] πρὸς τὰς d 
6 iva— 1 "Iaxóp d 4 ἔστι δ᾽ ὅτε] xai d 


o 


1 


10 


15 


σι 


262 Origenes 


Τήρει δέ, ὅτι καὶ ὃ τοῦ ἐγρηγορέναι μισϑὸς δίδοται" »περιζώσεταις, γάρ 

φησιν, ἔστι δὲ »διεζωσμένος τὴν ὀσφὺν. κατὰ τό" λένεδύσατο κύριος δύνα- 

μιν καὶ περιεζώσατος, ἔν jj κατ᾽ ἀξίαν ἕκαστον λἀνακλινεῖς καὶ κατ᾽ ἀξίαν 

ἑκάστῳ »διακονήσεις, ἀποδιδοὺς »éxácTo κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦς. 
8í.Luk.12,37 9. ΡΒ. 92 (93),,7,  101f.vgl.Matth.16,27 11 Róm.2,6 
8 xai — € 9 ἔστι —10 ἢ] xai d 11 διακονεῖ D, διακονιεῖ D? 


LX. Ἔτι ἑκάστου τῇ ψυχῇ ὁ κλέπτης ἐπιβουλεύων ἔρχεται καὶ ὃ 
τοῦ ϑεοῦ λόγος τοὺς ἑαυτοῦ φυλάσσων ἐπιφαίνεται. Διὰ τοῦτο γρηγό- 
oncov, ἵν᾽ si μὲν »ó κλέπτης. ἔλϑοι ἐγρηγορότα εὑρὼν τὸν οἴκοδεσπό- 
την, μὴ διορύξῃ ρ»αὐτοῦ τὸν oixovc, ei δὲ 50 υἱὸς τοῦ ἀνϑρώπους παραγένοιτο, 
ἵνα κρούσαντι αὐτῷ »λεὐϑέως« ἀνοίξῃ: ἐὰν γὰρ καϑεύδοντα εὕρῃ καὶ 
κρούσῃ κἀκεῖνος μὴ ἀνοίξῃ, ἄπεισι καταλιμπάνων αὐτόν. “Βξῆς δὲ 
τῷ βίῳ τούτῳ ὁ γρηγορήσας ἐν αὐτῷ »»ἡδέως ὑπνώσει καὶ οὐ 
πτοηϑήσεται πτόησιν ἐπελϑοῦσανς. Οὕτω »Aapió ἐκοιμήϑη μετὰ τῶν 
πατέρων αὐτοῦς καὶ οἵ καϑεξῆς, ὅπερ ἐπ᾽ οὐδενὸς τῶν ἀπ᾽ ἀλλοτρίου 
σπέρματος τῶν ἁγίων ἀναγεγραμμένον μέχρι τοῦ παρόντος εὕρομεν, ὡς 
τάχα καὶ διὰ τοῦτο λέγειν τὸν ἀπόστολον" »o) πάντες κοιμηϑησόμεϑας. 
Εἰ πάντες κοιμηϑησόμεϑα, »μακάριοι τοίνυν oi δοῦλοι, otc ἐλϑὼν ὃ 
κύριος εὕρῃ γρηγοροῦνταςς, ἵνα χωρὶς ὑπερϑέσεως δῷ αὐτοῖς τὸν μισϑόν, 
»δικαιοσύνῃ ἐζωσμένος τὴν ὀσφῦν. ᾿Εφίσταται δὲ τῷ καιρῷ τοῦ ἀπαιτη- 
ϑήσεσϑαί τινα τὴν ψυχήν, ὁποῖος ποτ᾽ ἂν ἧ. Εἰ γὰρ ἐπέστη τῷ εἰπόντι" 
»καϑελῶ μου τὰς ἀποϑήκας καὶ μείζονας ποιήσως, καὶ »eizev αὐτῷ" ἄφρον, 
ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπὸ σοῦς, πόσῳ μᾶλλον τοῖς 
μακαρίοις καὶ ἁγίοις ἐπιστήσεται μετὰ »τὸ ἀναλῦσαις σὺν κυρίῳ ἐσομένοις; 


e*k*t —- 3f. Luk. 12..99-.20 Ρτον. 9. 94 205 8f. 3 Kón. 2, 10u 6. 
111 Kor. 15551 14 Jes. 11, 5 16f. Luk. 12, 18. 20 18f. Phil. 1, 23 

1'""Ez] oue 2 αὐτοῦ e 3 ἔλϑοι e] ἔλθῃ k TÓY 
οἰκοδεσπότην e — k 4 αὐτοῦ e] cov k 9 κρούσαντι — εὐϑέως 
ek ἀνοίξῃ 6] ἀνοίξῃς k 6 κἀκεῖνος e] σὺ δὲ k ἀνοίξῃ e] 
ἀνοίξῃς k ἄπεισι — αὐτόν e] καταλιπὼν ἀπελεύσεται k “Εξῆς — Schluf 
CET 10 μέχρι — παρόντος e —— k 12 Ei — κοιμηϑησόμενϑα e — k 
τοίνυν e] οὖν k 13 εὕρῃ e] εὕροι k (εὑρήσει K?) 15 ὁποῖος — Schlu6 
—e ἢ] εἴη K? 16 xai — ποιήσω — Καὶ 


LXI. 12, 36 »xai ὑμεῖς ὅμοιοι ἀνϑρώποις προσδεχομένοις τὸν 
κύριον ἑαυτῶνς« 
ἜΕστι μέντοι ὕπνος καὶ ἐγρήγορσις, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ »ἔξω ἀνϑρώπους 
$503 Mi - » M M , 
καὶ ἐπὶ τοῦ »ἔσως. Kai ἀπαιτούμεϑα μὲν ἐγρηγορέναι, καϑό φησιν ὃ σωτήρ" 


"γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσϑε, ἵνα μὴ εἰσέλϑητε εἰς πειρασμόν, καὶ 
b*e*k*V* (in b nach 5 πειρασμ. anschl. Fragm. 1.Χ11 --- 3f. 2 Kor. 4, 16 
δ᾽ Mark. 14, 38 Par. 

3 μέντοι — be ὥσπερ d- xai e 4 xai? — b μὲν] τοίνυν b 


καϑά b 5 xai? — 10 σοι — beV 


10 


10 


in Lucam, Fragmenta LIX—LXIV. 963 


ἐν Παροιμίαις λέγεται: »μὴ δῷς ὕπνον σοῖς ὄμμασι μηδὲ νυσταγμὸν 
σοῖς βλεφάροις«, κοιμᾶσϑαι δέ, ὅτε ὃ μὲν σωτὴρ λέγει: »καϑεύδετε τὸ 
λοιπὸν καὶ ἀναπαύεσϑε.ς, ὃ δὲ Σολομῶν: »ἐὰν γὰρ καϑεύδῃς, ἄφοβος 
ἔσῃ: ἐὰν δὲ καϑεύδῃς, ἡδέως ὑπνώσεις καὶ οὐ φοβηϑήσῃ πτόησιν 
ἐπελϑοῦσάν σοις. 

ο΄. τὸν 6,74 1f. Mark. 14, 41 8f. Prov. 3, 24. 25 

8 yàg — K? ᾿ 


LXII. Πλὴν τὰ πολλὰ ἢ καὶ τὰ πάντα ἔν τῷ βίῳ τούτῳ ἀγρυπνητέον 
ἐστίν, πῇ μὲν διὰ τὸ ἐφεδρεύειν τοὺς πολεμίους, ὄντας οὐχ λαΐμα καὶ σάρκα, 
ἀλλ ἐξουσίας καὶ κοσμοκράτορας τοῦ κόσμου τούτου καὶ πνευματικὰ 
τῆς πονηρίαςς, ἵν᾽ ἐκ τοῦ ἐγρηγορέναι »σωζώμεϑα ὥσπερ δορκαὶ ἐκ βρόχων 
καὶ ὥσπερ ὄρνεον ἔκ παγίδος, καὶ ἵνα τὰς ὀσφύας περιζωσάμενοι καὶ 
τοὺς λύχνους ἀναπτομένους ἔχοντες ὅμοιοι. γενώμεϑα λανϑοώποις προσ- 
δεχομένοις τὸν κύριον ἑαυτῶν, ἵνα ἐλθόντος καὶ κρούσαντος εὐϑέως 
ἀνοίξωμεν αὐτῷ«. Kal πρόσχες, εἰ μὴ λόγον ἔχει διὰ τὴν πρώτην 
καὶ δευτέραν καὶ τρίτην φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἢ καὶ τετάρτην, ἵνα ἔν 
πᾶσι γρηγορώμεϑα, εἰρῆσϑαι καὶ παρὰ τῷ Σολομῶντι τό »πάσῃ φυλακῇ 
τήρει σὴν καρδίανς. 

b*e*V* k* (in b ansehl. an LXI) —  2ff. Ephes. 6, 12 4f. Prov. 0, 5 
10f. Prov. 4, 23 
1 Kai uev ὀλίγα. Πλὴν" 35e καὶ τὰ] xarà beV ἐστὶν 4- ἡμῖν kEE?V, 


Ἢ ὑμῖν E! 2 πῇ μὲν ok 4 iva V δορκὰς kBV ὃ ὀσφὺς V 
περιζωσμένοι V 0 ὅμοια b(ggB) ὅμοιοι — προσδ.] προσδεχώμεϑα k 
7 ἑαυτῶν 7 k] αὐτῶν e ἐλϑόντος καὶ 7 k εὐθέως — Κα ὃ αὐτῷ 
ΞΞ Ὲ 8 Kai — 11 nur k 10 γρηγορῶμεν Κα 


LXIII. 12,37 ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτιπεριζώσεται καὶ ἀνακλινεῖ αὐτούς « 
Διὰ τοῦτο δὲ οἶμαι »περιζώσεται. ὃ Χριστός, μέλλων ἀνακλίνειν, oc 
εὑρήσει γρηγοροῦντας, ἐπείπερ κατὰ τὸν ᾿Πσαΐαν »ἔσται δικαιοσύνῃ 
ἐζωσμένος τὴν ὀσφῦν«. Τί δὲ τό: »παρελϑὼν διακονήσει αὐτοῖςς«; καὶ ὅρα, 
ei. δύνασαι δύο διακονίας εἰπεῖν, μίαν μὲν τὴν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, καϑ' 
ἣν εἶπεν: »κἀγώ εἶμι ἔν μέσῳ ὑμῶν οὐχ ὡς ὃ ἀνακείμενος, ἀλλ᾽ ὡς ὃ 
διακονῶνς, ἑτέραν δέ, περὶ ἧς νυνί φησιν" »καὶ ἐὰν ἔλϑῃ ἔν τῇ δευτέρᾳ 
φυλακῇ, καὶ ἐν τῇ τρίτῃ φυλακῇ ἔλθῃ καὶ εὕρῃ οὕτως, μακάριοί εἶσιν 
οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοις. 
K*. -- ΟΊ. 22, 27 9f. Jes. 11, 5 
2 Διὰ — 4 ὀσφῦν — Κ΄ 4 αὐτοὺς K? 7 καὶ — 9 ἐκεῖνοι rubr. KK? 


LXIV. 12, 42 »τίς ἄρα ἐστὶν ὃ πιστὸς οἰκονόμος ὃ φρόνιμος 
Δοκεῖ δέ μοι νῦν τοῦ »πιστὸς«ς καὶ τοῦ »φρόνιμος« ἀκούειν οὔτε ἐπὶ 
μίαν τῶν ἀρετῶν, πίστιν ἰδίως λεγομένην κατὰ τὴν γραφήν, ἀναφέροντα 
τὸ »πιστὸςς οὔτε ἐφ᾽ ἑτέραν τὸ »φρόνιμοςς, καϑὰ πάντως ὃ πιστὸς φρόνι- 
k* — ὃ vgl.2 Petr. 1, 5 (ἢ) 


c 


1( 


τῷ 
οι 


Θ 


264 Origenes 


μός ἔστι καὶ ἀνάπαλιν ὁ φρόνιμος πιστός, τῷ ἀντακολουϑεῖν τὰς ἀρετάς. 
᾿Αλλ ὥσπερ τὸ φρόνιμος. ὄνομα κεῖταί ποτε οὐ κατὰ τὸν πεπεισμένον 
ἀρετῇ τῇ φρονήσει, ἀλλ᾽ εἰς παράστασιν τοῦ ἐντρεχοῦς, ὃν δυνατόν ποτε 
καὶ φαῦλον εἶναι, καϑὸ καὶ »ὃ ὄφις ἣν φρονιμώτατος πάντων τῶν ϑηρίων 
τῶν ἐπὶ Tijg γῆς., οὕτω καὶ νῦν ὃ πιστὸς οὐ τέλειος τῷ τὴν πρόϑεσιν 
αὐτῷ νενευκέναι πρὸς τὴν εἰς ϑεὸν πίστιν: κατὰ τοῦτο δὲ δυνατὸν μήτε 
πάντων τὸν πιστὸν φρόνιμον εἶναι, μήτε τὸν φρόνιμον πιστόν. Ὅτι δὲ 
καὶ κατ᾽ αὐτὰ τὰ ϑεῖα γράμματά ἔστι φρόνιμος, οὐ πιστὸς δὲ καὶ ὁ 
οἰκονόμος, ἔντεῦϑεν δῆλον" οὐ γὰρ πιστοῦ ἦν τὸ διασκορπίζειν τὰ ὑπάρ- 
χοντα τοῦ πλουσίου καὶ τὸ προσκαλέσασϑαι ἕκαστον τῶν χρεωφειλε- 
τῶν τοῦ κυρίου αὐτοῦ καὶ τὸ χρέος μειοῦν. Καὶ ὅτι μὲν οὐ πιστὸς ἦν, 
σαφῶς φαίνεται, ὅτι δὲ καὶ κατά τι σημαινόμενον φρόνιμος ἐτύγχανε, 
δῆλον" ἐπαινεῖ γὰρ ὁ κύριος τὸ ἐντρεχὲς αὐτοῦ, ψέγων αὐτοῦ τὸ ἄπιστον 
καὶ διὰ τοῦτο λέγων αὐτῷ" »οὺ δυνήσῃ ἔτι οἴκονομεῖν.. Kai τάχα ἐν τοῖς 
πλήϑεσιν ἀρκεῖ τισι πρὸς σωτηρίαν ἡ ὡς προείπομεν πίστις, ἔν δὲ τοῖς 
οἰκονόμοις ἀμφοτέρων χρεία, καὶ τοῦ πιστοῦ καὶ τοῦ φρονίμου: μὴ 
ὧν γὰρ τοιοῦτος, οὐ δυνήσεται ϑεωρῆσαι καὶ τὸν zcv τῆς δόσεως τοῦ 
σιτομετρίου πρὸς τοὺς ὑποχειρίους καὶ τὸ ἁρμόζον ἑκάστῳ. ᾿Επεὶ οὖν 
πολλοί εἰσιν οἰκονόμοι τῶν ἔκκλησιῶν πιστοὶ μέν, οὐ μὴν καὶ φοόνιμοι 
καί τινες τοὐναντίον, διὰ τοῦτο ἔπαπορητικῶς προὐνέγκατο τὴν φωνὴν 
ὃ κύριος ὑπὲρ τοῦ τρανότατα ἐμφῆναι τὸ σπάνιον καὶ δυσεύρετον τῶν 
ἅμα πιστῶν καὶ φρονίμων oixovóuov: τόν γε μὴν εὑρεϑέντα κατέστησεν 
ὃ κύριος ἐπὶ τῶν ϑεραπόντων αὐτοῦ, ὡς καὶ τὸν ᾿Ιούδαν ὃ σωτὴρ &Es- 
λέξατο, οὖκ ἀγνοῶν μὲν τὸ ὕστερον ἀπαντησόμενον, συγχρώμενος δὲ 
αὐτοῦ τῷ πρὸ τῆς παραβάσεως χρόνῳ καὶ τῇ τότε ὁδευούσῃ ἐπ᾽ ἀρετὴν 
προαιρέσει εἰς τὸ τῆς ἀποστολικῆς διακονίας ἔργον. Μεῖζον δὲ τὸ 
ἀποκείμενον ἀγαϑὸν τῷ πιστῷ καὶ φρονίμῳ παρὰ τὸ λεγόμενον πρὸς 
τὸν δεκαπλασιάσαντα τὴν μνᾶν ἢ πενταπλασιάσαντα: καὶ οὐ ϑαυμαστόν, 
ὅπου γε καὶ τῶν παρὰ τούτους διαφερόντων μεῖζον: ὡρισμέναι γὰρ 
πόλεις τοῖς τὰς μνᾶς ἐπεξεργασαμένοις παραδίδονται, πλήϑη δὲ τοῖς 
τὰ τάλαντα διπλασιάσασιν. Πολλῷ δὲ μεῖζον καὶ τούτων ἐστὶ τὸ μὴ 
μόνον ἐπὶ πολλῶν καϑίστασθϑαι, ἀλλ᾽ δἐπὶ πᾶσι τοῖς ὑπάρχουσι. τῷ κυρίῳ, 
ὅπερ ἀπόκειται τῷ πιστῷ καὶ φρονίμῳ oixovóuo, ἄξιον ἑαυτὸν πάντων 
τῶν ὑπαρχόντων «διὰ τῆς πίστεως καταστήσαντι. Ζητήσεις δὲ ei πλειόνων 
εὑρισκομένων πιστῶν καὶ φρονίμων ἕκαστον αὐτῶν δυνατὸν »&zi πᾶσι τοῖς 
ὑπάρχουσις τοῦ κυρίου καϑίστασϑαι:" el γὰρ »ἐπὶ nci, πῶς ἕτερος χώραν 
ἔχει ἐπὶ τοῖς δέκα πόλεσι καὶ μᾶλλον εἰς πλείους; διὸ eic προτροπὴν εἰρήσϑω. 

8f. Gen. 3, 1 18 Luk. 16, 2 32 vgl. Luk. 19, 16. 18 331., 41 vgl. 
95:097 177519 34f. vgl. Matth. 25, 21. 23 


 ἀντιακολουϑεῖν K? τὰς — SchlubD — Κα 5, da Schluf der Hs. 6 πεπεισ- 
μένον konj.] πεποιωμένον (?) K — 2570avórara konj. Kr.] τρανότητα K, τρανότητι 
konj. Kl. 38 «διὰ konj. Kl. Kr. 41 πόλεσι] πολλῷ (?* ) Καὶ 


in Lucam, Fragmenta LXIV—LXVI. 265 


LXV. 12, 52 »ἔσονται γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν πέντε ὃν ἑνὶ οἴκῳ διαμε - 
μερισμένοις 
᾿Επειδὴ δὲ τὰ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ πρόσωπα ἕξ ἔστι, ῥητέον, ὅτι τὸ ἕν 
πρόσωπον, τὸ τῆς νύμφης, τέμνεται εἰς δύο, εἰς νύμφην καὶ ϑυγατέρα 
δ ἕν τῷ πρὸς τὴν μητέρα καὶ τὴν πενϑερὰν διαμάχεσϑαι τὴν αὐτήν" καὶ 
οὕτως ἀπαντᾷ τρεῖς ἐπὶ δυσὶ καὶ δύο mi τρισὶ διαμάχεσϑαι. Π]|ρὸς 
ἀναγωγὴν δέ: ὡς ἐν évi οἴκῳ τῷ ἀνϑροώπῳ αἱ πέντε αἰσϑήσεις, πρὶν μὲν 
ἐλϑεῖν αὐταῖς τὸν λόγον, ὁμονοοῦσιν ἐν ταῖς ἡδοναῖς, ἐπιδημήσαντος 
δ᾽ αὐτοῦ μερίζονται: δύο μὲν ai φιλοσοφώτεραι, ὅρασις, δι’ ἧς δρῶντες 
10 χόσμον καὶ τὴν τάξιν αὐτοῦ ϑαυμάζομεν τὸν κτίστην, καὶ ἀκοή, Óv ἧς 
μαϑητευόμεϑα τῷ λόγῳ τοῦ ϑεοῦ, ἐπὶ τὰς λοιπὰς τρεῖς" γεῦσιν, ὄσφρησιν, 
ἁφήν, τὰς ἀνδραποδώδεις καὶ οὐ πεφυκυίας πρὸς φιλοσοφίαν, αἱ δὲ 
τρεῖς ἐπὶ τὰς δύο ἀντιπράττουσι μᾶλλον. Τὸ οὖν" »διαμερισϑήσεται πατὴρ 
ἐπὶ viQ« ἀφ᾽ ἑτέρας ἀρχῆς ἀναγνωστέον, οὐκ ἐχόμενα τῶν πρώτων, 
ι5 ὃ ῥητῶς μὲν τὸν τῶν πιστῶν ἀπὸ τῶν ἀπίστων δηλοῖ μερισμόν. Σ᾽ υμβο- 
λικῶς δὲ Σπατὴρ. νοῦς μερίζεται »ἐπὶ υἱῷ. μοχϑηρῷ λογισμῷ μὴ συγ- 
κατατιϑέμενος αὐτῷ" »καὶ υἱὸς ἐπὶ maroc, ὃ τὸν ἀποϑανόντα μὴ ϑάπτων 
πατέρα" Σμήτηρ ἐπὶ ϑυγατρί., ψυχὴ τὸν μοχϑηρὸν αὐτῆς οὐκ ἀποδεχο- 
μένη καρπόν: »ϑυγάτηρ ἐπὶ μητέρας, τὴν ὕλην d) μηκέτι ἑνουμένη αὐτῇ 
20 ψυχή: »πενϑερὰ ἐπὶ νύμφην., ἣ τοῦ νόμου ἀνδρὸς τῆς óm αὐτῷ ψυχῆς 
μήτηρ, λέγω δὴ τὸ ἅγιον πνεῦμα, καταλιπὸν τὸν ἐκ περιτομῆς λαόν" »νύμφη 
ἐπὶ τὴν πενϑεράνς, ὁ διὰ τοῦ ἁμαρτάνειν λαὸς χωρισϑεὶς τοῦ πνεύματος. 
dk*Có  — 17 vgl. Luk. 9, 59 


9 ἐν — evayy. — dC ἐστι] εἶσι dCK ? ῥητέον — dC ὅτι] 
μᾶλλον dC τὸ - 0 ἅπαντα d (1) 4 τῷ] τὰ K 9 μὲν 4- 
γὰρ K!ó6 ὅρασις — 11 τοῦ ϑεοῦ C] ὅρασιν δὴ λέγω καὶ ἀκοὴν dk 11 ἐπὶ] 
ἔπειτα dC ὄσφρισιν ( 12 ἀνδραπ. xai — dk ov] μὴ dk 
φιλοσοφ.] σοφίαν d 13 ἀντιπράσσουσι dC 14 ἀφ᾽ ἑτέρας] ἀπὸ πρώ- 
της dC οὐκ — 22 πνεύματος — K* 45:072: € μὲν -ἰ oov C 
19 érvouéviy DD? ( ?) 20 ἐπὶ -ἰ τὴν K! τοῦ - γενομένου C vóuov] 
νομίμου D* 21 λέγω δὴ] εἴη δ᾽ àv C πνεῦμα -ἰ- ἀφ᾽ οὗ ἡ τοῦ νόμου 
γραφή € ἔκ - τῆς K! 22 τὴν C 


12, 58—59 vide Homilia XXXV. 


LXVI. 13, 6 »συκῆν εἶχέν τις πεφυτευμένηγ« 

e Li / - A] - 9 /, , 5 e 

Evtoov δὲ τέταρτον νοῆσαι τὸν τῆς ἐνανϑρωπήσεως χρόνον, xa Ov 
γύττει καὶ περιορύττει τὸν ᾿Ισραὴλ καταϑερμαίνων αὐτόν, ἵνα ζέοντας 
d(D*)C (Teil eines aus Orig., Titus, Kyrill und Isidor zusammengesetzten 
Scholions); vgl. dazu Fragm. CXIII zu Luk. 13, 6 im Anhang p. 283 

2 Ἕτερον — νοῆσαι] xai τέταρτον d χρόνον] καιρόν d 9 vorrei — 
1 παραβάλλ.] αὐτὸς διὰ τοῦ εὐαγγελίου ἐκήρυξε πᾶσι τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν d 


266 Origenes 


τῷ πνεύματι ἀποτελέσῃ: ἐπειδὴ δὲ μετὰ τοσαύτας ἀπειλὰς ἔμειναν 
ἄκαρποι, ἐξεκόπη ἢἣ συκῆ καὶ ἐνεκεντρίσϑη và ἔϑνη εἰς τὴν ἐκείνων 
o(Cav — ἔμεινε γὰρ ἡ ῥίζα ----ἢ γεωργὸν δεῖ νοῆσαι ἄγγελόν τινα παρὰ ϑεοῦ 
προσταχϑέντα προΐστασϑαι τῆς “Ιερουσαλήμ, ἢ καὶ συκῇ ἀκάρπῳ παρα- 
βάλλεται. 

5f. vgl. Róm. 11, 24ff. 


LXVII. 13, 21 »ópoía ἐστὶν ζύμῃ, ἣν λαβοῦσα γυνὴ ἔκρυψενς 

“Βτέρως ἐστὶ λαβεῖν τὴν μὲν γυναῖκα εἰς τὴν ἐκκλησίαν, τὴν δὲ ζύ- 
μὴν εἰς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, σάτα δὲ τρία σῶμα, πνεῦμα, ψυχήν. “Αγιά- 
ζεται δὲ ταῦτα τῇ ζύμῃ τοῦ ἁγίου πνεύματος, ὥστε γενέσϑαι πρὸς τὸ 
ἅγιον πνεῦμα ἕν φύραμα, ἵν᾽ γὁλόκληρον ἡμῶν τὸ σῶμα καὶ τὸ πνεῦμα 
καὶ y ψυχὴ ἀμέμπτως τηρηϑείῃ ἔν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ 
Χριστοῦς, ὥς φησιν ὁ ϑεσπέσιος ]]αῦλος. 
b*d(D*)k*CV*W*e  —  bff. 1 Thess. 5, 23 

2 'Eréoogc -4- δέ k(ggK?ec) “Ετέρ. ---- γυναῖκα] τινὲς δὲ τὴν μὲν γυναῖκα 
λαμβάνουσιν C, (Ὁ δὲ W) ᾿Ωριγένης τὴν μὲν γυναῖκα λαμβάνει bVW (᾽Ὡριγ. 
— V, weil schon Lemma) 2 “Ετέρως — ὃ ἅγιον] ἄλλοι τὴν ζύμην εἰς τὸ 
πνεῦμα λαμβάνουσι τὸ ἅγιον, τὴν δὲ γυναῖκα εἰς τὴν ἐκκλησίαν d - ὃ δὲ 
- τὰ Ὁ) σῶμα 4- καὶ D?*W ψυχὴ καὶ πνεῦμα d, ψυχὴν καὶ πνεῦμα C, 
πνεῦμα καὶ ψυχήν W 4 δὲ] γὰρ aW ζύμῃ] ἐπελεύσει dCW, ἐπιφοι- 
τήσει 1)" ὥστε] ὡς ὈακίρρκΚὶ δ) ΟΝ πρὸς — 9 φύραμα] ἕν 
φύραμα ταῦτα πρὸς τὸ ἅγιον πνεῦμα dC 5 i — 4 Παῦλος — bkV 
ἡμῶν d 6 ψυχὴ 4- κατὰ τὸν ϑεῖον ἀπόστολον d ἀμέμπτως --- 
SchluB] καὶ ἑξῆς W ἡ ὥς-- Παῦλος — d 


LXVIII. 14, 12 »ὅταν ποιῇς ἄριστον ἢ δεῖπνον, μὴ φώνει τοὺς φίλους « 


᾿Αλλ οὕτω μὲν κατὰ τὸ ῥητὸν κελευόμεϑα μὴ φίλους καλεῖν 
καὶ γείτονας, ἀλλὰ »πτωχοὺς καὶ ἀναπήρους, χωλοὺς καὶ τυφλούςτ᾽ 
εἰ δὲ μὴ οἰκονομικῶς καὶ ὡς ἐν παραβολαῖς λέγει ταῦτα, ἵνα καὶ οἱ 
ἀκεραιότεροι ὡς ἐγχωρεῖ ὠφελῶνται ταῦτα, καὶ ἀποτρέπει τῶν καϑηκόν- 
τῶν" οὐ σοφοῦ γὰρ («ἔστι») πτωχοὺς μὴ πιστοὺς καλεῖν ἢ φίλους πιστοὺς 
πτωχοὺς μὴ καλεῖν. Τάχα οὖν μυστικῶς φίλοις ol χαίροντες λόγῳ τοῖς 
τῆς ἀληϑείας δόγμασιν, λἀδελφοὶς oi ἔχοντες ἀδελφὰ δόγματα, συγγενεῖς 
oí πορρώτεροι μέν, πλησιάζειν δ᾽ ἡμῖν ϑέλοντες ἔν δόγμασιν, »yeívovecc 

4. 22 διαλεκτ. 4- 25 ἄριστον" — 98 (— dC) - Kyrill - 22 Kai — 27 διαϑήκης 
(ΞΞ d!C!)aC 2—22 διαλεκτ. k*e 

2 ᾿Αλλ — 8 τυφλούς 7 dC otro] οὔτε K5c 4 £L — ἢ καλεῖν 7» ke xai 
μὴ παραβολῇ € 5 ὠφελοῦνται DD? ὦφελ. ταῦτα] ὀνῶνται αὐτῶν C 
τῶν — € 6 (ἔστιδ — alle Hss 7] — 4 καλεῖν 7» d 1 Τάχα--- φίλοι] μυστι- 
κῶς δὲ τάχα φίλοι μὲν εἶεν ἂν ke λόγῳ D?D?] καϑ᾽ ἡμᾶς ke — 8 ἀδελφοὶ 4- δὲ ke 
συγγ. -ἰ δὲ K! 9 πορρωτέρω 1)" πορρώτεροι μέν — ke ó ke ἡμῖν 
-- κατὰ ταῦτα ke ϑέλοντες] βούλονται K! &v δόγμασιν 7 ke 


in Lucam, Fragmenta LXVI—LXIX. 267 


10 oí μὴ πάντη μακρὰν ἔχοντες τὰ οἰκοδομήματα τῶν ἡμετέρων δογ- 
μάτων. Κατὰ κοινοῦ μὲν οὖν »xAovatovc« ἀκουστέον" ὁ δὲ πλουτῶν ἐν οἷς 
οἴεται ἀληϑέσι δόγμασι, κληϑεὶς ἐπὶ τὸν ὄντως ἀληϑῆ λόγον, ἀντιλέ- 
yov τῇ ἀληϑείᾳ οἷον ἀντικαλεῖ τὸν διδάσκοντα᾽ ἐπεὶ δὲ γοὐ πολλοὶς μὲν 
ἐν ἡμῖν »cogoí«, τινὲς δέ, ζητητέον εἰ καὶ τούτους κλητέον" oi μὲν γὰρ 

15 ἀκροάσεις καταγγέλλοντες πλουσίους. καὶ οὐ πτωχοὺς καλοῦσιν, ὁ δὲ 
πρὸς δόξαν ἀληϑῆ διακονῶν τῷ λόγῳ κενοδοξίας ἀπήλλακται. ΣΚάλεις δὲ 
Σπτωχούςς, φησίν, τοὐτ᾽ ἔστιν ἀπόρους λόγων, ἵνα πλουτήσῃς, δλἀναπήρουςς, 
τοῦτ᾽ ἔστιν βεβλαμμένους τὸ φρόνημα, ἵνα ὑγιάσῃς, χω λοὺς« τοὺς σκάζον- 
τας τῷ λόγῳ, ἵν᾽ ὀρϑὰς τροχιὰς ποιῶσι, τυφλοὺς. τοὺς τὸ ϑεωρητικὸν 

20 μὴ ἔχοντας, ἵνα βλέπωσι τὸ φῶς τὸ ἀληϑινόν. Τὸ δέ" »oox ἔχουσιν ἀντ- 
αποδοῦναί σοι. ἴσον ἐστὶ τῷ: οὐκ ἴσασι πρὸς ἐρώτησιν ἢ ἀπόκρισιν 
διεξάγειν λόγον καὶ διαλεκτικῶς. Καὶ ἄνϑρωπος μὲν ἀπὸ φιλανϑοωπίας 
ἀναγορευόμενος ὁ ϑεὸς καὶ πατὴρ τοῖς μήπω δυναμένοις Σφαγεῖν ἄριστον 
ἔν τῇ βασιλείᾳ τοῦ ϑεοῦς ὡς ἄνϑροωπος δεῖπνον ποιεῖ καὶ μέγα ὑπερ- 

?5 βέβηκε γὰρ τὸ ἄριστον: ἄριστον μὲν γὰρ οἱ εἰσαγωγικοὶ λόγοι ἢ ἠϑικοὶ 
ἢ τὰ παλαιὰ λόγια, δεῖπνον δὲ οἱ ἐν προκοπῇ λόγοι μυστικοὶ ἢ oi τῆς 
γέας διαϑήκης. ^» Aváetacw« δὲ »δικαίων. ἐνταῦϑα λέγει, ἣν done 
πρώτην & Gf ᾿Αποκαλύψει φησίν. 

131; 1 Kor. T, 26 29f. Luk. 14, 15 25ff. vgl. Orig. Comm. in Matth. 
tom. XVII, 15 (IV, 120, 13ff. Lomm.): τὸ δὲ ἡτοιμασμένον ἄριστον... ai στερεαὶ 
ἦσαν xai λογικαὶ τῶν μυστηρίων τοῦ ϑεοῦ τροφαί; Comm. in Joh. XXXII, 2 
(S. 426, 91. Preuschen) 211, Apok. 20, 5 

10 πάντα κε ἔχοντ.] ἀπέχοντες D*— £y. — oixoóou. - ke — 10/11 δογμάτων 


4- ἐσκηνωμένοι Ke, ἑσκηνόμενοι KK, ἐξησκημένοι KK! 11 μὲν oov] δὲ ke, 
-J- τὸ kCe ovr - D* ὁ 0 — 14 κλητέον — ke 14 τούτοις D 
γὰρ] οὖν ke 150» —C 17 φησίν — ke ἀπείρους ke πλουτίσῃ ke 
18 ὑγιάσῃ ke 19 ἵνα ke ““τροχ. 0900. D* 21 ἢ] xai € 22 ἐξάγειν D 
xai C 35 yàg] οὖν dC 26 τὰ παλαιὰ λόγια] οἱ τῆς παλαιᾶς d! μῦυστι- 
xoi — d! 21 διαϑήκης d! ᾿Ανάστασιν — 28 φησίν — d1C! 


LXIX. 14,18 »xai ἤρξαντο ἀπὸ μιᾶς πάντες παραιτεῖσϑαις 
᾿Εκλήϑησαν μὲν ὡς ἐντρεχεῖς ἀπὸ φύσεως, τρισὶ δὲ τρόποις ἀποπί- 
πτουσι τῆς κλήσεως, φαντασίᾳ δογμάτων κρεισσόνων νοητῶν, διώ ἕξει 
αἰσϑητῶν καὶ οὐ νοητῶν, φιληδονίᾳ. Οἱ μὲν γὰρ ἀγρὸν ἀγοράσαντές 
5 εἶσιν, ot καὶ παραιτοῦνται τὸ δεῖπνον, oí παραλαβόντες δόγματα ἕτερα 
τῆς ϑειότητος πολλὴν ἔχοντα πιϑανότητα καὶ ποικιλίαν τοῦ λόγου, οἵ 
καὶ καταφρονοῦσι τοῦ ἀγροῦ, τοῦ ἔχοντος ἐν ἑαυτῷ »ϑησαυρὸν«. καὶ 
dk*m*Cóeu (Statt 2- -ὅ δεῖπνον, 6 οἵ ---11 πέντε u. 18 οὐδ᾽ —19 φιλόϑ. in 
ὃ andere Texte) — 7 vgl. Matth. 13, 44 
2 ᾿Εκλήϑ. --- φύσεως - kmey μὲν -ἰ οὖν C τρισὶ δὲ! ἁπλῶς δὲ τρισὶ 
kmeyu 2/8 ἀποπίπτ. -!- τινες kmeyg 3 νοητῶν — ἱτηεμ 4 οὐ νοητῶν 
5 kmeyu 9 τὸ δεῖπνον “- D? 6 τῆς ϑειότητος)] παρὰ τὰ ϑεῖα ὃ, τῆς ϑεό- 
τητος kmeyu ἔχοντα -ἰ τὴν ke καὶ -ἰ τὴν ke 7 ϑησαυρὸν] ἀγρὸν 
e(K$?) xai? — C 


1 


0 


Ὁ 


268 Origenes 


δυνάμεις. Ὃ οὖν μὴ ἰδὼν μηδὲ δοκιμάσας ὃν ἐκτᾶτο λόγον, διὰ τὸ προ- 
ειλῆφϑαι ἐξ ἀνάγκης καὶ οὐχ ἑκουσίως, ἐξέρχεται ἔκ τοῦ δείπνου καὶ 
τοῦ κεκληκότος, τάχα δὲ καὶ ἑαυτοῦ. Τὸ δέ: ἐρωτῶ σεῖς φασίν, ὡς λόγῳ 


, 5 ΄ i] , € ' ΄ - E] , , T , 
μόνῳ αἰδούμενοι τὸν κεκληκότα. 'O δὲ ζεύγη βοῶν ἀγοράσας πέντε οὗτός 


ἔστιν ὃ τῆς νοητῆς καταφρονῶν φύσεως, περὶ δὲ và αἰσϑητὰ καταφιλο- 
σοφῶν, οὐδ᾽ οὗτος ἐδοκίμασεν ἐξ ἀρχῆς ἃ ἐώνηται" εἰ οὖν ὁ ἀριϑμὸς 
ἐπὶ ὕλης τάσσεται, οὗτος τὰ ὑλικὰ ἐτίμα. Διὸ καὶ οὗτος παρήτηται τὸ 
γοητὸν δεῖπνον" ὅϑεν καὶ ἔν τισιν ἀντὶ τοῦ" ἐρωτῶ σε. »καὶ διὰ τοῦτο οὐ 
δύναμαι ἔλϑεῖνς κεῖται" οἱ γὰρ αἱρῶντες τὰ αἰσϑητά φασι μὴ δύνασϑαι 
ἀσώματον καταλαβεῖν. Ὃ δὲ ἕτερός ἔστιν, ὁ εἰπών" γυναῖκα ἔγημαζς, ὁ 
δοκῶν εὑρηκέναι σοφίαν καὶ ταύτης κοινωνήσας παραιτούμενος τὴν 
ἀληϑῆ ἢ ὁ τῇ σαρκὶ évoóuevoc, φιλήδονος μᾶλλον ἢ φιλόϑεοςς. 

192 ΠΤ 3; "4 


8 ἐκτᾶτο] ἔκτήσατο e(K? 1), ἔκ τοῦτο M 8/9 προειληφέναι Καὶ 9 xai? 

Ἔ ἔκ μ 10 To] ó & φησίν kmCeyu 11 αἰδούμενος kmCeyg 
12 τῆς — góo.] τῶν νοητῶν ὃ νοητῆς —M φύσ.] φήσεως e(K? ?) περὶ 
δὲ] καὶ περὶ ὃ τὰ ΞΜ 12/13 καταφιλ.] φιλοχωρῶν τηεμ, τὰ ὑλικὰ φιλο- 
σοφῶν ὃ 13 ἐώνηνται (11 8 ?)e οὖν — ε(1Κ8 ?) 14 ὕλας e(K? ἢ) 
τάσσεται d- καὶ εἴδους mp ἐτίμασε ε(1Κ 8 ?) τὸ] τὸν ΚΜ 14/15 — τὸ 
νοητὸν δεῖπνον παρήτ. kmeyg 15 ὅϑεν — 17 καταλαβεῖν — e(K*?) 
. ὅϑεν — ἀντὶ] ἀντὶ δὲ C σε -ἰ ἔν τισι κεῖται C 15/16 -- ἐλϑεῖν οὐ 
δύν. C 16 κεῖται — C αἱοῶντες] ὁρῶντες kmep, ἐρῶντες dó, ἐρωτῶν- 
rec D* 17 ἔγημα 4- xai D! 18 ταύτῃ Καὶ κοινωνήσει ε(1Κ 8 ?) κοινῶν. 
-- xai τὴμ παραιτεῖσϑαι D? 19 φιλόϑεος -ἰ- Τὸ μὲν οὖν ὁλοσχερὲς τῆς 


σι 


παραβολῆς οὕτως. 'ExAáfow δὲ καὶ ἄλλως τὰ κατὰ τὸν τόπον. Ὅσον ἄνϑρωποί 
ἔσμεν κτλ. [aus Comm. in Matth. tom. XVII (IV, 126, 17ff. Lomm.)] 


LXX. 14, 28 »τίς γὰρ ἐξ ὑμῶν ϑέλων πύργον οἰκοδομῆσαις 
Ὃ πύργος ἀνάστημα ἔχων καὶ δίαρμα καὶ ὕψος εἴη ἂν ὃ περὶ ϑεοῦ 
λόγος" αἰνίττεται οὖν διὰ τῆς παραβολῆς, ὅτι μέλλων ϑεολογεῖν σκόπησον 
5 ὃ , 5 - , P iT. , 5 - e λ , "- 2. 9 7 , y M 
et δύνασαι ἀρξάμενος. ITávra ἀπαιτεῖ ὁ λόγος εἰς ϑεολογίαν τελειῶσαι, 
ἵνα μὴ ἀρξάμενος τῶν τῆς ϑεοσεβείας δογμάτων ἀτελῆ καταλίπῃς τὸν 
περὶ ϑεοῦ λόγον καὶ στεφάνην αὐτῷ μὴ ἐποικοδομήσῃς" ei γὰρ στεφάνην 
οὐκ ἐπῳκοδόμησεν, πεσεῖταί τις ἀπὸ τοῦ πύργου καὶ ἀποϑανεῖται. 
W* 


LXXI. 15, 10 »ἐπεϑύμει γεμίσαι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ἐκ τῶν κερατίων« 

Νοήσεις δὲ καὶ οὕτως τὸ ἐπιϑυμεῖν κορεσϑῆναι τὸν ἄσωτον &x τῶν 

κερατίων. “Π λογικὴ φύσις év ἀλογίᾳ γενομένη ἐπιϑυμεῖ, κἂν μὴ ἐν 
k*m*y 


2 10 — ὃ κερατίων 2» k 3^H. 4 γενομένη] οὖσα k 


΄ 


in Lucam, Fragnenta LXIX—LXXIV. 9269 


/ , 5 ς ’, - - 5 ' A] iJ , 
κρείττοσι λόγοις, ἐν ὁποίοις γοῦν καταντῆσαι. ᾿Επεὶ δὲ τὰ κεράτια 
2 ' M /, M] M M M v 5 /, Ὁ / 
5 γλυκάζει μὲν xai πιαίνει τὸ σῶμα, τῷ δὲ σκυβάλῳ οὐ δίδωσιν ὅδόν, 
εἶεν ἂν ταῦτα φιλούλων καὶ φιλοσωμάτων λόγοι πιϑανοί, τὴν ἡ δονὴν 
λεγόντων ἀγαϑόν, »κνηϑομένων τὴν ἀκοὴν καὶ ἐπὶ τοὺς μύϑους ἔκτρε- 
νῷ M] ^5 ' 207 - A 5 /, JJ iJ , 
πομένων«. »Kai οὐδεὶς ἐδίδου«." τοῖς γὰρ εὐφυέσι và σαϑρὰ μαϑήματα 
5 , e ^- e M 5 , 35) e - » 
οὐ παραδιδόασιν οἱ φαῦλοι, tra μὴ ἐλέγχωνται. Ἄλλως τε oi τῶν ἔξωϑεν 
10 λόγοι ἄτροφοι καὶ τὸ χωρητικὸν καὶ ἀναδοτικὸν τῶν λογικῶν τροφῶν 
ἐμπλῆσαι οὐ δύνανται. 


4f. vgl. Ambros. in Lucam VII, 217 (S. 379, 21—25 Schenkl): qui autem 
aptior ... cibus quam is. qui siliquae modo intus inanis, foris mollis est, quo 
corpus non reficitur, sed impletur, ut sit magis oneri quam usui ?; b: 7j τού- 
των γεῦσις γλυκεῖά ἔστι, κατ᾽ αὐτὸ δὲ xai τραχεῖα σι. "ἌΝ 5 

4 λόγοις -ἰ- κἂν k γοῦν] οὖν k καταντῆσαι] γενέσϑαι k 9 μὲν xai ^ k 


LXXII. 15, 21 »πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σους 
Καταλιπὼν τὰ οὐράνια προσέϑηκα τὸ ἀσεβῆσαι πρός σε; τὴν ἀν- 
ϑρωπίνην ἀϑλιότητα δείκνυσιν ὁ λόγος ἱστορικῶς διηγούμενος τὴν ἀπο- 
φοίτησιν αὐτοῦ καὶ τὴν ἀτοπίαν. Οὐ πρότερον δὲ αὐτὸν ἐπανάγει πρὸς 
5 τὴν ἐξ ἀρχῆς εὐκληρίαν, πρὶν αἴσϑησιν αὐτὸν τῆς παρούσης λαβεῖν συμ- 
φορᾶς καὶ εἰς ἑαυτὸν ἐλϑεῖν καὶ μελετῆσαι τὰ τῆς μεταμελείας δήματα" 
φησὶ γὰρ ἥμαρτον. καὶ τὰ ἑξῆς, οὐκ ἂν προσϑεὶς τῇ ἐξομολογήσει τὴν 
^ei; τὸν οὐρανὸν. ἁμαρτίαν, μὴ πεπεισμένος ἑαυτοῦ πατρίδα εἶναι τὸν 
οὐρανόν, ὃν καταλιπὼν ἐπλημμέλησεν. Διὰ τοῦτο καὶ εὐπρόσιτον αὐτῷ 
10 τὸν πατέρα T) μελέτη τῆς τοιαύτης ἐξομολογήσεως ἀπεργάζεται ὥστε 
καὶ προδραμεῖν αὐτῷ καὶ φιλήματι τὸν τράχηλον δεξιώσασθαι. 
b*(fehlt in B) — 7/8 τῇ... ἁμαρτίᾳ B: 


LXXIII. 15, 23 »xai φαγόντες εὐφρανϑῶμενς« 

Ei δὲ χρὴ τὸν τόπον xai ὑψηλότερον ϑεωρῆσαι, προκατάρχεται λόγων 
ἡϑικῶν μὲν οἷον τροφῆς ἕν τῷ »φαγόντες«, ἐποπτικῶν δὲ οἷον ποτοῦ &v 
τῷ »εὐφοανϑῶμεν«.:  »oivoc« yàg »dàoyr εὐφρονύνης«, ὡς γέγραπται. 
k*e — 4 vgl. Ps. 103 (104), 15 


LXXIV. 15, 25 γἤκουσεν συμφωνίας καὶ χορῶν« 

TO τῆς συμφωνίας« ὄνομα κυρίως τάσσεται ἐπὶ τῶν κατὰ μουσικὴν ἂν 
φωναῖς ἁρμονιῶν" καὶ εἰσί ye παρὰ τοῖς μουσικοῖς φϑόγγοι φϑόγγοις σύμ- 
φωγοι καὶ ἄλλοις διάφωνοι. Oióe δὲ καὶ Y) εὐαγγελικὴ γραφὴ τὸ ὄνομα ἐπὶ 

5 τῶν κατὰ μουσικὴν «ἁρμονιῶν" τεταγμένον, ὡς ἐνταῦϑα. ᾿Αλλὰ καὶ ἐν τῇ 
τοῦ Δανιὴλ βίβλῳ ἀναγέγραπται κελεύων ὁ Ναβουχοδονοσόρ, ἡνίκα ἂν ἀκού- 
σωσιν οἱ ἡϑροισμένοι »τῆς φωνῆς τῆς σάλπιγγος, συριγγός τε καὶ κιϑάρας, 
σαμβύκης τε καὶ ψαλτηρίου καὶ συμφωνίας καὶ παντὸς γένους μουσικῶν, 
W* -- 6ff. Dan. 3, ὅ — 5 («ἁρμονιῶν konj. — W 6 Nafoyoóovócao W! 


270 Origenes 
πίπτοντας προσκυνεῖν τῇ εἰκόνι τῇ χρυσῇ«. ΣὍτι ὑγιαίνοντα αὐτὸν àné- 
10 λαβον«: ὑγιαίνοντα ὡς ἀποβαλόντα τὴν νόσον διὰ τῆς μετανοίας. 


LXXV. 16, 17 »εὐκοπώτερον δέ ἔστιν τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν παρ- 

ελϑεῖν« 

Mía κεραία οὐ παρ᾽ “Ελλησι μόνον ἐστὶ τὸ ἰῶτα, ἀλλὰ καὶ παρ᾽ ᾿ Εβραίοις 

Ἁ 5 τὶ - , 2. , i M] »- e 3. /, /, 
τὸ παρ᾽ αὐτοῖς καλούμενον i0. Δύναται δὲ τὸ "ἰῶτα ἕν ἢ μία κεραίας 
συμβολικῶς λέγεσϑαι ὁ ᾿]ησοῦς, ἐπείπερ ἢ ἀρχὴ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ 

» 3. Ὁ , 5 ^ ' 2.76€ , 5 M] - 51 , 
οὐ παρ᾽ “Ελλησι μόνον, ἀλλὰ καὶ παρ᾽ ' Εβραίοις ἀπὸ τοῦ i0 γράφεται: 
καὶ ἔστιν οὕτως τὸ »ἰῶτα ἕν ἢ μία κεραίας ὃ ᾿]ησοῦς, ὃ λόγος τοῦ ϑεοῦ 
ἐν τῷ νόμῳ, οὐ παρερχόμενος αὐτόν, »ἕως ἂν πάντα γένηται, καὶ οὐχὶ 
πίπτων: πίπτει γὰρ ἐπὶ σωτηρίᾳ, ἵνα καρπὸν πολὺν. φέρῃ, ἀλλὰ πίπτων 
10 εὐκοπωτέρου ὄντος »τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν παρελϑεῖν« ἢ περὶ τοῦτον 

ἔν τῷ νόμῳ τυγχάνοντα »uíav κεραίαν πεσεῖν." πεσὼν. δὲ δεῖς τὴν γῆν 

ἀπέϑανεν, ἵνα πλείονα καρπὸν φέρῃ, οὐ νικηϑείς, ἀλλὰ »ταπεινώσας 

ἑαυτὸν καὶ γενόμενος ὑπήκοος μέχρι ϑανάτου, ϑανάτου δὲ σταυροῦς. 


σι 


d(D*)k*Ce — 4, 7, 8 Matth. 5, 18 9, 11f. Joh. 12, 24 12f. Phil: 278 

3 Mía] ἔτι μία ke (ὅτι KK!) τὸ — ke(ggK") 4 — καλ. παρ᾽ αὖτ. K! 
ἕν — κεραία 7 ke 9 ὁ — ke 6 00 .... μόνον, ἀλλὰ xai] xai . . . xai ke 
μόνον 4- ἐστὶ τὸ ἰῶτα D? γράφεσϑαι C 7? καὶ --- οὕτως] ἔστι τοίνυν ke 
τὸ ---᾽Ιησοῦς — ke 7? — ὁ"-- ϑεοῦ nach 8 νόμῳ ke 8 ov] μὴ ke 
αὐτὸν d- μηδὲ πρότερον πίπτων ke καὶ —12 ἀπέϑανεν] τότε δὲ πίπτων ke 
10 ὄντος -- τοῦ CD? τοῦτον] τοῦ τὸν C 13 σταυρῶν Κί 3)ε 


LXXVI. 16, 19 γἄνϑρωπος δέ τις ἦν πλούσιος « 

»"Ανϑρωπός τις ἦν πλούσιος" ἐπειδὴ οὐκ ἐδόκει κρεῖττον εἶναι κατὰ 
τὸ Σολομώντειον ὄνομα καλὸν ἢ πλοῦτον πολύν, ἀλλὰ τοὐναντίον πλοῦτον 
ἔχειν πολὺν ἢ ὄνομα καλόν, διὰ τοῦτο ἐξ ὧν ἠγαπήκει καλεῖται, πλούσιος 

5 προσαγορευόμενος, οὐχ ὅσιος οὐδὲ δίκαιος" ὃ δὲ πένης ἅτε μηδὲν ἔχων 
(ἔν) τῷ κόσμῳ τούτῳ ψιλῷ ὀνόματι Λάζαρος καλεῖται. AAA ὅρα πῶς 
τοῦ πλουσίου τὰ χαρακτηριστικὰ τίϑησιν ὃ πάντων σωτὴρ ἰδιώματα" 
»καὶ ἐνεδιδύσκετος, γάρ φησιν, "πορφύραν καὶ βύσσον εὐφραινόμενος καϑ' 
ἡμέραν λαμπρῶςς: καὶ οὐδὲ τὸ κύριον αὐτοῦ τίϑησιν ὄνομα, ἀλλ᾽" »ἄνϑρωπός 

10 τις 3jv« φησίν, ἵν᾿ ἐν τῷ κοινῷ μὲν φέρῃ τὸ ἄδηλον, ἐν τῷ ἀδήλῳ δὲ τὸ 
κοινὸν εἰσάγῃ καϑυβοιζόμενον. ^ AAA ἐπὶ τῶν δικαίων οὐχ οὕτως, ἀλλὰ 
πῶς; »Ανϑρωπός τις ἦνς, φησίν, ἐν χώρᾳ τῇ Αὐσίτιδι, ὄνομα αὐτῷ ᾿]Ιώβε, 
καὶ »ἄνϑρωπος ἦν ἐν Ιερουσαλήμ, ᾧ ὄνομα Συμεών«. Ὅτου χάριν; ὅτι περὶ 
μὲν τοῦ ἐπάγει: »καὶ ἦν ἄνϑρωπος ἐκεῖνος ἄμεμπτος, ἄκακος, δίκαιος, 

15 ἀληϑινός, ϑεοσεβής, ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς πονηροῦ πράγματοςς, περὶ 
W* — 2f.Prov.22,1 12 Hiob 1, 1 13 Luk. 2, 25 14f. Hiob 1, 1 

6 (àv? konj. Kl. Kr. ὅρα πῶς konj. Kl.] 6í(a , . . W 


in Lucam, Fragmenta LXXIV—LXXIX. 971 


δὲ τοῦ: »xai ὃ ἄνϑρωπος οὗτος δίκαιος καὶ εὐλαβὴς προσδεχόμενος 
παράκλησιν τοῦ ᾿Ισραήλ; καὶ πνεῦμα ϑεοῦ ἅγιον ἦν αὐτῷ«. ἮΝ μὲν 
γὰρ καὶ "lop πλούσιος, ἀλλ οὐ τρυφῇ καὶ ἀκολασίᾳ συζῶν, ἀλλὰ 
φιλοστόργῳ γνώμῃ παντὶ ἐνδεεῖ ὅ οἶκος αὐτοῦ ἠνέῳκτο, καὶ ἀδικῶν μὲν 
20 οὐδένα, ἀδικουμένοις δὲ μᾶλλον βοηϑῶν καὶ χήραις καὶ ὀρφανοῖς τὰ 
πρὸς ζωὴν χορηγῶν" (ra9)ra γὰρ τὰ τῶν δικαίων πλουσίων δικαιώματα. 
0: 0l 2. 25 
10 εὐλαβὴς -ἰ- καὶ( Ὁ) 18 ἀκολασίᾳ Kl.] àxo2ayzía W Ξ21 {ταῦρτα ΚΙ. Kr. 


LXXVII. 16, 23 »ὁρᾷ ᾿Αβραὰμ ἀπὸ μακρόϑεν καὶ άζαρον ἐν τοῖς 
κόλποις αὐτοῦς 
᾿Ηβουλήϑη τις ἀϑετῆσαι τὴν περὶ τοῦ πλουσίου καὶ τοῦ πένητος διή- 
γησιν, κατ᾽ ἄγνοιαν τοῦ εὐαγγελίου οὕτως ἐπαπορῶν" εἰ γὰρ ἀνέκειτο, 
’ὔ 5 ^ jÀ —- 2A M e il /, er 4! - - 

5 φησίν, εἰς τὸν κόλπον τοῦ ᾿Αβραὰμ ὁ Λάζαρος, ἕτερος πρὸ τοῦ τοῦτον 
5 - * / 5 /, » - /^ - 95 M δὶ Ἁ 5 , 
δξελθϑεῖν vOv βίον ἀνέκειτο ἐν τῷ κόλπῳ τοῦ ᾿Αβροαὰμ καὶ πρὶν ἐκείνου 
» πὸ M ' » j , , 5 ς M] e , 
ἄλλος, ἀλλὰ καὶ ἄλλου, φησίν, δικαίου ἐξελϑόντος ὁ πτωχὸς ὑπαναστή- 
σεται. Οὐ γὰρ ἑώρα τὸν κόλπον τοῦ ᾿Αβραὰμ ὁ περὶ τούτων ἐπαπορῶν, 
καὶ ὅτι δύνατόν ἐστι μυρίους ἔν τῷ κόλπῳ τοῦ ᾿Αβροαὰμ ἅμα ἀναπαύ- 

10 0 “- “-“ 5 , 5 - M MJ AA , e 
εσϑαι κοινωνοῦντας τῶν ἀποκαλυφϑέντων αὐτῷ. Kai γὰρ καὶ ᾿Ιωάννης ὁ 
ἀγαπητός, εἰ καὶ κατὰ τὴν ἱστορίαν ἔν τῷ δείπνῳ »εῖς τὸν κόλπον τοῦ 
᾿]ησοῦς ἀνέκειτο, τοῦ γέρως τούτου ἀξιωϑεὶς ὡς ἐξαιρέτου ἀγάπης κριϑεὶς 
]ησοῦς ἀνέκειτο, τοῦ ὡς τούτ ξιωϑεὶς ὡς ἐξα πῆς κριϑεὶς 
ἄξιος τῆς παρὰ τοῦ διδασκάλου, ἀλλὰ τοῦτο συμβολικῶς παρίστησιν, ὅτι 
τῷ λόγῳ ᾿]ωάννης ἀνακείμενος καὶ τοῖς μυστικωτέροις ἐναναπαυόμενος 

15 ἀνέκειτο ἐν τοῖς κόλποις τοῦ λόγου, ἀνάλογον τῷ καὶ αὐτὸν εἶναι τὸν 
»μονογενῆ. λόγον λὲν τοῖς κόλποις τοῦ πατρὸς« ἀναγεγράφϑαι. 
τ“ Ύ Π Joh. 13, 23 16 Joh. 1, 18 1 ἄλλου konj.] ἄλλος W 

17, 20—33 vide Homilia XXXVI. 

LXXVIII. 18, 20 »τὰς ἐντολὰς oióac« 
᾿Εξελέγχεται δὲ ἐν τῷ λόγῳ ΜΜαρκιωνιστῶν [ve] παράνοια [καὶ Mavc- 
, e ^ y EJ , * , —- M ' e Ma a - 
χαίων], ot τὸν νόμον ἀλλότριον εἶναί φασι Χροιστοῦ. Φησὶ γὰρ ὁ Μᾶρκος, 
er 5 , 5 - CINA -“ - /, 5 /, ^ 5 » i] 5 M - “- 
ὅτι ἐμβλέψας αὐτῷ ὁ ᾿]ησοῦς ἠγάπησεν αὐτόνς«" οὐκ ἂν δὲ ἐπὶ τῇ τοῦ 
$ ἀλλοτρίου πληρώσει ἠγάπησε τὸν περὶ ταύτης παῤδῥησιασάμενον. Ζήτησιν δὲ 
- - 5 , e ' /, 5 - 3 ' M 4 » δὲ 3 x 
κινεῖ, πῶς ἠγαπήϑη ὁ μὴ μέλλων ἀκολουϑεῖν ἐπὶ τὴν ζωήν. "ἔστι δὲ ἐπὶ 
μὲν τοῖς προτέροις ἀγάπης ἄξιος ὃ τὰ τοῦ νόμου φυλάξας" τῇ δὲ πρὸς τὸ 
τέλειον ὀλιγωρίᾳ τὴν ἐπὶ τοῖς πρόσϑεν ἀγάπην οὐκ εἴασε γενέσϑαι τελείαν. 

k*e — 4 Mark. 10,21 7? πρὸς Ke] περὶ Καὶ 


LXXIX. 19, 22 »éx τοῦ στόματός σου κρινῶ σε, πονηρὲ δοῦλες 
e i] ^ e - /, e - e , , / b ἐπ 
Υπὲρ γὰρ ὅλου τοῦ βίου ἡμῶν οἱ πάντες κριϑησόμεϑα τότε, ἡνίκα 
λόγου συναιρομένου ἀχϑήσεται εἷς μέσον καὶ »πᾶν ῥῆμα ἀργόν, ὃ ἐὰν λαλή- 
σωσιν οἱ ἄνϑρωποις, ἀλλὰ καὶ εἴ ποτέτις δἐπότισε ποτήριον ὕδατος ψυχροῦ 
W* --- 3f. Matth. 12, 36 4f. Matth. 10, 42 


σι 


10 


- 
σι 


20 


τῷ 
σι 


979 Origenes 


μόνον εἰς ὄνομα μαϑητοῦς. Kai ταῦτα ἔσται, ἡνίκα τὸ παρὰ τῷ Δανιὴλ 
γεγραμμένον γένηται, τό: Σβίβλοι ἀνεῴχϑησαν, καὶ κριτήριον ἐκάϑισεντ: 
οἱονεὶ γὰρ πάντων τῶν λελαλημένων ἡμῖν καὶ τῶν πεπραγμένων καὶ τῶν 
γενοημένων ἀναγραφή τις γίνεται, καὶ ϑείᾳ δυνάμει πᾶν κρυπτὸν ἡμῶν 
φανερωϑήσεται καὶ πᾶν κεκαλυμμένον ἀποκαλυφϑήσεται: roD; γὰρ 
πάντας ἡμᾶς παραστῆναι δεῖ ἔμπροσϑεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα 
κομίσηται ἕκαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπραξεν. εἴτε ἀγαϑὸν 
εἴτε φαῦλον«. Mijóeiz δὲ οἰέσϑω μακρῶν τινων αἰώνων δεήσειν τῷ τοσούτῳ 
τῶν πάντων καὶ ὑπὲρ πάσης τῆς ἐνταῦϑα ζωῆς λογοϑεσίῳ" ἀϑρόως γὰρ 
βουληϑεὶς ὁ ϑεὸς ἀναῤῥιπίσαι ἔν ταῖς πάντων μνήμαις τὰ παρ᾽ ὅλον τὸν 
βίον γεγενημένα καλὰ ἢ φαῦλα ποιήσει τοῦτο ἀφάτῳ δυνάμει καὶ ὑπο- 
μνήσει ἕκαστον ὧν ἔπραξεν, ἵνα συναισϑηϑέντες ὧν πεποιήκαμεν κατα- 
λάβωμεν, δι ἃ κολαζόμεϑα ἢ τιμώμεϑα. Τολμητέον yàp καὶ λεκτέον, ὅτι ὃ 
τῆς προσδοκωμένης κρίσεως καιρὸς οὐ δεῖται χρόνων: ἀλλ᾽ ὡς 1j ἀνάστασις 
γίνεσϑαι λέγεται »£v ἀτόμῳ, ἔν διπῇ ὀφϑαλμοῖς, οὕτως οἶμαι καὶ ἡ κρίσις. 
"Ev ταύτῃ μὲν οὖν τῇ παραβολῇ δέκα δοῦλοι εὑρίσκονται δέκα λαβόντες 
μνᾶς, ἕκαστος ἀνὰ μίαν, ἔν ἑτέρᾳ δὲ ὁ μὲν πέντε τάλαντα, ὁ δὲ δύο, ὁ 
δὲ £v ἀλλαχοῦ δὲ ὀφειλέται ὃ μὲν πεντακοσίων, ὃ δὲ πεντήκοντα δη- 
ναρίων. ΕἾ τις δὲ κατανοήσει τὸ ποικίλον τῆς ἀνϑοωπίνης ψυχῆς καὶ τὰς 
πολλῷ διαφερούσας ἀλλήλων εὐφυΐας καὶ ἀφυΐας εἰς πλείονας τῶν ἀρετῶν 


^ - i ἘΦ M , M 5 ^ ^ , , ΕΝ 2, ’ὔ - 
5. ἢ ἐλάττονας, καὶ τάσδε τὰς ἀρετὰς ἢ τάσδε, τάχα ἂν ἐννοήσῃ, πῶς 


ἑκάστη ψυχὴ ἐλήλυϑε, μετὰ τίνων τοῦ οἰκοδεσπότου νομισμάτων ἀνα- 
φαινομένων μετὰ τῆς τοῦ λόγου συμπληρώσεως καὶ τῆς ἑξῆς τῇ συμ- 
πληρώσει τοῦ λόγου ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως πρὸς τὰ δέοντα. 
6-Dan- 27; 10 8f. vgl. Matth. 10, 26; Luk. 8, 17; 1 Kor. 14, 25 
9ff.2 Kor. 5,10 191 Kor. 15,52 '"21f.vgl. Matth. 25, 15.22 vg uk ΠΗ 
19, 28—40 vide Homilia XXXVII. 
19, 41—45 vide Homilia XX XVIII. 
20, 20—40 vide Homilia XXXIX. 


LXXX. 23, 18 »aioe τοῦτον, ἀπόλυσον δὲ ἡμῖν τὸν Βαραββᾶν« 

Οἱ τὰ λῃστῶν φρονοῦντες καὶ ποιοῦντες ᾿Ιουδαῖοι καὶ Σλῃστῶν ozuj- 
λαιογς τὸν οἶκον τοῦ ϑεοῦ πεποιηκότες καὶ διὰ τοῦτο ἐξ αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ 
᾿]ησοῦ ἔκβληϑέντες περὶ μὲν τοῦ λῃστοῦ Βαραββᾶ ἐβόων: ἀπόλυσον 


- - - - - /, 
ς ἡμῖν τὸν Βαραββᾶν«, περὶ δὲ τοῦ τῆς οἰκουμένης σωτῆρος" »σταύρου, 


10 


σταύρου αὐτόν«. Διόπερ μέχρι σήμερον oi ᾿Ιουδαῖοι "Incotv μὲν οὐκ 
ἔχουσιν --- o0 γὰρ πεπιστεύκασιν eig τὸν υἱὸν τοῦ ϑεοῦ — ἔχουσι δὲ μεῦ" 
ἑαυτῶν τὸν ἀπὸ »τῶν πνευματικῶν τῆς πονηρίας« Βαραββᾶν τὸν λῃστήν, 
ὃν ἤδη κεκρατημένον καὶ εἰς φυλακὴν βεβλημένον καϑ' ἑαυτῶν ἠξίωσαν 
ἀπολυϑῆναι. Διὰ τοῦτο ἄρχει τῶν ἀπίστων "Ιουδαίων Βαραββᾶς ὃ λῃστής. 
W* -- 2f. Luk. 19, 46 Par. bf. Luk. 23, 21 ἡ vgl. Joh. 3, 18 
8 Ephes. 6, 12 


in Lucam, Fragmenta LXXIX—LXXXIII. 978 


LXXXI. 23, 43 »σήμερον μετ᾽ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳς 
Οὕτως δέ τινας ἐτάραξεν ὡς ἀσύμφωγον τὸ εἰρημένον, ὥστε αὐτοὺς 
τολμῆσαι ὑπονοῆσαι προστεϑεῖσϑαι τῷ εὐαγγελίῳ ὑπό τινων ῥαδιουρ- 
γόντων αὐτὸ τό" »σήμερον μετ᾽ ἐμοῦ ἔσῃ ἔν τῷ παραδείσῳς" ἡμεῖς δέ 
φαμεν ἁπλούστερον μέν, ὅτι τάχα, πρὶν ἀπελϑεῖν εἰς τὴν λεγομένην καρ- 
δίαν τῆς γῆς, ἀποκατέστησεν εἰς τὸν παράδεισον τοῦ ϑεοῦ τὸν πιστεύ- 
σαντα λῃστήν. 
k* 6f. vgl. a: τὸν λῃστὴν εἰς τὸν παράδεισον εἰσήγαγε ... τὸν eig αὐτὸν πιστεύσαντα 
5f. vgl. Matth. 12, 40 
LXXXII. 23, 44 »σκότος ἐγένετο ἐφ᾽ ὅλην τὴν γῆν 
᾿Ιωάννης μὲν οὖν οὐδὲ ἐμνήσϑη τούτου, Ματϑαῖός τε καὶ Μᾶρκος 
οὔτε ἥλιον οὔτε ἔκλειψιν ὠνόμασαν. Λουκᾶς δὲ εἰπών: »τοῦ ἡλίου 
ἐκλείποντος. τάχα τὸ περὶ ἡμᾶς πάϑος δηλοῖ, εἴτε σκοτεινῆς νεφέλης 
5. ἢ νεφῶν ὑποδραμουσῶν τὰς φϑαγνούσας ἐπὶ τὴν ᾿Ιουδαίαν γῆν ἡλιακὰς 
ἀκτῖνας ἢ τοῦ ἔκεῖσε ἀέρος παχυνϑέντος συμπαϑοῦντος καὶ αὐτοῦ τῷ 
γεγονότι, ὥσπερ ἡ περὶ τὴν Ιουδαίαν γῆ καὶ αἱ πέτραι καὶ τὰ μνημεῖα" 
πολλαχοῦ γὰρ ἣ γραφὴ πᾶσαν γῆν τὴν ᾿]ουδαίαν ὀνομάζει" τοῦτο δὲ 
γέγονεν, ἵν᾽ εἰδεῖεν ὅτι αὐτός ἔστιν ἐκεῖνος ὁ ἀπηρτημένος τοῦ ξύλου ὃ 
10 σύνοπλον τὴν κτίσιν λαβών, ὅτε »τοῖς Αἰγυπτίοις πεπολέμηκε δι αὐτοὺς 
καὶ τὸ ἡλιακὸν ἐκλέλοιπε φῶς καὶ ἁπάσης τῆς αὐτῶν χώρας κατεσκε- 
δάσϑη τὸ σκότος. 


dCó Vgl. Orig. in Matth. vet. interpr. 134 (V, 54, 1 — 55, 7 Lomm.). 
8 vgl. Gen. 13,9; Joel 1, 2; Jerem. 1, 14. 10 Exod. 14,25  11f. vgl. Exod. 10,22 

5 νεφελῶν C yir 5 € 6 συμπενϑοῦντος (korr.?) D ἡ τὴν 10" 
γῆν ἃ 8 τὴν "1" ὀνομάζει) λέγει d 9 ἀπηρτισμένος CD, ἀπερτισό- 
μενος ὃ ἐν τῷ ξύλῳ 10)" 10 ὅτε] ὁ καὶ ἃ τοὺς Αἰγυπτίους D? 
πεπολ. — αὐτοὺς] δι᾽ αὐτοὺς ποτὲ πολεμήσας d 11 xoi — góc; d κατασκε- 


δάσας 1)1)δ, κατασκευάσας D? 


LXXXIII. 23, 44 »τοῦ ἡλίου ἐκλισόντος 

Περὶ ταύτης τῆς ἐκλείψεως προεφήτευσε καὶ Ζαχαρίας εἰπών"  »&v 
δκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ οὐκ ἔσται φῶς" καὶ ψύχος καὶ πάγος ἔσται μίαν ἡμέραν' 
καὶ 7) ἡμέρα ἑκείνη γνωστὴ τῷ κυρίῳ: καὶ οὐχ ἡμέρα καὶ οὐχὶ vó& καὶ 
5 πρὸς ἑσπέραν ἔσται φῶςς«" εἰκὼν τὸ σκότος τοῦ ἑἐσκοτίσϑαι τοὺς ἐπι- 
βάλλοντας χεῖρα τῷ φωτί. “ὥς γὰρ Αἰγυπτίοις σκότος καὶ τοῖς υἱοῖς 
᾿Ισραὴλ φῶς, οὕτως νῦν τῇ μὲν ἐκκλησίᾳ φῶς, ᾿]Ιουδαίοις δὲ σκότος 
τριῶν ὡρῶν, φωτὸς πατρικοῦ, ἀπαυγάσματος Χριστοῦ, ἐλλάμψεως 
ἁγίου πνεύματος. Kai ἐπεὶ &v τῇ ἕκτῃ ἡμέρᾳ γεγένηται ὃ ἄνϑρωπος, 
k* —- 2ff. Zach. 14, 6. 7 6f. vgl. Exod. 10, 23 6ff. vgl. Orig. in 


Matth. vet. interpr. 134 (V, 58, 1— 16 Lomm.), z. T. wórtlich 8 vgl. 
I«ETelr 1.5 9: M. vel- Gen. 1, 27. 31 


2 - τῆς δκλείψ. ταύτης K! 
Origenes IX. 18 


274 Origenes 


10 τάχα διὰ τοῦτο ὑπὲρ σωτηρίας ἀνϑρώπων πάσχων ὁ κύριος »0oq ἕκτῃς 
ἐκρεμάσϑη τῆς ἕκτης ἡμέρας, ἵνα τὸν ἐν τῇ ἕκτῃ ἡμέρᾳ γεγονότα καὶ 
τῇ ἕκτῃ ὥρᾳ τοῦ παραδείσου ἐκπεσόντα πάλιν ἀνακαλέσηται. 

101. vgl. Orig. in Matth. vet. interpr. 134 (V, 57, 2 ff. Lomm.) 


LXXXIV. 23, 46 »πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίϑημι τὸ πνεῦμά 
μους 
er e , [3] » π᾿ i] - - 3 - , p 
Αὕτη ἡ φωνή, ἣν ἔκραξεν ἐπὶ τῷ σταυρῷ" »eig χεῖράς gov παρατί- 
ϑημι τὸ πνεῦμά μους, διδάσκει, ὅτι ab τῶν ἁγίων ψυχαὶ οὐκέτι εἰς ἅδου 
κατακλείονται, καϑὰ καὶ πρῴην, ἀλλὰ παρὰ τῷ ϑεῷ εἶσιν, τούτου γε- 
γονότος ὡς ἔν ἀπαρχῇ ἔν Χριστῷ: κάτω γὰρ ἦν 9) χώρησις καὶ ἡ κατ- 
οχὴ τῶν ψυχῶν, ἀλλὰ ταύτην τὴν κάτω πορείαν ὃ κύριος εἰς τὰ ἄνω 
Ἅ) 23 (δ —M 5 M ^ 5 5 -M ^ 5 Α ς 2 , 
μετέστησε δι’ ἑαυτοῦ. ᾿Επειδὴ γὰρ ἔν αὐτῷ τὸ ἀπλημμελὲς ἡ ἀνϑρώπου 
φύσις εὑρέϑη πλουτήσασα, κεκαινοτόμηκεν ἡμῖν τὸ πέμπεσθϑαι »eic χεῖρας 
10 ϑεοῦ ζῶντος. τὰς σωμάτων ἀπαλλασσομένας ψυχάς, καὶ τοῦτο εἰδὼς ὁ 
ἅγιος ἔφη Στέφανος" »πύριε ᾿]ησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μους. Τὸ δὲ »παρα- 
΄ὔ i] c /, , € /, M , er » 5 ΄,ὔ 
τίϑημις τὸ ἑκούσιον διδάσκει τοῦ πάϑους καὶ δείκνυσιν, ὅτι οὐκ ἀπόλ- 
Avrav [ἐδήλου γὰρ τὸ »παραϑήσομαις, ὅτι πάλιν αὐτὴν ἀπολήψεται]. 


σι 


κ( ὡριγένους xai Κυρίλλου) 
9f. vgl. Hebr. 10, 31 11 Akt. 7, 59 13 vgl. Joh. 10, 18 


6 ἀπαρχῇ]!] ἀρχῇ Κα 9 πέμπεσϑαι] ἐμπεσεῖν konj. ΚΙ. 


LXXXV. 24, 15 ραὐτὸς ᾿]ησοῦς ἐγγίσας συνεπορεύετο αὐτοῖς 

Τίς μὲν Y, δόξα τοῦ σώματος τοῦ κυρίου, ἧς καὶ ὃ Π]αῦλος μέμνηται, 
παρεδείχϑη τοῖς μαϑηταῖς ἔν τῇ μεταμορφώσει ἐπὶ τοῦ ὄρους" ἐπεὶ δὲ 
ἐχρῆν μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐμφανισϑῆναι τοῖς τε ἀποστόλοις καὶ τοῖς 
πεντακοσίοις μαϑηταῖς εἰς πίστευσιν τῆς ἀναστάσεως, ὡς ἐχώρουν ἰδεῖν, 
ἐϑεάϑη, [καὶ] ὁποῖον ἤδεσαν αὐτὸν πρὶν παϑεῖν, δεικνὺς αὐτοῖς καὶ τὰς 
ἐκ τῶν παϑῶν οὐλάς. Ὅρα δέ, ὅτι καὶ ἀποδημῶν εἰρήνην αὐτοῖς ἀφῆκεν, 
ὡς ὃ ᾿Ιωάννης ἔγραψεν" καὶ αὖϑις ἐπιδημήσας εἰρήνην δίδωσι, τὸ γλυκὺ 
καὶ πρᾶγμα καὶ ὄνομα. 


W* — 2 vgl. Phi. 3, 21 3 vgl. Mark. 9, 2 Par. 5 vgl. 1 Kor. 15, 6 
* vgl. Joh. 20, 27 711. vgl. Joh. 20, 20. 26 — 6 xai del. Kr. 


Qv 


LXXXVI. 24, 32 »oóyi ἡ καρδία ἡμῶν καιομένη ἣν ἐν zjutvc 
[ἑτέρως δέ] Σίμων καὶ Κλεόπας ὁμολογοῦντες ἐπὶ τοῖς λόγοις τοῦ 
σωτῆρος τό: »ἣ καρδία ἡμῶν καιομένη ἦν« καὶ τὰ ἑξῆς δηλοῦσιν, ὅτι 
oí ἀπὸ ἀγάπης τῆς πρὸς τοὺς ἀκούοντας ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ἀπαγγελλό- 
μενοι λόγοι ἐχούσης φλόγα πυρὸς ἔκαιον, ἀνάπτοντες τὴν καρδίαν τῶν 
ἀκουόντων πρὸς ἀγάπην ϑεοῦ. 


σι 


k* —  φλογὰς KK* 


5 


in Lucam, Fragmenta LXXXIII—LXXXVIII. 975 


LXXXVIII. 24, 50 λέπάρας τὰς χεῖρας αὐτοῦ εὐλόγησεν αὐτούς « 
Τοιοῦτον δέ τι καὶ περὶ τοῦ ᾿Ααρὼν ἐν τῷ Δευϊτικῷ γέγραπται, ὅτι 
D D 2 
^ééápag τὰς χεῖρας αὐτοῦ ἐπὶ τὸν λαὸν ηὐλόγησεν αὐτούς«. “Υπολαμβάνω 
δὲ ἐνθάδε αἰνίσσεσϑαι τὸν λόγον, ὅτι δεῖ τὸν εὐλογοῦντά τινα κεκοσμῆς- 
σϑαι ἐν ἔργοις διαφέρουσι καὶ ἔπηρμένοις παρὰ τοὺς πολλούς: αἱ γὰρ 
- » δ 5, 5 , e , 5 - X / € » 
χεῖρες ᾿Ααρὼν ἄνω ἐξαίρονται, ὅτε μέλλει εὐλογεῖν τὸν λαόν. “Ὡς εἴπερ 
τις κάτω ἔχοι τὰς χεῖρας εἰς τὰ γήϊνα, οὐκ ἂν ἀνύσαι βουλόμενος εὐλο- 
γεῖν τινα, ὥσπερ οὐδὲ κάτω κείμεναι αἱ Μωῦύσέως χεῖρες ὠφέλουν τὸν 
λαόν, ἀλλ᾽ ὅτε ἐπήροντο. Τούτου σύμβολον ἦν καὶ ἣ ἔπαρσις τῶν χει- 


1000» τοῦ σωτῆρος" ταῖς γὰρ ὑπὲρ ἄνϑρωπον πράξεσιν ὕψωσεν αὐτοῦ 


15 


σι 


1) 


τὰς χεῖρας καὶ ἔσωσε τοὺς πιστεύοντας. Τάχα τοίνυν πᾶς ὁ ταῖς πράξεσιν 
ἐπηρμένος ἐσταύρωται, καὶ κατὰ τοῦτο ἔλεγε llaóAog ἐγὼ κόσμῳ 
ἐσταύρωμαι κἀμοὶ κόσμος, τοῦτ᾽ ἔστιν" νενόηταί μοι ὃ λόγος ὃ περὶ κόσμου 
καὶ ἐπῆρται καὶ οὐκέτι κεῖται κάτω: τῷ γὰρ μὴ συνέντι τὸν λόγον τῆς 
κοσμοποιΐας ὁ λόγος οὐκ ἐσταύρωται. [Καλὸν γὰρ εἶναι ἡγοῦμαι τὸ μυστι- 
κῶς σταυροῦσϑαι, ὃ καὶ ]Π]}αῦλος πέπονϑε, Χριστῷ συνεσταυρωμένος, 
καὶ ὃ κόσμος ἔσχεν ὡς πρὸς τὸν [laóAov νοῦν ἔπηομένος καὶ vevon- 
μένος αὐτῷ. "ἄλλως δὲ ἐπαίρει τὰς χεῖρας ὃ κύριος, δύναμιν τάχα τοῖς 
μαϑηταῖς ἐντιϑεὶς διὰ τῆς εὐλογίας. 


k* 
ὃ Lev. 9, 22 8f. vgl. Exod. 17, 11 12f. Gal. 6, 14 16 vgl. Gal. 3, 1 
6 ἐξήροντο KK? μέλλει --- λαόν] εὐλογεῖν τὸν λαὸν ἔμελλεν K* 1 ἔχει Κα 1 
10 ὕψ. — 11 πράξ. — K! 18 τοῦτ᾽ ἔστιν — 18 αὐτῷ — Καὶ 14 τὸν λόγον] 
τῷ λόγῳ K! 15 λόγος] κόσμος K! εἶναι] οἶμαι ἹΚ 


LXXXVIII. 11, 3 τὸν ἄροτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δίδου ἡμῖν 

τὸ xaD' ἡμέραν 

᾿Εμφαντικώτερον δὲ τὸ »xaÜ' ἡμέραν. τοῦ παρὰ Ματϑαίῳ »σήμερογς. 
Καὶ γὰρ ὃ ἔσω ἄνϑρωπος, ὃς κυρίως οὐσία, μὴ τυχὼν ζῶντος ἄρτου 
ἐχϑρῷ ζωῆς ϑανάτῳ γίνεται, ὡς τὸ σῶμα μὴ τρεφόμενον. Ταπεινοὶ δὲ 
οἱ νομίζοντες περὶ σωματικοῦ ἄρτου λέγειν τὸν διδάσκοντα μὴ μεριμνᾶν 
»σερὶ τῆς αὔριον., μάλιστα εἰς »τὸν ἐπιούσιον., ἀντὶ τοῦ »τὸν ἐπιόντας 

M 5 ΄ὔ /, ^M ^ - 5 Dd 5 - 5 JJ 
xai »émepyóuevor« λαμβάνουσιν. Τοῦτο δὲ δῆλον ἐκ τοῦ εἰπεῖν" »οὐ ydo 
οἶδας, τί τέξεται Y) ἐπιοῦσας, τοῦτ᾽ ἔστιν ἣ αὔριον ἣ ἐπερχομένη" οἱ δὲ 
τοῦ Μάνεντος ἢ ἀλληγορήσουσιν, ὃ μὴ εἴωϑεν, ἢ τὸν τοῦ Δημιουογοῦ 
ἄοτον αἰτήσουσιν. 
d(D: ᾿Ωριγένους καὶ Κυρίλλου) € (vorausgeht in dC Kyrill: ᾿Επιούσιον δὲ expl. 
καϑεστηκπότων) [in d steht nur 2 ' Eugarr. — σήμερον — Fragm. XLVII (p. 255)] 

6f. Matth. 6, 34 8f. Prov. 3, 28 10 Mávervroz] Mani's (215—273) 
Erwáhnung ist dem Orig. wohl nicht zuzuschreiben; vermutlich hat es 
Μαρκίωνος geheiüen; vgl. Fragm. XLVI p. 254 


1}: 


σι 


10 


ANHAN G. 


E: 
ZWEIFELHAFTE FRAGMENTE. 


LXXXIX. 1,1 (Hom. 1) λἐπειδήπερ πολλοὶ ἐπεχείρησαν àva- 
τάξασϑαις 


[24 l4 ^ -J / M] M /, 3 - 3 
[ὥστε] σημαίνει τὸ »ἐπεχείρησανς τὸ χωρὶς χαρίσματος ἐλϑεῖν «εἰς 
τὴν ἀναγραφὴν τῶν εὐαγγελίων τινάς, τὸ δὲ γλἀνατάξασϑαι«.« σημαίνει τὸ 
ἐκϑεῖναι, τὸ ἐξηγήσασϑαι, τὸ συγγράψαι. 


ST (anschl. an p. 4, 17 Appar.) — ὃ «eic» konj. Kr. 


XC. 1, 1 (Hom. 1) »καϑὼς παρέδοσαν ἡμῖν oí ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπταις 
Ὅτι μὲν οὖν παρὰ τῶν αὐτοψίᾳ ϑεασαμένων καὶ αὐτηκόων γενομένων 
παρέλαβε, σαφῶς ὡμολόγησεν εἰπών: »καϑὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἀπὶ 
ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγους. Kai χρὴ τούτῳ μὲν 
καὶ Μάρκῳ πείϑεσϑαι, ὡς ἅπερ ἀκηκόασιν ἀκριβῶς ἀναγραψαμένοις, 
5 /, M M J^ e er e /, /, ^ 3 , 
]ωάννῃ δὲ xai Ματϑαίῳ, ὡς ἅπερ ἑωράκασι γράφουσιν. Τὰ οὖν νόμιμα 
εὐαγγέλια τιμητέον ἐξ ἴσου, μὴ μόνον τὴν ὄψιν τῶν ἑωρακότων τιμών- 
94 iJ ' ' ^ Mi - 5 , 5 - ^ » -Ὅ , 
τῶν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀκοὴν τῶν ἀκηκοότων: ἀληϑεῖς γὰρ ἀληϑῶν διάδοχοι 
καὶ τὸ παραδοϑὲν αὐτοῖς φῶς sig ἡμᾶς παραπέμπουσιν, ἔπαινον κομιζό- 
μενοι δίκαιον zo. ἡμῶν. 


d(e: ἐξ ἀνεπιγρ.) CLU (das nàchste Orig. Schol. (p. 7, 12ff.) hat das Lemma 
τοῦ αὐτοῦ) X2 (dACX y anschl. an p. 6, 13) 8 ἀληϑεῖς — 9 naganéuz. Schluf 
eines Athan. Scholion in k, gehórt aber nicht mehr diesem zu (vgl. Sicken- 
berger, Niketas 105). 


ὦ μὲν οὖν] δὲ dCLy4 αὐτοψίᾳ] αὐτὸν U, αὐτόψει y (Carn.) 4 αὐτοψ. 
— ytvou.] αὐτόπτων τοῦ λόγου ἘΠ καὶ — γεν. 2» αλ 8 εἰπών] δι’ ὧν 
εἶπεν X εἰπών — 4 λόγου "5 eE*U "uw C καϑὼς --- 4 λόγου — X 
9 καὶ 4- τῷ UX. 6 ᾿Τωάννης E δὲ] τε EX Ματϑαῖος E ὡς nur E* 
Tà —10 — E5 οὖν] yoóv U 9 xaài——10 — X 9 παραδοϑὲν — φῶς] 
πνεῦμα δοϑὲν αὐτοῖς φησιν E 10 δίκαιον] διὰ καὶ E 


in Lueam, Anhang (LX XXIX—XOCOV). 275 


XCI. 1,6 (Hom. 2) »ἦσαν δὲ δίκαιοι ἀμφότεροις 

Ἴσως ἐρεῖ τις, ὅτι τοῦ νόμου λέγοντος" »£àv φυλάξῃς và προστάγ- 
ματα κυρίου τοῦ ϑεοῦ σου, πληϑυνεῖ τὸν σῖτόν σου καὶ τὸν οἶνόν σου καὶ 
τὸ ἔλαιόν cov καὶ οὐκ ἔσται ἔν σοι ἄγονος οὐδὲ στεῖρας" εἰ οὖν »δίκαιοις 
ὅ οὗτοι, ποῦ ἡ εὐλογία; ὅτι ἔϑος τοῖς ἐπὶ μεγάλοις τισὶ προβιβαζομένοις 
^ M D 5 A M M M M c / ^ ^ 
παρὰ ϑεοῦ ὡς ᾿Ισαὰκ καὶ Σαμψὼν καὶ Σαμουὴλ ὑπερβαίνειν τὰ κατὰ 

τὸν νόμον" στειρωτικὴ γὰρ ὠδὶς ἐγγὺς τῆς παρϑενικῆς ἐστιν. 
Ὁ 10.385 Vgl. p. 18, 8 ff. Ἴσως ἐρεῖ τις κτλ... dem das Fragment der Form 
nach verwandt scheint; Bezeugung fehlt. 3 Deut. 7, 12—14; Exod. 23, 26. 

2 Ἴσον E? ὅτι — E?ES ὃ co? — E? — 5 ὅτι D? 





XCII. 1, 15 (Hom. 4) »ἔσται γὰρ μέγας ἐνώπιον κυρίους 
καὶ διὰ παντὸς TO τῆς ψυχῆς ὄμμα πρὸς ϑεὸν ἀνατείνων καὶ πρὸς αὐτὸν 
μόνον βλέπων κατὰ τὸν λέγοντα" »πρὸς σὲ ἦρα τοὺς ὀφϑαλμούς μου, τὸν 
κατοικοῦντα ἕν τῷ οὐρανῷς. 


D$ [anschl. an p. 27, 4—6; der Anfang des zusammengesetzten Scholions in 
d (Τὸ μέγας ἐπὶ ᾿Ισαὰκ expl. τοῦ ày(ov πνεύματος χάριν) ist bei E! mit Lemma : τοῦ 
«Χρυσοστόμου versehen, in W ohne Lemma, so daf) móglicherweise das obige sowie 
das Fragment p. 27, 4—6 dem Orig. nicht zugehóren] — 3f. Ps. 122 (123), 2 


XCIII. 1, 15 (Hom. 4) »oivov καὶ σίκερα οὐ μὴ πίῃς 
M , 5 M / ἐφ /, 39 - * 7 - Á/ 
»καὶ σίκερα οὐ μὴ πίῃ«. Σίκερά ἔστι πᾶν τὸ μέϑην ποιεῖν δυνάμενον, 
οὐκ ἂν δὲ ἐξ ἀμπέλου, μάλιστα δὲ τὸ ἔκ φοινίων ἐσκευασμένον. 
LW (im Scholion, zu dem auch p. 27, 4--ἨΟώὠ gehórt) 
2 Σίκερα - δέ W ἐμποιεῖν W ὃ μάλιστα — ἐσκευασμ. 7 1, 


XCIV. 1, 17 (Hom. 4) »καὶ αὐτὸς προελεύσεται ἐνώπιον αὐτοῦς 


»Καὶ αὐτὸς προελεύσεται«. 76: »προελεύσεται ἕν πνεύματι καὶ δυνάμει 
'Há(ov«, τοῦτό ἐστιν" ᾿Πλίου τῆς δευτέρας τοῦ κυρίου παρουσίας ὄντος 
προδρόμου, καϑώς φησιν ὃ προφήτης εἰπών: »πέμψω ὑμῖν ᾿Πλίαν τὸν 

5 Θεσβίτην πρὶν ἐλϑεῖν τὴν ἡμέραν τοῦ κυρίου τὴν μεγάλην καὶ énupavijc: 
οὕτως οὖν καὶ ὁ ᾿]ωάννης τῆς πρώτης γέγονε πρόδρομος καὶ »&v πνεύματις 
μέν, ὅτι ὥσπερ ἣν ἐπὶ τὸν ᾿ Π]λίαν 1) τοῦ παναγίου πνεύματος χάρις, οὕτω 
καὶ ἐπὶ τὸν πρόδρομον, »ἐν δυνάμει. δὲ διὰ τὸ μέγεϑος τῆς πληρουμένης 
παρ᾽ αὐτῶν διακονίας. 


a L (Eadem altera Reg. ἀδέσποτον) (von L aus inneren Gründen für echt 
gehalten ?) — 4f. Mal. 4, 4 


2 To 4- óéa 8 ὁ Ἡλίας ἃ 3/4 ἐστὶ πρόδρομος a 4 εἶπε a 9 10078 
XCV. 1, 17 (Hom. 4) »ἐπιστρέψαι καρδίας πατέρων ἐπὶ τέκνας 

τὸ δὲ »éniovoéwat καρδίας πατέρων ἐπὶ víéxvac: μετῆλϑε δὲ và αὐτὰ xai 

πρὸς ᾿Ιωάννην. ᾿Αλλὰ μὴ «ὡς» ἡ ἀκολουϑία τῆς φύσεως βούλεται καρδίας 

X (vorher geht p. 27, 4—28, 16) ξ (zwischen 7 ἀκολ. τι. Kai ist ein Absatz) 


10 


σι 


σι 


5 


278 Origenes 


τέκνων ἀκολουϑεῖν μᾶλλον πατράσιν, οὐ πατέρας δουλεύειν υἱοῖς" ἀλλ᾽ 
ἐπεὶ βούλεται τῷ νέῳ λαῷ δεῖν τὸν ἀρχαῖον ἀκολουϑεῖν, ὃς ἔν χώρᾳ ἦν 
πατέρων, ὃ δὲ δεύτερος καὶ νέος ἐν χώρᾳ υἱῶν — »àrri« γὰρ »τῶν πατέρων 
cov ἐγεγνήϑησαν vioí σοις --- ἀντιστρέφει τὴν ἀκολουϑίαν: καὶ γὰρ ἀπο- 
καϑιστᾷ τὴν συναγωγὴν ὑπὸ τὴν ἐκκλησίαν. “Ερμηνεύων δέ, τίνες οἵ 
πατέρες, τίνες δὲ τὰ τέκνα, ἐπιφέρει" »καὶ ἀπειϑεῖς ἔν φρονήσει δικαίων. 
Δεῖ γὰρ τοὺς παλαιοὺς παρὰ ᾿Ιουδαίοις τῇ φρονήσει τῶν δικαίων ἀκο- 
λουϑῆσαι. 

6f. Ps. 44 (45), 17 


XOCVI. 1, 22 (Hom. 5) »ἐξελθὼν δὲ oix ἐδύνατο λαλῆσαι αὐτοῖςς 

Ἔτι ἀπιστήσας ὃ Ζαχαρίας τῷ ἀγγέλλοντι τὴν γένεσιν τῆς δεικνυούσης 

τὸν λόγον φωνῆς ἀπόλλυσι τὴν φωνήν, «ἀναδλαμβάνων αὐτὴν καὶ παυό- 

μενος τῆς ἐπιπόνου σιωπῆς, ὅτε γεννᾶται ὃ πρόδρομος, τοῦ λόγου φωνή, 

καὶ ὅτε γράφει, ὅτι » Ἰωάννης ἐστὶν τὸ ὄνομα αὐτοῦς. ᾿Ενωτίζεσϑαι οὖν 
δεῖ φωνήν, ἵν᾽ ὃ νοῦς τὸν ὑπ᾽ αὐτῆς δεικνύμενον δέξηται λόγον. 


C (zwischen p. 31, 7 σεσιώπηκεν u. 12 Τὸ δὲ διανεύειν) --- ὃ Luk. 1, 63 
2 "Eu] Ὅτι konj. Kr. 3 «àva» λαμβάνων konj. Kr. 


XCVII. 1, 23 (Hom. 5) ὡς ἐπλήσϑησαν at ἡμέραι τῆς Aevvovoytacc 

Ilooazoócac ἐράσμιον πρᾶγμα ó Ζαχαρίας ἑαυτῷ μέλλειν ἔσεσθαι 
οὐκ ἔσπευσε πρὸ καιροῦ δραμεῖν πρὸς τὸ δοῦναι ὁδὸν τῇ προφητείᾳ. 
ἀλλ ἔμεινε πληρῶσαι τὴν πνευματικὴν λειτουργίαν καὶ οὕτω τῇ προ- 
φητείᾳ διὰ τῶν σαρκικῶν ἐξυπηρετήσασϑαι, διδάσκων ὅτι δεῖ πάντα 
δεύτερα ποιεῖσϑαι τῆς εἰς ϑεὸν τιμῆς. 

d [Ε τοῦ αὐτοῦ (Orig.] CSX 

9 Προακούσας 4- ó X πρᾶγμα — ἑαυτῷ] ἑαυτῷ πρᾶγμα dX. ὃ πρὸς-- 
προφητείᾳ 7» dSX 4 πνευματικὴν — dSX xai— ὃ ἐξυπηρ. 7 dSX 


XCVIII. 1, 24 (Hom. 6) »περιέκρυβεν ἑαυτὴν μῆνας πέντες 
Διὸ οὐδὲν ἔλεγεν d) ᾿Ελισάβετ, ἕως οὗ πάντες σχεδὸν εἰπεῖν ἤλεγχον 
αὐτήν, ὅτι ἔγκυος ἦν, δι ὧν ἑώρων, κἂν ἐκείνη τὸ πρᾶγμα ἔκρυβεν. 
C (vor p. 35, 8—36, 3) 


IC. 1,32 (Hom. 6) »o?roc ἔσται μέγας καὶ υἱὸς ὑψίστου κληϑήσεταις 

Τὸ δὲ »ἔσταις καὶ »κληϑήσεταις τῇ κατὰ σάρκα πρέπον οἰκονομίᾳ, 

καὶ τό: »δώσει δὲ αὐτῷ κύριος« τῇ oixovouía ἁρμόττει. Εἰ δὲ καὶ λαμ- 

, 4^7 Α , ^ Γ , LAN 9. 5 » e 5 Ἁ ' 

pávew λέγεται διὰ ταύτην »τὸν ϑρόνον Acpíóc, ἀλλ᾽ ἔστιν ὁ αὐτὸς παι 
βασιλεὺς αἰώνιος ϑεοπρεπῶς. 


X (anschl. an p. 55, 1---4 ἤοξ.) 


in Lueam, Anhang (XCV—CIII). 9'19 


C. 1,38 (Hom. 6) »ἰδοὺ ἣ δούλη κυρίους 
"Qc εὐγνώμων οὖσα 5 Μαρία ἔφη πρὸς τὸν ἄγγελον: »lóoo ἡ δούλη 
κυρίου: γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σους. 
C (vor p. 44, 15—17) 


CI. 1, 48 (Hom. 8) »éxéfAeyev éni τὴν ταπείνωσιν 
Οὐχ ἁπλῶς δὲ οὐδὲ ἀκρίτως ἕν τῇ Μαρίᾳ γέγονεν ὃ λόγος, ἀλλὰ 
διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν αὐτῆς ταπείνωσιν, ἣν ἀγαπᾷ ὁ ϑεὸς καὶ ὑπερυψοῖ 
ὡς μιμουμένην αὐτὸν τὸν ταπεινώσαντα ἑαυτὸν καὶ μορφὴν δούλου 
5 λαβόντα: »ὅτε ἐπέβλεψεν ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦς' καὶ 
ἐν ᾿Ησαΐα φησίν: λἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω ἀλλ᾽ ἢ ἐπὶ τὸν ταπεινὸν καὶ 
ἡσύχιον καὶ τρέμοντά μου τοὺς Aóyovc;« Εἶτά φησιν λἐπειδὴ ἐπέβλεψεν 
ἐπὶ τὴν ταπείνωσιν τῆς δούλης αὐτοῦ. --- δούλη γὰρ αὐτοῦ εἰμι ὡς 
πλάσμα αὐτοῦ καϑὼς καὶ τὰ λοιπὰ κτίσματα — λἀπὸ τοῦ νῦν μακα- 
10 ριοῦσί pex, οὐ σὺ μόνη ἡ ᾿Ελισάβετ, ἀλλὰ »πᾶσαι αἵ yevea«, δηλονότι 
αἱ τῶν πιστευόντων" εἰ γὰρ καὶ τοῖς κατ᾽ éxeivo καιροῦ ἀσυμφανὴς 
ἦν ὃ τῆς ϑεοτόκου λόγος, ἀλλὰ νῖν ὁσημέραι ἐπὶ πλείω λαλεῖ καὶ 
φαίνεται τὸ ἀληϑὲς τῶν ὑπ᾽ αὐτῆς προφητευϑέντων. 
C [vor und nach p. 60, 2—5 (— 9 ànó — 11 πιστ.)] 
Δ. τοὶ. Phil, 2, 7 6ff. Jes. 66, 2 


CHI. 1, 49 (Hom. 8) »éxoígoév μοι μεγάλα ὁ Óvvarocc 
5 » 5 , 5», ' Y EJ , - , » 
Ἐπειδήπερ ἀπιστήσειεν dv τις πρὸς τὴν ἐνέργειαν τῆς συλλήψεως, εἴ γε 
παρϑένος οὖσα συλλάβοι, τῷ ὀνόματι τοῦ »Óvvavot« τὴν ἀπιστίαν ἐκβάλλει, 
ἵνα τις τῇ δυνάμει τοῦ ἐνεργοῦντος ἀναπέμψῃ τὸ κατόρϑωμα καὶ μὴ τὸ 
5 κατὰ φύσιν ἐξετάζων ἐκπέσῃ τῆς ἀληϑοῦς συγκαταϑέσεως τῶν ἀληϑῶς 
γεγενημένων. 
dCQ* 1—-4 κατόρϑωμα findet sich in k(K: Tírov) in e. Titus-Scholion 


(vgl. Siekenberger, Titus S. 145 zu Luk. 1, 49); móglicherweise ist das Lemma 
in Q falsch. 


9 'Emneió.— vic] λέγει δὲ »6ó δυνατόςς, ἵν’ ἐάν τις ἀπιστήσειε C 8 τῷ-- 
ἐκβάλλει] φησίν: »ἐποίησέ μοι μεγάλα ὃ δυνατός« C 


ΟΠ: 1, 52 (Hom. 8) »καϑεῖλεν δυνάστας ἀπὸ ϑρόνωνς« 
Τοὺς αὐτοὺς καὶ »Óvváotac« καλεῖ, o0g καϑελὼν ὕψωσεν, τοὺς ταπει- 
γώσαντας ἑαυτοὺς γ»ὑπὸ τὴν χραταιὰν χεῖρα αὐτοῦς, δεδωκὼς αὐτοῖς 
2—6 aQ*Q!  2—3 αὐτοῦ dpCWX 2. ὅ ἐχϑροῦ k (οὔ) x (als Kyrillscholion) 


ὃ 1 Petr. 5,6 

2 Τοὺς] τούτους δὲ à Τοὺς — ὕψωσε] ἀλλὰ τούτους »καϑεῖλες καὶ χὕψωσες 
dC, ἀλλ᾽ αὐτοὺς μὲν »καϑεῖλενε, χγὕψωσες δὲ »ταπεινοὺςς X καὶ — a 
δυνάστας] δυνατοὺς a 2/8 ταπεινοῦντας a ὃ τὴν a “- αὐτοῦ χεῖρα 


aX αὐτοῦ] τοῦ ϑεοῦ dO δεδωκ. --- 5 ἐχϑροῦ — QQ! 


280 Origenes 


»ἐξουσίαν πατεῖν ἐπάνω ὄφεως xai σκορπίων καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν 
5 τοῦ £yÜpot«- καὶ Σπεινῶνταςς μὲν τοὺς ἐξ ἐϑνῶν, λιμώττοντας ϑείων λόγων 
καὶ διδασκαλίας, δἐνέπλησεν ἀγαϑῶν« τῶν τῆς νέας διαϑήκης. 
Af. Luk. 10, 19 
4 ὄφεων A 9 μὲν — Q! λιμώττ. - τῶν α 6 xai —Aa 


CIV. 1, 80 (Hom. 11) »ἦν ἐν ταῖς ἐρήμοις 
Οὕτω πάντα ξένα và αὐτοῦ" xai ἡ τροφὴ ξένη, xai ἐκλεκτὸς ἀπὸ κόσμου 
ἅτε τὸν ὑπὲρ κόσμον μηνύων Χριστόν, καὶ £v ἐρήμῳ εὐϑύς, ἔξω τῆς ἂν 
ἀνϑρώποις κακίας ἀναστρεφόμενος, ἵνα καὶ ἀξιόπιστος γένηται ταύτην 
5 ἐλέγχειν. οὐ πρότερον δὲ τοῖς ἔν πόλεσιν ἐπιχωριάζειν ἤρξατο, εἰ μὴ 
τὸ ἐν αὐτῷ πνεῦμα δημοσιεῦσαι ἑαυτὸν προετρέψατο. 
2—6 X (vorher geht p. 80, 5—81, 20, es folgt p. 64, 2—14) 2—5 ἐλέγχειν 
e[ E* τοῦ αὐτοῦ (ἀνεπ.}} (in e. Scholion, das beginnt στεῖρα ἣ μήτηρ) 


CV. 2,1 (Hom. 11) »éyévero δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις éxetvauce 
Ποίαις ἡμέραις; Καϑ' ἃς ἐγεννήϑη ὃ βαπτιστής" ἕξ γὰρ μησὶ πρόδρο- 
μος τοῦ σωτῆρος ἐγένετο εἰς τὴν κύησιν καὶ πρὸ ἕξ μηνῶν ἐτέχϑη: ὡς 
δὲ οἱ ἀκριβέστεροι ἐπετήρησαν, καὶ πρὸ ἕξ μηνῶν τῆς ἀναλήψεως τοῦ 
5 σωτῆρος ἀπέϑανεν. »Αὐγούστους δέ φησιν πρώτως βασιλεύοντος *Po- 
μαίων »ἐξῆλϑε Óóyua«. Ποὺ Αὐγούστου γὰρ μόνος ἐγένετο "᾿]ούλιος 
Καῖσαρ ὁ μετὰ τοὺς ὑπάτους" τύπος γὰρ ἦν πρὸ τούτου ὑπάτους εἶναι 
βασιλεῖς ἐνιαυσιαίους: Αὔγουστος δὲ βασιλεύσας λύει τὰς πολυαρχίας 
καὶ κατασχὼν παρέμεινε βασιλεύων. ᾿Επεὶ γὰρ ἤμελλε τὸ κήρυγμα δια- 
10 τρέχειν εἰς τὰ πέρατα, οὐὖκ ἠδίναντο δὲ oi ἀπόστολοι μεταβαίνειν ἀπὸ 
ἔϑνους eig ἔϑνος διαφόροις βασιλεῦσι παλαίοντες καὶ πολεμούμενοι παρ᾽ 
ἑκάστου, προομαλίζει μιᾷ βασιλείᾳ τὴν γῆν ὁ ϑεός, ἵνα οἱ ἀπόστολοι 
ὡς eic μίαν βασιλείαν κηρύττωσιν. 
X (neues Scholion nach p. 64, 2—14) £ 


CVI. 2, 22 (Hom. 14) ρλἀνήγαγεν αὐτὸν εἰς “]εροσόλυμας 

ΠἝΕεριτέμνεται ὃ κύριος ὀκταήμερος" ᾿Ϊ]ησοῦς ὀνομάζεται, ὃ καὶ προη- 
yóoevrat καὶ οὕτω μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τῶν ἡμερῶν ἀνάγεται πρὸς 
“Ἱεροσόλυμα καὶ παρίσταται τῷ κυρίῳ κατὰ τὸν νόμον τὸν λέγοντα, 
ὅτι »πᾶν ἄρσεν διανοῖγον μήτραν ἅγιον τῷ κυρίῳ κληϑήσεταις. Καὶ τοῦτο 
μὲν ἔνταῦϑα γνῶναι παντός, ὡς αὐτὸς μὲν ὁ ἁγιάζων, αὐτὸς δὲ ὁ ἁγιαζό- 
μενος, ἔχκεῖνο δὲ οὐ παντός, ὡς ἐλέγετο μὲν καὶ ἐτελεῖτο ταῦτα κοινῶς, 
ἐδήλου δέ τι τοῦ φαινομένου βαϑύτερον: προσήγετο γὰρ ὑπὲρ ἄῤῥηγος 


σι 


k (K : Τοῦ Γεωμέτρου) x (vgl. p. 137, 21—28 lat. ; eine Verwechselung des Lem- 
mas '(2oiy. mit ΤΠ εωμ. kommt ófters vor) 


2 vgl. Luk. 2, 21 9 Luk. 2, 23 6 vgl. Hebr. 2, 11 
2 ὀκταήμ. J- xai konj. Kr. 


in Lucam, Anhang (CIII—CIX). 281 


πρωτοτόκου καὶ αὐτοῦ προσαγομένου »ζεῦγος τρυγόνων, καὶ δύο νεοσσοὶ 
10 περιστερῶγς, καὶ οἶμαι διὰ μὲν τῶν τρυγόνων τὸ σῶφρόν τε καὶ φιλέρη- 
μον δηλοῦσθαι. 
9f. Luk. 2, 24 


CVII. 2, 46 (Hom. 19) »μετὰ ἡμέρας τρεῖς εὗρον aórovc 

Οὐ τῇ πρώτῃ δὲ ἢ τῇ δευτέρᾳ ηὗρον αὐτόν, ἀλλὰ τῇ τρίτῃ, ὅτε αὐτὸς 

ἠϑέλησεν ἐμφανὴς γενέσϑαι τοῖς ζητοῦσιν αὐτόν. "ἔχει δὲ καὶ αἴνιγμα 

ὁ λόγος" ἐν τῷ δωδεκάτῳ ἔτει τρεῖς ἡμέρας κρύπτεται, πρὸ τοῦ πάϑους 

5 τὸ πάϑος καταγγέλλων τὸ ἐπὶ τῶν δώδεκα μαϑητῶν, ὅτε δὴ καὶ τούτους 

ἔλαϑε καὶ πάλιν ἀναστὰς ἐφάνη [πρὸ τῶν τριῶν], τὸν τριήμερον κηρύσσων 
σιρὸ τοῦ καιροῦ καιρόν. 

dCS (anschl. an p. 130, 3—9) vgl. Ambros. in Lucam II, 63 (S. 75, 6—8 


Schenkl): post triduum repperitur in templo, ut esset indicio quia post triduum 
triumphalis illius passionis in sede caelesti et honore divino fidei nostrae se 


resurrecturus offerret, qui mortuus credebatur — 3 vgl. Weish. Sal. 1, 2 
2 δὲ -ἰ ἡμέρᾳ S T6 ὅτε] ὅτι δηλαδὴ S 4 πρὸ--- 6 τριῶν] 
αὐτοῖς τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ S 9 τῶν d 6 τὸν — V καιρόν — ὃ ἡ rob — d 


CVIII. 3, 1 (Hom. 21) 5v ἔτει δὲ πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἡγεμονίας 
Τιβερίους 
"Ev τῷ πρώτῳ καὶ τεσσαρακοστῷ ἔτει Καίσαρος Αὐγούστου ἐγεννήϑη 
e /, M » /, 57 » /, el ^ / 
ὁ Χριστός, καὶ ἐβασίλευσεν Αὔγουστος ἔτη πεντήκοντα ἕξ, λοιπὰ δέκα 
ὃ πέντε" εἶτα ἐβασίλευσεν μετ᾽ αὐτὸν Τιβέριος, καὶ τῷ πεντεκαιδεκάτῳ 
ἔτει τῆς Τιβερίου βασιλείας ἦλϑεν ᾿]ωάννης βαπτίζων, ὅτε καὶ ὁ ᾿Ϊ]ησοῦς 
ἐβαπτίσϑη »ῶν ἐτῶν ὡσεὶ τριάκοντας, ὡς ἐν τοῖς ἑξῆς φησιν ὁ εὐαγγε- 
λιστής. 
dCS (es folgt p. 136, 21—137, 17) — 6 vgl. Luk. 3, 23 
8 τεσσαρ. 4- τοίνυν S éyeyv. — 4. Ady. — S 4 ἕξ -- xai S 6 754- 
ϑὲεν -ἰ ὁ S 4 ὡσεὶ ὃ ὡς — εὐαγγ. 5 ὃ 


CIX. 3, 2 (Hom. 21) λἐπὶ ἀρχιερέως " Avva καὶ Καϊάφας 

᾿Βμνήσϑη δὲ xai τῶν ἀρχιερέων "Αννα καὶ Kotága, ἵνα δείξῃ, ὅτι 
ἀπὸ τοῦ καιροῦ, xoc ὃν ἦλϑεν ὁ ᾿Ιωάννης κηρύσσων, ἦσαν οὗτοι ἀρχιε- 
θεῖς, ἐν ἐκείνῳ τῷ καιρῷ ἀρξάμενοι, μείναντες δὲ ἕως τοῦ πάϑους τοῦ 

5 κυρίου &v τῇ ἀρχιερωσύνῃ. Φησὶ γὰρ περὶ τοῦ Καϊάφα, ὅτι προεφήτευσεν, 

εἰστσὼν περὶ τοῦ Χριστοῦ, ὅτι »συμφέρει ἡμῖν, ἵνα εἷς ἄνϑρωπος ἀποϑάνῃ 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦς, καὶ ἐπήγαγεν εὐϑύς" »5v γὰρ ἀρχιερεὺς τοῦ ἐνιαυτοῦ 
ἑκείνους, ἤτοι πρὸ δύο ἐτῶν τοῦ πάϑους εἶπεν τοῦτο τῷ γὰρ τρίτῳ καὶ 
τριακοστῷ ἔτει μετὰ μῆνας τρεῖς ἔπαϑεν ὁ κύριος. 

dCS (anschlieBend an p. 137, 17) — 6f. Joh. 11, 50 

2 xai S 902C 4 uev. δὲ] xai διαμείναντες S ἕως — 
9 κυρίου nach 5 ἀρχιερωσύνῃ S 5 Qnci— 9 nur ( 5 dS 


282 Origenes 


CX. 4,18 (Hom. 32) γλἀπέσταλκέν ue κηρῦξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσινς« 
' - 9 4 » » / , 2 L4 * ^ M 
»καὶ τοῖς αἰχμαλώτοις ἄφεσινς. Τίνας δὲ αἰχμαλώτους φησὶν ἢ τοὺς 
αὐτούς, οὖς πρώην αἰχμαλωτευϑέντας καὶ δεσμευϑέντας ὑπὸ τοῦ δια- 
βόλου ἐλϑὼν ὁ Χριστὸς καὶ καϑελὼν τὸν ἀποστάτην καὶ ἀλαζόνα τύραννον 
5 τὸν Σατανᾶν ἠλευϑέρωσε τῆς αἰχμαλωσίας; Τοὺς αὐτοὺς καὶ »τυφλοὺςς« καὶ 
»τεϑραυσμένους«ς φησίν: αὐτὸς γὰρ ἐξήστραψε τοῖς ἑσκοτισμένην ἔχουσι τὴν 
διάνοιαν τὸ νοητὸν φῶς, ἀφῆκέν τε ἤγουν ἀπέλυσε δεσμῶν τῶν τῆς ἅμαρ- 
, - ^ ^ 
τίας τοὺς »teÜoavapuévovc καὶ συντετριμμένους τῇ καρδίᾳς, τοῦτ᾽ ἔστι τοὺς 
συντριβέντας ὑπὸ τοῦ βάρους τῆς ἁμαρτίας ἢ τοὺς ταπεινοὺς τῷ πνεύμα- 
7 M , 5 ' δ , - ' € , 3 » 5 
t0 τι, οἷς καὶ κηρύσσει »ἐνιαυτὸν κυρίου δεκτόνς. Π|οῖος δὲ οὗτός ἔστιν ἢ «a0 
ὃν τὸ κήρυγμα τοῦ σωτῆρος ἐγίνετο ἢ καϑ᾽ ὃν ὃ ἀμνὸς ὁ ἀληϑινὸς ὑπὲρ 
τῆς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου προσεφέρετο; 
adkCVz (in k als Schluf eines langen Kyrillscholions, gekürzt), anschlieDend 
an p. 194, 13—23 — 9 vgl. Matth. 5, 3 


2—5 αἰχμαλωσίας] αὐτὸς (-- γὰρ V) αἰχμαλώτους ὄντας ἐῤῥύσατο, τὸν ἀποστάτην 


τύραννον καϑελών, τοῦτ᾽ ἔστι τὸν Σατανᾶν akV 2 Τίνας — φησὶν — d ἢ] 
λέγει δὲ ἃ 8 o)c] τοὺς d 3/4 διαβόλου-!- oóc d 4 xai! — 5 Xaza- 
νᾶν 2 d 9 Tovz; — 6 φησίν — akV αὐτοὺς -!- δὲ ἃ 6 αὐτὸς — 


4 φῶς] αὐτοῖς γὰρ ἐσκοτισμένοις οὖσι τὴν διάνοιαν τὸ νοητὸν ἔξήστραψε φῶς 
d, αὐτὸς ἐνήστραψε τὸ νοητὸν καὶ ϑεῖον (-ἰ- καὶ οὐράνιον b) φῶς τοῖς ἕσκοτισ- 
μένην ἔχουσι τὴν καρδίαν akV, -- καϑὼς αὐτός φησιν, ὅτι »ἐγὼ φῶς eig τὸν κόσμον 
τοῦτον ἐλήλυϑας (Joh. 12, 46) akV (-- τὸ ϑεῖον καὶ νοητὸν φῶς ἐνήστραψε k / 
καϑὼς --- ὅτι] "Εφη γοῦν ΚΝ || τοῦτον — a) 7 ἀφῆκεν — 8 καρδίᾳ] αὐτὸς 
ἀπέλυσε δεσμῶν, δηλονότι τῶν εἰς ἁμαρτίαν, τοὺς συντεϑραυσμένην ἔχοντας (-"- 
τὴν k) καρδίαν akV (αὐτὸς 4- καὶ A | δεσμ. — ἅμαρτ.] τῶν τῆς ἁμαρτίας δεσμῶν. 
δηλονότι Κ), αὐτὸς δεσμῶν τῶν ἐξ ἁμαρτίας ἀπέλυσε πάντας τοὺς πιστούς Α 


ἤγουν ἀπέλυσε  α 8 καὶ συντετριμμένους — d τοῦτ᾽ — 9 συντριβ. — d 
τοῦτ᾽ ἔστι--- 9 πνεύματι 7 akV 10 oí; — 12] αὐτὸς ἑκήουξεν »éviavróv κυρίου 


δεκτόνς, οὗ (-ἰ- καὶ V) ó πάνσοφος Παῦλος μνημονεύει λέγων" »ióo νῦν καιρὸς εὐπρόσ- 
δεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίαςς (2 Kor. 6, 2) akV (διαμνημονεύει V. | νῦν - V) 
10 Ποῖος —7;—d 10 — 11 ἐγίνετο vgl.] ἀλλὰ τὴν μέλλουσαν αὐτὸς ὑπέδειξε 
ζωὴν καὶ τὴν δικαίαν ἠπείλησε κρίσιν. Αὐτὸς ἐκήρυξε ἐνιαυτὸν κυρίου δεκτόν, καϑ' 
ὃν τὸ κήρυγμα τοῦ σωτῆρος ἐγένετο" ἐνιαυτὸν γὰρ δεκτὸν τὴν προτέραν αὐτοῦ οἶμαι 
λέγεσϑαι παρουσίαν, ἡμέραν δὲ ἀνταποδόσεως. τὴν τῆς κρίσεως ἡμέραν W (letzter 
Teil des dem k-Text entsprechenden Kyrill-Scholions). 12 — τοῦ κόσμου 
προσεφέο. áuaor. d 


CXI. 10, 29 (Hom. 34) »ó δὲ ϑέλων δικαιῶσαι ἑαυτὸν εἶπεν 

᾿Επαινεϑεὶς μέντοι ὑπὸ τοῦ σωτῆρος ὃ νομικὸς ὡς καλὴν ἀπόκρισιν 
ἐποιήσατο, τὴν ἀλαζονείαν ἐξέῤῥηξεν, οὐδένα εἶναι πλησίον αὐτοῦ τιϑέμενος, 

2—8 dCk (als letzter Teil eines Kyrillscholions, der nicht syrisch belegt ist) 
mz 2—4 ἐφαμίλλου ἃ 

2 μέντοι — a] τοίνυν dC ὑπὸ---νομικὸς — dC ὡς — ὃ ἐποιήσατο 7 ἃ 
καλὴν - τὴν x 3 ἐποιήσατο 4- καὶ ἀποτυχὼν τῆς ϑήρας dC (— Kyr., vgl. k) 

j j| í χὼν τῆς ϑής 

αὐτοῦ] ἑαυτοῦ zx . 


in Lucam, Anhang (CX—CXII). 283 


c 5 δὴ E , M δὶ M , 5 /^ , Α 
ως οὐδενὸς οντος αὐτῷ κατα UV δικαιοσύνην ἐφαμίλλου" μόνον yao 
5 ἐνόμιζε πλησίον εἶναι τὸν δίκαιον τῷ δικαίῳ, τὸν ὑψηλὸν τῷ ὑψηλῷ xaT 
ἀρετὴν ἐφάμιλλον, οὐκ εἰδώς, ὅτι τοῦτο διαφϑείρει τὴν δικαιοσύνην τὸ 
μὴ ἐξ ἀγάπης, ὃ πράττει, ποιεῖν" ἐνδεὴς οὖν οὗτος τῆς ἀγάπης ἁλίσκεται 
καὶ τῆς πρὸς τὸν ϑεὸν καὶ τῆς πρὸς τὸν πλησίον. 
4 αὐτῷ) αὐτοῦ à ἐφαμίλλου] ὁμοίου d 9 δίκαιον ----ὑψηλῷ 7d 
6 οὐκ εἰδώς, ὅτι] Ταῦτα δὴ φρονῶν, οἷα éxeivoc ὁ Φαρισαῖος ὁ λέγων: »O)x εἰμὶ 
ὡς οἱ λοιποὶ τῶν ἀνϑρώπων« (Luk. 18, 11), οὐκ εἰδώς, ὡς k * οὖν οὗτος] 
γὰρ ἃ οὖν -[- xai k ἁλίσκεται --- ὃ πλησίον] τῆς πρὸς τὸν ϑεὸν καὶ τὸν 
σλησ. καὶ οὗτος εὑρίσκεται d 8 καὶ] πάντως μὲν καὶ k T0y! — k ϑεὸν 
- οὐ μὴν ἀλλὰ k τῆς -ἰ- γε k πλησίον, -J- ἐμφανῶς, ὅπου οὐδὲ εἶναί τινα 
πλησίον ἑαυτοῦ λογίζεται: δῆλον δὲ ὅτι »τὸν ἀδελφὸν οὐκ ἀγαπῶν, ὃν ἑώρακεν, οὐ 
δύναται ϑεὸν ἀγαπᾶν, ὃν οὐχ ἑώρακενς (1 Joh. 4, 20) k 


CXII. 13, 6 )συκῆν εἶχέν τις πεφυτευμένηνς 
[Αλλοι δὲ τὸ τρισσῶς ἐληλυϑέναι αὐτὸν οὕτω φασίν: τὸ πρῶτον διὰ 
Μωῦύσέως xai ᾿Ααρών, δεύτερον, καϑ' ὃν καιρὸν ἣν ᾿]ησοῦς ὁ τοῦ Ναυὴ 
καὶ μετ᾽ αὐτὸν οἱ κριταί, τοίτον δὲ μετὰ τούτους, xaÜ' ὃν γεγόνασιν 
5 ^oi προφῆται μέχρις ᾿Ιωάννου« «τοῦ βαπτιστοῦ.) ᾿Εν τούτους γέγονε τοῖς 
καιροῖς ἄκαρπος ὃ ᾿Ισραήλ: ὅσον γὰρ ἧκεν εἷς τὴν τοῦ ϑεοῦ βουλήν, 
ἀπαράδεκτος ἦν ἣ ὡς ἕν σκιαῖς καὶ τύποις λατρεία, καὶ ἄκαρπος παντελῶς 
τότε ἧκον εἷς πνευματικὴν λατρείαν" διὸ καὶ ἀπόβλητος γέγονεν. | " Evegov 
δὲ τέταρτον νοῆσαι τὴν τῆς ἐνανϑρωπήσεως χρόνον, xaÜ' ὃν νύττει καὶ 
10 περιορύττει τὸν ᾿Ισραήλ, καταϑερμαίνων αὐτόν, ἵνα ζέοντας τῷ πνεύματι 
ἀποτελέσῃ. ᾿Επειδὴ δὲ μετὰ τοσαύτας ἀπειλὰς ἔμειναν ἄκαρποι, ἐξεκόπη 
ἡ συκῆ καὶ ἐνεκεντρίσϑη τὰ ἔϑνη δεῖς τὴν ἐκείνων ῥίζαν." ἔμεινε γὰρ ἢ 
δίζα. "H γεωργὸν δεῖ νοῆσαι ἄγγελόν τινα παρὰ ϑεοῦ προσταχϑέντα 
προΐστασϑαι τῆς “]Ιερουσαλήμ, ἣ καὶ συκῇ ἀκάρπῳ παραβάλλεται. Δια- 
15 γράψωμεν οὖν καὶ ὡς ἔν συντόμῳ τὸν λόγον: »ovxik ἤτοι ἡἣ πόλις 
“]Ἰερουσαλὴμ [ἢ ἣ τῶν ᾿]Ιουδαίων συναγωγὴ ἢ ἡἣ ἀνϑρωπότης πᾶσα ]" 
λοϊκοδεσπότης«., οὗ τινος xai yj συκῆ ἦν, [ὁ ϑεὸς καὶ πατὴρ ἤτοι] 
αὐτὸς ὃ coco: [ὃ δὲ »àuneAovoyOc« ὃ υἱὸς τοῦ ϑεοῦ. »Τοίτον« δὲ λέγει 
ἐληλυϑέναι αὐτόν, τοῦτ᾽ ἔστι διὰ Mowoéoc, διὰ τῶν προφητῶν, δι᾽ 
20 ἑαυτοῦ.) "How πρῶτον ἔτος, καϑ' ὃ πρῶτον τῷ ᾿Αδὰμ ἐνετείλατο 
λέγων: ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ £v τῷ παραδείσῳ βρώσει gays, xai 
τὰ ἑξῆς" δεύτερον, xaÜ' ὃ &v τῷ νόμῳ διὰ Μωῦύσέως τῷ ᾿ἸΙσραὴλ δέ- 
dC (d nur 2 --- 5 βαπτ. -- 27 τέταρτον --- 238), 8. Ἕτερον --- 14 παραβάλλεται ᾿ἰϑὺ ab- 
gedruckt als Fragm. LXVI p. 265. Vom übrigen Text ist das Eingeklam- 
merte den Autoren Titus, Kyrill und Isidor Pel. zuzuweisen: 16 ἡ] — cvvay., 
18 Τρίτον --- 20 ἑαυτοῦ — Titus; 2 v0? — 5 βαπτιστοῦ, 24 Ἢ — 26 βαπτιστοῦ — 
Kyrill; 16 5?— 17 οἰκοδεσπότης, 17 ὁ — πατὴρ, 18 ὁ δὲ — ϑεοῦ — Isidor. 
Das Ubrige dürfte dem Origenes gehóren. 
5. 26 Luk. 16, 16 111. vgl. Róm. 11, 17 21 Gen. 2, 16 


284 Origenes 


, 47 , 3 an 5 A] 5 e - 5 - 5 “ M] 
δώκεν ἐντολάς" τρίτον, xaÜ' ὃ αὐτὸς δι’ ἑαυτοῦ ἔν τῷ εὐαγγελίῳ τὸν 
τέλειον δέδωκε νόμον. ["H πρῶτον ἔτος φησίν, xaÜ' ὃν ἦν Μωῦσῆς 
* $5 ΄, " 53. τ 5 - e - ^ ' e L 
5 καὶ ᾿Ααρών, δεύτερον, xa^ ὃν ἦν ᾿Ιησοῦς ὃ τοῦ Ναυὴ xai οἱ κριταί, 
τρίτον δέ, xa^ ὃν γεγόνασιν »οἵἷ προφῆται μέχρις ᾿Ιωάννους τοῦ βαπτιστοῦ, | 
τέταρτον τὸν τῆς ἐνανϑρωπήσεως χρόνον, καϑ' ὃν αὐτὸς διὰ τοῦ εὐαγ- 

γελίου τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν πᾶσιν εὐηγγελίσατο. 
27 χρόνον] καιρόν d 28 τὴν τ. ooo. fac. πᾶσιν εὐηγγ.1 ἐκήρυξε πᾶσι τὴν τ. 

οὐρ. Bac. d 


ΤΙΣ 
FRAGMENTE IN DEN LUKAS-KATENEN, 
die aus anderen Schriften des Origenes stammen. 
a) aus dem Matthàus-Kommentar 
9, 10 Ὃ δὲ Maxóaióc φησιν expl. φεύγετε eig τὴν ἑτέραν. 
W* tom. X, 23 (III, 62, 1—12 Lomm.) 
9, 12 Κατὰ δὲ ἀναγωγὴν expl. τρέφοντες ἑκάστην φυλήν. 
k*z tom. X, 23—XI, 3 (III, 63, 22—73, 19 Lomm.) 
9, 18 ᾿Ερωτᾷ δὲ οὐχ ἀγνοῶν expl. συμβολικὰ αὐτοῦ ἀνειλήφασιν. 


dC tom. XII, 9 (III, 144, 1—145, 9 Lomm.) 


Πυνϑάνεται δὲ τῶν μαϑητῶν expl. εἰσελεύσονται ὃν αὐτῇ. 


k* tom. XII, 9—13 (III, 144, 1—152, 30 Lomm.) 


9, 23 “Ετέρως δὲ ἀρνεῖταί τις ἑαυτόν — expl. ἐν τῷ κατορϑοῦν σωζο- 
μένην. 
k* tom. XII, 24—27 (III, 171, 4—174, 23 Lomm.) 


9,97 Ταῦτα ἐπὶ Πέτρον xai ᾿Ιάκωβον ^ expl. τῆς μεταμορφώσεως 
αὐτοῦ. 
E*e tom. XII, 31 (III, 179, 9—17 Lomm.) 


Ei δὲ χρή τι καὶ περιεργότερον — expl. ἐντὸς τῶν τελείων μόνον. 
k*e tom. XII, 32—35 (III, 181, 6—189, 13 Lomm.) 


9, 28 Kai τοίνυν ἵνα καὶ ἐπαναλαβὼν expl. καὶ τὸ πάϑος τὸ ἅγιον. 
k*m*eu tom. XII, 36—38 (III, 190, 3—193, 19 Lomm.) 


in Lucam, Anhang 985 


᾿Επεὶ γὰρ &v ἕξ ἡμέραις expl. τῷ βλέποντι ϑεωρούμενον. 
W* (das Schol. beginnt mit Fragm. XXI, 1—7) tom. XII, 36 (III, 
190, 7—191, 8 Lomm.) 
My) φέροντες τὴν τῆς φωνῆς δύναμιν expl. ἐκεῖ ἐμφανίζεσθϑαι 
πολλοῖς. 
W* tom. XII, 43 (III, 202, 3—203, 7 Lomm.) 


9, 30 [᾿ὡριγένης eic τό" »ióo? ἄνδρες δύο συνελάλουγ«] " A£tov ἐπιστῆσαι 
expl. οἷς ἡτοίμασται, διὰ τούτους λελέχϑαι. 
W* tom. XII, 31 (III, 179, 211—180, 3 Lomm.) 


9, 34 “Ἢ δὲ ἔκ τῆς νεφέλης expl. ὅϑεν ἐληλύϑεισαν. 
k*meyu tom. XII, 43 (IIT, 202, 1—22 Lomm.) 


9, 37 ᾿Επιβλεπτέον δὲ τούτοις ὑψηλότερον expl. ὃν τοῖς κλάδοις 
τῆς τοιαύτης πίστεως. 
k*e tom. XIII, 3—5 (III, 216, 7—220, 7 Lomm.) 


9, 44 “Ὑπὸ τίνος δὲ ἄρα μέλλει παραδίδοσθϑαι; expl. ἐφ᾽ ἡμᾶς 
φῶς τοῦ ϑεοῦ. 
k*e tom. XIII, 8—9 (III, 225, 13—229, 13 Lomm.) 


9, 47 'Enxci ἀχώριστός ἐστιν ὃ υἱὸς expl. καὶ àztóvgoov παιδίον. 
W* tom. XIII, 19 (III, 247, 2—17 Lomm.) 


9, 48 Οἵαν γὰρ τὸ παιδίον ἔκ τῆς γεννήσεως expl. γέγονεν εἰς 
τὰ παιδία. 
k* tom. XIII, 16 (III, 238, 20—241, 7 Lomm.) 


11, 51 4ιὸ τῆς ᾿Ελισάβετ xai τοῦ παιδὸς expl. τὸ αἷμα τῷ αἵματι. 
I nee vet. int. 25 (IV, 229 Lomm.) 


Ζαχαρίαν εὑρίσκομεν ἔν ταῖς Βασιλείαις expl. τὸν πατέρα 
τοῦ πατρός. 
k* (fehlt K5)x vet. int. 25 (IV, 228—230 Lomm.) 


14, 18 To μὲν οὖν ὁλοσχερὲς τῆς παραβολῆς οὕτως. 'ExAápow δὲ 
καὶ ἄλλως κατὰ τὸν τόπον. Ὅσον ἄνϑοωποί ἐσμεν expl. »év συνα- 
γωγῇ ϑεῶνκς«. 


k*meu (den Anfang d. Schol. bildet Fragm. LXIX) tom. XVIT, 19—20 
(IV, 126, 17—129, 9 Lomm.) 


986 Origenes 

17,34 Δύναται δὲ σημαίνεσθαι xci τὰ δύο expl. ὡς ἀναξία 
ἀφιεμένη. 

dCS vet. int. 58 (IV, 338, 22—339, 3 Lomm.) 


18, 24 Ὅρα ὅτι οὐ πάντῃ ἀπέκλεισε τὸν πλούσιον expl. x«i và 
τῆς λεγομένης. 
W* tom. XV, 20 (III, 367, 17—369, 18 Lomm.) 


19, 29 Oi δύο μαϑηταὶ ἤτοι “Πέτρος xai Παῦλος ^ "expl. εἷς τὴν 
“]ερουσαλήμι. 
W* tom. XVI, 19 (IV, 59, 4—10 Lomm.) 


23, 17 Διὰ τί δὲ εἶχον ἀνάγκην ἀπολῦσαι expl. διὰ τὸν λαὸν τὸν 
"Iovádav. 
a (auch in o mit Lemma: Theophylactus) vet. int. 120 (V, 33, 4—19 
Lomm.) 
Eixóg ἄρτι ὑποσπονδίων γενομένων expl. πάτριον αὐτοῖς 


τὸ τοιοῦτον. 
dCZ e(in Matthaeum) £ vet. int. 120 (V, 33, 4—19 Lomm.) 


23,39 Ὃ μὲν Ματϑαῖος staporoéíycw εἶπεν expl. λὲν τῷ παρα- 
δείσῳς«. 
dC vet. int. 133 (V, 50, 21—51, 17 Lomm.) 


Matth. 13, 44 'Onoíoua καὶ παραβολὴ τὴν διαφοράν ^ expl. ὁ τοῦ 
σπόρου λόγος. 
Et tom. X, 4—5 (III, 16, 24—18, 17 Lomm.) 


Matth. 13, 44 Ka0' ἑτέραν δὲ ἐκδοχὴν εἴη àv expl. ϑελήμασι τοῖς 
αὐτοῦ. 
k* tom. X, 5—6 (III, 17, 19—19, 24 Lomm.) 


Matth. 13, 45 Οἵ ye μὴ περὶ μαργαριτῶν expl. τὴν γνῶσιν τοῦ 
Χοιστοῦ. 
k* & (ἃ Matth.) tom. X, 7Íf. [III, 20ff. (gekürzt) Lomm.] 


Matth. 13,47 Ἔτι σαγήνη ἐστὶν ἣ ἔκ τῶν παλαιῶν expl. τὴν 
κάμινον τῆς πυρός. 
k* g (in Matth.) tom. X, 12 (111, 30, 21—33, 18 Lomm.) 


in Lucam, Anhang. 287 


Matth. 20,1 Tà πέντε ταῦτα διαστήματα expl. ϑεοῦ βασιλείαν 
ἀναφέρεται. 
k*e tom. XV, 33—35 (IIL, 397, 3—401, 19 Lomm.) 


Matth. 20,1 7άχα μὲν οὖν ἅπας ὃ τῶν ἀνϑρώπων βίος expl. τῆς 
σωτηρίας μισϑός. 
k*'& tom. XV, 36 (III, 402, 24—403, 14 Lomm.) 


Matth. 20, 1 Av οὗ δοκεῖ μοι τὸ γνώρισμα τῆς βασιλείας expl. 
βασιλείαν ἀναφέρεται. 


k (K u. K?: δύὐσεβίου xai ᾿Ωριγένους) ε vgl. tom. XV, 32 (III, 396 
Lomm.) 


b) aus anderen Schriften 
3, 5. 6 Μόνος δὲ οὗτος παρὰ τοὺς τρεῖς — expl. và προφητικὰ τοὺς 
εὐαγγελιστάς. 


C [anschl. an 145, 13—20; es ist dort (145, 20—146, 2) zu streichen] 
Comm. in Joh. VI, 26 (8S. 136, 17—30 Preuschen) 


3, 16 Ox ἄκαρπον παραϑέσϑαι expl. καϑ' ἑαυτόν, υἱὸν τοῦ 
ϑεοῦ. ! 
W* Comm. in Joh. VI, 31/32 u. 34/35 (S. 140, 31—142, 17 u. 143, 


23—144, 35 Preuschen). Das Fragment ist also S. 159, 1—160, 17 zu 
streichen. 


11, 3 [Οὕτω καὶ ᾿Ωριγένης, ὅς φησιν, ὅτι] πᾶσα τροφὴ expl. ὑπὲρ 
τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς. 
W* Πεοὶ εὐχῆς 27, 4 (S. 365, 8—15 Koetschau) 
Ἢ λέξις ἡ δλεπιούσιος«. παρ᾽ οὐδενὶ τῶν ᾿ Ελλήνων expl. τοι- 
γαροῦν ὁ ἄρτος ἐστίν. 
W* Περὶ εὐχῆς 27, 1---1 (S. 366, 34—375, 16 Koetschau) 


5, 19 ἹἸστορικῶς δὲ μετὰ τὴν ἀποστολὴν expl. ἅπασαν οἴησιν. 
, 0 ( ] ] ] 


k* ε (— Fragm. IV, S. 233, wo es zu streichen ist) Hom. VIiI in 
Leviticum (S. 412, 24 414, 26 Baehrens) 


17, 12 Καί ye τοὺς περὶ λέπρας νόμους expl. ἡ λέπρα ἐξαφανισϑῇ. 


k* (Μευϊτικοῦ) &x 


12,46 To παρὰ vo? Δανιὴλ εἰρημένον πρὸς ϑάτερον τῶν κατειπόν- 
τῶν τῆς ἁγίας Σ᾽ωσάννης πρεσβυτέρων: »ἤδη γὰρ ὃ ἄγγελος τοῦ ϑεοῦ 


288 Origenes 


λαβώνς, φασίν, »xapà τοῦ ϑεοῦ σχίσει σε μέσον., ἑρμηνεύων ᾿Ωριγένης 
λέγει γενήσεσϑαι πάντως αὐτῷ τοῦτο ἔν τῇ κρίσει κατὰ τὸ εἰρημένον 
ὑπὸ τοῦ κυρίου, ὅτι »καὶ διχοτομήσει αὐτόνς. ᾿Αμμώνιος δὲ τὸ αὐτὸ 
ἑρμηνεύων προφητικὸν κεφάλαιον κτλ. . . 

W* Vgl. in Matth. vet. int. 61 (IV, 347, 5—9 Lomm.) — 2f. Dan. 18, 55 


8, 4 Τίνα διαφορὰν ἔχει ταῦτα expl. ῥήσεις τε σοφῶν καὶ 
αἰνίγματα. 
k* (ἐκ τῶν Παροιμιῶν) 4 (PG. 13, 20 B 18-- 25 C 10) 


16,1 ᾿Επεὶ δὲ ἀρετὴν εἶναι τὴν φρόνησιν expl. οὐρανοὺς ἣτοί- 
μασεν ὃ κύριος. 
k* (ΠἸαροιμιῶν) € (vgl. Sickenberger, Niketas S. 85). 


Ein Scholion (wohl zu 12, 20) eig τὸ προφητικὸν ῥητὸν τοῦ ϑείου 
"Iceoeutov, zu Jerem. 16. 16 wird noch bei Sickenberger, Niketas 
S. 60 Anm. 5 als aus dem Jeremias-Kommentar (,,Ànach der von 
Klostermann gegebenen Liste Delarue-Lommatzseh No. 47/48, 
Ghislerius No. 4950“ stammend angeführt; es soll in W stehen, 
ist mir aber scheinbar bei der Benutzung der Hs entgangen. 


In o sind noch zwei Origenesscholien enthalten zu 


19, 30 Ego autem opinor expl. nominis nuncupatum 
(Origenes super Joannem) 
22, 10. Ego autem puto expl. domo praedicta 


Comm. in Matth. vet. int. 79 (IV, 408, 10—409,12 Lomm.) 
In o finden sieh auflerdem (wahrscheinlich irrtümlich) mit 
^Origenes« bezeichnete, nicht aus seinen Lukaserklárungen stam- 
mende Scholien zu 
6, 10 Et ut narrat Matthaeus — expl. occidant eum 


8, 4 Et ideo signanter expl. discipulis exposuit 
8,9 Est autem parabola expl. tamen fuit fieri 

9, 28 Abneget etiam aliquis expl. abnegatio est 

9, 24 Huius autem causam expl. per virtutem salvatur 
16, 8 Verum qui gentiles dicunt expl. vigor mentis elicitur 


(vgl. Fragm. LXIV) 


Origenes IX. 


Resister. 


I. Stellenregister 


I. Altes Testament 
2. Neues Testament 
3. Nichtbiblische Schriften 


II. Namenregister 


r. Lateinische Eigennamen 
2. Griechische Eigennamen 
3. Onomastikon 

III. Wort- und Sachregister 


I. Lateinische Worter 
2. Griechische Worter 


19 


Vorbemerkungen. 


Im Stellenregister sind die wórtlichen Zitate nicht durch Kursiv- 


ziffern besonders bezeichnet. 
Das Namenregister berücksichtigt nicht die Eigennamen der Bibel- 


zitate. 
Das Wort- und Sachregister strebt keine Vollstándigkeit an und 


làBt Woórter aus, die in unmittelbarem Zusammenhang einem Bibelzitat 
entnommen sind. 


I. Stellenregister. 








1. Altes Testament. 





Genesis L5 n3 3. 149.216,20. I9; 
rg 233 (III, 5) |I7. I1 : 251 (XXE V DES291[28; «73. ὃς 21, τὸ 
"etaed AES I 275 (LXXXVII, B) 23, 7.8 87, 17 
27: 56, IO. I2; 229, 10|19, 19. . 80, 29; 124, I9|32, 1. . I56.10 
27. 31 273 20, lSbBbe1nR$ zouidd I0. 1432, 8.9 209, I3 

(LXXXIIIL 9. 17) 20, 21. 249 (XXXIV, 7)32,9 . . 25, 14 
2 . 242 (XXI, 7) 23. 20. ΠΟΘ ΞΖ e cs de ΤΟ 2 
16. . 283 (CXII, 21) |23» 26. 277 (XCI, 3)|32, 39. 108, 23; 109, 20 

I ERA ureddo 23cur ID E 
265 (LXIV, 8) 40. 22ff 237 (ΧΙ, 16) Richter 
6. , IOO9, 30 " 13 55i. 234 (IV, 8) 
p ; Xo Leviticus "3 22. : P 25, IO 
IT 29:40:12) 1:55: 395... 
24. 158, 20| 9, 22:275 (XVIT E | Künige 
n2 JUEATDUOE2, 2— 4. 995, 39| 5. x: .2 
Ee E Md DS decr or, 27 2» 5: 198, LT; 25 (ED. x6) 
US c. Ee a 2v I! Künige 
I . IO , 9; 135; 25 , . e i7 22 T 
6a. Hs (VIII, 4) Dy 25. 240 (XV, 15) 22, I2. 249 (XXXIV 5 6) 
27. 2 ΧΙΝ; mA EO 5: 199, 16 et 
SR : 3 78, r I9, 18. 199, 22; 200, 8 I Kónige 
39. 144) [E9, T6. 2950(V 23Y || 27 πον 262 (LX, δὴ 
I4. b oua A725 IO, 4*5 225, I5 
321. IRISO) T3 Numeri IT. 5:(6) ἘΞ, 26 
I4. 175. 24.8: x6: ES 99, 2914. 2I. . 173, 27 
46. Amo, 175, 24 |rX5 26 247 (XXXI, 9) 15, 26. . 174,2 
As. osse EZÓL8 r4: Ὁ 247 (XXXI, 7) |I5. 34- 174, 2 
sigo. 177, ἡ τὸ τὸ 246 OCX LX (x5) I7» 9* 198, I 
yos ΤΥ 1772.22. "zT. ΤΟ 29 pit: 
8. - 92,2739, 247 (XXXI, 5) IV Kónige 
DEHOS I98, 23 
Exodus Deuteronomium 5, 14. 198, 25 
Heil. 280728 AS EOS ΤΣ: 57, 20| 6, 17. 157, 9. 12 
ἘΞ ΤᾺ": SUCBquEO ADM TS I64, 6 
X9, .. 7.32» 1616: τς 200, 5 Psalmen 
ΤῊΣ. ἘΣ ΤΟ 8) ΟΣ Π5 τος: 2S6 το; Σ΄. ἘΣ 2 
22V 273 (XXI 11) QOO ΤΥ. 7: 18) ΠΡ 73. 1: 234 (IV, 9) 
23:529 DXX XCDEI 6) r2 τῇ: 277 ΟῚ 3}, 2. 5755. LO CDERSOPUE 
2M qoe tnb p DS t : 229 An T IETIODE 6 
202 X255 DNA Z6) C85 3... 180, ro r2 (23), 4:. 259 (IEEE T, 32) 
DR CESAR dut 991298 8.5: 5 167, 3|15 (16), 10 160, I 
25: 275 (I XO XCTI r0) (r6; T2; 230, I4!19 (20), 5 4I, 15 


299 Psalmen Stellenregister 
DmT5 (22), 7 IOI, 3|140 (141), 2 ΕΣ 25T 
21:(92), 23 Ly. (XXXV ἘΠ᾿ 9} ED 
23.124}, . 8. 70. τ 46.127}, 5: 41. ΤΟ App:| 7: X9 
531 132). $59» 8; ΣΟ τ 9. 5 1 - 156, 13 
37 (38), 17 . 251/148, 4. 5 . 156, 12 
(XXXV II, 20) ἘΞ 
44 (45), 8: 261 (LVII, 6) Proverbia 
44 (45), 17:278 (XCVI, 6) ΕΣ Δ "VC 
54 (55): 97 1), 0:0] 8k, 12 0 «2 (XVII, 10)| 35. 3 
58-(59), 18 — 116,31|/3, 234251 (XX XVIE, 20912511 
67 (68), 14 . ΤΙ ΤΙ 5 24. 25. 202 ΗΝ 6. 
67 (68), 19 . ID ὦ 263 (LXI, 8) 
72 (73). 2 3. 28. - 275 
251 (XXXVII, 20) (LXXXV III, 8) n 
(74), 13.14:256 (L, 9)| 4,23 . 263 (LXIL, 12) ἢ 
P OIUA, 16 1 6I, 6 6, Ali cd 262 (DX; 6) 
7 78)» τ 99,26| 6, 5. . 263 (LXIL 6)| x, 
90 (9I), I I90, 24 ν᾿ T; 
90 (91), r. 3 189, 23 Prediger Salomos Xi 
90 (91), 5.6 τοῦ 4| 4. "9t. 248 VEXCXCNCE: τ 2 rt 
9o (0T), 6 .... -. 100,20] "7 τῇ (m6). 1 7 c τον 013 ER 
So. (GE); «67 BMKC 190, 28|14, 6: 259 (LIII, 44. 48)| 4- 
go (9T), TI. 12. .. 187,22] 18. τῶν 215. ΧΟ ΧΟΙΣ ΤΠ}. s 
90. (91), 12: 259'(LT1T; 39)4225' 1^ 60240 (UT 2X OVAL ΟΣ 
00103), 813 t T9114: 799b EL, 
102, 8; 19317 Hohelied Salomos 
2(93), 1: 262 (LIX, 9)| 1, 2: 251 (XXXVII, 27) 39» 
93 (94), 18 «07251 p ἢ: ει CXV EIS 25) 1 
(XXXVII, 20) hs rit v 259 (0b PB 30) se 
IOI (102), 27 . 147,4| 7,5; 20: (XXXVIL, 27)99» 
102 (103), 22 I56, $i 52, 
103 (104), 1.5. 204,9 Hiob 53, 
IO3 (104), 4 164, 8; rn . .270 54, 
189, 21 SE XV 1, 12. 14) τ 
το3,(104), 15 . . - 260] χ 1 DCN EE 
(LXXIII, 4)| τ, 12 12220] 17) a 2 
104 (105), 37 - II, I8| 8, 21 225 (V. EDD Ξ ^» 
109 (110), 3 245 7414,45. 9. 0, δεν 
II0.(111) τὸ τς 245) T o M 253 
(XXVL 30)|4o, 3 (LXX). x67, I| ri T 
115 ERA) ἘΘ᾽ Ὁ 149, I εἰ 14 
119 (120), 28 . 6,16| Weisheit Salomos Ἢ 
120 (I21), 4 . . 203,15 τ ΖΘ LL: duc 3) 1I, 2 
129. {123}; 2... Xe E 5 Mid 28, 2 |23, 2 
720 1127}, 1 9I 22 T 171. 256 {1.3} 28Ὲ-- 
: στε m] T πὴ OO. τ ΠῚτὰ᾽ τ 
248 (XX XIL 6)| 7^ 55 £.: 259 (LIIL, 44.48) 
T2740128) 2 21022091 85 z 23 (XLVIII )|18 
τ {τ28}, 2 5 228. ΠΗ 7 239 "d 31065 
T3110032)». 5 2020 : 
131 (132), 11 . 750, 2:8) 4. Act ve 597 (LI, 8) 
132 (133), 3 44, 4 3,55 
E3738), τ΄ .:-Ὁ VES6, rt Amos 7, IO 
138 (139), 8 (LXX) ἀν 10.1 52 020186, d rEd $6 
42; 12:|| 8, UT: 176, 13. τον ΘΠ 20 5: 


DURUUT MAAUN EDU ME C1 ον ν O00 QD 7H 


AT 


Daniel 


743,7. 


153, IO 


Joel 


Sacharia 


. 273 (LXX XIL 8) 


ia. 98, 5 


. T5377 
273 
(LXXXIII, 2) 


277 (XCIV, 4) 


Jesaia 


Ta 


136, 8 


. 93, 22. 26; 94,3 
Ξ . ὦ, 203,25 


3359 


. 213,23 


96, 29 
79, I 


SO. BEADOS 
262 (LX, 14); 
$e (LXIIIL, 3) 


218,6 
140, 13 
II9, 6 


259 (LIII, 33) 
:251 (XXXVII, 21) 
: 255 D - 13) 


198,8 
194, I 


. 2X BN 
: ... 2292080 
: 250 (XXXV, 5); 


279 (CL, 6) 


Jeremia 


137.91 


: 273 (LXXXII, 8) 
247 (XXX, 2» 


I97, I 


2o1, 5 App- 


. (9, 2D 


224, 6 


233 (IIL, 6) 


100,23 


. 269 (LXXIV, 6) 


55'* 


. 272 (LX XIX, 6) 
: . 209, I9 


288,2 


de APR Cy ὁ 


ise i S Soie 


. 


σοῖσι σοὶ δ σ᾽ σοὺ σ᾽ Οἱ 


Matthaeus Stellenregister 
2. Neues Testament. 
Matthaeus 8, τὸ : 39, 3|: 
pw PEDET τ» ... 235 (VIL, 5) 
ΤΣ Hors. 310, 2H" 248 (XXXI, 15) 
(Hour ΧΟ ΠΡΟΣ IO 152, IO 
ra 44, 1; 172, 18|10; To ucc ETT, 0 
20 T13 12223519; 260272 UT X XIX, 8) 
24 36, 2419, oun ue 72195 22 
t 160, 30|19, 29 . 260 (L' VII, 2) |: 
VM 127, 13 10; 30 233 (IV, 7) 
2 Anc πεν θα τ 8 T0: 32: 35 - 212,14 
AU AIBT S ME r5 O34 90, I5; QI, 3 
τι. 159, 210,40. ΤΡ ΥΤΟΣΡΕΣ 
ἘΠ: 181, 219, 42. 271 (LXXIX, a) 
A usum s 179, I9|IL, 2 . ADT. 7 BS 
IU ETGO EOS 185, 24 EDITT. B 5 
ΒΓ CRCTOBN. 2 y EDS 2:89 στα . 204, 17; 
ἤν. 232 (L, 18)|11, 29 . . 59. 5 5; 222, 13 
I x33, 6,12; τὸ" 20 20 
3t 194. 20; : 282 (CX, 9)IT2533* 235 (ΙΧ, 2) 
4 ἘΝ 52. 20 ΤΡ 361 ΕΝ 53) 
5. 10222 n2] T2400 219 (LXXXI, 5) 
IE 22,0. 14| 13,441 «» 267 (LXIX, 7) 
9. . 222, ἘΠῚ 19) 55. - 49, 25 
τὸ Ὁ . 222. ΓΘ 15, 22. 198, 13 
πε ςς 258 {Π110Ξ}}85; 24 : 12025 τὸ 
Jie) s RU DES 4.7.8) |15. 2 Me I3 
25 . . 206, 10|16, 21 241 (XV "1T, 9) 
26 . 2200,27 (058277 22628 [XC δὴ 
23354: 2152 3| 17, I 242 (XX, 3) 
2G f F ΠΟ 17,22 RD (XXVI, 16) 
44- 45 253 (XLII, 4) 18, 6 10000269522 
2. 16, 9; P 13) do^. 00926, 9:156724 
dii e ^ 207. ΠΝ 2 OG 2,17. 
9511255 (CLE, D 9. 13. 16. 25 
9 ff. 258 xl IP rynS. qot iion 953.6 
TON 255 ΠΕ 3118. τὸ: AG ΕΟ ΙΓ το); 
FI 253r (SET? 4) AP CXXXI, rr App.) 
pos co SEX DPI 241 τὸς 24 9.7212, 25; 213, τ 
2 i37 ESI TTA 20) QXT cr. 162» 
2 ΡΖ ΤῊ; 210, a2 1, 23 257 (LI, 2 
2 pU cur Mee eT A122 7 TOSS 229, 28 
M DEC aL. 69252017 2122 9250 
8 DIDI 0}}}22: 29: 30 ΡΟΝ ἢ 
Eat 248 (ΧΟ “6)}22; 30... Ἐπ 220..,21 
D. : 188, 9|22, 40 . 200, 13. 25 
24. 25 167, 4|23, 33. 57. 16 
25 ες 6721123839 I32, IO 
I 13390)24 ΤῊΣ 132, I8 
x 2 ΟΠ 27. 12. 2214 
255 (XLVIIL x3)/245428. ΤΕ DI 
20. . 24624, 40 . 122518 
(XXVIII, I Àpp.)i24, 45 . 5 

















12. 


M2 


ΤῊ, 
14, 
14, 
14, 


qu 


T 
I, 


I, 
I, 


I, 


Lukas 293 
15 1 - 2ISMYSS 
272 (XXIX, E 
21423: 
(xiv, 54] 
ΞΘ Ἐπ UE EZ ΚΖΉΜΤΕΝ 
Ἐς 26r (ΠΛ | 38) 
3917 II8, 5 
21 - π  Ο Π9. 20 
r8 . 250 (XXXVII, 3) 
Markus 
7: 159,3 
ino: 168, 13 
12 ff 51 2 
I3 NGA 
16 233 (LED 23) 
IL 255 (VIb 9) 
21 237 («LS Egy: 
258 (LII, 6) 
2206 ἐν A qiie b35o E 
34.24 245 (XXVI 12) 
παν 92} ἢ 
20 id (CXVIII) 
3I.. e 23,7 
34 t (XVII, 14) 
7. 247 (XXXI, 3) 
Jic τς αν Σ ΘΡΡΗΙ 
2 ett 29:27. (EREKIDEA JI 
274 (LXXXV, 3) 
28 245 (XXVI, 37) 
21 27 1 (BR XCXS ODE, ἢ 
25 : 11220325 
30 Par. ; 200, I9 
3I.Dar-- 29:252 
(DOE DX I4) 
3,Bar. 29070. 4) 
2 ἘΠ ἢ 
38 Par.: 262 (LXI, 5) 
Tet 1/263, (EX 17) 


Lukas 


TAN 

(F ragm. LLXOXOCI. Xo 

I—4.: 3, 2—3 (Hom. I) 
) 
) 


6: I3, 2—4 ER ἘΠ 
277 Ten XCI 
TIU EU rca 20367 
(Hom. III) 

I3—17. . .24, 2—4 
dee IV) 

15; 41, I: 277 (Fragm. 


XCEH. XGEI) 


294 Lukas 
I, 17: 30, 1; 277 (Fragm. 
XCIV. ΚΟΥ) 


ΕΞ 


, 


I , 


rh spes Eois b 


I, 


ἘΞ 


20:22:30; 17 (Hom.V) 
278 (Fragm.X CVI) 
) 


22; 





291. . 278 (Fragm. 
XCVII 
244 . 278 (Fragm. 
XCVIII) 
24—33 - 34, 2—3 
Hom. VI) 
26. 266753 
20327 43, 12 
2o. 278 (Fragm. IC) 
35 . .29, 10; 46, 15; 
50,5100, 23; 
III, I8; L17, EO 
36. 38 LIA SIEGE 
Su aro (Fragm. C) 
39 UNS NM 
39—45 «44, 109—211 
(Hom. VII) 
M EE 62, 14 
uar ur ORSKLA, 20; 
35, 14; 75, 5; 806,7 
46—51 . 54,20—21 
(Hom. VIIT) 
B 279 (Fragm. CI) 
. 279 (Fragm. CII) 
52 . 279 (Fragm.CIII) 
τς, 576 . 67,1 
. 56—64 : 62, 2—4 
(Hom. IX) 
63 . . 278 (XCVL, 5) 
OD τ ES REO 
OO 2505,13 
,07—706-. 68, 2—4 
(Hom. X) 
801869129] 129 ITO 
280 (Fragm. CIV) 
50.— 2:12 NETT 2 -ἃ 
(Hom. XI) 
L 20200 T CV) 
DIET. a. 35588292 
ee . 264,6 
8—123912.483,2-—3 
(Hom. XII) 
8—18 IO7, 4—16 
E31. τὰ Το», i. 
ἘΦ π᾿. 4:88, 2—— 
(Hom. xir) 
21 . 280 (CVI, 2) 
21—24 . 94, 10—12 
(Hom. XIV) 
, 22 . 280 (Fragm.CVI) 
022—395 ΕἸ 
23 . 280 (CVI, 5) 


















2, 
2 
2 
2, 
2 


2, 


— 


παν 


3, 


24 pv Js 2DO2, 75 
281 (CVI, 9) 

25 271 (EX XVI, 
13. 16) 

25—29 . . τῶ; 17 
(Hom. XV) 

2193334 106, 16—18 
(Hom. XVI) 

, 35. “985. X1, 15——17 
(Hom. XVII) 

40—46 . 125,10—1I 
(Hom. XIX) 

, 409—149 . 122, 2—4 


Stellenregister 


(Hom. XVIII) 
46: 281 (Fragm.CVII) 


49—51 . 130,14—16 
(Hom. XX) 

52 I34, 15 
b 281 (Fragm. CVIII) 

1—4 15129136; 2—4 

(Hom. XXI) 

2 .281 (Fragm. CIX) 

4 Lap-4 30, 8: FAS, X6 

5—8  . I42,12—14 

(Hom. XXII) 

ΠΣ ἄτερ 55, 15 

5... ῬΑ, «5ep59om227 

Q2TAN UM 

9—12 . . 150, 7—9 

(Hom. XXIII) 

I5: 158, 6; 160, 19-20 


(Hom. XXV); 169,9 














Lukas 


T3 182,5 
I4—20 . 192, I2—14 
(Hom. XXXII) 
18 . 282(Fragm. CX) 
23—27 . . 196, 2—4 
(Hom. XXXIII) 
233 (LL, 5) 
232 (Fragm. I) 
. 233 (Fragm. II) 
. 233 (Fragm. III) 
5, I—II .233 (IIL, 11) 
: 2531. (Fragm. IV) 
τῆς πριν 23483 
(Fragm. V. VI) 
27, kA 
: 235 (Fragm. VII) 
: 235 (Fragm. VIII) 
(ee SS IX) 
.56,,2/E 
48. 49. 167,4 
28:525, 17; 81, 2ylit ob: 
13-28; 169,8;992uP 
18.24; 252 (XL, 4) 
37 . 236 (Fragm. X) 
4I: 272 (LX XIX, 22) 
41-42: 212, 22; 2. 4,15 
A9, ues . 2A E 
I4 . 247 (XXONUGMS 
8, 16: 2361t. (Fragm. XI 
T XHD; 258 (LII, 7) 
8,17 . 272 (LX XIX78) 
8, 39:238f£. (Fragm. XIV) 


3, aOE, SEE LT ArSBR2 .- 1 
(Hom. XXIV); 165, 3| 5' δι 2391. Mer ii 
90g -- ARDT ες 8, EE 
45: 241 (Fragm. XVI) 
(Hom. XXVI) 8, 47:241(Fragm. XVII) 
3,18—22 . 168,22—4| o, 2 . .241f. (Fragm. 
hi HCM XVILI XT) 
TIME M T 
3. QUEM J a6, ΤῸ 9,28 . . 133,5; 242i 
3,23. . 281 (CVIIL 6)| ς NE JURE 
23H .II2,0B0] τὸ Se 
M poat: dfe τι. (Fragm. XXIII) 
(Hom. XXVIII) 9, 33 - 244 
4, pce To er ee MIOZASE (Fragm. XXIV) 
4 1.2. . . . 192, 15| 9, 36: 244 (Fragm. XXV) 
4, HS ANC 07577102 ΘΒ 2441. 
(Hom. XXIX) (Fragm. XXVI) 
LM Caps . . 182,21] 9, 58: . . .246 (Fragm. 
NOM UO LCUSHEN XXVII. XXVIII) 
4, 5311. 256 (L,7)| 9,590 . . 265 (LXV, 17) 
4, 5—8. . . . 183,28| 9,60: 246 (Fragm. XXIX) 
(Hom. XXX)| 9,02: 247 (Fragm. XXX) 
4, 9—I3 . /A87A2/007 "5 -. 2471. 
(Hom. XXXI) (Fragm.XXXI) 


Lukas 
IO, ὙΠ 2712, 39. 
(Fragm. DXX) 12:42 Ὁ 
NO ISI EEG 
(Fragm. xXXiil) 
IO, 18 i S99. 13/82: 49 - 
ΤΟΊ d 8d "te n92715 2251 
- 280 (ΕἾΝ; 4) I2, 52: 
TOX20 827 EE. E5| I2) 57 
KO OT. 2 of. (Fragm. 12, 58. 
XXXIV. XXXV) 
50)22 240 XX XL VUE E) 2| E3267. 


250 (Fragm. XXXVI) 
LOb2S. A 4 c. trie S2 OS 
(Fragm. XXXVII) 13, 
10, 25--37 . - 100, 7 “413, 

(Hom. XXXIV) 
Q2 HOSP T. 
10, 29 .282 (Fragm. CXI) |14, 
ΤῸ 380 292257. (Bragms 
XXXVIII. XXXIX) 14, 


Stellenregister 


492 04262. (DX. 3) 
301237 I. 17); 
258 (LII, 3) ; 263 f. 
(Fragm. L XIV) 
20045127 L. 20 
.- 91, 3 

265 (Fragm. LXV] 
: Cue 

282095» 18 
(Hom. XXXV) 
. 2651. (Fragm. 





59 


LXVI); 283 (Frag- 


ment CXII) 
- « 194,23 
Ὁ 266 (Fragm. 
LXVII) 

τς: rere 
266 (Fragm. 
LXVIII) 


: 267 (LXVIII, 23) 





ἘΠ 252 1 (Βταρτη. 17. 18 2671. (Fragm. 
DI, ΣΕ ἸΕ Τὴ DNO) 

ἘΠ Σ᾽ - 2551: (ΕἸΘΡΊΠΕ ΤΊ, 25.. 240 (XOSTX,; ro) 
XLII—XLV) 14, 28:268(Fragm.L XX) 

REIS 03.. 253 (ΠΕ, 4); r5, Τὰ 3 ua 224719» 20 
254 (Fragm. XLVI. |15, 16 268f. (Fragm. 
XLVII) LXXI) 

Hl 4b os "ncs 70; ΘΙ ΤΕ 27 269 (Fragm. 
Exe 5 255 (Fragm. LXXII) 
AIO τε, 23. 269 (Fragm. 

II, 9: 255f. (Fragm. IL) LXXIII) 
ἘΠ ΤῈ : 178; 295175. OI T 269 (Fragm. 
256 (Fragm. L) LXXIV) 

II, 24: 256f. (Fragm. LI) i 213 1264: (I X TV, x8) 
ΤΙ ΖΝ: ἘΠῚ ee ΠΟ ΤΟ, 434 79 9015216. τὸ 
ISI D 121225 οἷς το τὸ αὶ 285 (62€ 1155.26) 
{|| 3936 258 (Fragm. LII) |16,17:27o0(Fragm.L X XV) 
II, 34 258ff. (Fragm. τό, 19 . 270f. (Fragm. 
LIII. LIV) LXXVI) 

II, 35 . 260 (Fragm. LV) 16,23 . 271 (Fragm. 
I2, 2; 260 (Fragm. LVI) LEXXVID 
12,:4 . . 259 (LIIL, 54) 16, 29 . Aye 
12,106 260f.(Pragm.|r7,20.21 . 215, τὸς τὸ 
LVI (Hom. XXXVI) 

12, 6.7 I94, 4|I7, 33 . . . 215, 16—18 
o ὍΣ 233 (IV, 7) (Hom. XXXVI) 
12} 85. 20: 262 (I;X, 16)/x8,. 8 Jie ΖΦ ΤΟ 
I2, Τὸ 261 (Fragm. 18, 20: 252 (XXXIX, 16); 
LVIII)| 271 (Fragm. LXXVIII) 

122735 -:- 237 XL 13) ;|r9;, 11—27 230522 
258" (IEEE 5); ΣΟΙ τὸ, 13f£). 215; 18 
(Fragm. LIX. LX) |19, r6. 18. : 264 
E2,.30..; 721262 f. (Eragm. (LXIV, 32) 
LXI. L XII) |19, 17: 264 (LXIV, 33.41) 

12,992 262; (EUXS s x9) 22720802 «Ef. (Hraem. 


263 (Fragm. L XIII) 


LXXIX)|ro 








Johannes 


295 


19,24 X 235: 3 
ΤΌΣ 20: - 4020 Ls S0 2E 
(Hom. XXXVII) 

0, 4 1500 7222 2: -- 
(Hom. XOXOCVILI) 

I9, 45 . 23-0 2245515 
19, 46 Par.: :272(LXXX, 2) 
20; 21. 206)... 220,2. 4 
(Hom. XXXIX) 

20; 277-40: 3222024 
(Hom. XXXIX) 


23 0x87. 272 (Fragm. 
LXXX) 
292» 234 v2 202: CE XENON 
23, 45 Par.: 245(XXVL,5) 
apos - 159, 32 
Johannes 
JST BIN ETSI 
35 49 S cc morg90m99s: 
227 {ΚΠ 22) 
π᾿ Τ 2: 8 253 6X5 RID T) 
ΠΤ Ὑ2: 70; τὸ 15 
τς 271: ΠΡΟ ΠΡ το 
b 227 . 159,5 
155 720: . 66, 23; (oer ΤΙΣ 
168, 13 
go d 168, I3 
155341 : . 1.52, 20 
1435... 233 (IL, 13) 
ἘΠΕῚ 2:309 ΤΌΣ 1015/77285 
351581«1 298, 22. 15831215 
$194. 272 (EXONSX um) 
339. s 28 E3985 
1 240 . 164, 5. 15 
As 4G - τ 27 OA 
S,14.. .24t CCVIDb rk) 
5,35! 741,0: 138,21: 
237 CE, 13) 
OE. 233 (ILI, 9) 
6, dts je te 8, 23 
0; 355. 211225420 
Ope UM sca: 
2601 (LVII, » 
6,153 22052 
7,938: 251 (XXXVII, 25 
SEPT 2 128»22 
8,48 . 25203, L9 
8,56 . 


πεν aee 0 de ic 
251 (XXXVII, ro) 
8256Íf. τ 249 
(XXXIV, 15) 


8,59 . 31 126,:27. 
9, 39 : IO8, 5; 
109, 13-5209: SE D3 810 
δ ον OR ον 09 202,125 


296 Johannes 


. 84, 19; 85, 7 
274 (LXXXIV, ro) 


70: 39098 £7 2o MLLEEZOS AT 


ss dia 126, 27 
1: 251 (XXXV III, 3) 
BO... s. 28 (dE 63) 
3 2s € 2850) 
, 24: 27 7o (LXXV, 9. p 
9x το 345 τ 105,16 


229, 14 
46 0. ^. 237 (DGE, 28); 
282 (CX, 7 App.) 

47 - - 45, 9 App. 
235127 (LXXV ΤΠ τὴ 
πον τ T6 
ΣΕΥ 2. 27 

QE TI ἘΝ ἐν γ91ν ΠΙῸ 
T0728 162, 8 
29 τοι Us x. X 45910 
2E. ENS zu E 
55) 155, 

5: 255 (XLV [Dp 1o 
II AE 185,6 
20. 21 ΕΝ 0.85 
93 246 (XXVII, 6) 

10. £5 253 (ODDE.3) 

3. 125 (XLIIL, 5) 
I CROP 
23h. 4 EU TS d 
22:22 171,4 
260 ΟΝ τ ΝΘ 
277 D τεῦς 10 515077 

11301468. 1 T WE H687 28 
N20. 20.2. ἐς c. ΘΈΣΗ 
(LXXXV, 7) 

27: 2774 (1X ΧΟ ἢ 
25 .'168)21; 175,19 


Acta Apostolorum 


5 I58, 13 
4 177,26 
22 T 7,2 
38 : 0196; 13 
15 257 (LI, 21) 
37 209 102735 
23 762 
39 762 


7. 59: TALXXXIV, 10) 


15 τς us MDZS 7 

2i 247 (XXXI, 10) 

| SX QrB5, 29 

28 MEL RON 5 US 

2g Eb PT e TET 

2224. ont. m. NOS TIE 


ΝΌΟΝ Ὁ 


σι οι σι σι σι σι σι σι Ὁ 


ἘΝ 


- 


Stellenregister 
Jakobus 

23 . 255 (XLVIII, 4) 

git 258 LL. 15) 

“Εις TOTI T8 

20. lupe, 21995 
| Petrus 

5. Ms D^. 2588E103;.20 

22" 94 15: I70, 25 

1] 51 p 159, co 

4 


6. 279 (CHE 3) 


H Petrus 
T. 50: (LXIV, 3) 
Toce VS 3; ὃ 

| Johannes 
2 . 250 (XXXVI, 9) 
20, τ 2559 ΧΎὙΓῚ δὴ 
2» ONE ΠΟ ὙΠ 
8. 246 (XXIX, 6) 
Ὁ 25} ΚΠ Π (8) 
20: 283 (CXI, 8 App.) 
X605 5 LR, 12) 

Rómer 

πᾶσαν T6974 
25300254: X LLITIE2) 
208.4. .5230 (PX, $7); 
26XL VIL x5) 
D IOS REUTERS 
6... 2062 (LIX, 9) 
τον! C "»260"'(ENVE 2) 
29 JEU ΘΣΣΓΟΣ 
252 (XXXIX, 19) 
23 SEAT AG) 
25e4 ὁ 117,235 
2€£.. Od UE 7i Edo ΠΩ 
Ἐπ IPSA 
OR XROEIETTO9TZT 
oq: ΣΝ 
OX OE IAEA C T1852, 7 
TON-2- 15 1794,03 
T1532 234 (VL, 9) 


I2 18450719 390/1245 
216,18;254 (XLIV,2); 
254 (XLV, 2) 

14-20. 57:223 
252 (XXXIX, 12) 

22. TIN ALEMTIONM20: 
254 (XLVI, 8); 

2601 (LIX, 4) 


QU Lu e 
ΤΥ 27. p ATUS ; 








I Korinther 


23. . . 254 X LIV, 2) 
7: 79,28; 104, 17. 20 

I4 . 103523; HD) LUE 
15:524, (259 (PED LLS] 
26. (Ὁ 252 (l5, δὴ 
32 . 245 (XXVI, 20); 
250 (XXXVI, 8) 


38. 39 : 1168: 19 
ET ges NM ΔΣ 12 
15:251 (XXXVII, 21) 
FOL s er oC LE ΗΝ 
2l 33. IO; 143, 16 
TALI. 5.5. t TOME 
283 (CXII, 11) 
22e . 0225,22 
24 ff. . 266 (LXVI,s) 
25925... b NONE 
240 X. 36) 

Zee. cH py x ERE 
γι PROINT oU 
9i vL mOON 
TOC v. pre qe OE 
UIDERI cit 
2 ais dues) Jer EE τι 
19 ΠΟΘ, ΚΣ 


| Korinther 


T2170 
12405 

128,24; 142,0 
26: 267 (LXVIII, 13) 
6 . 37.15; 43 21; 

258 (LIII, 14) 
ΟἿ. 27 1. Ὁ 2851 
35 5 ΟΕ ΣΤΙΣ 29) 
pop ELS ΠΡ ΖΕ 

261 {ΠΟ ΤΠ ἢ] 


onse . ' S3, UET 
15.11 242 (XIX, 5) 
I0 10937 STORES 


5: 19, 9; 260 (LVI, 3) 
Tg 2s (XXVII, 10) 
Bl. .'U. cT Tor 


ze Los zo BL 2 NE 
9i 235 (VI, 16) 
ΤΣ Ipse TATE 
Sl. ci ESSO EN 


D τς U2ZET6»5 
29: 251(XXXVII, I5); 

255 (XLVIII, 5) 
uir .SesnrOT, DAC 20 
UH u:239406V 35) 
181. 1.011601,:9; 88,2 

198, 20; 2IO, 24 


ΤΙ, 
12, 


12, 
12, 
m 
T2; 
13: 
13, 
137 
L3: 
14, 
14, 
I5, 
15, 
X5. 
15, 
I5, 
I5, 
x5 
15s 
I5, 
15, 


I Korinther 


IO 157,1 
Bre uw a mdp UG 
(XXXIV, 22) 
9. 231, 15 
TO d cocti S. TO 
27 259 (LIII, 55) 
292 οὐρα PY CO 2A 
3 «236 (X, 3) 
τοῦ: 252 (XXXIX,8) 
TIEDU22 I E35 12. E 
τα eec u20710 
2e 272 db s 8) 
30 . 24,9 
6: 274 (LXXXV. 5) 
24 « « 254 (XLV; 1) 
339 8 188, 16 
42—44 ΠΣ 
ὙΠ 4.97, 27; 216, 4 
45. 47 183, 2 
47. 49 109, 23 
ΠΟ 220, ΤΌ; 220. 7-12. 
5l. 262 (LX, 11) 
DON Io ME D TORO 
272 (LX XIX, 19) 
"| Korinther 

6 d 1872 
s 252 (XXXIX, 13) 
I5 . 249 (XXXIV, 6) 
ΠΟ τ. ΤΟΥ TAE 17; 
244 Ὥρα κι 4) 
Bs xh dU Τοῦ B5 
AT 245 (xxvi. I4) 
6; 245 (XXVI, 14) 

IO : WM EDO) 
VOS DUECDIO 23; 
254 (ΧΙΝΙ, 8); 
262 (LXI, 3) 
18 246 (XXIX, 5) 
το ἘΠ ΟΡ»: 
272 (LXXIX, 9) 
I9 "m I5. I8 
21 173. 20 
2: 282 (ἜΣ: IO App.) 
ile) t a IO, IO 

6. ;. 5c agit; 
IO da 22 


3 . 246 (XXVII, ro) 


Galater 


4 So 2b 
20 980325 104,26; 
I44, I5. τ 

I 


X TEES 25275 
(LXXXVII, 16) 


Stellenregister 
T2108 3:199, τὸ 
445. τ. 90,22, 25 
260210201 20); 228, 22 
Dr WEDaocS CR EIICIOT:UNO 
gne 21235.) ἘΝ; πὸ) 
227 236 (IX, 4) 
22:123 T7477, 21 
ΡΣ ΦΟΖΟΒΥΤΥ 
ΤΟ 08 0 ὙΠ 2. 
τ 246: ΙΝ 3); 
275 (LXXXVII, 12) 

Epheser 

GOD I 1 228 
I2 I97, I5 
T3. 5. 197,9 
TA: 11222: 95 
ΠΑ ΤῸ ἢ 3060755 
OVEM. - aue HEX? 
ORE 42; Τῇ 
ET I2 84, 24 
I3 135, 20 
I4 135,13 
27. 5 a.c [ASIA OT O 
curo 26E UN BE 5) 
27 I4, LO. τὸς 20: 
121, 0-585: 208; 10 
I2 201229: 18: 920 


(LIX,5);263(LXIL 4); 
272 (LXXX, 8) 


Philipper 
2 ἃ : 4 .F04, 25, 
262 (LX, 18) 
28 I43, 18. 20I, 22 
VIO 822 XR Ἐ35. Tr 
279 (CI, 4) 
71. 20 8205975 
S Ce 270 (E XEX.V, x2) 
QE 10:42:95,730 
IO 42, 19; 
ΟΣ ἈΚ νι. 12) 
IO. E - 1575 22^ 
251 (XXXV II, 25) 
I9 ΟΕ ΠΕΣ τ) 
TREO ANCIENNE NIS E 
ZEE NUS ΠΟ TS 
Kolosser 
T2319 73, Ὁ. τὸ 


ID τ - 50, 8; τό3, τὸς 
259 (LILL, 29) 
371:15, 99524; 
T0559 E1::0250 
(XXXVI, 4) 





II Timotheus 297 
ἘΝ ΖΩ͂ Ὁ, τ 
2, 7 2 OUS A02. 20918 
25 OR UV SP TET2TEU2Ó 
2, .0— 24e - 95,9 
δῆς Ἐς TO ET 
3Q.dEES23 57252: ΚΣ 
20) 

31S NO BIO, 31; 2934 
(VL 13) 

S NON ME MITAD ETETO 
ΒΡ Ὅς πο: 152,17. 20.23 

| Thessalonicher 

AXE 244 (OS DM τὶ 
5:230 1266 (IX V TE πὴ 


- 


ὧν παρ τις 


WOO OouLBRAxWwHBAHBBH.H 


I| Thessalonicher 


E rrr en LIB DECI22S Qu 
Hebráer 
3:273 (LXXXIII, 8) 
Hio ce qe 189, I5 
5r 189, 17 
Tie e 164, 8 
qoe. 88, 30 
go: : ITI 22 
T Y . 280 (CVI, 6) 
H7) S c IIÓ, 17 
E443) 45. M LR QUO 
T4 5 2-258 {ΠῚ {|| nr) 
BET 236 (ΙΧ, 7) 
I0. 76. ΕΠ τ τὴ 
Ef: rs 723 Τὸ 
3b d Sp II2 
25.5 243 (XXII, 1:2) 
τῆν τς τύ TN N10 267 
29 2019296 
3m 274 (LXXXIV, 8) 
23:. 54, I; I2I, 5 
| Timotheus 
I c 2 (XXXIII, 5) 
Sor er 2 57 
T5; Wo ASI 
Θ΄. 59, I4. Τὸ 
ΤῸ - 20042; Τὴ 
EO 250 | (XXXVI) 9) 
ie e : (09 2512 
I5 69, 13 
I| Timotheus 
S-x5* 79, 25 
IM E ENSE 
4 . 268 (LXIX, τοὶ 


998 II. Timotheus Stellenregister Nichtbibl. Schriften 


3, I3 . 246 (XXVII, 6)| Apokalypse P837 05. 554 092,8 
4 3..269(LXXI, 7| 2, 1.4. . . . 156, 19|19, 16 We. x, 38 
| 52; 19 91479. MON ΒΘ; 20120895 267 (LXVIII, 27) 
Titus 2X πὰ 1.52 91,3020; 8:5 17,2582, 019,03 
I,4:2:.. "(IBS qu 2 GDHCERE EU ceu 
jo T NEN ET 198, 26| 9; 41 TZ s TOTSoSO] 


3. Nichtbiblische Schriiten. 


Tüd. ἜΠΙΟΝ LAgnada [?) 1x TE : .! 2807 055 
Agrapha . . Dro ege E 1. 20; 252 (XL. 3); 253 (XLL 5) 
Ignatius Ant. ad Ephes. ΤῸ Σ ἫΝ M LS o EE - guit L^ EUM 


Pastor Hermae Mand. VT 5, 7 5 107 7 1 2 CE σοὺ ον 


II. Namenregister. 


1. Lateinische Eigennamen. 


Abraham 20,24; 2I, rI1.|Basilides 179, 21; 188, 3|Daniel ἸΟΞ 21 
24H L2 104, 3-23: Basrüdes (evang.) - 5, 4|David XS EIS 
146, 3; 148; 5. 12; 149, |Bethania 217, I3 Deuteronomium 57, 19; 
MZ ΠΣ ΤΣ; 207: Lr Bethleent MESE 209910: 2287 

ACH ree. c 86,14 |Bethphage 2174 Dositheus . 162, 

Actus Apostolorum 177, |Blaesilla r, 12 
25 Britannia . 42, 5|Ecclesiastes . 102522 

Adam. I09,28;  II4, 5; Elisabeth 15, 4.9; 17, 21; 
201, 16 Gaesar' 8153057; 2285335128, £; 35, 10; 30; 9745, 

Adamantius. . . 1;5]:052207 130421;:5 48543: 149, τὸ; 

Aegyptii (evang.) 5,2|Capharnaum:. rgo, 5.7. 12/.':54: 225 162, δὲ T4. T5. 

Aegyptius (adj.) . .86, 11|Cherubim . E28 18:207 215 6542.69) 5; 

Aegyptius (nom.) 86, 12;|Christus 12, 9; 22, 18. 23;| 74, ΤΊ 
i ἘΞ, 415: 177 0:22 0388235 GA 71:1 :31::605. 33,75 Ephestt..-. 877 27229» 10 

38514: 52,95. 56; 23; Ephesus 87,3. 8 

s ΤΠ 183 32,201] ὍΖΙ Ὁ; Θ8. 09, 12-17; Eustochium τ DIETS G 
2033552231297 127, ΤΠ 852. 7: 87, πο. 20, 850; 3.|Evat. τὸθ; 20; 117, Ὁ 
Y75 92. 4:5 176, ἘΠ ΤΟΣ, Ὁ; ΟἽ, 12; 890.) 2T » 300, Exodus. 7, 9; 149, 21 
E51 27:5 210, IO 20:0 ΤΟΣ 25; 193) 125 Ezechiel ECHOS EZ 

Ananias (fil. Azor)-..3, x2|.|.109, 17; 128, 24; X35, 

Anathoth , ΤΌ ὅρη τ τὸ; Ur 41,15; |Gabrielt. 34345, 23 11:310 

Anna. ΠΡ ΠΣ τς S T4245 4. τὶ. 713. Galilaea. (2r LE37: 13 

Antichristus . 183, 29. 30| 16. 20; 145, 8; 150, 4;|Galilaeus (Judas) 162, 4 

Antiochia . 3727 τ. 29; 159,154 87 163, (Genesis 1229, 9 

INpocalypsis 495,30; 1256.]'!7:-I3. I4. 15- Τὸ; 164j|Gessen.. JUEZ 755 ΤΌΘ 
I9 IS!X 167, τὸν 105 15. G1ezrn e. 1525 Θ᾽ ΤῸ Τὴ 

"apostoli (XLI evang: 195; 170; 4; 195,3 :32;|Graecill209; 27; 210, 5. 15 
553 18454..77. 27, 89,8. 

Apostolicus (sc.Pauli)r51,| 9. 12; 190, 17; 194, 7. |Hebionitae II5, I5 

9; 197,20; 201, 20; Hebraicae Quaestiones 


IO 

Apostolus (— Paulus) 6, 
Τὴ 59, τὸ; AT AT PASO, 
ἘΠ 71 ΤΆ; 84. Τὸ L55, 


gi mo 1650 ΖΙΟ, 18 
Archangelus 27, 8. 1o; 
81: ἢ 
Augustus . MSEESO 
AZOP- ἘΣ 
Balaam . ΤΟΙ Ὁ 5 
Baptista 159) Ὁ 


205, ὃ; 28; ΖΘ» ΖΘ» 25 

Christus Jesus τὸ; 20; 20, 
3: 25: 20 Θ :3::20307 
13:092 ΤΟ ΤΟ; ΟἿ, 
18:070. τοῦ 2: 88; 
4; 102,14; 131. 15; 135; 
0251 358, 27:1: 03, 25; 
το, Τὴ; ὙΠ ΖΝ πίῃ; 
τς ἘΦ ΤΟ, 180.) 2"; 
109420: 2052 ΤῊ; 225, 
23; 251, 20 


ἘΣ ΤΘ 

Eelias' 29, 5: 5. 
27 

Helisaeus 157, 9. 11; 
22 

Herodes (tetrarcha) 169, 


13; 197, 


198, 


X020 252 170) 18 
Hieremias 193,20; I97, 
DET ON TA 
Hiericho 2019 1/7 
Hieronymus ANE; 3 


300 Hierosolyma 

Hierosolyma 83,9; 1or, 
175155122505: EST? OUET UE: 
126, 29 


Hierusalem 201, 16; 222, 


5.922.120;/222 9:89» γὲ 
I6. 5:185 0224: 510: 82290 
TO: 2T 

ENALfUSq 2 0 8 ΟΡ 


Jacob*255219. τὸς 71.27 
D55422 


Jacobus. PUT 35 
Idumaei . 87, 18 
Je5us:8,.0.:95.235.5- 0,2 n 


19. 30. 1105 4T. ΠῚ. πὸ 
“3.8: 195 45, 46:027: 
53,23, 54.75 79.14; 
71,12, 73,4; 75:10, 


82, 35:83. 545500; 23, 287. 
26; 93, 18; 95, 28; 96, 
17; 97, 6; 99, 17; 100, 
13:08 ΤΟΣ, 5179992 5:9 2 95 
10452 2-125- 20.130: 51006; 
212 107;32- 5.5295 09. 
2 SIT OST3:025 M TOTIS ὃ; 
22 E TIT EOPISE22 I5 NOE 
26, ΤΟ .22.1253.: 812452 
5-19. 912. 21. (277,34 1:225 9463 
20:026: 128, Ὁ; T5809 1/73 
2/2423 - T3777 TO ΞΖ: 
72557537 3-080124 7 00371 
ONU ESETA2U2 3-2 
D57 At EDD OP EDT. SRG5 Eat 
ΤΟ; ΕΖ 24- n GS 
ἘΠ; Ὁ ὍΣ τῶ τὸ TG 
6: τποῦ; 2:6 8. T2FPUEIQSS 
τ) Ζα 23:104, 2/5, MI.5» 
4:885::20M24 4190/40 3::35 
ΤΏ, 22; 4204 ΤΊ] ΣΟ; 
222 m5 ΤΞ ΖΙΘ, τή 2 8: 
ΣΖΟΙ ΘΕ ΤῸ ἡ ΣΌΣ: ST TNT 


Namenregister 


54, 225;:62, 17.: 21. 24;|Laban 
68, το. latinus 
15: 69, 5; 73,10. 209|PeY1tes : 


64/:165:16575; 


Paula 


155, 27 
27 
201, I9 


74,8; 76; 4; 797 8.;3X1 5| bcas τὸ 4- 8,13 4. 0157 


80. 855 30» 8 πὸ 2. 0781235 
D X37. 1. ΤῸ ἈΦ 112» 
1071951451245 040,775 
4353-40: 51497 1... 5, 
IO? "ISI, TQ; ΠΡ. 12; 
15:157, 10. X9; *58 5 
"IOS rOO0u25: 30/0019 
6: 5562, 2: το ἈΕῚ 169; 
2. qo 70, 5. mos F9 

joannes (evang.) r, 13; 
ΠΥ, 0T, 2, OS ἡ; 
Ἰ20; ΣΝ 133. ΟΡ 150; 
Τὸ; Τοῦ, ΤΟ SITZ ἢ 

JOD I3 49-2500 520 

Jordanis 102, 7; 139, 1o. 
13:415 8. πὸ 


joseph 37,10; 49,13; 
249,120: 2582. Το 0)3 uS 
107, ΤΡ E3124 51:52 127 
Ἐς 25. 25: T2 ^T 3E 
130, ΤῊΣ ὙΠ. 1 ΤΠ POE 
20-3455 


Joseph (Aegypt.) 176, 6. 
8; ΠΟΙ ἘΠ 7 ET 

Isaac . UIS 22700924 

Isaias 33, 8; 96, 28; 136, 
τὰ; 140,150 193220. 
275 :94510 50107,1252 5 
24: 21956-1314 1227,:29 

Israhel (populus) rr, 17; 
31, 25: 32; T 1, 395.93; 
L2 5T RO: 80; 21} SS 
35 194. IL; 0308, ERT 2E 
OUR LAS, AXE 
Τοῦ» 21; ποῦ ΠΣ 3f 

Israhel (terra) E3616 

Israheliticus 150, 20 


6,5228 2:1 TOX T9 IE 
105:518,1375627 9-198 
j1; 111,18. 125,39» 
131,22: 9 TOO ΤΣ XI/729 
22; 174, 173 A8X, 4049 E« 
196, 5; 199, 14; 213, 3; 
2107740 


Macedo . ous vU SLUT 
Macedonia 85, 25; 86, 13 


Marcion 162,7. 8; 179, 
ZONE S33 
Marcionitae . ἘΠῚ ἘΣ 


Marcus 4, 14; 181, 4. 22 
Maria 29,9; 35,12; 39, 
I7.'198, 40, 5- 6; 45297 
20-1223 8040 $1. 2 477 22 (9E 
49, 55 149; EE T2 2; 
51, 23; 54, 7. 24; 56, 7; 


587 2:182160; ΠῚ: ΘΖ 
I4. τὸ: 69.1. 74 ΤΟΣ 
82, 1; 93, TO; «90, τὸ 
T2: 1106, Τὸ: ὙΠ EISE 
Ἐ23, 25; T2787 $T 
177 133,2. 20. ΤΟΊ. 0 
martyres 215, 20 


Mathias (evangel.) 5, 13 
Matthaeus 1, 4. 13; 2, II; 
4,13; 36,24; 81, 9; 
172, 15. 1735 ROC ΕΠ, 
9. 24; 170! 9; DOT, ΤΣ 
18: 200; Ὁ: 1ῇ΄ 20: 275 


4; 229, 27 
' | Mauritania 42, 6 
173: 14: Melchisedech Ὁ ΕΘΖ 5 
19 'Moabitis ἘΠῚ ΠΡ 


Moyses'32, 15. 225033. Ἢ: 
2, 1; 81. 2.147 24 DE 


18; 224. τῇ; 225: 20: Juda; (texra); y 138; t| Πρ μα s EE RE 
220), 22 ]udaea 1596, Τῷ; 135313; : dene i 9, 3 : 
jesus Christus 14, 9; 66,| 161, 11; 195, 6 PAIRS AME 
ἘΦ: 223;.398; 1253 25] ]ntlagiue3, Gent2 Ὁ: (39 
158, 20:267, 20:1 190; Ἀ 22:0. 8586. doo 027^ Naaman 198, 24 
I4. 20; 192,9; 397,:1251 4/1305,56 12505 2-29 545583 Nathan . . 174, 6 
212, I3 5: 137521109 599, ἘΠῚ Nazareni 196, 23 
Jethro 76,3| 196,12. 18; 197,15. Nazareth 122, 12; I96, 8. 
Ignatius . 37. 6] 958; ΖΟ5, τὸ; 228,20 12 
Indi 2:15. eUO4: 15 | -Turdaicus Dx j| 1136,60]. 
Joannes (bapt.) 25, 18;| Judas (Apost.) 8, το; 23, |Origenes OUR 
20, πὶ Ὁ 127, 3 I5 OO Eo 
28,4. 11; 29,14. 20.|Judas (Galilaeus) 162, 3|Pascha . ΞΡ. Ὁ 
2.4: δ: 20. 8. 22. ἀπ ἐπε Pastor (Hermae) 207, 16 
45, 8. 18; 47, 13; 51, 7; Kalendae . 195, 10 |Paula ;ESRS 








Paulus Namenregister Ζαχαρίας 301 
Paulus 10, 9; 63, 11; 85,|Roma . io ae 9) S συ τὶ 210, 20 
26; 86, 1. 2; 95, 8; 135, | Romani I47, I5|Syrus 2:9» 20 
ΤῸ: 144, ΤῸ 195 157. S3 Romanus 2, 9;' 222, 27 
16r, p BUR 75 τον Ruth . 173, I13|Thamar 173, II 
Hon Moor drei πος Theophilus Ii. 
20; 192, 6; 228, 7; 230, |Saba (regina) 225, I5 Tuo ris 24; (unn 
6 Sadducaei 226,5; 228, 5, 13 
Persae 184,14; 209,23. 28. 32 Tiberius. 5S 
26 Salomon 17,17; 125,3; |Tullius . DICITO 
Petrus 37, 7; 117, 4; 133, |,. 173; 26; 174. 5. 8 
5 Samaritani 2516253 Uas 6 
Pharao . ΣΎ ΘΝ Samaritanus 203, I4. 27; is isum 
Pd a . E Ὁ ΖΟΗΣ Ἢ n DN 
Pic p 257 Τοῦ duds x amato 205, 2091 202, SENCOEINATH rii 
dm . 6; 204, 3. 8 alentinus 179, 20; 188, 3 
Philippus . tO CHASE S 58 Ζ99, ΤῸΣ 4 ὙΠ ΕΟ: 
τ ' arepta 1 τοῦ, Τ2 ICtorinus o cPE 
E UN pu p Satanas PO 24 
DRE COT qe Ou. Seraphim . 21, 9|Zacharias 15, 3. 8; 17526; 
228 Ὁ Igor το} Sidonia. - S POS, I2| 21,24; 24, TI. 19830) 
"d, ONBeom IOgE- ΤᾺ. ΤΟΝ 17.18.24; 35, 731329 35 
Rm T5524 I430.135. 05.1:1685 7:069; 600 755 
Rachab 173, I4| 117,12; II9, 9. 16; 122,| 18; 80, 14 
Roboam 173, 27) 8. T2 E Zacharias (proph.) 97,9 
2. Griechische Eigennamen. 


'Aagóv 247 XXXI 6; 2γ75|Βασιλεῖαι (βίβλον) 173, 25 


ΠΧ ΧΥΤΠ 2: Ὁ Βασιλείδης 5, 5; 5, 6 
᾿Αβιληνή 137, 14 (εὐαγγ. κατὰ Β.); 200, 7 
᾿Αβοαάμ 20, 24. 25; 21, βαραββᾶς 272 LXXX 4. 


QA UII τς ΤΟΙ 8.9 1618. o. IO "T 
II. I7; 172, 17; 247|Bao»dpac 247 XXXI τὸ 


XXXIV 19. 25; 251|B750avía . 217, 13; 251 
ZUXOGV ET (6 10:5014255 XXXVIII 3 
XLVEIE 5 271|Bn0àAséu 77,5; 92,26 
LXXVII 5. 6. 8. Ὁ |Byüqgayij 217, 14 

᾿Αδάμ. 181,24; 182,29; Βριττανία 42, 5 


Δημιουργός 131,13; 275 
LXXXVIII ro 
Δώδεκα (εὐαγγ. τῶν) 5,3 


"Efloaixóv (10) 44, 7 

&foatxóc 44, τὸ 

“Ἑβραῖοι 47, 6; 270 LX XV 
3:10. 

"Exóoow (πέμπτη) 44,3 

᾿Ελδάδ 247 XXXI 9 





E3gU25820m5 ΤῸ 


Αἰγύπτιοι 5, 2 (εὐαγγ. τῶν] Γαβριήλ 46, 6; 117, 17 
Aiy.);177,7;257 LI8 ; |l'aAàda(a 46, 11; 137, 13; 
273 T XSXOXEIL 6 169, 21 

Αἴγυπτος ΤΊ, I7; 175, 11; Γένεσις 229, 7 
176, 2.26; 255 XLVIII Γεννησαρέτ 233 III 11 
7; 257 L1 7. 18. 20 |l'egyeonvot 239 XIV 11 

Ai0í(oneg 256 L 8 Γεσέμ 177,9 

"Awpua (τῆς νύμφης) 259 
IZEIE 33 

᾿Αμαλήκ 251 XXXVII 23 

"Avva IIO, IO; I34, I4 

᾿Αντιόχεια 37, 5 

᾿Αποκάλυψις οἵ, 31; 
LXVIII 28 


Aafí(ó 50, 1. 7; 69, 15. 18; 
Πὰν, Τὸ 
Δανιήλ2ογ, 7; 269 LX XIV 
ON 27 m [XS 
267 4Δευτερονόμιον 183, 20; 
τοῦ, Ἐ0.; 228,3 


"EModlst 15, 45.35, t5. 
TOMUS OE TO AA ECTS: 
29 E52 auTO: 


22 Ἴ 5: 70, 4:29; 
τὸ ΞΟ 05005 22; 


5249::515/:0 753,942 54; 
22; 60,5; 64, 9. 
17,107:2.. 3; 68,7; 


74. 7 
"EAÀAqvec; 270 LXXV 3. 6 
"E&oóoc 7, 13; 149, 21 
᾿Εφέσιοι 87, 5 
ἜἜφεσος 87, 1 
Eva 40,2. 3 


Wyaotace πὸ. 371^ 214206: 
24: ASONIGS2SUEOT., 95 


302 Ζαχαρίας 


32,2; 34, 4; 
53, 17; 04,17; 
I7; 66, 18. 21; 68,6 
Ζαχαρίας (προφ.) 97, το; 
151, 6; 273 LXXXIII 


2 

'H Alag 28, 37: 2043: 4.027 
S.I ὙΠῸ ὙΠΟ 
198, 57 242 ΟΜ BEP 
243 X XII:21. 23 

“Ηρώδης 136, 20; 169, 19. 
21 T70,3 

*Hoaíac 96, 28; 140, I3; 
218,3 21228. 171263 
AOEXIIL 3 

Θάμαρ 173, II 

Θεόφιλος II, 5 

Θεσβίτης 28, 18 


Θωμᾶς (εὐαγγέλιον) 5, 13 


Jas 9712 25 *1557 726: 
156, 3; 239 XIV 14 
᾿Ιάκωβος 242 XXI 9; 256 

L r5 
᾿]γνάτιος 37,3 
“]ερεμίας 247 XXX το 
“]εριχώ 201, 21 
“εροσόλυμα 83, 9 
“]ερουσαλήμ 46, το; 47, 1; 


LT), TO. EOD UL20: 15d» 
201, :109:59223. 4 Ὁ ΤῸΝ 
266 LXVI 7 


'Igootc 7,8; 8,6.8; 27,14; 

43, 3- 22:45, 14; 46, 4; 
647:8:8855 21: 2003125 
907 145 105, 75 111206; 
126, 18 ; 130, 4. 6; 159, 
235 100:355:" τὸν, 25; 
174, I9; 176, 23; 177, 
05 189, Er.CTOOj2*35- 
1675.122074.'9*12 2230 
X9;237 XI 10. 14; 238 
ITIN ΞΣ 230: ΟΝ τῆ: 
2τ. 25. 2539. ΚΙ “5; 
240 XV 29. 35; 242 
XXI 8; 243 XXII 19; 
244" XXV 2; 246 
AUXIX' rir. ἀπ΄ 029p 
XXXVII: 251 
XXXVII 15; 252 
A XXIX ro: 20$ 256 
L 351257 El 25; 270 
135475 272 
LXXX 4.6 


47, 1, 
65,9. 


Namenregister Μαρκιωνισταί 
᾿]ησοῦς Χριστός — 28,14; 26g LXVEII;:27;|271 
30,14; 43, 05 0328,55 LXXVII 1o. 14; 273 
I31; 345 292,07 LXXXII 2; 274 
207,11; 249 XXXIV LXXXV 8 
10; 257 LI 21 ᾿Ιωσήφ 43, 16. 17. 22; 49, 
᾿Ιορδάνης 139, 12 12: 25:5. X07, 4X4 020. 
Ἴνδοι 184, 19 111,24; :I12, ED] ἘΣ 
'"Iovóaía | 136, 15; 273 127, ἸΌΝ 2328, 0. 847 
LXXXII 5. 7. 8 129, 4 
'Iovóaio 25, 21; 28,2;|loo1g GAB) 175, 24; 
31, 21; 83, I1 ; 105, 18; 17D50. 57 427,6 
IOD2 UET2E T2859 ; 
129, 7 130, 543 7:839: Κλεόπας 274 LXXXVI 2 
138, 8; as 5i 
15x.9355 228,2 238| 4aBáv x55 2 
ZO Ogo e VE Adtasoe 70 LXXVI 6; 
XXIV 4; 272 LXXX 271 TEX VITE 5 
2.6.10; 275 XXXIII Λευίτης 202, 10 
v Aevuixóc τοῦ, 21; 275 
᾿Ιούδας 8,12; 245 XXVI LXXXVII 2 


18. 23. 25; 2604 LXIV | 4óyoc 219, 15 


27 

"Ioaáz y 

160214 51,9;61,13;93,27; 
T0020 Ἐπ, το, ὙΘΣ 
36; πος: 137. 9; 198, 6: 
239 XIV το; 240 XV 
13; 247 XOT 
251 XXXVII 23; 257 
PA Ww: 265 12V bus 
273 LXXXIII 7 

ἰσραηλίτης τοῦ IO. II 


᾿Ιτουραία 137, 13; 169, 22 

'"Ióf 96, 21; 232 I 14. 16; 
235 VIII 3 

'"Ioávvgc (βαπτ.) 24, τ8; 


26, 2:27, 12192,2850 
IO. E75 20, 5 2 NDURE 
30,:22;.41, 2. 8.50458: 
167212151047; 1 5 607 
51,6; 52,9; 54, 22; 
64, 4; 65, 4. 15; 66, 18. 
Z1 68, 5. EDT: ΤῊΣ 73: 
ΤΌΣ. 74.2.13 70 ΩΣ 
79,6; 136, 18; 140, 18; 
I51. 19. 10205 "54, Τὰ 
TOS τὸς προ, T ΕΖΗ 
182.25. 25:5. TD 
237 XI 10; 252 XL 3 
(cebayy.) 4,16; 
5,;215-0X, 32; X08,5.; 
I59, 4; 160,13; 180, 
25" ABE, duo 255.  DED27 
242 XIX 2; 242 XXT 
9: 251 X XXGVIE 5; 


3 , 
]ωάννης 


Aovxüc 4, 17; 6,6; 8, 23; 
18,4 GEI, 2052300. 13. 
169,3; 172.22; ἸΘῪ ΞΕ 
182,21; 232 Ὁ Bt 225 
VII 3; 240 JV TRE 
242 XXXI x. 3; 2249 
XXV.6;: 245 ον 
16; 247 XXXI 2; 251 
XXXVIII3;253 XLII 
15; 273 LXX XIYS 


Μάνης 275 LXXXVIII 1o 

»ἸΜανιχαῖοι 271 LXXVIII 2 

Mavóe 25, 10 

Mápüa 251 XXXIX τ; 
252 KXXIX5. gm 
21 

Mapía, Μαριάμ 35, το. τι; 
37, 17:43, 20; 44, 8.9; 
45,.3- 10.21. 232140, ἘΣ 
5; 48,8; 49,9. 25; 
50,5; 52,7, | 54.24; 
58,2. 13; 60, 11; 6456; 
10:057, 2; D8, τὸ Σ g49DE 
96, I0; τοῦ, I5; II7,13 
I18, 24; 127,0; 202. 12 

Μαρία (v. Bethanien) 251 
XXXIX T; 252 
XXXIX 6. TI. 1907022 

Maozíov 200, 8; 227, 10; 
ΒΑ EXLVIE. 2 ava 
LXXXVIII τὸ App. 

Μαρκιωνισταί. 271 
LXXVIII 2 


Μᾶρκος 


Μᾶρκος 4, 15; 159, 3. 20; 
ἸΘῚ, 2: 152; 20; 226), 
28); 252 1.0: 233 ἘΠῚ 
30235 ὙΠ ΦΝ 241 
NVIL 6; 242 ΧΧΙ 7. 

"ΝΙΝ 2: 
QUIC ΟΝ 11 3 273 
LXXXII 2 

Ματϑαῖος 4,13; 81,9; 
E592:57 19: 172, X0: 
Ὁ: 181.2; 207 13; 
21, 5, 22 Ὁ, 255 
ΠῚ} 2. 235 VIE 3.4; 
238 X DLEC 3250240. AV. 
ΤΟ 2 20 NUN 25 
XXVI 16; 248 XXXI 
ΤΡ «253 TEE 253 
AGELIN EIS 103 457254 
PIE Vien 269)! VIBIS 2T 
275. EESROXTIDUI2S 275 
IEXOXXV 1 2 

Ματϑίας (εὐαγγέλιον) 5, 14 

ΜΜαυριττανία 42,0 

Μῆδοι 207, 6 

Μωαβίτις 173, 12 

Μωδάδ 247 XXXI 9 

Μωῦσῆς 84, 3; ΤΟΙ, 5. 6; 
πρῶ, 105) 219. 2.) 237 
AC ΤΡ} 22 XX τι: 
275 ΔΟΧΤΠ 20... 25} 2 
XXXI 5;249 XXXIV 

ΖΕ UR NCXOXGUXNC 1; 
2550 XIEVEEIS ἡ: 257 
ET9;275I1 x XX VLLS 

Nafovyoóovooópo . . 269 
LXXIV 6 

Ναζαρέτ 46, 12 

ΜΝαξιραῖοι 233 IV 7 

ΜΝαϑάν 174,5 

Négov 5, 22 


Οὐαλεντίνος 131, 18 ; 200, 7; 
22 TO 
Owvolac X736. X74. ἢ 


Παροιμίαι 259 LIII 43; 
2602, Γ:-ΧΠ Ὁ 





Namenregister 


Iláoya 32, 9; 126, τὸ 

IHavoc... 16, 19; 48, xr; 
99» 135 T139 215 230456 
249. XXVI 20; 276 
NEN II x6; 246 
XXX 3; '247 XXXI 
IO; 259 ὉΠ INTE 
2OORSROGVIEI 257 274 
ἢ 275 
I XXSXSVTT 32: τὸ: τῇ 

Πέρσοι 184, 18; 207,6 

llévpoc 37,4; | 119,4; 
223 ἘΠῚ 27 242 X XI'9 

Πιλᾶτος 8, 10 

Ποιμήν (Hermas) 207, 18 


*Payáp 173,14 
*Pofoáu 173,25 
«Ρούϑ' 173, 12 
«Ρωμαῖοι 136, 20 
«Ῥώμη 37, 6 


Σαδδουκαῖοι 227, 15; 228, 
28 
Σαμαρείτης 202, ΤΙ 
Σαμαρεύς 202, 27 
Σαμουήλ 233 IV 6 
Σαρέφϑοι 198, 4 
Xavravüg 257 LI 7 
Σιδωνία 198, 4 
ΣΟΥ, 232. L 2; 
LXXXVI 2 
ΣΟ μῶν 17, 18; 173, 23. 
17454-1075 262 LXI: 
265 XI 
Σολομώντειον 
DXXVES 
Σοφία 256 L 6 
Στέφανος 274 LXX XIV τι 
ΟΡ EO, 180 ΤΠ 127; 
E19)22; 134. 13 


274 


2 


(τὸ). 270 


Taf£otoc. 136, 21τ; 137539 
Τραχωνῖτις 137, 14; 169,23 


(Φαραώ 176, τ. 3 
(Φαρισαῖοι 83, το; 233 II 3 
(ίλιππος 169, 22 





᾿Ωριγένης 303 


Χαναναῖος 233 III rr 

Χριστὸς 9, 24; I4, ΤΌ; 22, 
19 20» 21:9 22. 28. ἢ: 
18; 43,23; 44,2. 4; 
45, 24: 47. 15: 21: 48, 
135 5T. 24.4505 25... OR) 
ΤῸΣ ΤΉ 60, 12. ΠΟ; E20: 


70; 2. 4. ΤῈ ΤῸ: 21; 
γι ETE EZ OE 72. 10 
80, 8: SE, πτ 04,12. 


ΤῸ 87,071. 2A 0 GC) 21. 
25... 95) 0 0850040 m 
ΤΌΟ, 4.) Ὁ. ZAR. auo? AL 
ἘΠ; ΘΟ, ΤΟΣ ΓΖ: 
T0717 ΤΟΘ 1 EQ. 
26:0 17. 21} INTO 
Τ2 ΤΡ 1321, 1/7 5:323 
135; 17. 1625 2 15. 
ἢ: 20; τ. GUSTA τὸ: 
1515055 ΤΟῸΣ δ΄: 0655537 
SO TZO ἢ; Ἐ70. ἢ: RSST 
4:80 18: 180) 7 τῶ: 
ΤΟΣ 29; EST QNA: 
Ἐ07, 16} 2Ζ0Ὲ, 27; 202: 
YI. 15. . 285; 218) ΤῊΣ: 
2AT XWVITE/ 390558229 
XOXIT 15; 243 XXL 
45 244 XXIV 2:5245 
XXVI 15; 246 XXVII 


τος 240 XC XXV 2: 
253." ΜΙ 185-255 
ΠΟ ΠῚ EZ 5 EIE IET 
259 IEIEES 353 207 
I VIBIES E2638 XI: 
275 EXNVELD S3 272 
LXXIX 10; 273 
ΤΟ ΠΡ 7] 
LXXXIV 6; 275 


LXXXVII r6 
Χριστὸς ᾿Ιησοῦς 82, 7; 86, 
85.249, XVI 21 


Ψαλμοί 248 XXXII 6 


᾿Ωριγένης 242 XIX 5; 
251 XXXVII 29 


304 Onomastikon Namenregister 


3. Onomastikon. 


Βηϑανία (domus oboedientiae; οἷκος ὑπακοῆς) 
Βηϑλεέμ (οἷκος ἄρτου). : 
Βηϑῳαγή (domus maxillarum ; DT yóvec) . : : 
-EAodfer (ϑεοῦ μου ὅρκος ἢ ϑεοῦ μου ἑβδομάς). 
Ζαχαρίας penis ϑεοῦ) πον 
“]ερουσαλήμ (ὅρασις ὑψίστου). , 

᾿Ιορδάνης (descendens; iege dus J 

'Ioaáz (γέλως) , hs M supp Ven 
᾿Ισραήλ (ἐν τῷ voi ὁρῶν ϑεόν; ᾿γοῦς ὁρῶν ϑεόν) 
᾿Τωάννης (ϑεοῦ χάρις; ὁ ó δεικνύς ΕἿΣ 

Μαριάμ (ἄνωϑεν ἐξ οὐρανοῦ 9) 

Σαμαρείτης (custos) 


Onomastikon 


XU Df 

92, 27 

; QI7, YAT. 

£o JOUER 

. 66, 18; 67 App. 

x IIO, I8 

439 ΞΟ 5 

: 235 VIII 4 

: L1 OD. 14; τοῦ, II 
65, 15; 66, 181. ; 67 App. 
: : 44, 411. 
2 2093, 40 


IIl. Wort- und Sachregister. 


albbjicio 32, 15; 33.12 

abscondo 23, 15; 30, 4, 
37. 175 38,27 

absens 43,9 

abyssus 42, 16 

accipio 32, 18: 20. 21; 48; 


accusatio 4, 10 

acies (humana) 7, 3; 20, 
TO ΠΤ ΠΤ ΤΟ ΤΙ; 
195, 18 

additamentum 192, 21 

adimpleo 122, 20 

adoptio 149, 17 

adopto 33, 15. 16 

adoro 38,8; 95,29; 148, 
ZO ISO NT 

adscendo 30, 12 

adscriptum 174,23 

adspectus 22,8; 23,8 

ddsplicio 7, 75:38, 35. 21, 


3 
adventus 27, 8. 19; 29, 


19; 30, 75-383 155^ 45, 
058053920 I OX 


Θ᾽ ΟΣ 7a SEN GTEI2: 
85:8: 87510; * 94, 7; 
ΠΟΘ 135 840109: I5: 


TAA 45 nOT Γῆ: 2051770, 
23; 202.85. 206,3 
adversarius 41, I3; IO4, 

2058 Ἐπ; 29 
aedificium 6, 25 
aeternitas 185, 9 
aeternus $121,077: ΤΟΌ, 3: 

8; 205: πη; 228, T4 
affectus 6, 5 
ago. 32, 2: P39U IT.2T 
alienus 1,9 
aliquantus 47, 20 
allegoria 109, 1o 


Origenes IX. 


1. Lateinische Wórter. 


alloquium 46, 2 

altare ΠΟΘ 7; ΤΟ 26 

altus 538: τὸς 108, ΤΟ; 
ΤΠ 2. 02 2 ΕΠ, ΤῸ 

amator 183, 33 

ambiguitas 117, 20 

ambitio 216, 22 

amicus 187, 27 

amne 158, 22 


angelus 21, X1. 16. 24. 
30:522) 319893. II. I5; 
30, "YOOX WEM 35. ἢ: 
39, 18; 40, I4; 41, 
3; 42, I5; 45,10; 46, 
351469, 2)» 70895880 
27; 83, τὸ 5; 84, 4- 7; 
85,115-122- 80..5 τὸ: 
τ 20. 05:89 7 9 E 
87. 55 73 L0:383::25:123: 
26:8 88: 28} ὅ6 8 20; 
90 E: OO ΘΙ ἘΠ’ 20]; 
ΘΝ 5. Θ᾽ IO ESTO TIUS 


05282 6: ΠΟΘ 27: ΓΘ ἢ; 
DEOS ΤΟΙ ἘΠΖ ΤΠ: 12. 
ἘΘ. 13} ΠΡ 69057 ΤΟ S ITA 
11. τοῦ ἘΠῚ RNV EO: 
20. 22. 25. 20. 27 28: 
ΤΡ, 2. ΟΠ 21. 1062, 
25: 18, 2} ΤΟΙΣ 8: Ὁ: 
I0;187,22:/188/4.24; 
180, 4- ἘΦ 15- 16:723. 
20: ἼΘΙ ΤΟΣ ΖΘΗ; 24" 
205, 2 ΖΟΘΩ» ΤΟς π- 253: 
2472084203469 12: 
ΤΠ 21 22 23: 20: ΖΩ͂; 
200. Τρ Τῷ 227. 3.5 
anima 26) 5. 7; 20, 24: 
52, 2; 55, I4- I5; 56, 
ΤΠ ΤῊΣ 57.) 2:90; 
7945-7 20; 7,3; 98, 
27; 99, 14; 124, 30; 





Τ2 5} ΠΠ0Ὶ 7: 1: ΤΩΣ 
139. ὍΣ τ π,8, τὸς 
ἘΠΟΝ ἘΠῚ ἘΠ dri ΤΩΣ 
noma τ60: ὍΣ τ), 
25) ἸΘρ 27; 200 2: 
22096 


animadverto 60, 5 
animal 224, 25 
animalis 216, 2. 4. 6 
animus I20, Τῇ; IA4I, 29 
antiquus 228, 20 
anus 34, 19:135, 7 
Bpostoln 8.2 T0727 
152515385 056/956 157 
455: τὴῦ; 18: 22. 25; 
Τ78; ἘΠ ΤΘΟΣ Ἐπ 220) 
Ξ 6 Τὸ: Τῇ 
apostolicus 177, 13 
apostolus 10, 9; 116, 19; 
ἘΝ δ ΠΟΘΙ ΣΡ 102: 
ΤῸ ΠΟ Ξ ΤῸ 
aIDpateom20123: 2:1; Τῷ, 
ΤῸ 25. 1’ 25: 05090. 
A35: hn ans v p 
appellatio 151,24; 


appello 5, r2 (sec. ali- 
quem); 95,32; 107, 
D H2 ΠΟ L5 2: 
I64, 7 

aqua 139» 12: 4: ΤΟ; 
I58, 25. 26 

arbitrium 2.1 

arbitror 23, 8 

arcanum 33, 12 

archangelus 27, 8: ΤΟΣ 
81, 5 

articulüs 210; δ. 75 X0: 
I2714 


asperitas 30, 3 
assero 38, 17 
assisto 2I, IO 


on 


assumptio 


306 


assumptio 37,25; 179,9 
athleta 79, 25; 187,8 
athleticus 62, 23 

auctoritas I, I5; 7I, IO; 


06, 19; 125: 17; 188; 
2 

audacia 162, 4 

augmentum 56,4; 690, 
IO 

aura 184, I1;  (popu- 


laris) 216, 23 
austeritas 109, 9 
avaritia 216, 20. 2I 


baptisma 45,9; 139,1, 
ΤΌ, 22:22; 158; 9: 27; 
τὴ ΤΙΝ 175.ὃ0 

baptismus 98, 21; 99, 16; 


10) δ: 175; 27 29; 
146, - ΤῊ 147, 10; 
148,13; 1575 ΤΟ 156, 


8: 917:816552; 158, 14: 
170, 24; 178, 9; 198, 


22 AD 
baptizo 98, 13- 22: 150, 
ἘΠῚ ὙΠῸ, Ὁ ἘΣ), 9: 


22^ N54, 7. sys 1: 2: 
Ὁ ΤΟ ΤΥ r2 03 ἘΠ 


ΤΡ 22. 2] 2.158. 
27: Τοῦ 10. ἸΘ5, 3. 
Ὁ τὸν 170) 2Ὲ; 172. 


205 25; Ἰ75᾿ ὃ» Ἐ75. σ᾽ 
18 


beatitudo 222, Τὸ. 2r; 
228. 14 

beatusu47. 120: I5 TE: 
ΤΟΥ 2; ΤΟ, 7; 220, 
12 


benedico 107, 9; 109, 17 


benedictio 228, 2. 6. 8. 
13 ΤΠ 

benignitas 109, 9; 147, 
2 225, 22. 25 

bestia 37,9 

blandimentum 229,1 

bonitas 143, 6; 147,25 


cadaver III,4.5; 

caelestis 42, 13. 34; δ 
ΤῸ: τ τῆ; ΝΟ, ΤΊ: 
I6; 973,045 ERJDADUET: 


230, 13; 231,19 
caelum 42; 127255! [13. 3; 

71, 0:076, Ττ8'; ΒΟ ΖΕ: 

83, 1. 5; 84, 8; 86, 4. 








Wort- und Sachregister 


127 2B, 107040, 23^ 
ΤᾺ, 3: UD NETTO 72 
12:25, 102, Τὸ. 22. 23: 
170)/245; ΖΘ, 24; 212; 
L4. 015/1922 
caelus 158, 15; 
canesco 135, 27 
canticum 149, 21 
capitulum 206, 1 
captivus 209, 29 
caput I94, 2 
carcer 20, 9 
caries 35,2 
CAIltass 143.49:.3 0605 23: 
"155200122: ΤΟΙ, ΟΣ 
109, 15. 20:.23 
ΘΟ ΘΠ, ΟΣ 2; 58: 2: ΟΡ, 
Θ᾽; “228, αῷ 
caro 79, 25, 28: 8: 14; 
91;,.255 5:94:57; 90, πῆ: 
102/055 ὙΠῸ ΤΩΣ ἘΠ 
123, 22: ἘΖ2Ὸ; 20.» 4740 
15. 1715. Σ 1. σ106: 
68: ἘΠ, 25. εἴ 55. 2: 
172. 11; τῇ, 245:VE70, 
9; 181, I3; 198,24-25; 
210) 24: 227, 2; 225. 89 
Cassus 9, I2 
castimonla I2I, I2 
castitas E20; t 1«223:126 
casus III, Ὁ 
catechumenus 53, 6. 20; 
τ90; 20)» Π70: 172 15 
Causa ΤῸ 72:921. 175 34 
OS E22 :00102 9 7E OE 
65, 4; 77. 14; 112, 3; 
ΤΠ ἀπ| STIS APTE 
7: ἼΘΟΣ 22 ΘΙ ΤΟΣ 
X470, ΠΟ T8750. 0194. 
20; 208, 14 
caveo 33, 13 
celo 38,2 
cesso 33,7 
CELA IE 
ἘΣ 22, πὸ 
certus 6, ro 
christianus 86, 12; 88, 1; 
ΤΟ, ΕΘ; ἜΘ, 13 
circumcido 95, 2. 8. 24 
ClECHIDCISIO.1 82, 55. 7. 5: 
95389 34 Ὁ; ΠῚ: ΜΕΘ N22 
07). 7 
circumdo 20, 16 
claudo 47, 14 
clam 8, 21 
clementia 33, 15; 1553, 8 


17I, X 


- 


20; ΤΣ 2T. 





conseribo 


coarto 23,7 
codex 48,2 


coetus 43, 10; 53, 9; 
I21,75: 0871507122: 1097 
IO; 195, 17. 220257 
13 


cogitatio 37, 17; 42, I5; 
57, 3; 86, 22; 88, 4; 


IO8, T; 17, 21) ΤΊ 
9. ITO; 17; "14159297 
209, 12 


cognatus 45, 12 

coitus 34, 14; IOO, I5 

collatio 123, 6 

color 2, 4 

comes I23, 20 

comicus r88, 16 

comitatus 123, 18, 22 

commeatus 2, 8 

commemoro 36, 8 

commentarii I, 4; 2, IO 

commoror 46,4 

communio 82, 10 

compendium 199, 8 

compenso 3I, I4 

comperio 6, 4 

compleor 32, δὶ 73... 77 
49, 105.99, 120 ἘΦ, 
2425: 120, 6: πὸ. ΕΘ: 
T4340: 150 ΤΟΣ E20 OE 
26 


comprobo 31,10 

computo 9, 2 

concido 25, IO 

COBCIplo. 495, 12: 3505967 
0; 37,21; 454115005. 
27 

concito 33, II 

concordia 1I04, 21 

concumbo 37, 19 


condemnatio | 165, I2; 
2i12316* Ὁ 
condemno 30, 20; 2I2, 


235- Ια XE 5 
conditor 48,8 
confiteor 32, 19. 225 33, 


5.58; Ὁ 
congregatio 193, I4. I5; 
105,120: “208; 12 


conjugium 35, I; I2I,2 
connubium 227, 5 
conscendo 43, 2; 46, 3 


conscientia τὸ, 8; 162, 
I5 
conscribo 4, 3; (con- 


scriptum) 173, 26 


consequor 


consequor 6, I5 
considero 39, 5; 
consortium 43, 9 
conspectus 23, I9 
conspicio 26, 8; 115, 11 
consterno 24, I4; 25, 9 
constituo 27, I7 
consummatio 150, II 
consurgo 95, I. τ 
contemno 26, I5, 16 
contemplatio 20, 13 
contemplo 21, 14; 22, 26 
contestor 4I, 3 
continentia 223, 25 


42, 24 


contradico 1355 wr. I2: 
153: 15: 72 ἘΠῸ; 3: 
4- 5. Ὁ I0. I2 
contrarius 38, 
15: I4A4. D 1539 ΤΠ: 
I9I, 21; (fortitudines) 
201, 18 


Wort- und Sachregister 


daemon 39, I 
damnum 31,13 
dapes 225, 21 
declino 34, r1 
decrepito 35, 7 
decus 224, 26 
dejectio 59, 22 


efflagito 307 


1072474 2191510582207 
8: 226, 23 
dispensatio 29,7; 30,10; 
33.12; 35,55 37, 245 
7X, £2: * 0T το 0 GIGU2705 
99, 17; IO3, I9; 149, 
το; 70; 24: 20294 


delictum 110,6; 140, 1o;|dispensator 208, 20 
174, 1; 209, 6; 212,|dispono 2, 13; 37, 22 


205 2153; 132927 
deprecon23, p; 43. 13 
descendoe259211:520; 

3012 55:42 ΤΡ ἘΠ 
describo 181, 3. 21 
desertum r38, 4- ΤΆ. 15. 

17- 18: 139, ἡ 
desidero 21, 18 


17; 143, deterior 45, 5 


detrimentum 213, 18 
dei 149, 6 


diabolus 37, 18; 38, r. 5. 


dispositio 194, 10 
distinctio 26, 12 


18: diversitas I2I, IO 
"diversus 2, ΤΙ 


divido 42,5 

divinitas- 22, 6;:x25, 39 
172, 9 

divinus 20; ΤῸ; 37982 
5I, 20; 53, 15; 54, 14; 
79,130; 5497 ΤῊ ΘΗ τς 
ἘΠ; ἸΖ: 1249 8; 21275» 
1/5552 0 79:277 5 ΤΣ 128 


contueor 7, Πῶς ΗΠ, CES TO2 ΤΟ: 
convello ἼΣΣ I5; 57, 15; 80, 27; τὸς δ i5 20. 24; 
conventiculum 88,1 178, 15. 20. 25. 27; I95, 9 
conventus 43, II Aon Da dup 4uatyo codduceo 22505 
conversatio 31, 22; 55,7; 23; 180, τ. 3; 1810} doctrina 8; 23; 9, 1. 5. 
103, 305 140, 7: 42; 16; 182, 6; 184, SEA 165/515 2T 1124: 18; 
6503345 7241: TOTA ἡ: 185, 5. I3: 17; 186, 75 ΤΟ ΠΡ ΤΟΣ, 1358 195, 
ΤΟΖ, 4 d 6. 7. I9. 23; τ: 220. Τὸ; 222 τ; 
converto 28, I2. 15 ns zs uae r^ t 225, 10 
cooperator 84, I9 Ue τὰ x va zi dogma 5, I1; 9,6; 179, 
copulo 34,.13;. 35,6 i gis Su Za bos I5 
cor oft : 9 dominus 218, 18. 27; 219, 
corporalis 70, 11; 77,12; diaconus 121, 4 2; 221,4 
95, II; 123, 23; 157, dicto 2,2 domus 54, 13 


153-8229 22 
corpus oft 
corruo 6, 24 
corvus 2,3 
cotidianus 40, 10 
crassus 20, 16 
GIGdLbO5249012:; 1490, 9 
creabura 120, 2; 149; 7. 


9 
credibilis 71, 4 
ΤΕ, spa 75. Dn; 76; 
I4. I5. τ 
CÉOCLÉO 2; 5 
crucifigo 118,1; 222, Τὸ 
CrUOI 225, 20 
culmen 107,24; 120,2 
culpa 9r, 28; 92, 27 
cultus'95» 29:;-r109, 7 
cura 208, 16 
CUIO 27, 15 
custodia 208, 21 


differo 3r, 17 


dormito r, 6 


ditffundo 41, 19; 42, IO |duplex 207, 23 


digamus I2I, 5. 7. I3 

dignatio 100, το; 

dignitas 121, 3; 

dignus 46, 2 

dijudico 7, 5 

dilectio ἔθο 2r; 162, r2. 
19 

diligentia 8r, 18 

diligo. 10538; 160124; 
102, 14-19. 245/2095 2: 
4-0 8. τοῖν τ TOS: 
ΤΥ ΠΟΘ. ἐπ) 2 ΘΟ 5 

dimissio I04, 5 

dimitto 140, IO 

dirigo. 20/614 0530714776 

discerno 3, 14 


I1345:5 


135, 23|ecclesia 4, 5. 21; 5, I9; 


26, II; 53, 7. 24; 54, 
12:847 67 T19/245992, 
(c. zio dU4ic 37/5. ut dts (9 


ἘΠῚ Da*3 τον $3245 35 
ΤῊ; 26. EI62120:522- 
209 25: 057, 93: “τὸ, 
13; 177, 3; 2701, 24; 


ΖΟΣ, 3: 2094. ΠΟ: 208, 
2:19» ΤΟ 2 ΘΙ ΠΝ 225. 
12 

ecclesiasticus 14, I2; 109 
16 

edo 2, 12 

edoceo 8, 22 


discipulus 22, 24; 38, 2;|effero 25,6 


13384-0505 0EU7 OTRO 


IO.|efficio 20, IO 


I3- I4; 177,9:0;12-78;)efflagito. z; 12 


20* 


308 


egredior 


egredior 36, I 

ejicio 33, I4; 224, I3. 14- 
167 22^892518 

eligo 4, 4; 36, 18; 37, 4 

eloquens 2, II 

eloquium 163, τ; 
25 

emico 4I, I3 

emolumentum 45, 7 

episcopus 37, 6; 91, 23; 
92, I4: 0b TO EO Ej E353, 
20; 1208, 9X0 

epistola 37, 5; 192, 6 

ergastulum 25, 8 

CIIOp:2275205 225. 15 

erubesco 35,6 

erudio 69, ΤΙ 

erumpo 27, 20 

ethnicus II5, 3. 4 

evangelia 3, 20; 4,2. 12. 
I7. 21; 5, 9. 20 

evangelicus 35, 19; 
USQUE H2 C UTBILI 

evanesehsta τὸ 2 Ni, T7; 
D15 320; 9082 T7727 
12:8200,-9 

evangelium 5, 5. 
τ} ταὶ πὸ 09127507 
25, 00,030,025 35. 0: 
20-5: 86, IDEO 
225 00: 21; 093-90: 
31, τοῦ, τὸ; ΖΗ ΖΦ: 
2 ΟΖ» ELA E EEIEUS O7 
T9521. 168/55: 16. Τὸ 
177,20 9 701419 009005) 
67 7199; 865» £23/7:2307 
222 πι: ΩΣ ΤῊ ΖΘ, 
23 

ἜΘ 6: 13: 19206 

exemplar 47, 21 

exemplum 25, ΤῸ} 1132; 
127 ETAT 4277: 1:5 QV ΤΩ 
160; 25. ΤΟΙ; 23:1: 1790] 
I4; 488, 19; 218,5; 
222» 192 

exeob22. 5 

existimo 3I, I9 

exitus 158, 21 

exorcdTum 6353: 58907 
55; 45 6172/3105:,209; 
20; 200,17 

exorlor 6, 22 

expavesco 24, 12 

explanatio 109, 12; 


187, 


69, 


itl p 


165, 


expleo 2, 8; 29, 21 


Wort- und Sachregister 


explico 6, 9 

expono 42, 12; 519,7 

expositio 112, 5; 152,24 

exprimo 32, 17 

exsto 25, 16 

exsulto 27518; 28," 
35, 15; 36, 6; 41, 9; 
45, 21. 25; 49, 1; 55, 
τ ἐς Θ᾽ 4: 0 2 KI τὸ 
80, 9 


fabula 226, 9 

facies 24, I2 

fallax 179, 1 

131107547. 125. 30. 2 Υ 

fama 107,3 

fastigium 107, 2 

fateor 2,4 

femina 157,1 

festino 45, 12 

festivus 54, I3 

fidelis! 6/915; 17, 35 (00) 
I7; I95, 25, 213, 9 

fidelitas 51,2 

fides 6; ΤΌΣ 25. 553; £6. 18; 
62,107 87,1160: 205; 133^ 
I; 147, 25; 154, 27; 
τὸν, 349 X98, I4 


fiducia :23, 17; 208, 9. 12. 


L0: 2123, 27 
figura 198, 2 
fius 25, 23 
filius Dei oft 
Tunis 8: 25: 

150, I2 
firmitas 6, 27 
firmus 6, 18 
flo 6, 22 
fluctuo 6, rr 
flumen 158, 20 
fluvius 158, 25 
forma 184, 11 
formo 56, 24 
fornicatio 184, 10 
fornicatus 224, 3 


9, I. 3: LE 


humanus 
fundo 6, 26 
Tubturüs 21,428: 939-5 


gaudium 25, 19 
genealogia 172, I 
generatio. 38, 1; 112,434) 


15; 172,16. X96: 279. 
I; 0E74,99:0 027599008 
TOI» Τοῦ 2Π 

gentes 87, 21. 2321094990 
I43, 95 ΒΝ PIA 
1409, 207: 150; 31596; 
I5. IO; (72102483 N98 


gentilis 188, 18; 196, 13; 
L08, 2: 223; 15 

genus 173, I3; 216, 26 

geometria 9, 3 

Egesto27. 20 3020f 


gloria &g19,,:82, 11250 15- 
ἐδ τ 189, 3:1208; 
23 


glorifico 90, 7 

gradus I2I, 17 

graecus τῆν 413: «99,4237 
140,227. 214,92. 422. 
24 

grandis 26, 14. 16; 27,1 

gralia 2, ΤΩΣ 3, I8; ἢ. ὙΠ 
20, 235. 21, 2; E20. UAE 
120, 9; 157, ἢ XB 
405523 T5903 


habitus 37,2 
haereditas 209, 26. 27 
haeresiarcha, 109, 16; 162, 


haeresis 5, *; πὸϑ 3m5 
I88, 9; 226,5 
haeretici 49, 7. 16; 108, 


30; τι 16:9 125 ἜΝ 
I3I; n4: ΤΥ frgn pc 
22 

hebes ri, 5 

historia (15, 10; 30, 2X5 
027 TO: 270,83 T; NETTE 
I2; τὸ, 8-9 92229B 95 


29005: 1/77 I 


fortitudo 12, 4; 38, 18;|honor 196, 14 


43, 10; 58, 17; 


ÓI,|honoro 112, 6 


I6; 141, 25; 143, I9; |hostis I57, IO 


144, I; 153, L8; 06 
I9: ΠΟΤ 215 
fortuito 26, 20 


iructus 25,1125 9143,92; 
147. ..22492322 148; 035 
I5I, I5 


fruor 23, 18 


|hucusque 32, 4 
211, I3lhumanitas 5r, 20 


humanus 24, 13. 16; 66, 
4. 5.07; 3315; R7 CERTE 
I5. I0. 17; ':20)39295k 
128, 15; 150, 5; 558. 
τς 0/22)/6 


humilis 


humilis 58, 10; 59, 20 

humilitas 58, 7. 8. 13. 24; 
ΘΟ A ΤΟΣ GO SERE 

hyperbolicus 153, 7 


idola 149, 5 

jejunium: 120, 1; E78, 
24 

igneus I58, 20. 24. 25 

ignominia 208, 22 

ignorantia 37, 25 

üllecebris- 184, 12: 220, 
I5 


ImdPO:32.4. 21; 56, I2, 
I3- 14: E55 17. 234/05. 
205 πὴ, 1: 2.4. ὁ. ὃ. 
Xo π|. 1444223 2:20. ἢ 

imber 6, 23 

immaculatus 14, 22 

immortalitas 227, 8 

immunditia ror, 6 

impedio 39, 1o 

imperium 133, 25; 
SE 2 T0) 7:418 

impero 216, 14.24 

Impius ' 125, I; I3T* ΤΊ: 
163, II 

Imipleo 42, Ζ2; Ἰ22, 12; 
123, 15; 108; 24; 22; 
IO 


137 


impraesentia 23, 9;- 41, 
20 
incensum 30, I9 
incontaminatus I20, 21 
incredulitas 66, 6 
incredulus 8, 14; 52, 8; 
ἘΠ xr: r60;:T3 
incrementum 80, 4 
1ndico'67 5: 335. 2 
ineffabilis 69, 4 
infernus 29, 18; 42, 25 
infero 25,1 


Intidels 7 τ X3; 8; 
215. IO 

infidelitas 117, 19; ἘΠῚ, 
I2 


inflatio 59, 15 

ingens 39, I4 

ingredior 25, 4.24 

ingruo 35, II 

Zninieuss 72. ἢ: 09, 24: 
1047 205 18/7. IO; 2106; 
27 

iniquitas 86, 21; 207, 10 

initium 9, 25 

injustitia 118, 23 


Wort- und Sachregister 


injustus 169, 14 

innocentia 171, IO 

inoboedientia 114, 5; 229, 
I2 

insanis 170, 18 

insensibilis 148, 21 

insero 205, 2I 

insidia 187, 9 


instrumentum 3, r9 (no- 


vium)» 632 τῆς τοῦ EI; 
ΤΟΣ ΤΠ 227. 27 
intellectus 153, 11 


intellegentia 195,5; 217, 


ΤΟ 
intendo 21, 15 
intentus 20, II 
intereo 226, 6 
interpres II3,9 
interpretatio I3, I4; 54, 


IO; "T1094 0751 OO. 7 
I52, 25 

interpretor! tr, Ὁ: 60, 4; 
1087285 ΤΠ 7; I21, 
S 120, E38 15. 26; 
190517: ΤῸ, 45 20r; 
145 202; 1 205, Τῆς: 
296: 3, 217. 3; 2.28, 
ΤΟ 


intueor 23, 5; 33, II 

invenio 47, I9 

invisibilis 53, I2; 91,24; 
I46, 18; 156, 8; 158, 
8 


ΤΠ ΘΟ I2T1, Ii: 17 

ipsum (bonum) τό, 16 

1π I445 2*; 346, 21: 23. 
2T ΤῊΣ 234.183 15; 
16 


irrationabilis 148, 20; 
Θ᾽ Ὑ25 LOT ST 
judex 108/32: 212, 2: 
ἘΠῚ pot 185023380227 
214, 8 

judicium! :08;- 9; 235; 
I8 

jus 99, 24 

justitia ΡΤ 2. 9. Ὁ. 
I0; 57, 15,4582 15; 
213 80, 21 29:49 1475 
5522198132 7 ΟΠ NS 
τον 2: ἢ: 3 1949 τὸ: 
207, I0 2115) 15: Ζπὸ; 
2 21) ἘΞ 227 7 


justus r5, 20. 26. 32; 16, 
ΤῊ 2.3 τὴ 09: ESOS 
IGI 28:4 125, "OW i9: 


maeulor 


309 


I84, 45; X000275 X9, 
432.22: 208952529: 
2:10. 2Ὲ 

juvenis 35, 8 


laboEr39: Τῇ: 214, 29 

laboro 23, 9 

laetifico 25, 1 

lactor/25, 52 τ. 12:5 

lapis 38, 9 

lateo 45:10» (3/759 EOS Im. 
E25 30: 1:42 

latinus, 324 πὰ: 251 21 

latito 222, 10 


lavacrum |98, 16; 139, 
ΤΣ. 140, 2:75 4 ESO 
E59, 24- 20; 174. ἢ. 
18 


lectio! 157, 55 ΤΩ 5: ἡ: 
I99, I3; 227,27 

lectum 190, 5 

legalis 33, 5 

levites 201, 7 

lcx2t32529: 49,9: 98, 9: 
30. 00) 4: 20: 22 25. 
20 τοῦ" 23; E09; I9; 
12250 127. ΤΆ; 125, 
27: 1531 πὸ 1535; QE 
I09, T4; Ττὴῦ; Τὸ: I94,; 


ἘΞ 1995 5: τος ΤῸ» 
2ΟΌΣ 1 15:201, ὦ. Τὸ: 
209 ER. 10324205 ἘΣ 


2T Ὁ ΖΕ ΤΟ 228: 
9; legis doctor 199, 
L0: 200P2. 5: 201, οἰ: 
205. 13 
liber (adj.) 189, 1o 
IiDeptinz64 202 1872520: 
DOS) 19: 194 2:0 
liberalitas 153, 6 
liberi 25, 20 


libertas: 36, 5: 162: 21: 
τ. πὸ: 208, ὃ 
libet 2, 6 


libido 35, 1; 57, 15 

liceo 36, 22 

IHtterac E109 7; 187. 27: 
I88, I8: '"IO7 E 


lucrativus 2,1 
lucrum 213, 18 


ludo (in verbis) 1, 6; 2, 6 
lumen 185, 11; 195, 25. 


27 


luxuriosus 224, 19 


macula 14, 13 
maculor I4, I4. 27 


maeulosus 


310 


maculosus I4, 24 

magister 124, 3. 5. 6. 15; 
129, 10. 152» Id) 7. 
DI.92.09 

magnitudo 22,25; 26,4; 
A1; WO. 140 42 08 ΤῊ 
I41, 25 

malitia 39, 6. 15; 219, 5 

malum 207, 18 

mancipo 25, 22 

mandatum 18, IO; I9, 7; 
79,07 71109155 (154, 15 

manifestissime 6, 4; 31, 8 

mansuetudo 59, 21 

mare 25, I3 

Inaptyt037)95 215, 20 

materia I47, II. I3 

medeor 24, 17 

meditatio 40, II 

memoria 79, I 

ΤΠ 6 1Π|5 Ὁ, 28; 924, 7145-730; 
102751, 027. 7.8,).30 

mensis 35, IO 

mensura 160,23; 162, I, 
ΤᾺ; 178,132 5. 8 

merces 225, 5 

ἘΠΟΊΈΘΟΙ Ἢ, Τὸν 20,3: 21 
ΠΣ 722.) D AZ ἸΘ 

migro 2I, 29 

minimus 26, 5; 
208, 8 

minister 25, 4. 9 

ministerium 9, I3; 
22 

inicabilis 74, ἃ; 176 Τῇ; 
120, 9: Τὸ 107 1058 

miraculum 27, 6; 80, 12; 


I; 


27, 


25; 


IO6, 22; 160, 26 
mirus 2, 3 
misericordia 52,5; 71,3; 
1937.77 221. 15 
modus 160, 21. 23; ΘΙ, 
20 


moles 6, 25 
molestus I, 9 
monogamus I2I, I2 
monstro 37,2 
monstrum 1602, 5 
morior 118,1 
ΠΟΙ͂. ΡΒ, 20; 
227,6 
mortalis 79, 12; 128, 19; 
I43, I9; 160, 27 
mortifico 178, 24; 
24 
mortul 99, IO 


120, Τὴ; 


186, 


Wort- und Sachregister 


1009-122; Ὁ: ποιοῦ 
mucro II7, 20 


multitudo 23, 7; 88, 12 

mundatio 122,18 

mundus 21,29; :22,; 7: 
τὸ. τ τ Ὁ, ἢ ΖΘ ΖΘ: 


42, 24; 51,9; 68, 13; 
74:9; 96,9796). 21, 
29.7245. (EAD; (7 RCIEAES 
16-1097 146,:225!3147, 
97 5149, 58. Ἐπ} 4754, 
27; x65 2150270720; 
172, 210 τ 53} 23} 78: 
19.215 15459; ΤῈ 16. 


19; I85, 5; 195, IO; 
ZOYL, ΤΡ 2 19 5wEOE 
inutus. 30, 2305192, 902: 

L4. 214233 


mysticus 98,26; 138, 11; 
I54, 190; 229,16 
mysterium 30,9; 38,29; 


142, 9; I45, 22; 175, 
D. τοῦ, 4127-198, 24; 
223,5 L0 


nascor 125, 7; 50; 18:23; 


4:1, ἘΠῚ 

ΠΟΙ͂ΟΣ 59, 1|} ΤΟΘ ΤΟ; 
137, 7; 194, 15; 209, 
27 

nativitas 25, 4. 18. 25; 


27,:52053, 2110430509; 


21: τοῦ; 20; ΠΟ 5. 
172: Τ06..22 

Πα 224: πὸ: 28, 7; 79; 
105 4090, TL 97,7 15Ὲ 
ionis UAE are. 1726: 
25; 135, 9; 150, 4; 
160,22: ROT τ’ ΠΟ 
ΤῸ 81 27; 205 21 


neglegentia 208, 18 

ΠΕΡῸ τοῦ; 15: 10: T7 

nequam 39, 8; 180, 14 

ΠΟΟΘΘΌῸ 22, I2: ΤΟΙ, Τὸ 

nomen 42,7; 64, 19; 65, 
τ "OO, V7 TOS. MOS 
I2IjAT. 7.008; ΠΕ ΣΉ Ὁ: 
ISO 17 

IROSCO E, 27h 23577 1 

notitia 9, I3; 204, 26 


ΤΌΝ 63, 1; T5278 22; 
IU IO, ΨΙΟΣ 3 T0082 277» 
24 

nuga I,7 

nuptae 37. 3. τὸ 537, 
12. πο, ΟΣ, 


otium 


D013.30,121:; 131, R56:5207 
32; 0: 7. ΤΟ; (S8; 
nutricius 107, I; I23, 20 
nutrimentum 53, 3; 76 

6 


, 


objicio 2, 5; 38, 13 

oboedientia rro, 6 

obsecro Ὁ; 15; 25) 
225), 15 

obumbro 46, 12 

obtutus 24, 13 

occasio 98, τι; 108, 27; 
I88, 18; 209, 10; 233! 


23; 


II 
oculusi20, 11.25; 21) T3» 
2090 EUAT2 


odior 162, 18 

odium 162, 19 

officium 170, II 

olim 7,03:.45,18; a2 ΠΣ 

omelia 1, 8 

omnipotens 23, I9; 92, 
τὸ; 3:045 205 T2555 135 
163, 10; 193, I9; 216, 
2 


opes 225, 18 

opprimo 4I, I2 

Opus 9j 2.05. EPI. 32.0305 
17, 17:5 10, X2 M 2 
2X; 28,14; 3T, 25708; 
32,8; 34,16; 35,8; 
43, 651152) ΤΟ 057 195 
88, 3. 19; 91, 15; 92, 
I5; 104, 22; 109,18; 
132, 155. 142, 7 PASE 
2; IzyHDU2950.205 € 
214,20; 222,905 29281 
I9. 2I 

oratio 80, 27 

OFfbIS AI, τὸ; 22. ΔῈ τον 
5I, 21: 82» 18 ΤΩΣ 
29351136, 215 UTOR 
I93, τὸ; τοῦ; 20 

ordo 112, 11:15; 15:1) 185 


177/275: CEA ὙΕΤῸΣ 
195, II 

ὉΥΟΥ 25, 3; 27, 9508721 
II 


OrnO 3I, 20 
OIO I71, I3;/2255923 
ortus 30, 23 

oscinis 2,2 

ostendo 7, 14; 26, 5 
ostentatio 187, 17 


L21, 3 lOtrum ΤΠ 


paenitentia 


paenitentia 139, 2. 


IO 


Wort- und Sachregister 


II.|pernicies 185, 14 
215; Ἐ57, ΤΩ 21: "OI,pessecutio! 37, 8; 


ἘΦ 


panis 38, 9; (panes fa-|persevero 30, 23; 210,2 
persona 5,9; 57,17; 162,|praeses 202,4 
ΟῚ T. 25; ΤΟΣ, 3:| praestans. 7, 18 
206, 15; 207, 6; 227,|praetergredior rro, 5 


cere) 177, 14 

paradisus 201, 17; 
I4 

parentes 133, 10. 13. 18 

pars 25, 14 

partus 35, 11 

pascha 32,9 

passio 38, 16; 53,3; 116, 
FIOrUNIIT.IISE 
219, 6 


229, 


11-9 20 ΤῊΣ 12 
perspicio I, 15 
perturbatio 25, 17 


prophetae 311 


praegno 34, IO; 37, 20 


167, praemitto 1r04, 9 


praeparo 25, 8; 30,5 
praesens 43,8 


praetermitto r, 16; 2, 8 


727 


IÓI, 3;|perversus I9I, 5 


philosophus 59, 1o 


pater 104, 23.24; 125,2,|piger 46,8 


4-75 133. 15 
pateo 26,6 


placeo r9, ro, ΤῈ 
plenus 35, 18 


patientia 143, 5; 147, 24;| poena 25, 8; 214, 20 


patriarcha 25] E5571, 8; populus 3, 8. 13; 


τόθ, I7. I8; 
224,2 
I04, 24 
paululum 1, 16; 29,9 
ῬΈΕΙ ΤΟ, 21; 138, X9; 
143; 4/1 ΤῊΠ; 2.2 21, 


ἘΣ 22, ἢ: ΤῈ 
peccator 57,9; 63,15.21; 
S714 GNEt X596: 75. ἘΠ, 
35 10539::12: 8173522) 
1545310213, :13 20215, 
2:902: 10: BTGERUC 2E B5 
peccatrix 173,6 
peccatum 55, I; 92, I9. 


24; 94, I9. 20; 96, 26.| portenta 7, 2; 


177, 4;|polliceor 3, 9 


popularis 184, 11 


271*12/:57301'25 
325 τὸ: 19; 3035. 68, 


presbyter 123) 45933; 
23; 201,14; 2999 
SJ τήν 23 TONS 
ἘΠΕῚ. ΤΟΣ 176: Ζ; 
princeps saeculihujus : 
2009,' 321557 220; ΤᾺ: 
(principes — gentium) 
209, 2I 

principalis 56, 20. 29; 


I95, I8; 209, II 


25; 14; principium 14,21; 28,6; 
31392: 555 3; 100) 252 S85», 
'68, 45/1190, 23; 229; 2T 


20; .87, 25; 93, 27;|probOo 5,8. 18 

143, II, I4; 148, 10;|problema 226, 19 
149, 23. 24; 150, 2.20; procedo 32, 4; 39, 13 
ἘΞ 21; 152, 9; I58,|prodo|36; 5 


ΠΡ 100. 192 25; 


16r, proditor 23, 5 


IO; I68, I1; 175, 1r1;|profanus 163, II 


IBS 22; 


196, 18. 21; profectio I04, 29 


197, 6. 15. 28; 198, 4,| profectus 60, 6; 62, 16 
I5; 2IO, 26; 220, 17.|proficio 62, 17, 22 


2I 
I96, I9 


28 ἜΤΟΣ T9;!EIL4) I4;|portio 228,20 


5-01 16:1 24; 
τον ἘΠῚ; Ὁ: dS uper 
ΤῸ. 2:5... 9: 12:2, 95 
1/53 7922: ΕΠ 2 CISRETA 


proficiscor 135, 6, 17 
profero 5, 10 
proles 46, 2 


II5,|potestas 61, 11; 135, 8. promissio I97, 17 


18; 156, 16; τόρ, rr. promitto 23, II 


19591867022 


2ΤΌ, 2:» 217; τθ. BT 


192, 3; prooemium 4, 5 


propero 46,9 


ΤΟ 5.1: 26. T9545 1.2. praebeo 21, 17; 22, 8; 24, propheta 6, 14; 31,8. 10; 


Ὁ. ἘΒΡ ΕΡΖ "ΕΘ; ΟΞ Ἐπ: 


13 


24; 209, 6; 212, I9.| praecedo 19, 12; 30, 8; 


2IT;€213.5:14:/12,54:22 


319GB 


235,323, 210, 13. 14;| praeceptor 33, 5; 167, x2 
222,18; 223,18; 220, praeceptum 19, I3; 99, 


13; 28510263; Ὁ} 199755 
peceor 09451 985: 0798, ἴδ; *2005 5172/5. 2T AXE 

NREL 202 40. πὶ 2; praecipio 19, τος 20, Τῆς 

1713 ΖΕ 208, 23: 200, 2I 

2; 213, 2; 214, 26;|praecipito 38, 10 

223, 14 praecisio 150, 21 


penetro 43,1 
perduco 46, το 
peregrinus 40, 12 
perfectus. x8,:8; 
periculum 208, r9 


52) 


- 


30; 


praecurro 30, IO 
praecursor 29, 16; 36,6; 


45, 26; 138, 16 
praedico 29, 19; 80, 26; 
229 


36, 2; 45,27; 76, 7; 
84, 24; 93, 21; 97,9; 
Τ08, 22; τ 20; 7940, 
r2:5 099, D8; 8572 PE: 
1000275 :255045 ΤΙΣ 25; 
197, I3. 27; 198, 7; 
203, 24 

prophetae 3, I3. 15; 20, 
24; 29, 6; 31, I; 40, 
IO 24-8 SM ADD EE 
IgI, τὸ; L130, 15; £35; 
4:3: 148, ΟΣ "1507.7 487- 
1575120 5170: 31802875 
24; 180) 25; 193, I9. 
2/55. 1945: 18) 100. 14; 
1077559402 8: τὸ 18; 20; 


312 


prophetae 


200, 14;. 201, 19,203, 
I6; 205,155 ΦΗ͂Ι 
prophetes II9, II; 120,9 
prophetia 3, 9; 68, 8; 
69, το; 75,12: ιν ΤΣ; 
IIO, 9 

propheticus 33, 6; 136, 
0: 5109: 28 ΠΡ 
202, 122.) 22/7820 

propheto 35, 17; 48, 1; 
54. 22.1524. 02. Is 
66, 9; 69, 12; 74, 1; 
ον. ὉΠ SU EI. IO 
205 EI LS TTE ΟΣ ον 
122,08: Τὴ, 1: 146050; 
150, I5. 20 

propono 38, 32 

proprius 260, 75 5352, Τῇ 

proselytus 87, 14. 16. 23. 
27 

prosilio 4, 13 

protego 46, τι 

providentia 149,10; 194, 
S. IOL 209, 19.» 2094509 

provincia 193, 24 

prudens 7,4 

psalmus 149,2; 101, 27; 
228.2 

pseudopropheta 3, 10 

publicus 34, II; I55, I. 
5. 7:10- 21.(24::260501575 
L5. I8; "168: ΤᾺ 

pudicitia 224, 2 

pudor 34, 18 

puella 36, 19 

pugno 37,9 

purgatio 95, 4; 96, 5. 7. 
9: "19-15: 1395225 ΟΝ 
I58, 22 

purus 14, 26 


quaero 152, 24 

quaestio r, τό (Hebr. 
Quaest.); 90, 26. 29; 
91512: 2960: WES 6. SE 
150, 12^ 417071954220; 
Ζ; ΖΖ7. ΤΟΝ 225. 32 

qualitas 212, 27 

quantitas 212, 27 

queo 32, I 

quotus 122, IO 


ratio 6, 10. 28:117, 4: 9; 
6:020, 21^ 3: T03/7. 
214593:1132. 02. "EO: 
203 33. 2./054/ 30,1335 





rationabilis 126, 2; 












Wort- und Sachregister 


56,16::4626:3129 50737 
18: δι; τ, σου RO: 
IO9, 19; 1105, ΠῚ 128, 
41.130. O5 ΞΘ MEO; 
I40, ὃ: 13) 1150/5265 
163, 12; 105, 25, 180, 
245 "(e TON ; 1/2 12» 620 
2193 163 17427: 8 2106, 
17 

150, 


4;163,.3197 218; 132 


recedo 34, 16 
Iecipio 3, X105 A445. 


20; 
20, 3; 47, 15 


recordor 40, 2 
LeCUODOTAOIT 
reddo r9, 21: 


32, 2, 7; 
3:10 


5 , 
redimo 68, 20 
refero I9, I 
reforcillo 24, 19 
regeneratio 99, τό, 


175, 05 195,226 


regina 216, 22 
regio II6, I; I37, I9 
regius OI, II; 


I9 


regno 216, 17. 20. 2I. 22 
regnum 76, I7; 


121, 2. 
δ᾽. 1130. 1; 
210, ΘΟ. 12: 1: 20:526. 
QT ΖΙ 


regula 162, 19 
regulus (serpentium) 19r, 


I9 


relego 25, 9 

religio 53, 17 

relinquo 33, 8. 9. 10. 15 
remissio IO4, 29; I39, 2. 


18. 21} 
149, 17; 


23:0 70, 9: 
194, τ 


reperio 47, 2I 
repleo 72, 0145 A7. 


TOT 


48, 5; 135, 3 


reprobo 3, 17 
repromissio Or, 6.9; 76, 


1658077520 


reputo 33, 16 
res publica 155, 19; 157, 
16 


respergo 22, I2 
resurgo 95, 2; 


97, 29; 
135:7.20:22 742951226; 


13 


resurrectio 53,4; 76, 15; 


94, 6; 95, 21; 9079; 


I8; 


ΘΟ ἘΠῚ 


137, 15; 





Salvator 


109, 4; III, 9, 113, 
94075-1507 4ITA, Ὁ; 
ΤΡ, 5:19. 20; SSDEO/ 19r 
171,035.,:2205192. 9255 
228,4 

reticeo 30, 20 

retributor 16, 17 

revelo 225,2 


revertor 35,8 


ΤΟΣ 136; 7. 113. 10} δὴ 
128,1 

ἘΠΙΘΌ 2, ἢ - 

rite 145, 29 

ribus ΤΟΥ 15 

robur 12: ἢ 

robustus 6, 18; 7,4 

ruga I4, I6 

τα, το; 520.985 DEO? 
LOS IIS 27983 0 78 
113,2. 6. 7. 10: 2.5 ΤΟΣ 
II4,8. II.I4.246:4 E. 
9 

rumor 36, I 


sacerdos. 30; IX. XI8.535; 
201, 754203; 5: DE 

sacerdotalis 217, 15 

sacramentum 29,20; 80, 
26; 82,4; 98,21; 99, 
IO, Τὸ; 30, X95 p 
45. 1951,58, 1 100; 25; 
ΤΌ, 22; 205, 1 2222 
Ὁ: 225: τῷ 

Βδοσα 5. Τ00] 9: Τ22,) 22: 
I55, 12 

sacrificium 122, I9 

saecularis 188, 13 

saeculum 23, 15; 25,24; 
538. 20; 39) 1; τοῖν 
ΤΟΙ ΤΟ, 21; 150; MIO. 
154, 25; 155, I7; 184, 
OS ΒΡ, ἘΕῈ 202 ΤῊΣ 
25,4 t 

salus: 50; 1: 535. 10 15: 
51, I8; 5.53, 58: 245 ^55; 
359925 11. 25} 097 ὩΣ 
13728; "n51,120; UXO5S 
r6: «168; r4: 208; Τὸν 


175^ 210, 153; 225: ΤΟΣ 
230, 2I 

salutaris 1530, 58} $52; 
2I 


salutatio 40, 5. 12 

saluto 39, I9 

Salvator 115, 12;;/125;6; 
13; 1539; πὸ} 122. 15. 


Salvator 


ποι; 1525556: 0029891 
24, 004512; 8 E735): 
ΠῚ δ; 73, T 857067 
δ᾽. 178, Τὸ Ὁ 179126; 
τ, 03 105215:0192101 
105, ὁ. ἀϑῷ τοῦ; 22; 
ΠΟΌΣ Ξ 200,58 39201 
1250205522502 78821 
21, 259: 216, ΤΩΣ 
ΦΤ: 20; ZG: 
17/225 21 2206: 7. 
20; 228, 30 

salvo 88, 21. 22 

sanctificatio 47, 16 

sanctifico 45, I9; 5I, 14; 
8.2. 8; 129,3: 188;721 

sanctus 40,9; 55, 7: 157. 
TOUT 5; ἘΠ. ΤΡ ὙἼ0; 
20: 18... 20: Xx88;:8; 
Ἰ5Ο. QU 10; 18: 225 
228, 20 

Sapiens, I34, 17, I9, 20 

sapientia, 57, 14; 58, 18, 


22 5 709285: 122 19: 
124, 7; 125, 24, 25; 
126; Ὁ; X0, Τῇ; 128; 
25; 134, 15, 17; 135, 
55814252 ΘΟ 185 5; 
ἘΘῚ Ὁ: 2ῈῚ 12.) 2T7. 
προ 2T 

Scandalizo| 2, Ἐ; x16; 


τῶ: ΤῊ; 2 9H 73 ΤΊ 
scandalum 27,2; i17, 7- 


scelus 39, 8 

scortum IIS, 4 

Scortator II5, 5 

scientia Ὁ; 3. 41,5. I2- I3. 
17; 40, 9; 94, 5; 130, 
4:55 741,2 205520552 T 

sctibo! I5» 43. TO4 15: 
ΤῊ} 25; I9gE2955207; 
20. - scriptum: est: ΤῈ, 
6: 15, Ὁ: ΘΟ. ROO: 


ΠΡ; τος 831555655102; 
Ὁ το: 20: 168: τὸ: 
ἘΣ ΠΟ T7 20; 178; 
ἘΘΙΣ 50. ΤῸ: 21; T8. 
NO OI “2707 8: 24. 
225 255. τϑο, Ττὸι ἜΘ, 
Qi 09. ΠῚ 203, Ὁ; 
ΣΟ ΘΝ, 219. 7 215. 
14. 245 Ζ2π8.. δ; “227: 
I5; 229,9 


ΒΟΠΙΡΡΙΓΑΣ 19, 16: 23, ἸΟ; 
538. 13; 30, 20; 20, 1; 


Wort- und Sachregister 


499283059): 3:8631:0; 
7A MSS ΕΘ Xen. me 
205 18442187. ΤΟΣ QT, 
21; 96, 19; 99, 28; 
ἘΤΟ  ΤΟ ΠΤ DEN R22 
ὙΠ 23 ΕΠ ΠΣ 1Θ. 
[257812 Τῆ: ἘΠ 27) 
ΘΙ ΖΦ I3T-2/5 35407 
X45, 275 ΠΟΤ, 2E 2545 
20. πηθ,, 9: 2 165. 
I95 108,7; 172,05 173, 
Vi. D 753 90. TUA 
178» 21; 80; 25» 187; 
ΘΙ: τ88; 25. Ὁ. EON 192: 


ΕΝ 29. ΟῚ 25; 939, 
QUANTOS. 20:4 20759; 
21077414, 212, 2T. 526 
225014: 228, 20. 30 


SCIiptürae 2: Τὴ; 220. 552: 
22/1 Ἐ5 

ΒΕΘΈΘΙΘ. 5859013 207,4: 
2111927272220 

secundus (generatio) 175, 
6; (regeneratio) 175, 9 

semel 25, 19 


SEIlen PEE 2; 117,245 
220; ΤῈ 

semita 30, 4. 6; I40, I5. 
105520: 8014. 012} 1772. 
5. 7. 17 

sempiternus OI, I; 200, 
T 

senecta 35,2 

Senecbuss2 $60: 13», 20 

Senex 94. Τῇ 

Seniores 125, II 

sensualis 146, 17 

Sensus. I, 5; 80, 4; 9f, 
25521 ὍΘ: Τῇ; Τ09, 18: 
26, Ἐπ; τὸς 125, ΤῊ; 
Π2 7. 21 11. 75 ΓΑ, 
Z2 M Iz 25 ΤΟ ἘΣ; 
ΠΣ 2 0 577624 108) 
ἘΠ 200, 159: 2290; ἢ 

sententia ἃ, 6. 14,6; I5, 
23 90. 28: Ὑ55: 8. 
2059 25 ME TO Ἢ 

Seties! 1725 I73 5 745720 

serius 2,6 

SeLImnom297:812- 0 6: 9: 


7, 195108:9. 7. ΟΣ 15. 14: 
15922 99 T3: T2958 
23. E ING ES 
372529 1229/:839 (05055157: 
13882 0192140833 02988: 
35. 4. I9; 39, 18; 40, 


spiritus 


313 


34:859 578450823 13; 
69, 7; 84, 2;.,88, 4; 
τοῦ 25 5 I TAE 128, 
3-024 8 1300 miS 07 
65.1538; ΤΠ I35 ΤῊ: 
TA Ὁ; Ἰ77, 25 50, 


1/22 518542* T7558 ROS 5r 
170» 12: I4: 352 19. 
20 Τὺ το δ, 
155101831 32/1 205, ἢ: 


ΖΦ ΤῸΝ ΣΟῚ 272, 45 218; 
1:5 3517/23 Q ΤΟ 225, 
τὸ, 225, 18 

serpens (serpentium regu- 
lus) ror, 19 

Servo 40,5 

SELVviO 345 18: 3545 

Sipnüm. 7 2; 15040225 
196, 6. τὸ 

silentium 30, I9. 24; 3I, 
I 33 T 


sileo 31, 7 

similitudo 56, r5. 20; 
LX5) Τὸ; “47, E5029 
Ig; 220; 25 

simplex r5575; "31020; 
124 EU T7 ΠΕ 224. 
25 

sincerus I4, 26 

singuli 43, 12 

sinister 2,2 

SOCluS ΤΟΙ, 2I 

sol 42, 7 

solidus 6, 25 

solemnitas 32, 9; 126, 


2I 
sollicitudo 46, 8 
sollicitus 46, 9 
solutio 104, 5 
solvo 38, 31 
SODnO I24, 18. 12. 19 
ΒΟΙΕῈΒ 10, ΘΟ; 22, ἘΠῚ Θῶ, 

τῷ 20: 96: 2114274230 

68; 9.2; 90) 3; 125; 

20: 170. ὃ 
sordido 125,9 
SES BE5, 203 T1382, 
Spitalis o 70313; 779) Τῇ. 

τς 70. 285: 80.) 2: 88: 

Ξ: Ὁ 15. ΤΕ ΠΟ 2: 


09, 5. 18. ὅΤ|0. 20; 
ΤΟ τ 216, Θ᾽. 8. 
5S QVE 21 


Spiritus 3, I4; 29, 5. IO. 


712,24; 305 7; 55. t4- 
ΠΟ 77, 20. 2 EGET 


314 


spiritus 


23:070; (11.120/523,220 
134, 13; 147, 23; 150, 
18: 156,300. T3512; 
15. 15. 25.92 0 ΘΗ. Ἐ᾿ 
7: 8-0: FLONSTO 53. 18: 
105; 98, 8: $58 704 162, 
15;í 1687 2384: E70, 
2I: TUTTI OO"AOEIT. 
20; 25 ΤΩ. 04826: 
1700 2: (5023 T^ 1200: 
102, T9 & τοὺ τὴ 22. 
L0949020909: T9435: 


ΤΟ, 15-N G^ M22 T6 T7 

2233215922552 
Spiritus sanctus oft 
Sponsus 536; 19-23: 77375 


I4; 39, 17 

Sponte 2I, I5 

stadium 25, 4 

statim 37, 17 

status 228, 20 

stirps 173, 25 

stomachus r, ro 

studium 2, 14 

stultitia 33, 3 

sublimis 1,11; 25,5; 37; 
2351417 155 40, ΤΟΣ 
07: 18: I20,:24:09133. 
255034047 11029600 

subripio 37, 18 

subsequor 9, 11; 3I, I9 


substantia 28, 7; Ir5, 
225 1224 20 
sudo 39, 15 


suffero 35,3 

sufficio 18, 1o 

Suggero 45,24 

summitas 135, I2 

superbia 59, 16; IIO, I9; 
134, 4 

supernus 20, I9; 43, I 

supplicium 33, 14; rr18, 
23 21. 20 

surdus 32, I2. I4 

sustineo 27,2 

synagoga 83, 
ΤῊΣ ΩΣ 7260 
I:95, το. 


TI: 
I94, 


193, 
T2 


ta6ceo;31,/6. 87. 3B; 12 

tacitus 37, 18 

talis 25, 23; 31, 15 

talus 2,6 

temperantia 58, 16; 211, 
I3 

tempestas 6, 21 


Wort- und Sachregister 


vetus 


templum 30, 19; 104,28;|transfero 29, 16; 32, 17; 


124. 2.0132 032950 7.0. 


33 EI 


II; 128,23; 130, 19.|transformo 216, 8 
225 X33, 1251292, ZA.|ttalseot 312 5c 


Θ᾽ ΘΕ Θ ΠΕ: 
12/117: 2258 
tendo 30, 23 


tenebrosus 2, 4 
iLeneon 2/7 τ 


tentamentum 166, τό; 
52, Ἢ 
tentatio 166, 5. 1o. rr. 


I4. I7; 177,23; 179, 
213298-! 180, 53. 4; 181, 
2.15 83. 28; 187.,2 8: 
I93, I 

tentator 193, 8 

RCBEO 35, 5:5 70,08. 107 
1530, 324. 245 "LET N47 
I6.122. 27. 25. 20. 31: 
182; 52 X189, 0. IT. 127 
τϑ. Τοῦ 2ΖΟῸ: ΤΟΣ Τὸ 

EOLLQUUDTICED y  Π2} 88) 
14: 789) 245 90, 9; OT. 
4:7, (109, 15; 1137, 25 
140, 249 147,02 3 A5 
164, 20 

Lerrenmus (710135. 982575 
ΤΊ 9j b x325915? ΤΟΣ 
2230, ἘΣ. 2531) 19 

terreo 40, I3 

terrestris 42, 24 

testamentum (novum) 


ἘΠΕ 227. Τ7 
testamentum (vetus) 108, 
21; I7I, I7; IOI, 27, 


1977510702277: τῇ 

testimonium τῷ 8; r9, 
τὸ ΤΌΘ ΟῚ, 30; 129, 
2 4:355 UTER TAO ὩΣ 
AOT TOCSIGZ2 OO 
0.13. 1501 2: 75 ΠΟΤ ΟΣ 
T9550 258212072): 8222* 
12 

testor 200, I2 

tetrarcha 169, ro 

timor 6r, 7 

titulo 5, 6 

litulum. 136, 70 153. 15: 
DON LS 

tomus I, I2 

tormentum 1,9 

tractatus 2, 

trado ΤΣ ΠῚ 23; 55) FO TA: 
36, 25 


224,|transitorie 43, 5 


trepido 25, 19 

tribuo 43, 9; 45, 7 

tribus 7, 1 

tropologia 109, 8 

tumentum 37,4 

turpitudo 37,1 

typicus 132; 15,016) x17 

Ly pus; 417631658 06708123 
13 


unigenitus 195, I9; 217, 
2 

universus 42,7 

utilitas 25/28/55 18472 ἘΠ 

vacuefacio 122, 20 

vallis r42, 13. 20.21.1245 


1153, “ὍΣ το; ΤΠ 
vanus I9, 8; (gloria) 216, 
22 


vas 178, 4.7. 8 

vasculum 1:78, 3 

vaticinium 33,6; 40, 10; 
55; 10; 1097, 9 x2 

vaticinor 48, 3; 93, 22 

vectigal 155, 15. 18. 25; 
157, 16 

venenum ΤΟΙ, I9 

veneror IOO, IO 

venter 45, 18. 24 


ventus 6,22 5 

verbum 7, 5; 43, 6; 45, 
23; "487.35 ΣΥΖΗ͂Ν XO 
ἘΠῚ; 29: 80} 8. EN 
I8rf, 7. 9- Ig; 200523: 
27 

verbum (Dei — Jesus) 8, 
5; 57, 14; 141, 6; 
I42, 

veritas I2; 47:92 mo Uum 
τ 28, 3 SETA TOM GS 


16218; 189,132 2 190) 
27195,5951! 23/77 TH. 
225! TO 

versipellis 39, 8; 178, 29; 
180/8135 5580992 

verto 2,7 

Verus r28/35: 190 517 

vesanus I25, I 

vetus 463, 13; 3308; 2x3; 
X09, JI. ΠΟ TRE 


* 


vetus 
I40, 13: 552.2101 7]. 
173.101, 27; 227, 24 
via 30, 3. 5 


vicarius I42, 24 
vicinus I39, IO 
victoria 180, 3, 5 


video 22, 

uda u290921: 0802127 
πο ον; 7, 

Vires! ἘΦ ΤΣ ΘΟ Ζ; 90; ἡ; 
ION 


virginalis 55, 1o 
virginitas I20, I3 
VITgO! 30,22: | 3/0902 5. 71 


Qo EST STO SU xE021195 
1315232 52m 1o 
ὙΠ: 226 


virtus: 20; 8; 57. 15; 58, 


193 60. Ὁ. 49» 55 43» 
18 (virtus Dei — Je- 


ἄβυσσος 42, 15 
ἀγαϑότης 239 XIV 21 


ἀγαπάω 11,12; 200, 18; 
ZONE XXVI 4. 2L 
LXXVIII 5,6 

ἀγάπη 202,25; 251 


XXXIX2;271LXXVII 
X2 QmrslUXOXWVEIT 7,8; 
274 LXXXVI 4,6 

ἀγαπητός 271 LX XVII rr 

dyytAuxóc 88,12; 92,23; 
189.4; 227,1 

ἄγγελος 21, I9. 30; 24, 15; 
25, 7. Τ2 9882 42:012 
ΠΌΣΟΙ 1: ΤῊ 45, 1 τὸ; 
52, 18; 53, 7.25: 65,3; 
76510; 853, 8; 824, 8: τὰ; 
85, 20; 80, 20. 24. 20. 
2 20; 8, 2: 4: 20. 23; 
09:515 17/20 17:E2.. 15. 27: 
go ario CIO. τα I4; 
1049 12:027202. 22} 207; 
91351266 IX VI. 6 

ἀγενεαλόγητος 172, IO 

ἁγιάξω 45, 9; 51, I3; 82,9; 
266, LXVII 3 

ἅγιος 20, 24; 64, 2; 100, τ; 


ἘΣ ΤΙ ΤΘΡ, 85: 5052409 
XXXIV ΤΟ; 274 
LXXXIV ir 


ἁγνεία 120, 3 


Wort- und Sachregister 


Sus); E21; I4: R25) ΤΟΣ 
20; 92: 128. IGNIS 
ΠΡ 0. GE T5752: 
nO2 21. Τ00; Ὁ; 0; 
80. 53. τοῦ τὸ; 
ΤΟΊ ΤΟ; 298, 21 

visibilis 9r, 24 

visio 223, 12 

visito 68, τὸ 

visus 9I, 24 

vita 25,4. 7; 55.7; 154, 


2053 T5898». 2I; TÓI, 17: 
ΠΟΘ 5. 100, 2. ὃ: Ζ2ΖΟΟ, 
ΤΣ 2051 04:5 1220, X1 

vitiosus 173, 24 

ὙΠ ΌΠ TE 20): ΘΖ; ΤῸ; 
99, 15; 125, 19; 140, 
8: Ὑ7Ὁ Ζ2τ; 149; T9 
153. 20 85, ΤῈ; 210, 


0; 227: 27; (vitia at- 


2. Griechische Wórter. 


ἀγνοέω 245 XXVI 7; 261 
ILEX 2 

ἄγνοια 244 XXVI 3; 245 
XXVI 31. 35. 39. 40; 
200. 8: 2T 
LXXVII 4 


ἄγνωστος 249 XXXIV 9 
ἀγρυπνέω 203 LXII τ 


ἀγωνίζομαι 185,17. το; 
I92, 22 

ὍΘΕ, 30. 12: "T, 21; 159, 
34. 35; 160,5; 274 
LXXXIV 4 

ἀδιάστατος 9, 20 

ἀδικία 86, 21; 235 VI 18 


ἀϑανασία 202,4 

dÜdvarog 202,8 

ἀϑέατος 243 XXII 7 

ἄϑεος 131,12 

ἀϑητέω 271 LXXVII 3 

ἀϑλέω 192, 19 

ἀϑλητής 79, 26; 193, 7 

ἀϑλιότης 269 LX XII 3 

αἷμα 255 XLVIII 8 

aiví(ocouat 28, 1; 132,5; 
260LVII3;268LXX35; 
275 LIXXXVIE 4 

αἵρεσις I31, I3; 179, II 

αἱρετικοί 7, 7; 49, 16 

αἴσϑῆσις. 234 "Vl. 7.8; 
22 30 ΧἘΠ| 5 241 


ἀληϑής 315 


que peccata) 158, 19; 

, 203: 4 

vivifico 109, 23 

vocabulum 96, 28; roo, 
17} ἜΚ, ΒΘ... 2 77205 

ψΘΟΟ ΘΖ) 7 120530 

volumen: 1788; 15:207, 25 

voluntas 20, 21; 38, 14; 
50,177.57 717: L2 ea 28: 
OZ LINE 120. RO SESTO 
27; αϑδιϑ 

voluptas 183, 33 

volvo 36, 16 

IVO SUD ἘΠΕ 7, Ἐ8, ΘΠ 15: 
«ANGE OE 

vulgus 225, 3 

vultus 229, ΤΟ: 

vulva roo, '5. l5 t 


2T 


E2U 17.20 


zelum? 5413: 23 TF 


XVII 6: 260PLEVIB::; 
2609 IZXEXTITO 522 265 
IX 
αἰσϑητός 20, 8. το; 70, 15; 
Θή 7: 91)/24:05025 ΤῸ: 
14179: 236. «172512207 
[SIE E263 LXIX r2 
αἴσιος 24,7 
αἰτία 59, 16; Tg. 
25 
GLTUOELTI2, 3. 105, 24 
αἰών 261 LVIII 5; 
EXXIXS 12 
ἀκαϑαρσία 240 ΧΝ I4 
ἀκατάπληκτος 169, 24 
ἀκατάστατος 246 XXVII 3 
ἀκέραιος 239 XV 4; 266 
LXVIII 5 
ἀκηδία 182, 23 
ἀκμητί I86, 1. 3 
ἀκολασία 235 VI 18; 
LXXVI 18 
ἀκρασία 235 VI 20 
ἀλήϑεϊα 6, 5; 7, 10; 28, 15; 
185. 25) 223,0; 23, XT 
25; 238 XII 8; 240 XV 


180, 


272 


271 


2751267. EXVILIESx3 
ἀληϑής 238 XIII τι; 267 
TEXSVIBIIDSS r2 τὸ 208 


LXIX r9 


316 ἀληϑινός 

ἀληϑινός 139, 14; 176, 10; 
253 XLI 6; |267 
LXVIII 20 

ἀλληγορέω 246 XXIX 12; 
254 XLVI 55 275 


LXXXVIII 1o 
ἀλληγορία 254 XLVI 3 
ἀλλότριος 197, 15; 262 LX 

9: 27 DpMZXCECVIBBD OS ran 
ἀλλόφυλος 235 VI 19 
ἀλογία 268 LXXI 3 
ἄλογος 249 XXXIV 3; 

259 LIII 46 
ἀμαϑία 260 LIV 8 
ἁμαρτάνω I3, I9. 20. 24; 

τὴ ΟΣ πρὶ Το 10,3; 29, Ἐς: 

87, 2. 3; 94, 14; 98, 15; 

ING το; 170; 2- 59 8154 

15923 10.16, 224 3: 

260 7L1V^35 2651 ΧΙ 22 
apáornua 76, 16; 118, 12; 

173, 24; 213, 4. 6; 234 

TV 1457234 V1 7757230 

X7 ΤΟ; 258 ΠῚ τὸ 
ἁμαρτία 13, 7; 55, τ;90;3; 

96:124: 0:345 ΤΟΣ 20: 1153; 


245" 185, 26: * 190; τὸ: 
202.12: 52324 NS MAI 221 
MD x35 2404) 7X5V. ΤΟΝ 


254 XIV 43/5 259 ΠῚ] 
26:826 ΤΙΝ ΤΙ 2. 2609 
LXXII 8 
ἁμαρτωλός 63, 12 ; 165, 10; 
27373. 20 
ἀμαυρός 241 XVIII 4 
ἀμετάϑητος 243 XXII 13 
ἀμνήστευτος 36, 17 
ἀμόλυντος 128, 20 
ἀμώμητος II9, 20 
ἀνάβασις το, I 
ἀναγέννησις 175,4 
ἀναγορεύω  III,24; 112, 
15; 267 LXVIII 23 
ἀναγραφή 272 LXXIX 8 
dvayoágo 137, 15; 152, 7; 
14737 31 ἜΒΤῚ Το 3). ΠΟΘ ὩΣ: 
DIT ETT ἀναγεγραμ- 
μένον 35, 17; 66, το; 69, 
ΠΡ 70. 12: ΠΗΘῚ ΤῊ ΈΘΘῚ 
175.260 E SEX ΠΥΟΣ 271 
LXXVII τό — ἀναγρά- 
QETOU 130, 7 18: 262 
LX ro --- ἀναγέγραπται 
64, 4; 137,6; 173, 24 
dváyo 191,4; 20I, I5 





Wort- und Sachregister 


ava yo yn 
2605 LXV 7 
ἀναίρεσις 174, 7; 182, 6 


ἀναισϑησία 250 XXXV ὁ ἀόριστος 


ἀναίσϑητος 148, 21 


254 XLVI 4;|d&íopua 


ἀποστολικός 


I05 ΞΡ 246 
XXVIII 5; 253 XLII 15 
ἀόρατος 259 LIII 23 
ΟΊ ΤΟΣ 
XXXIV 13 


249 


ἀνακαλέω 274 LXXXIIlI|àzaA4ay!5 154, 26 


12 
ἀναλαμβάνω 29,21; 30, 6 


ἀνάληψις 244 XXXV 7; 256 


XLIX 17 
ἀναλογία 147, 26 


ἀπαλλάσσομαι 104, 14; 267 
EXVILIT 1216; 274 
LXXXIV τὸ 

ἀπαράβατος 72, 12 

ἀπαράλειπτος 119,8 


dváAoyog 259 LIII 5ο; ἀπαρτάω 273 LXXXII o 


271 dX X VIT 15 


ἀπαρχή 274 LXXXIV 6 


ἀναπαύομαι 271 LX XVII ο᾽ ἀπάτη 182,2 
ἀνάπαυσις 246 XXVII 4;|àzaráo 181,25 


261 LVIII 6 
ἀναρριπίζω 272 LX XIX 14 
ἀνάστασις 95, 21; 

ΟΣ ὅτ: 

I XXEX A8; 

LXXXV 4,5 
ἀνάστημα 2608 LXX 2 
ἀναφέρω 190, 18; 

IAHII4513:2638EXEV. 35 
ἀναμάρτητος 13, 8. 18. 22; 

I4, 7; I5, 1 
ἀνάπαλιν ΤΟ, ἘΣ: 

IX DV 
ἀνάστημα 160, I4 
ἀνατολικός 177,9 
ἀναφορά I1OO, I2 
ἀνδραποδώδης 265 LXV 12 
ἀνδρεία 211, I3 
ἀνϑρωπαρεσκεία 10, II 
ἀνϑρώπινος 66,7; 98,7; 

ΤΙ ὃ: 125 BIO τς E20? 

12. WU20! EL. 0E49. 5275 

179, Ὁ, 180, TO: B TES 

182, 1θ; 269 b EIS 

272 ΤΟΙ ΧΕ 23 
ἀνϑρωπότης 43,23 


264 


ἀπαύγασμα 273 LXXXIII 
8 


244 ἀπειϑεία 240 XV 21 
272) ἀπειλή 266 LXVI 4 
274|ànépavtog 261 LVIII 5 


ἀπερίληπτος 238 XIII τὸ 
ἀπερριμένος 59, 24 


259 ἀπλημμελής 274 LX XXIV 


dzLOTÉO 85, 15; 7. τὸ 
75.35,244 XXV 5 

àzu caía 66, 5. 6; 114, 17 

dzi0TOG ΤΥ I4; 142, 24; 
1606, I2; ἼΘΝ 2 2 DE 
ILXIV 177265 IX V*r5s 
272 LXXX 10 

ἄπλαστος 84,1 

ἀποκεῖμαι 204 L'XIV 31. 37 

ἁπλότης 235 VI 25; 258 
IZFIT * x7; 250) P EDEN 

ἁπλούς (ἁπλούστερον) 112, 
45 5239 X WV. Fac ΖΕ 
XXXVII 5 

ἀποβιόω 226, 12 

ἀποδημέω 274 LXXXV 7 

ἀπόδοσις 259 LIII 42 


ἀνίστημι 99, 7. το; 226, 1 6| ἀποκαϑίστημι 273 LXXXI 

ἀντακολουϑέω 2604 LXIV 5| 6 

ἀντιδιαστολή 259 LIII 45] ἀποκάλυψις 85,5; 106,8; 

ἀντικειέω 267 LXVIII 13] 127,9 

ἀντίκειμαι 201, 22; ἄντι- ἀποκλήρωσις 251 XXXVII 
κείμεναι (δυνάμεις) 143,| 8 


το ; (ἐνεργεῖαι) 2o, 22; ἀπολαμβάνω 274 LXXXIV 
I 


223 τὸ 2320. TES 
ἀντιλέγω τόοο, II; 

TEX DER ΤΣ 
ἀντιλογία 227, 16 


207 ἀπολογοῦμαι 183, 19 


ἀπόρρητος 68, 18; 117, 18; 
182,27 


iir diu 230, 18; 231, ἀπορρίπτω 154, 6 


5. 
ἀνυμνέω 89, 16 
ἀνώμαλος 144, 25 


ἀποστολικός 176,25; 177, 
12;220,18;246 X XVIII 
35/264 ILXEV-36 


ἀπόστολοι 8,4; 


ἀπόστολοι * Wort- und Sachregister 


152, Ο;}βασιλεία 69, 10 


R70: 10} 202,18; 220, DagtASUG. 205 2; 79, 5 


I4; 241 XVIII 4. 9; fóseA?trouat 22, 10 


2435 XXTIT. 5: 
NMENXDIB 5-85 
DSXOXVIT m4. τὸ: 274 
LXXXV 4 

ἀπόστολος (— Paulus) 
GIG ΤῸ; ΤΟ. 38, ΤΟ: 
735514: 242 XIX. 4: 262 
ἸΕΧΟ τὴ 

ἀποτελέω 266 LXVI 4 
ἀπότεξις 49, II. 24 
ἀποφοίτησις 269 LXXII 3 
ἀπρόσιτος 243 XXII 7 
ἀπρόσκοπος ΤΟΙ, 7 


ΘΟ. 


248 Ιβεβαιόω 47, 3 
251| píBAoc 


83. 20: 200 
ἸΕΧΟΧΘΙΝ Ὁ 
Bloc πῆ Σ e 55D Φὴν Ὁ: 


68; 3451105; 4. ΤΟ; 142, 
2482247122 023 0 8 X957. 


23 ΧΙ OL 270 
XXVII 8; 255 
ἈΠΟ ΖΘ INS" 


45022027 * I5X'$ 7581263 
ἘΠ re o2 NSBIBDESE 
27:1 XXVIEO; I XXIX 
2.272 B XSNCIEXOETIS 


ἀρετή 26, 5; 59, 5; 143, 2;|Bióo 18, 5; 58, το; 256 L. 3 
177, 5; 182, 9. 28; 185, βιωτικός 105, 9; 247 XXX 
2555202085822 9 0:0 (562:50 I 


XLIX 17; 263 LXIV 3; βούλημα 


2604 ΤΡ τ΄ ἡ 
212 M XEXSIN A 
do000v 64,10. 13; 210,I4.15 
ἀριϑμός 268 LXIX 13 

ἀρτοποιέω 177,13 

ἀρχάγγελος 74, 4 

ἀρχαῖος 247 XXXI 5 

ἀρχιερεύς 243 XXII 12 

ἀσαφεία 159,27 

ἀσαφής 154,26 

ἀσεβέω 269 LXXVII 2 

ἀσεβής 249 XXXIV 9 

ἀσέλγεια 235 VI 20 

ἄσκησις 272 LXXIX 27 

ἀσκητής 28, 18 

ἀσώματος 259 LIII 29 
268 LXIX 17 

ἄσωτος 268 LXXI 2 

ἄτροφος 209 LXXI ro 

dronía 269 LXXII 4 

ἀτυφία 59,3 

αὐτάρκης 190, I3 

αὐτολόγος 243 XXII r1 

ἄφατος 272 LXXIX 15 

ἀφϑαρσία 202, 4; 243 XXII 
13 

ἄφϑαρτος 24,6 

ἀφροσύνη 250 XXXV 7 

dyvyoc 148,21; 232 I 1o 


29; 


βαϑύς (βαϑύτερον) 108, 15; 
ἘΠ) 8. N52UI5 
βαπτίξζω 98,13. 19 

βάπτισμα 45,9; 
98518; τσ, tI; E7453. 
24:234 IN3 1r 


ESO Ra RA 
XXXI 5 
βούλησις 100, 21; 261 
JENVIBE ardet τὸ 


γάμος 34, 14; 37, 14; 226, 
IO; 235 VI r9 


γαστριμαργία 183, r. 26 
γεέννα 165, 7 

γέλως 235 VIII 2 
γενεαλογέω 112,10; 172, 


0-12. 17. 20: 22. 173: 4 
ISI, 5 

yeveaAoyía 112,9. I2. I4; 
1772-4 I52723 92012 1573, 05 
174, 3 

γενναῖος 232 I 16 

γέννημα 1406, 12 

γευνῆσις 1174» 8- 9:235 
(προτέρα- δευτέρα) 175, 
5. 6 

γεννήτορες 66, 20 

γεννάομαι 253 XLII 7. 
OTIO 

γένος 48,9 

γενητός 243 XXII 7 

VT ΤΡ ΠΟΘ ΤΖ 170; 
ἘΞ 201 ΤῊ ΕΠ 45:273 
ἘΝ ΟΣ ΤΙΝ 55 7.78 

γήϊννος 98, 7; 171, I1; 261 
LVII17;275L XXXVII 


γινώσκω IOS, 15 
γνώμη 271 LXXVI τὸ 


80; 18; γνῶσις Τὸ, 175-12, 9; 237 


ΕΝ 87.250: ΙΧ 17. 
250, 15.2: 20 ΠΡ 153 





δημιουργός 317 

γράμμα 238 XII 11; XIII 
2. ΟΣ» 202 το τὸς 
γράμματα (ἱερά) 177, 5; 
204 LXIV r2 

γραμματεῖς 83, 10 

yoaqm Yo; 175.23; I; 39; 
195/749, 277: 11 τὸ" 90. 
28-099 122 ΠΟ 8: 
T2777 29: ΤΙ ΒΟ; ΖΦ 1609925 
72 o Ἴ70, 2 T ΠΟ: 
Ἐ2 95. 20. 180. 2 το ον 
355199, I0; 100, ἡ; 227. 


29; 233 lll 5; 245 
ΧΟ 12: 277 NCXNO5 
249 XXXIV. τοῦ 257 
DIIS: 255, 5 DD 
263» IS INE 269 
LXXIV 4; 273 
LXXXII 8 


γράφω: γράφεται 176, 20; 
yéypaztzat 7, I4; II, I6; 
36; 10737, 35 7705878; 
23; 91, 31; 98, 30; 119, 
23; 149,20; 153, I9; 
ΠΡ; Ὁ», 109, Τὸ, T5924: 
170; 28; “100; 271: 220, 
254209 ΠΝ XT 1 95 


LXXXVII 2; γεγραμ- 
μένον 149,1; 245 
ἈΝ Ψ ΊΕΣ τὸς: 2/72 
LXXIX 6; ἐγέγραπτο 
90, 26 


γυμνασία 258 LIII 9. τὶ 
γυμνός I94, 17 
γυμνότης 152, I2 
γύμνωσις 202, 4 


δαίμονες 154,5; 201, 23; 
246 XXVIII 2 

δαιμόνιον 39, 1; 254 XLIII 
2 

δαίμων 207, I3 

δειλία 182, 23 

δεκαπλασιάξω 264 LXIV 
I2 

δεσμωτήριον 103, 4; 105, 9 

δεσπότης 41,8; 101,2; 
x89,9; 20r ΠΧ’ ἡ 

δευτέρα (παρουσία) 
XXIII 3 

δημιούργημα 182, 4 

δημιουργία 227,3 

δημιουργός 41, 9; (τοῦ xóa- 


243 


μοῦ) 199,6; 200,14; 
237 X124; 249 XXXIV 
21 


318 διάβολος Wort- und Sachregister ἐπαγγελία 


διάβολος 6,2; 37,24; 38, 3. 15. 23; 267 LXVIII, 23; 266 LXVII 2; 273 


53,1, 43,24; 86; 26;.x53,| 65 224 1E XU OVI LXXXIII 7 

I7; 179,14; 183,17; δοξάζω 29,6; 95,27; 236] ἐκκλησιαστικός 14, 13 

180, 175/,.3990,:2 ; 192)|.. 555 ἐκκόπτω 128, 10 

20; 232 I 14; 235 [Χ] δοξολογία 89, 14 ἔκλειψις 273 L'XXXIII 2 

2; 246 XXIX 6; 2506/00040; 185, 24 ἐκπαρϑενεύω 43, 20 

1:27 δραματουργέω 7,8 ἐκπλήρωσις 73, II 
διαγράφω 201, 13 δραστικός 79,1 ἐκτελέω 77,6 
διάδοχος 202, 19 δυνάμεις 89, 15. 22; 159, ἐλεύϑερος 261 LVII 16 
διαϑήκη 3,18; 197,15;| 10; 223, 19; 236 ΧΙ 4; ἔλλαμψις 273 LXXXIII 8 

20, 23; 267 LXVIII|::259 1.111 39:/5r ἐλπίς 246 XXVII 4 

27 δύναμις 12, 3; 29, 12; 4I,|&Aeoc 93, 13; 202, 16; 257 
διακονία 263. LXIII 5; 14; 42,22; 68,18; 69, LI 9 

264 LXIV 30 II; 70,5; 79,3; 100,|óppaívo. 261 LVII ro. xt 
διάκονος 81, τὸ | 26; 166,19; 182, τὖ} ἐμ αν δ 274 LXXXV 4 
διάκρισις 117, 21; 118, 4 183, 12; 232 I 12; 236 ἐμφανισμός 21, 3 


διαλεκτικός 267 LXVIII 22| IX 6; 238 XIII το; ἐμφατικῶς 64, 10 
διάλογος 182, 11 XIV 2; 241 XVIII 5; ἔμφοβος 241 XVII 3 
διάνοια 238 XII 9 257 IL 14; 258 LIII 6; ἔμψυχος 132, 17 

δίαρμα 268 LXX 2 259 LIII 3o. 40; 272) ἐναναπαύομαι 271 LX XVII 
διάταξις 154,9 XXIX ME 268 14 

διαφωνία 242 ΧΧΙ 5 LXIX8;275LXXXVII ἐνανθρωπέω 182, 27 


διδασκαλία 242 XVIII 13; 18 ἐνανϑρώπησις 159, 32 ; 182, 
246 XXVII 3; γ4γη δυσεύρετος 264 LXIV 25 27; 265 LXVI 2 
XXX 8; 248 xXXIHr À δυσσέβεια 151, 4 ἔνδοξος 243 XXII ro. 18. 
I9 


διδασκαλικός 10,2; 202, à ] 
διδάσκαλος 128, 21; 2 ἔϑνη 85, 19; 87, 22; 94, 2 ἐνέργεια 20,20; (ἀντικει- 
14; 2602, 20:7255 LIX 135,19,1 7137, ΤΣ: 138, 6;| μένη) 38,18; 45,26; 
τὸ, 250 IX τ τ} pb ΤΠ} τὸ’ MES ΡΣ ἢ 1 το 
271. LXXVII 13 5; 148, IO. 14; 149, 22 ;|évegyéo 20, 9; 29, 20; 55, 
155. 245822 T) 1055220) I9 


διεργετικός 113, 20 Ξ 
97 CHA 17; 240 XV :16.5'20;|8»»bDig. 181.) 21. 20, 102, 1.» 


Ao. 16; 27 0 τοῦς ΠΑ ἈΝ ees 
: PEU IL 25; 256 LI 4 Boro ΠΡΟ ENS 
διηγέομαι 254 LVI 5 ἐϑνικός 194,15; 223, I5 ἔνσαρκος (παρουσία) 7,8; 


δικαιόω 117,24; 120, 14. |Zfyoc 207, 5; 257 IL 27 ΠΣ 

LM ; Ι (5; γένεσις) 44, 2. 3 
δικαιοσύνη 51,2; 86, 20; εἰκών 273 LXXXIII 5 ἐνσώματος 30, 7 

114, 20; 177, 4: 185,24; εἰρήνη 47, 6; 85, 4; 93, 5; ἐνσωμάτωσις 159, 26 


211,13 106, 6; 250 XXXVI γ; ἐντέλλω 78,4 
δίκαιος oft 274 LXXXVI 7.8 ἔντιμος 95, 30 
δικαίωμα 271 LXXVI 21 εἰρηνοποιέω 89, 24; 105, 11|évroÀ:] 19, 9. 13; 26, 13; 
δικαστήριον I9, 21 dloayoyn 252. XXXIX 7| 73,12;. 79,55] €52,35 
δίκη 183, 25 εἰσαγωγικός 267 LXVIII| 153,9;154, 13; 199, I5; 
διορατικός 258 LIII 3 25 200, 12.24; 201, 3.12589 
διπλασιάζω 264 LXIV 35] ἔκβασις 60, το; 67. το XLII 4 
διωγμός 37, 6 ἔκδοσις (πέμπτη) 44,3 ἐντρεχής 264 LXIV 7. 17 


δόγμα 234 IV 13; 238) ἐκκλησία 5, 19; 26, το; 84, ἐνυπάρχω 57, 1I 
XIII 12; 249 XXXIV fos eds ΣΤ ΘΒ Θὲ B WM ΣΕ ds 175. ἘΣ 
9; 266 LXV ΠῚ 8. ποτ 23; 92, 6. 15; 93, 2.|&£aíperoc 271 LXXVII 12 
2607 LXVIII τὸ. 12;| 7; 132,22; 138, 6; 141, ἐξαποστέλλω 176, 12 
2607 LXIX 3. 5; 268 5; 202,18. 21; 208, τ. ἐξομολογέω 269 LXXII 7 
LXX 5 4; 237 XI 18, XII 5;) ἐξομολόγησις 269 LXXII 
δόλος 183, 11 238 X TIT x4; ἈΠΟ 3431 τὸ 
δόξα 17, 5; 19)6; 8gi20j1 940 EXC «τὸ; 252) ἐξουσία 170, I 
92, 22; 186,4; 189, 3.| τ απ ; 258 LII 6; ἐπαγγελία 34, 11. I2; 40, 
τ; 236: 4; 243 XXII| 259 LIII 36; 264 LXIV 16: "50i 2172,12 1207. 


ἐπαγγελία 


26; 105, 5; 197, 16; 259 
LIII 44 
ἐπαγγέλλω 240 XV 27 
ἐπαίνετος 16, το; 17,9 
ἐπαινέω 17, 9; 259 LIII 37 
énawoc 16, 6. 8. 10; 17, 22; 
8. 5; 10; 190 
ἐπάνοδος 202, 27 
ἐπαπορέω 27 LXXVII 4. 8 
ἐπαπόρησις 130,9; 131,2 
ἐπαπορητικός 204 LXIV 24 
ἔπαρσις 275 LXXXVII 9 
&meoyóuevoc 275 
ΕΟ XQ SN 
ἐπιβουλή 183, 6 
ἐπιγεγραμμένον (εὐαγγ.) 5, 
H5 2 


ἐπίγνωσις 28, 15 
ἐπίδειξις 19, 5 


ἐπιδημέω 68,13; 86,9; 


IO08, I4; 248 XXXII 4;|. 





20. ΠΧ S: 274 
LXXXXV 8 

ἐπιδημία 25,23; 40,20; 
ἼΟΤΟΣ 65, τοι 21 70, 
ΣῊ ΕΙΣ 2 T5: 0172 MATIS 
δ, Τὰ: 8759528025: 


1455207: 144. 9; 100, 2. 
05 244. XXIV. 9. τὸ 
ἐπιϑυμητικός 90, IO. 
260) ΕἸ xx 
ἐπίκειμαι 220, I3 
ἐπιλέγω 201,6 
ἐπίπλαστος 182,9 
ἐπιπροφητεύω 107,23 
ἐπιῤῥίπτω 153, 22 
ἐπισημαίνω 206, 12 
ἐπίσημος 64, 13 
ἐπίσκοπος 37,5; 
Ὁ, ἘΠ; 202, 20 
ἐπιστατέω 202,22 
ἐπιστολή. 37, 2; 256 IL 15 
ἐπιστομίζω 183, 20 
ἐπιστύφω 202, I4 
ἐπίτασις 89, 18 
ἐπιφαίνω 262 LX 2 
ἐπιφάνεια 113, I9; 202, 28; 
257 LL 24 
ἐποικοδομέω 241 XVIII 7; 
268 LXX 6. 7 
ἐποπτικός 269 LXXIII 3 
* ἔργον 19, 17; 43, 6; 58,6; 
592 GOTS5: 5 72: TT. 
88: τ ΟΖ T2 Ὁ3, ΤΙ: 
Lo4 ἘΣ TQUE 143/22; 


i35 








ΟἿ 24 





Wort- und Sachregister 


220, 185:264. EX VEI. 30; 
275 LXXXV 5 
ἐρευνάω 155, 18 
ἑρμηνεύω 65, 15; 66, 18; 
68: 5: τοΟ τι ἼΤ᾽ ΤΟ; 
I390£ 24 221711324 289 
ΤΉ ΠΠ 96 
ἑτερόδοξοι 249 XXXIV 8 
εὐαγγέλια 3, I9; 4, 12; 5, 
25, ἢ Ὁ 25: BC ro 
εὐαγγελίζομαι 40, 5; 67, 4; 
GA πα: 8, 2; 68.6.9; 
194, 18 
εὐαγγελικός τοῦ, I2; 247 
ΣΧ ΘΟ 28). ἘΠ 28: 
269 LXXIV 4 
εὐαγγέλιον 5, 2. 3. 6. 14; 
V ΠΟΙ Το ΤΡ 20) 
95:130: ἔπ: 137, Ὲ} Ἐ59; 
δὴ Ἐθ5, ΟἹ πΟϑ, 5.» 200, 
IO; 244 XXIV 11; 253 
ΚΠ ΠΕ 20:265. ΙΕ ΧΟ ὩΣ; 
2 τὸ ἸΡΧΌ τ  ΟἿ5 
LXXXI 3 
εὐαγγελισμός 46, 7; 87,22 
εὐαγγελιστής 46,9; 67,1; 
05123 5 € EI99 170; 2; 
159; 1.271725 I4 32 ng; 
155233 10/5239 ΠῚ 
235 V Ils 
εὐδοκέω 182,28 
εὐδοκία 261 LVII 21 





εὐδόκιμος 27,4 

εὐεργεσία 114,18; 250 
XXXV 8 

EDEQyETÉO O90, II 

εὐθηνία 176,3. IO. I9 


εὐκληρία 269 LXXII 5 
εὐλαβής 241 XVII 4 
εὐλάβεια 241 XVII 2 
εὐλογία 228,8; 275 
LXXXVII r9 
εὐλογίαι (Aevregov.) 228, 4 
εὐποιΐα 21II, I2 
εὐπρόσιτος 209 L XXII 9 
εὐσπλαγχνία 201, 16 
εὐφροσύνη 261 LVIII 6 
εὐφυής 269 LXXI 8 
εὐχῇ 80, 19; 252 XL 2. 5; 
252 NSIP DIES 259 
ἐφαρμόζω 254 XLIII 5. 6 
ἐφεδρεύω 263 LXII 2 


ζημία 242 XIX 4 
Loi] 183: 255; 207, 1050227, 
22. 25520: 271 dS VIT 


ϑεότης 319 


2 TCI 27 ΧΟ σ᾿ 6: 
272. I XXTXS Υ 275 
LXXXVIII 5 

ξῷον 232 I 6. 9; 259 LIII 
46 

ζωοποιέω 180, 9 


ἡγεμονικόν 236 XI 6; 245 
XXVI 29 

ἡγούμενος 207,5 

ἡδονή 265 LXV 8; 
IZXSX 6 

5üuxóc 267 LXVIII 25; 
269 L XXIII 3 

ἦϑος 257 IL 8 

ἡλιακός 273 LXX XII 5. 11 

ἥμισυς 202,7 


269 


ϑεολογέω 268 LXX 3 
ϑεολογία 255 XLVIII 9; 


268 LXX ἃ 
ϑάνατος 95,19; τιδ,6; 
170; οἷ: 202: 8: 227. 20 
AXE 2 2.75) 


242 
LXXXVIII 5 

ϑαῦμα 55, 17; 118, 19; 239 
XV 2 


ϑαυμάζω 239 XV 4 

ϑαυμασία 55, 13 

0éa 243 XXII 4; 
XXXVII 12 

ϑεάνϑρωπος 48, 16 

ϑεῖον 17, 7 

Ὅεῖος ΤΌ, 21; 20 18: 535, 
2175 3 m 10. 45.7. τὸς 
5257/:810]2, 12721 ἜΤ; ΤΟΣ: 
27. 9; ἼΖΟ, Τῶος 257. 
Ἵ 2538 ΧΕΠῸ op. 
11: 225 ΧΙ od 
IXSNSXEG ART 1835254 ΤΠ 
2952257 EI, 32^ ΠΡ QT 
EVIL 4-:95720604 IX EV. 
12: 272 LX XEXC8 5256 
IP r7 55.2599 € 
Ὁ: Τὸ 

ϑειότης 267; LXIX 6 

ϑεοπρεπής 165,2 

0eóc (— Christus) 123, 3; 
Ἐ80) 18; 1851 5. I4. 2 182; 
18: 237 SX 

ϑεός (τοῦ νόμου) 131,15; 
(τοῦ ναοῦ) 131,15 

ϑεοσέβεια 119, 17; 133,17. 
I9; 268 LXX 5 

ϑεύτης 9, 23; 160, 5; 172, 
nmnocETGON 


251 


ϑεοτόκος 


ϑεοτόκος 44,10; 50,9 


Wort- und Sachregister 


καλέω 209,3 


ϑέσις 133, 15; 255 IL καλός 220, 14 


ϑεσπέσιος 266 LXVII 7 

ϑεώρημα 9,1. 2 

ϑεωρητικός 9, 17. 22; 267 
LXVIII 19 

ϑεώριία 9, 2; 10, 1; 30, 3; 


138,4; 184,15; 238 
XIII ΘΕ VERS ΣΕΥ 
XXXVII ne 251 
XXXIX 2 252 


XXXIX 4.22 
ϑνητός 243 XXII 4; 254 
XLV 3 
ϑυμικός 260 LIV το 
ϑυσία 30,20 
ϑυσιαστήριον 100, 3 


ἴδιος 259 LIII 36; 263 
IXiVW.3 

ἰδίωμα | 113, 21; 
LXXVI. 7 

ἰδιώτης 29,2 

ἱερατικός 217, I5 

iepeUs. 30, τοῦ; 34:95703, 3; 
DUX τ 

iegóc 47, 2; 100, 7 

ἱερουργέω 93, 12 

ἱλαρότης 235 VIII 2. 4 

ἰουδαΐξζω 252 XXXIX 18 

iovóaizóg 252 XXXIX 18 

loropío 30,85 230 XM 2: 
27 OEXXNDID SEI 

ἰσχυρός IIO, 6 

io)" 270 LXXV 4.6 

ióra 270 LXXV 3 


270 


καϑαίρεσις 148, 8; 189, 10 

καϑαιρετικός 113, 18 

καϑαιρέω 223, 25 

καϑαίρω 99, 9; 145, 6 

καϑαρεύω 99, II 

καϑαρισμός 95,4 

καϑαρότης 120, 4 

κάϑοδος 201, I9 

καϑολικός 145, I9 

καϑυβρίζω 270, II 

xawwógc 63, I1; 177, 15; 202 
24 

xoawortouéo 274 LXXXIV 
9 

X0 LO L9 30» 75. ITO PEDE TAS 
57,/EX5« 210547 21235: 
I9; 250 XXXVI 6 

κακοῦργος 189, I 

κακωτικός 232 1 12 


καταβαίνω 160,6 

κατάβασις 30, 13; 89, 13; 
159, 34. 35 

καταϑερμαίνω 265 LXVI 3 

κατάλληλος 183, 3 

καταλέγω 2560 L 6 

κατάλογος 248 XXXI 15 

κατάρα 48, 19 

καταργέω 186, I9 

κατασκεδάζω 273 LX XXII 
II 

κατάστασις 234 VI 4. 6 

καταφιλοσοφέω 268 LXIX 
12 

κατηγορία 4, το; 260 LVI 5 

κατόρϑωμα 55,17 

κατοχή 274 LXXXIV 6 

κεῖ 259 LIII 41; 275 
LXXXVII 8. 14 

κενοδοξία 19, το; 184, 12; 
267 ΚΝ τὸ 

κλῆσις 148, 10; 267 LXIX 
3 

κοινωνία 54, 12 

κορωνίς 107, I9 

κοσμικός 184, 9 

κοσμοποιΐα 233 III 6; 242 
XXI^7;275 LXXXVII 
I5 

κόσμος 43, 22 ; 58, 16; 103, 
254105, τοῖς LB 7001722747 
147,0; 194) 272 qux OT 
170,27:* 300, 9:4 201, 
22» 4032 NU. n2 27 po-r7 
ΠΤ Έ 6£ 258: € UL v7 
242 XXI 8; 246 XXIX 


4st wsso. XILVEIDosS 
265 LI2XEVU ἔτος 270 
LXXVI 6 


κοῦφος 166, 12 

κράτος 12, 3 

κρίμα 165, I3 

κρίνω 17,24 

κρίσις 17, 10; 261 LIII 35; 
272 LXXIX 18. 19 

κριτής 165, 7 

κτίσις 273 LXXXII τὸ 

κτίστης 265 LXV 1o 

κυέω 43,20 

κυοφορέω 100, 22 

κυρία 48, 19 

κύριος 41,9; 44, I5; 243 
XXAI 21 

ó κύριος oft 


μαϑητεύομαι 


κύριος (adj.) 270 LX XVI9; 
κυρίως 258 LIII 15; 259 
LIII 24; 269 LXXIV 2; 
275 LXXXVIII 4 


Aaü0c 3, 6. ἘΞ. ΤΙΣ 1605028, 
ΤΟΣ 14192: £L 5.995, ΖῈ 
93; 26; 1067 7/134 3:855 
I45, 6; 148, 9; 149,25; 
197, 5; 245 XXVI. x87 
247 XXXI 6; 265 LXV 
21. 22; 275 LXXXVII 
6. 9 

λατρεία 238 XII 11; XIII 
557252 XXXIX rx 

λειτουργός 30, τ 

Aéfig 159, 6; 180, 7; 200, 
9502124 7027 QE OA 
XXXIV 20; 254 XLVI 
2 

λιϑοβοληϑέω 43,20 

λόγια 2607 LXVIII 26 


AoyixÓóGc 115,3; 149,260; 
218, ἘΠῚ 2377 ἘΠ τὸ: 
238X1III 5; 247 XXX 4; 
269 LXXI ro 

λογισμός 17,13; 105, 15; 
265 I; XtV τὸ 


λογοϑέσιος 272 LX XIX 13 

λόγος (— Christus) 8, 1. 7; 
10,3; 12,4; 45, 24; 
123,.3; 130, 10» 100) ἘΣ 
175, 14/; 2015 2 5:219) ΘΕ 
249 XXXIV 4;. 251 
XXXVII 27; 261 LVII 
6. 8: 147:2062 47 X52:0270 
LXXV τ 

λογοποιέω 182, 14 

λύπη 49,3 

λύτρα 105, 9 

λυτρόω 1109, I5; 257 IL 9 

λυτρώτης 257 IL τι 


μάϑημα 8, 22; 269 LX XI 8 

μάϑησις τοῦ, 9 

μαϑηταί 10,4; 118,24; 
177,17; 218; 155 ΕΘ, 
ΤΡ; 220,3: 11050922 TONEHE 
233 IIl x4; IV. v5 
XI zo. 14; 238 ΧΎΨΟΒΕ 


242. XVIIL- 15; 95x 
XXXVII 13. 15; 255 
XLVAI. 3: 8; ΣΙΝ: 
LXXXV. 3. 5; 275 
LXXXVII 19 


μαϑητεύομαι 265 LXV τὸ 


μακάριος Wort- und Sachregister παίδευσις 321 


veo 264 LXIV ro 

νηνεμία 165, 25 

νήπιος 250 XXXV 9 

γιπκάω 193, I. 7 

20£0 1238 / XV (3554275 
LXXXVII r3. 17 


3; 175, 23; 184,19; 237 
XII 3; 252 XXXIX ἢ 

oixovopuxóc 77, 5; 266 
LXVIII 4 

οἰκουμένη 82, 6. 9; 145,1; 
272 LXXX 5 

ὁλοκάρπωμα 24, το 

ὁμοίωσις 229, 22 

ὁμολογέω 241 XVIII 3; 
249 XXXIV 27; 274 
LXXXVI 2 

ὁμολογία 44, 16 

ὁμώνυμος 259 LIII 3o 

ὄνομα 44, 9; 64, 16; 65, 1; 
95, 30; 235 VIII 5; 241 
XVIII 5; 259 LIII 49. 
50.5545 0264 DXBVR 6: 
269 LXXIV 2. 4; 270 
LXXV 5; LXXVI 6. 
9; 274 LXXXV 9 

ὀνομάξω 43,18; 128,9; 
DE 2:5 TOt 21.225 745 
Six102721: 272 ΕΝ Χ ΤΙ 
ὃ 


μακάριος 10, 9; 17, 2I ; 37, 
4:046:57055, 7, 79, 6; 
ΠΤ ΤΣ 0214; 25); Ζ201 
ἘΠῚ 53-262 LX. r8 

μακαρισμός 253 XLII τὸ 

μακρόϑυμος 183, 25 

μάρτυρ 37,2 νόημα 238 XII 12 

μαρτυρέω 6,26; 156,2; vortuxóc 258 LIII 6 
159, I3; 165, 3; 199, I8 ;|vonzóc 61, 13; 70, 15; 72, 
200, 12; 242 XVIII 14| I4; 91,25; 236 XI 2; 

μαρτυρία 52,9; II7, 17 258 LIII 10; 261 LVII 

μαχέω 37,7 13; 2607 LXIX 3. 4; 

μεϑερμηνεύω 92, 27 268 JOXIX ΣΟ το τὸ 

μεϑίστημι 274 LXXXIV δ᾽ γομικός 33, 5; 199, 12; 201 

μειόω 264 LXIV 15 I0; 247 XXX 8 

μετακομίξζω 30, 8 νομίμως 226, 12 

μεταμόρφωσις 2γλ]νόμισμα 272 LXXIX 26 

XXXV 5 νομοϑετέω 175,13 

μετανοέω 139, 10; 236 X 7|vónoc 28, 3; 98, 30; IOL 4. 

Herdvoin 236 X 10; 270| 5.6.7; 131, 15; 138, 8; 
LXXIV 1o T69: 153 £70, 18. :0* 1945 

μετεμψύχωσις 29, 5. 9. 23| 23; 199, 14. 18; 200, 13. 

μετεωρίζω 261 LVII 17 Το" 202, ΟἸἾἾΖΙ, Τὴ; 220, 

μετεῶρον 261 XLIÍI 4 ΤῸ: 2320. ΜΠ το; 235 ῪΙ 

μέτρον 238 ΧΙΝ 2 220 238 ΚΠ ΤΊ 2.5 

μῆν 175, 12 AED 2:422: 244 

μητρολῶος 146, 11 XXIV 11; 252 XXXIX 

μηχανή 183, 6. 26 ΤΠ ΤΠ ΤΟΣ 257 LIBS: 

μνήμη 79,1 265 LXV 20; 270LXXV 
μνηστήρ 36,23; 129,6 SOUPIS 271 b XSOXWIET 

μοιχεία 16, 5 3.1 7 

μοχϑηρός 265 LXV 16. τϑ]νοῦς 6, 28; 78, 30; 159, 6. 

u$pi06 127,8; 271 LXXVII| | 23; 160, 4 ; 171, 11 ; 227, 
9 200237 XT.112. 29:27 

μυστήριον 70,11; 80,18; 250 XXXVII 4; 258 
9255-93, 23 2098 UR75 ΕΠ: τὸ: 1217 22); 259 
9578. 32: «13215,5136, ΠῚ 24325. 260/ I) EV. 6. 
ἘΠῚ 21; 150, 25; I60:5:[ ὃ. 05-260 LV. 35. 261 
17533 0252 0X: EX 3| ΕἸΧ 3:212054 EXV.. 16: 

pvauxóc 85,13; 93,12; 275 LXXXVII 17 
96, 12; 98,25; 128,2;|vórro 265 LXVI 3 
1381915311; 159.31; 
240 ΧΧΙΧ τὸ; 266 

































ὀνομασία 254 XLIII τ; 
259 LIII 53 

ὀνομαστί 44, 9 

ὁπλίζω 131, I2 

ὀπτασία 21, 5 

ὁρατός 7,2 

ὀργανικός 259 LIII 26 

ὀργή 151, 3 

ὀρϑός 267 LXVIII τὸ 

ὁρίζω 264 LXIV 33 

ὅσιος 270 LXXVI 5 

ὄστρακον 237 XII 5 

οὐ 274 LXXXV 7 

οὐράνιος 92, 22; 93, 6. I1; 
1045195/131226):24:5/» 269 
IE XOGBE 2 

οὐρανός 42, 13; 43, 3; 60,1; 
71, 14; 97, 14; IO5, I2; 


ὁδεύω IAI, II 1603 5:6 20T- IZVIEED OA 


LXVIII Z5 267|otinoi; 234 IV 15 269 LXXII 9 
LXVIII 26; “γιοϊκοδεσπότης 272 LXXIX|o?cía 243 XXII 6; 275 
IEXOXVIT T4 295) 20 LXXXVIII 4 
LXXXVII r5 oixoóouéo 248 XXXII γ|ὄφις II4, I5 

οἰκοδομή 223, 26 ὄψις 40, 0 


οἰκοδόμημα 267 LXVIII ro 
oixovouéo 43, 18; 54, 14; 
S1, 16:185, ΖΟΙ 80: ἡ: 
ΘΙ. 27. 245: XXV 525. 
38 
οἰκονομία 35,1; 436,23; 
27 37,24; 38,17; 44,4; 
νεῦμα 32,9 52, 7; 60, 2; 71, I3; 95, 
Origenes IX. 2T 


JD0c4 £05, 65 128,15; 131; 
ΟΝ 32, τ. 18; (vot 
σπατρξὶ 1532; 21: 33, 
I9; 104,17; 224,25 

νεκρός 99, 7; 239 XIV τό 

véog 152, 18; 267 XLVIII 


παϑητικός 260 LIV ro 

ztáDoc 117, 2; 184, 13; 210, 
Bob 21 OCVILI 8:254 
XLIV 4; 274 LXXXIV 
12; LXXXV ἢ 

παιδεία 241 XVII 9 

παίδευσις 146, 9 


322 παιδιότης Wort- und Sachregister προδότης 


παιδιότης 44,6 274 LXXXV 6; 275| XXXV2;271LXXVIII 
zaAamtóg 84,2; 152,18; LXXXVII τό 5 
(Aóáu) 182, 29; 199, 7; πατριάρχαι 84, 3; 235 VIII mAoviéo 267 LXVIII τι. 
243 d 3; 249) 4 17; 274 L XXXIV 9 


LXVIII 26 — παλαιὰ πατρολῶος 146, το σύρε Πα 3, T3; 1:1; 77 207 ETÀ 
γραφή: 63, I1; 202,24 πεῖρα 183, I 14; -L 18. 20. 23 : 79 
παλιγγενεσία 99, II; 175, δ] πειράομαι 189, τ 30; 114 2; 145, I4 : 159, 
παλινδρομέω 234 VI 12 πειρασμός 166, 5. IO. I5. 35; 238 XIII 5; ἘΞ 
πανάγιος, 50, 3. 8; 128,| 16; 179,7. 25; 181, t| I XVI As LXVII 3— 


Eg. d EE πνεῦμα áyiovott — πνεῦμα 
πανουργία 183, 15 πειραστικός IIO, IO πονηρόν 256 IL 3; 257 
πανοῦργος IQI, 9 πενταπλασιάζω 264 LXIV| τι͵ 8. I9 
πάνσοφος I27, 7 2 : 3 
παράβασις 204 LXIV 29 dd 184, 14 dius aie 29, 123 54, n 
παραβολή 201,6. 15; 245]περιβολή 159, 9 dd Ab ALT 

ΧΟ xr 36; 206 περιγίγνομαι 185, m τς τ , XXII 

272 LXXIX 20 περιορύττω 265 LXVI 3 dei ES 6 "23. 
παραγραπτέος 5, 21 περιτέμνω 95, I. 5 53 


παράδειγμα 14, 28; 28, 23 ;ἰπεριτομή 32, ὃ; 66, 145; 95, ποικιλία 267 LXIX 6 
133, 13; 247 XXXI I1| 2.6. 21; 159, 8; 197, ὃ; πολεμέω 183, 4 
παράδεισος 201,20; 273| 252 XXXIX 9. 18; 265 πολέμιος 263 LXI 2 
DXXXEF 6; 274 LXV 21 πολιτεία 31, 22; 84, 2; 233 


πέσσω 241 XVIII 5 IV 5; 257 LI 28 
LXXXIII n2 | oct 49,6; 267 LXIX|zoAvzÀacidto 230, 23 
παράδοξος 52,16; 55,I9;| ς πονηρία 183,7; 258 LIII 
7519: 74, 53..5. τὴν πιστεύομαι 85, 14:92, 5.7; 18; 259. ΠῚ ΠῚ 50 
7; 8o, 6. τὸ 176, 1 πορνεία  II5, I; 128, 22; 
παρακάλυμμα 245 XXVI πίστευσις 274 LXXXV 5| 129,8; 184, 10 
35. ΞΘ ΤΟΙΣ πιστεύω, 15; 11, 6; 42, 7; πόῤῥωθεν 182, 22 


παρακνηϑέω 183,9 


: : ; 60, 00) 6 VIII 
παρακοή 201,18; 202,2; RUE EID LC εἰ 9 


55. OI, πὶ πο 825 ΕΖ ποτα. 1:39) τὴ! r3 


2200 87, 4; 105, 15; τοῦ, 12; πρᾶγμα 225,2 
παράνοια 271 LXXVIII 2| 137, 15; 142, 24; 159, 8;πραγματικός 256 IL 12 
παρανομία 170,4. 189, 16; 240 XV 16. 24; πρακτικός 9, 18. 26; 251 
παράνομος 169, 13 255 VI; 257: DI τοῦτ) ΟΕ 2 
παράπτωμα 240 XV I3 273 Ὁ LXX XXE 6; 32875l-pü5tt 93.520; στο 
παρασιωπάῳ IIO, IO LXXXVII rir 220, 6. 14; 238 XIII 8; 
παραστασις. 51,24; 264 πίστις 9,24; 12,12; 44 | 251 XXXIX rt; 252 

LXIV 4 I7; 543,3: τὸ; ετασ p CNEXXCEXS 400995 
παρϑενεύω 120, IO IIO, 24; I14; 2I; τὸ, 3| V EXEXCX VET | X6 OE 
παρϑενία 29A 128, 20 BiI48:935 148, L9:0221 πράων 171, 8.9. 
παρϑενικός 55, 10; 100,17; ^ 13. 15; 240 XV 30. 31; πρωτόπλαστος 182, 2 

I9. 20 264 LXIV ro. 19. 38 πρῶτος (᾿Αδάμ) 183, 2 
παρϑένος (— Joh.) 28, 19 ᾿πιστόω 255 IL 3 πρωτότυπος 56,27 


παρουσία 7,9; 25, 22; 28,ρ] πιστός 27,6; 72,13; 76, πυρσεύω 238 XIII r2 
18; 47,18; 52,2; 71, 16; 166,17; 265 LXV|zoodyo 56, 24 
11;81,15. 17;243 X X Il Aug 295 ἐπ το προαίρησις 77, X1. I3; 78, 


I5; 243 XXIII 4; 244]πίστωσις 47,4 27;1264 I; XIV 3o 

XXV 8 πληϑυντικός 145, 24 προαμαρτάνω 147,27 
παῤῥησία 170, 3; 244 XXV x45oóo 34, 5; 42, 14; 63,|ooavagpovéo 72, 8 

8 7; 79.4; 97,26; 23γ|πρόγνωσις 261 LVII τὸ 
παῤῥησιάζομαι 271 XI 26; 256 LI 5 πρόγονοι 50,8 

LXXVIITI 5 πλήρωμα 85,5 προδιατυπόω 244 XXIV 9 


πάσχω 274 LX XXIII το; πλήρωσις 34,12; 249 ἱπροδότης 8, 12 


πρόδρομος Wort- und Sachregister σωματικός 323 
























48,4; 52,5; 136,6; [σοφός 249 XXXIV 3; 266 
202, IO $ 1227528: Ζ247) tEEXM PEE 6G 
XXX 9 σπάνιος 264 LXIV 25 
προφῆτις 119, I3; 120, 2. 7) σπείρω 112, 3 
πρόχειρον 154, 3 ozéoua44,1;247 ΧΧΧ 8; 
262 IX τὸ 
διουργέω 273 LXXXI 3|0700d 50, 7. 9 
μα 190,22; 245 ΧΧΝΙ σταυρός 117, I4; IIB, 23; 
82729: 32: 34; 269|. 274 EX XXI.3 
TOSS σταυρόω 118, 5; 244 XXV 
ónuatíov 43, 5 4 
θητόν 97, ττ 100, 23; 131,}) στέρησίς: 2ΟΤ, 5 
1239]: 152} 5.234 IN 4; DURTLU 268 LXX 6 
242 XXI 5; 26r LVII|0*egavoo 186, 2 
17; 265 LXV 3; 266|0vyxardfaows 24, 5 
LXVIII 2 — ῥητῶς 242 συγκατατίϑημι 265 LXV 16 
XXI 3; 261 LVII 12;|9vyzóomow 26r LVII 20 
265 D X Vs συζέω 271 LXXVI τὸ 
σύλλημα 37, Y. 18 
σύλληψις 63, 8; 117, 18 
σύμβιος τοο, IO 
συμβολικῶς 238 XII 9; 
265 LXV 15; 270 
LXXV 5; D 
LXXXVII r3 
σύμβολον 237 XI 15; 238 
ΤΠ τῆ 2342 ΧΙ 7: 
245 XXVI 5; 275 
LXXXVII 9 
συμπαϑέω 273 LXXXII 6 
συμπλήρωσις 272 L'XXIX 
27 
συμφορά 269 LXXII 5 
συνάπτω 49, IO 
συναγωγή 83, 12; 238 XII 
105240 X VUI2. 22, 252 
XXXIX 9 
συνειδός IO, IO 
σύνεσις251 X X XVII 15, 17 
σύνϑημα 106,6 
συνοδεύω 140, I7 
σύνοπλος 273 LXXXII τὸ 
συνουσία 49, 23 
συνσώξζω 92, IO 


συντελέω 145, I8; 255 IL 
6 


πρόδρομος 25,22; 28,17; 
29,21; 30,12; 36,5; 
45. 25; 138, 17 

πρόϑεσις 250 XXXV I4; 
245.1 XXVI 24; 204 
LXIV 9 

προκατηχέω 241 XVIII 7 

προκοπή 58,6. το; 267 
LXVIII 26 

προκρίνω 5, 18 

πρόνοια 261 LVII 13 

προοίμιον 3,7 

προπετεύομαι 130, 8 

προσαγορεύωηο LXXVI 5 

προσβάλλω 182, 24 

προσευχή 32, 10; 253 XLI 
1 2: ΙΒ ΕΘ 

προσηγορία 65, 12; 235 VII 
4; 254 XLIII 6 

προσϑήκη 90,30; 104,5; 
192, 22 

πρόσπειμαι 254 XLVI 7 

προσκυνέω 148, 23 

προσκυνητός 95, 30 

προστακτικός 78, 15 

προσφέρω 30, 20 

πρόσωπον 119, IO ; 169, 25; 
206, 14; 243 XXII 20; 
265 LXV 3. 4 

προτρεπτικός 153, 7 

προτροπή 264 LXIV 41 

προτυπόω 93,2 

προὐπάρχω 56, τὸ 

προφητεία 3, 9; 55,9; 60, 
9; 68, 8; 69, 20; 73, 16; 
745 12;.136; I4. 15; 145, 
22; 189, I7; I94, I7 

προφητεύω 35, 16; 53, 15; 
534» 22: 205. 960, 9,3:68,8: 
GO τ΄ I9; 5, 5t τοῦ SB T. 
IO. II7, 12: T4958 289, 
10: 247 X XXI TOS; 25k 
XXXVII 5; 273 
LXXXIII 2 

προφήτης 3, 12. 15; 29, 14; 
30224 ;31, 8; 36, 1:140; 
3:5 47, 175.70; 9. “τὸ: 
733» 75,11; 93,21; 
ΤΟΥ 7 ΤΟΘΣ Ύ5,; ΠΤ M DIS 
1535. 2. T5T,.0; T7007; 
194, 23; 197, 5. 17; 198, 
8; 200,19; 243 XXII 
ZI 244 NSXIV.IT. 247 
XXX 10; 250 XXXV 5; 
254 LI 23 

προφητικός 30,9; 33,5; 













fo. 
US 


σαββατικός 235 Vl 20 

caüoóc 119, 6; 269 LX XI8 

σάλος 114, 21 

σαρκοφορέω 145,15 

σαρκόω 9, 22; 64, 12; 129, 
ΤΟ 1533: 21 

σάρκωσις 69, 3 

σας, ἼΘΙΟΣ 2. 2538305 
975513: ΤΟΒ; ΠΟ P TIAS 
2021258237. ΘΠ gestis 
261: LVII 15; 268 LXIX 
I9 

σαφήνεια — 182, I2; 245 
XXVI 9 

σαφηνίζω 239 XV 7 

σέβας, 45,2; 241 XVII 4 

σημαίνω 264 LXIV 16 

σημεῖον 66, 14; 183, 16; 
244 SX Xo 257 ΤΠ 
23: 24 

σημειόω 169, 17 

σιωπάω 169,2; 174,9 

σκάμμα Y05, 9 

σκανδαλισμός IIS, 22 

σπεπάζω 153,4 

σκηνή 247 XXXI το 

0X07t0G 17, I5; I9, 8; 183, 
I9 

oxótoc 273 LXXXII 12; 
IEXXGTBDS5.. 6. 7 27 275 LXXXV rt 

σκύβαλον 269 LXXI 5 σῶμα oft 

σοφία 211, I4; 237 XI 22.ἰσωματικός 54, 9. II; IOI, 

150228270 32 E 

235 VI 19; 238 XII 10; 

239 XV 5, 24* XVII S8: 

273 XCX LE Ὁ: Ὁ; 252 

21* 


σύστασις 44, 6; 189, 11 
σχῆμα 182, 13 
σώζω Or, 12; 248 XXXII 


: 255 ἘΠΠΡ 8. 268 
LXIX 18 


324 σωματιπκός Wort- und Sachregister φδή 










ΧΧΧΙΧ 45. 22; 254 
ἜΧΟΥΝ 5: 258 BLI$2r* 
259 LIII 31. 32 

σωτήρ oft 

σωτηρία 58,15; 105,17; 
τοῦ; 6; 165, 14. 16; 223, 
Io; 238 XHI/6;/240 
XV 23; 264 LXIV 19; 
270. EXXWV “ὦ; :274 
LXXXIII ro 

σωτήριος 139, I5 

σωφροσύνη II5, I; 177, 3; 
2X1, 1225223,093 


ὕλη 147, το; 265 LXV το; φρόνησις 211, I3 
268 LXIX 14 φύραμα 266 LXVII 5 
ὑλικός 268 LXIX 14 φύσις 17, 14; 79, 16; 95, 
ὑμνολογέω 89,23; 92, 24] 29;100,20;122,22;133, 
ὑπέρβατον 43, II 15;.:135,305.7,.189, 22; 
ὑπερβολή. 153,6; 183,7;| 202,7;237 X123; XII 
243 XXII 5 251 230 "XIV πο 544245 
ὑπερηφανία 250 XXXV 8| XXII 7; 253 XLII 14; 
ὑπέρϑεσις 262 LX 13 260 LIV 9; 260 LVI 5; 
ὑπηρέτης 235 IX 3 268 LXIX 12; LXXI 3 
ὕπνος 182, 22 qovéo 140, I4 
ὑπόγραμμος 130, 7 go»f5j 7, 16. 18. 20; 8, 1; 
ὑπόδειγμα 243 XXII 3 28, 13;/30, 35:447 8; 47; 
ὑπολαμβάνω 182,27 55/52,16; τα) τον x82; 
ὑπομονητικός 166, 17. 19 26; 201'ULVID:55^204 
ὑπόνοια 128, 10 LXIV 24 
ὑποχείριος 186, 5 φωτίξζω 28, 14 
ὑποψία 120; 7 φῶς 267 LXVIII 20; 273 
ὑψηλός 89, 19; 220,6; 230) LXXXII 11; LXXXIII 
V 13.572009 ἘΚ ΚΎΕΙ 721. a6 7. 8 
ὕψιστος 89, 16 
ὑψόω 89, 17 










τάγμα 151,13 

ταμιεύω 245 XXVI 39 

τάξις 265 LXV το 

ταπεινός 59,23; 275 
LXXXVIII 5 

ταπεινοφροσύνη 59,6; 250 
XXXV 

ταπεινόφρων 250 XXXV 9 

ταραχώδης 189, 27 

zexvoyovía 48,6. ὃ 

τελειότης 258 LIII ro 

τελειόω 56, 24; 88, 17; 105 
16; 268 LXX 4 

τελευτάω 105, 5 

ΤΈΛΟΣ 9, I. 3; 254 XLIII 5 

τέλος (Zol) 155, 19 

τελέω 105, 4; 126, 16 

TEÀAOVÉO 154, IO; 155,1 

τέρας 257 LI 24 

τεράστιος 51, 5 


χαλκοῦς 24, IO 
χαρά 40,4; 85,6; 235 
φαίνομαι 24, I3; 4I, I2 VHI 2 L 
φανερόω 128,3; 166,19 ἰ|χαρακτηριστικος 270 
φανερῶς I00,22; 182,24 LXXVI 7 
φαντασία 7, 6; 267 LXIX 3 χαρίζομαι 58, 16; 114, 22; 
φϑαρτός 24, 5 253 XLII 16 
φϑέγγομαι 51,22 χάρις 20,23; 40,15; 48, 
φϑονέω 182,29 14; 55, I4; 66,2; 123, 
φϑόνος 260 LV 5 ,105; 231, 15 253 2C Tox 5 
φιλανϑρωπία 202, 16; 267|X20toua 3, 13; 4, ΤΙ; 29, 

LXVI 22 I3; 30, IO; 23I, I5 
τέρμα 154,27 φιλαργυρία 184, 11 χείρ (ϑεοῦ) 61, 4 
τετραρχία 137, 17 φιλέω 1I, 13 χρέος 264 LXIV r5 
τέχνη 224,21; 235 VII 6|qu4nóovía 267 LXIX 4 Xonuatíto 14,7; I5,I; 
τιμία 48, 7 φιλήδονος 239 XIV 19.22| 195,3 
touóc (adj.) 151, 3 φιλομάϑεια 256 L 4 χρῆσις 189, 2. 7 
τρανότης 264 LXIV 25 ἰφιλοσοφέω 240 XV 27  |xo0notéov 145, 30; 249 
τρέφω 180, 9 φιλοσοφία 265 LXV 12 XXXIV 14 
τριάς 255 XLVIII 9 φιλόσοφος 265 LXV 9 χρῶς 153,4 
τροπικῶς 234 VI φιλόστοργος 271 LXXVI 
τροπολογέω 258 LIII 19;| 19 

259 LIII 53 
τροπολογικῶς 259 LIII 27. 


ψαλμός 44,2; 189,8. 21; 
190, 22; 256 L 9 

ψέγω 264 LXIV 17 

ψευδής 49, 7 ; 179, 13; 189. 
27 

φῳευδοδιδάσκαλος 201, 24 

ψευδοπροφῆται 3, IO. 

ψευδώνυμος 3, 15 


φιλοσώματος 239 XIV 22; 
269 LXXI 6 

quAóiAoc 269 LXXI 6 

φοινικῆς 240 XV 16 

φονευτής II7, IO 

φορέω 202, 12 

φράσις 232 1 6 

φρόνημα 145, I3; 261 LVII 
I4; 267 LXVIII 18 θη, 149, 21 


30 

τροχιά 267 LXVIII τὸ 

τρυφή 271 LXXVI 18 

ΤΌΠΟΣ 32, 1; 85, 1 ; IOI, IO; 
130, 7; 176, 6 

τυφόω 44,23 

τυχόν 26, 21 





BENE 
LTPEMIT D 


"m 


MASTER TOP LAT S) 
" : ΟΣ , " 
DE ν 


n {Ξ 
D M " MES 
Ru D δ. A 
DE »R 
t P AUT V » 
. J 
nM a On es 





uto 


Lcd 


uns 
» 
"EODD 


Yos 


-— 





PLEASE DO NOT REMOVE 
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET 


UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY 


BR Origenes 
G5 Origenes Werke 
05 

1899 

| ug 

Mero 


" m" 


MR: 


GOLA TS 
Qe 9s ΝΕ atus 


DERNIER NRI EcL 


DA 
zy
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Origenes Werke. Hrsg. im Auftrage der Kirchenväter-Commission der Königl. Preussischen Akademie der Wissenschaften"

See other formats
